كوردی ئازاد قه‌یرانه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست چاره‌سه‌ر ده‌كات
لە ماوەی هەفتەی ڕابردوودا سێ هێرشی مه‌ترسیداربۆ سەر باشووری کوردستان ئەنجامدرا.
لە ماوەی هەفتەی ڕابردوودا سێ هێرشی مه‌ترسیداربۆ سەر باشووری کوردستان ئەنجامدرا. یەکێکیان ئامانجی شەنگال بوو و لە لایەن یەبەشەوە ڕاگەیەندرا کە دوو لە شەڕڤانەکانی برینداربوون. هێرشی دووەم بۆ سەر مه‌خمور بوو و لەم هێرشەدا فەرماندەی به‌رگری مللی بۆتان و پێشه‌نگی گەل ئه‌بوزێد عەبدوڵا شه‌هیدبوو. هێرشی سێیەم لە شاری کفری ئەنجامدرا و مامۆستا شه‌ماڵ یەکێک لە پێشه‌نگه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی باشور شه‌هیدبوو.
هێرشی یەکەم و دووەم لەلایەن فڕۆكی سیخوڕی به چه‌كی تورکیا ئەنجامدرا ئه‌مه پێویستی به گفتوگۆ له‌سه‌ر كردن نییه. هێرشی سێهەمیش بە شێوازی تیرۆرکردن ئەنجامدراوە، هاوشێوەی ئەو هێرشانەی لە ماوەی رابردوودا لە سلێمانی ئەنجامدران. بەو پێیەی ئاشكرایه کە تیرۆرەکانی سلێمانی لەلایەن میتی تورکیاوە ئەنجام دراوە، دەتوانرێت بە ڕوونی باس لەوە بکرێت کە تیرۆری کفریش لەلایەن میتی تورکیاوە ئەنجام دراوە. هه‌روه‌ها زانراوه كه میت له‌م هێرشانه‌دا به‌شێك له چه‌ته‌ی توركمانی به‌كارهێناوه.
لایەنێکی دیکەی سەرنجڕاکێشی کارەکە ئەوەیە کە لە ماوەی ئه‌نجامدانی هێرشه‌كاندا و هه‌مانكات ده‌بنه قسە وباسی ناو كۆمه‌ڵگه، قەیرانی سیاسیش لە بەغدا گەیشتە لوتکە و ململانێی چەکداری لە نێوان گروپی سەدر و نەیارەکانیدا هەبووە. نابێ بڵێین ئەو کوشتنانەی دەوڵەتی تورک لە مەخمور و کفری و شەنگال ئەنجامی داوە پەیوەندی بە قەیران و ململانێی سیاسی بەغداوە هەیە. ئه‌گه‌ر پەیوەندییەکیش هه‌بێ لە نێوانیاندا، به‌ڵام زۆر نییه. بەو پێیەی شەڕ و پێکدادانەکانی بەغدا پرۆڤەی شەڕی ناوخۆیە، هێرشەکانی تورکیا لە مەخمور و کفری و شەنگالیش پرۆڤەی شەڕی ناوخۆیە. تەنانەت دەکرێ بڵێین، دەوڵەتی تورک پرۆڤەی داگیرکاری بۆ ناوچەکانی کەرکوک و موسڵ ئەنجام دەدات بە هۆی قووڵبوونەوەی قەیران و ململانێی ناوخۆی بەغدا.
کەواتە ئەنجامی هەموو ئەمانە چییە؟ ڕوونە کە قووڵبوونەوەی دۆخی قەیران و ململانێ لە بەغدا زیاتر لە لایەن ده‌وڵه‌تی تورکیاوە وروژێنراوە، چونکە دۆخی قەیران و ململانێی بەغدا زۆرتر خزمەت بە حکومەتی فاشیستی ئاکەپە – مەهەپە دەکات. هەرکەسێک زۆرترین سوود لە ڕووداوێک وەربگرێت، ئەگەری زۆرە ئەو ڕووداوەی دروست کردبێت. بەو پێیەی حکومەتی فاشیستی ئاکەپە – مەهەپە زۆرترین سوودی لە قەیران و ململانێی سیاسی بەغدا وەرگرتووە، بە ئاسانی دەکرێت بڵێین، فاشیزمی ئاکەپە – مەهەپە زۆرترین قەیران و ململانێی وروژاندووە. بەکورتی هۆکاری سەرەکی قەیران و ململانێی بەغدا، حکومەتی ئاکەپە – مەهەپە و دەوڵەتی تورکیایە.
بەهەمان شێوەش بێ ئەوەی بڵێین، هۆکاری سەرەکیی دۆخی قەیران و ململانێی ئێستای سووریا، حکومەتی فاشیستی ئاکەپە-مەهەپە و دەوڵەتی تورکە. چونکە کەس نەماوە ئەم دۆخە نەزانێت و قبوڵ نەکات. دەوڵەتی تورک بە شێوەیەکی ئاشكرا ناوچەکانی ئیدلب، عەفرین، باب، جەرابلوس، گرێسپی و سەرێکانیێی لە سووریای داگیر کردووە. هەموو ڕۆژێک ناوچە سنوورییەکان لە منبج و کۆبانێ تا دێرک بۆردومان دەکات. نەک هەر ته‌نها چەتەکانی لە سوریا ڕێکخست و تەیاری کردن، بەڵکو ئەو چەتانەی لە هەموو جیهانەوە کۆکرابوونەوە نارد بۆ ئەم ناوچەیە و دەوڵەتی چەتەکانی دامەزراند.
بێ گومان هۆكاری قەیرانەکانی عێراق و سووریا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە سەرانسەری جیهانیشدا هەیە. بۆیە زلهێزە ناوچەیی و جیهانیەکانیش پەیوەندییان بەو بارودۆخە قەیراناوی و ململانێیەوە هەیە کە قسەی لەسەر دەکرێت. بە واتایەکی تر ئەم دەسەڵاتانەش بەرپرسیارێتی قورسیان لەسەرە. لە بنەڕەتدا ئەو دۆخە قووڵەی قەیران و ئاژاوەی کە سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری جیهانی پیاده‌ی دەکات، وا دەکات کاریگەرییەکانی لە هه‌ریمی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆرتر هەستی پێبکرێت. ڕوونە کە قەیران و بارودۆخی ململانێی عێراق و سووریاش بەشێکن لەم بابەتە. دەتوانرێت بە ئاسانی بڵێین دۆخی قەیران و ململانێی ناوچەکە زیاتر لەم ناوچانەدا چڕ بووەتەوە.
بێگومان پێویستە قەیرانی سەخت و قووڵی ئابووری و سیاسی و دۆخی ململانێی تورکیا بۆ ئەم دۆخە زیاد بکرێت. لە ڕاستیدا پێویست ناکات زۆر بڵێین و بەڵگە لەسەر ئەم بابەتە نیشان بدەین. چونکە هەموو شتێک لەبەر چاوە و چیتر فاشیزمی ئه‌کەپە – مەهەپە ناتوانێت ئەم دۆخە بشارێتەوە و ناچارە دانی پێدا بنێت. لە تورکیا پارە وه‌ك پول بێ نرخ بووه، خەڵک بەهۆی برسێتی و هەژارییەوە ناتوانن بژین. فاشیزمی ئه‌کەپە – مەهەپە لە داڕماندایە و بێتوانایییەکی تەواو لە حوکمڕانیدا هەیە. گوشار و کۆمەڵکوژی لەسەر کۆمەڵگه بەتایبەتی لەسەر کورد و ژنان لە بەرزترین ئاستدایە. هەموو هێز و كه‌سه به‌رهه‌ڵستكاره‌كان لەناو زیندانەکاندا کۆدەکرێنەوە و ڕۆژانە تەرمی زیندانییە کوژراوەکان لە زیندانەکان دێنە دەرەوە.
دیارە ئەو هێزەی کە دۆخی قەیران و ململانێی لە تورکیا دروست کرد، پێکهاتەی دەوڵەتی ئێستا و دیکتاتۆری فاشیستی ئه‌کەپە – مەهەپە یه. یەکەم هێز کە دۆخی قەیران و ململانێی لە عێراق و سوریا دروست کرد، دەوڵەتی تورک و حکومەتی فاشیستی ئه‌کەپە – مەهەپە یه. بێ گومان زلهێزی ناوچه‌یی و جیهانیش هه‌ن كه ئه‌و قه‌یران و دۆخی ململانێی ئێستای عێراق و سووریا دروست ده‌كه‌ن. لە ڕاستیدا دۆخی قەیران و ململانێی تورکیا لە بنەڕەتدا بەشێکە لە قەیرانی ناوچەیی و جیهانی.
کەواتە بۆچی دەوڵەتی ئێستای تورکیا و حکومەتی فاشیستی ئه‌کەپە-مەهەپە دۆخی قەیران و ململانێی ئێستای تورکیا و عێراق و سوریا دروست دەکات؟ دیاره بەهۆی عەقڵیەت و سیاسەتی دژە کوردەوەیه، ئه‌مه‌ش زۆر ڕوونە. بەهۆی ئەو عەقڵیەت و سیاسەتە جینۆسایدانەی کە په‌یڕه‌وی ده‌كات و دەیەوێت گەلی کورد لەناوببات. ئه‌مه‌ش به مه‌به‌ست و به‌شێوه‌یه‌کی سه‌ره‌کی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ له‌شکرکێشی و هێرشی جینۆساید بۆ سه‌ر سێ پارچه‌ی کوردستان. ئەمەش بەو مانایەیە کە دەوڵەتی تورک و حکومەتی فاشیستی ئه‌کەپە – مەهەپە بە پلەی یەکەم بەرپرسن لە دۆخی قەیران و ململانێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەت لە تورکیا و عێراق و سوریا. ئەم کارە دەکەن چونکە ئه‌مانه دژه كوردن و خاوەنی عەقڵیەت و سیاسەتێکی کۆلۆنیالیستی و جینۆسایدكارن.
کەواتە چ هۆکارێک هه‌یه بۆ ئەوەی زلهێزەکانی ناوچەیی و جیهانی جگە لە دەوڵەتی تورک و حکومەتی فاشیستی ئه‌کەپە – مەهەپە فاکتەری قەیران و ململانێ بن؟ دیارە هۆکاری یەکەم نەخشەی سیاسی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، کە بەریتانیا و فەرەنسا دوای جەنگی جیهانی یەکەم کێشاویانه، کوردستان دابەش دەکات و گەلی کورد پشتگوێ دەخات. لەسەر بنەمای ئەمە دەوڵەتی تورک و فاشیزمی ئه‌کەپە – مەهەپە هێرشی ئێستای لەشکرکێشی و جینۆساید بۆ سەر گەلی کورد ئەنجام دەدات.
ئەمەش بەو مانایەیە کە یەکەم و بنەڕەتیترین هۆکاری قەیران و ململانێی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەو عەقڵیەت و سیاسەتەیه کە چاوپۆشی لە گەلی کورد دەکەن و بە هێرشی داگیرکەر و جینۆساید هەوڵی لەناوبردنی دەدەن. ئەم دۆخە کە بە 'کێشەی کورد' ناودەبرێت، دیارە قەیران و ناکۆکی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان دروست دەکات. ئەمەش فاکتەری سەرەکی لە دۆخی ئێستای هەرێم.
کەواتە، بە پێچەوانەی ئەم دۆخە، دۆخی قەیران و ململانێ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چارەسەری کێشەی ئێستای کوردیش ناكات. بە واتایەکی تر، ئازادی گەلی کورد رۆژهەڵاتی ناوین بەرەو چارەسەری دۆخی قەیران و ململانێی دەبات. ئازادی کورد ڕێگا خۆش دەکات بۆ تێپەڕاندنی قەیران و ململانێ ناوچەییەکان بە چارەسەرکردنی هەموو بارودۆخە قەیراناوی وململانێیه‌کان بە تایبەت لە تورکیا و ئێران و عێراق و سوریادا. ئاستی گەشەسەندنی خەباتی ئازادیخوازی گەلی کورد بە رێبه‌رایه‌تی ڕێبەر ئاپۆ و پەکەکە بە ڕوونی ئەم ڕاستییە نیشان دەدات. لەگەڵ پەرەسەندنی ئازادیی کورد، ناوچەکە دیموکراتیزه دەبێت و ئەمەش چارەسەری کێشەکان له‌گه‌ڵ خۆی دەهێنێت.
بەڵام ئەم خەباتە ئەوەندە ئاسان نییە و ئازادی کورد بەبێ خوێن و شەڕ بەدی نایەت. لەگەڵ خەباتی شۆڕشگێڕانە بۆ تۆڵەسەندنەوە، دەکرێت ئەوانەی قەیران و ئاژاوەی ئێستایان دروست کردووە، بێكاریگه‌ر بکرێن و گەلی کوردستان پەروەردە و رێکخستن بکرێت. متمانە بەخۆبوونی کورد تەنیا لەسەر بنەمای تۆڵەسەندنەوەی ڕۆڵە نیشتمانپەروەرەکانی، پێشه‌نگه جەماوەرییەکانی وەک ئه‌بو زێد عەبدوڵا و مامۆستا شه‌ماڵ دەتوانێت گەشە بکات. لەم ڕووەوە بە دڵنیاییەوە گەلانی مەخمور و باشور یادی سەرکردەکانیان به‌رز راده‌گرن و تۆڵەی خۆیان دەکەنەوە.
له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه به سوپاس و پێزانینه‌وه یادی ته‌واوی شه‌هیدانی ئازادیی کورد له که‌سایه‌تی ئه‌بو زێد عه‌بدوڵا و مامۆستا شه‌ماڵ ده‌که‌ینه‌وه و پێمان وایه لاوانی کورد به به‌رده‌وامیدان به ڕێبازی شه‌هیدانیان به‌هێزتر خه‌باتی شۆڕشگێڕانه‌ی خۆیان بۆ تۆڵه‌کردنه‌وه په‌ره‌پێده‌ده‌ن.
* سەرچاوە: رۆژنامه‌ی ئۆزگور پۆله‌تیكا
ژ.ت
