مۆدێرنیتەی سەرمایەداری مۆدێلێكی دزیی، تاڵان و بەرخۆرە. تاك بێ ئیش دەهێڵێتەوە، برسی دەكات و بەخۆیەوە دەیبەستێتەوە. ئەو تاكە تا ئەو كاتەی بۆ سیستەم خاوەن بەرهەم بێت، كەڵكی هەیە كە لەبەرهەم وەستا، ئیدی مرۆڤ بێ بەها و نرخ دەمێنێتەوە و لەنێوكار دەریدەخات.
مۆدێرن و مۆدێرنیتە لەسەرپاشخان و نرخەكانی كۆمەڵگەی سروشتی خۆیان بونیاد ناوە و مۆدێرنیتەش بەواتای سەرلەنوێ شێوەدانە بە فۆڕمی پەیوەندییە كۆمەڵایەتیەكان، هزراندنی مرۆڤ و پێكهاتە و كاركردی مرۆڤ و ئابوری و پەروەردە و چاند و ... هتد. مۆدێرنیتە رەهەندێكی هزری ـ ئایدیۆلۆژی دەسەڵاتداریەتی كۆمەڵگەی ناوەندییە و زهنیەتێك لەمرۆڤدا ئاوا دەكات بەبێ ئەوەی هەست بەباری نێگەتیڤی لایەنەكانی بكات، بەشێوەیەكی نەرم و نیان خۆی دەداتە قەبوڵكردن و كەسایەتی لەكاروباری ژیان و پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكانی خۆدا بەشێوەیەكی كوێركوێرانە دەیانخاتە بواری كردەییەوە.
مۆدێرنیتە، یاخود شارنشینی، گرنگی بەپەیوەندیە كۆمەڵایەتی ـ هزریەكانی ژیانی شار دەدات، پەیوەندیەكانی گوند و هزراندنی مرۆڤی گوند بەبچووك و پاشڤەڕوو و دواكەوتوو سەیر دەكات. شارنشینی، ئەو شێوەیە لەژیانی شارە كە بەژیانی مۆدێرنە خۆی خەمڵاندوە و مرۆڤی شار یاخود مرۆڤی دەوڵەتی"دەوڵەت ـ نەتەوە" و هزری نەتەوەپەرستی بونیادی دەنێت. نەتەوەپەرستی ئایدیۆلۆژیای فەرمی سیستەمی دەوڵەتی ـ نەتەوەیە. مرۆڤەكان بەزیهنی دەوڵەتی بارگراوی و ئاراستەی ئامانجەكانی دەوڵەت ـ نەتەوە و پەروەردە و گەورە و گۆش دەكرێن. ئەو تاك و مرۆڤانە لەوەها زیهنیەت و ئاراستەیەكدا شێوە دەگرن، مرۆڤی دەوڵەتن و وەك پیاوی دەوڵەت لەپێناو لەسەرپێ مانەوەی دەوڵەت و زهنیەتی دەوڵەتگەرایی و بەڕێوەبردنی دەسەڵاتداریەتی دەوڵەت رۆژانە هەزاران تەقڵە لە خۆیان دەدەن بۆ ئەوەی لەلایەن سیستەمی دەوڵەتەوە پەسەند بكرێن.
مرۆڤی شاری یا دەوڵەتی، تاكڕەوی و تاكگەرایی پێشدەخات، بەڵام ژیانی گوند و پەیوەندییە كۆمەڵایەتیەكانی گوند لەسەر بنەمای هەرەوەزی و هاوبەشبوون و هاوفكری بەڕێوە دەچن. لەگوندێكدا مرۆڤێك رۆژێك بەهەر هۆكارێك دیار نەبێت، هەموو خەڵكی گوند لێی دەپرسنەوە و بەسەری دەكەنەوە و بەدوای دا دەگەڕێن بۆ ئەوەی بزانن رەوش و تەندروستی لەچی دۆخێكدایە، واتا مرۆڤ لەنێو پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكانی ژیانی گوندنشینیدا خاوەن نرخ و بەهای تایبەتی و خاوەن پێگەیەكی كۆمەڵایەتیە. بەڵام لەشاردا، نە مرۆڤ، بەڵكو لایەك لەشاریش وێران بێت، زۆر جێگەی مەراق و نیگەرانی خەڵكەكەی نابێت و نابێتە هۆی خەم و پەژارە بۆ كەس، تەنانەت لەگەورە شارەكان"مەترۆپۆلەكان"، مرۆڤی وا هەیە بەڕۆژانە لەنێو باڵەخانەیەكدا دەمرێت و بۆن دەكات، دوای چەندین رۆژ دەرودراوسێ بەهۆی بۆنەكەیەوە هەست دەكەن كە مردووە، تەلەفۆن بۆ شارەداری دەكەن و شارەداری تەرمی مردووەكە دەبات، لێرەدا دەگەین بەو حەقیقەتەی كە مرۆڤ لەپەیوەندییە كۆمەڵایەتی و ژیانیەكانی شارنشینیدا نەنرخ، بەڵكو پێگەیەكی وەهای نییە. ئەوەش نیشانەی مردووبوونی ژیانی شارنشینی و بێ نرخبوونی مرۆڤە. كەچی ژیانی گوند، گورج و گەرم و گوڕی پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكانی پێوە دیارە و مرۆڤبوون خاوەن نرخ و بەهای خۆیەتی. شارنشینی شوێنی خەساندن و لەخشتەبردن و بەكۆیلەكردنی تاك و مردن و بێ نرخی بوونی مرۆڤە.
مۆدیرنیتە هۆكاری سەرەكی ئەو نزیكبوونانەیە لەزهنی مرۆڤ و تاكی كۆمەڵگە بەڕێگەی پەروەردە، پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكان، خوێندنگە، سینەما، وەرزش و هونەر و سێكس كەڕ و كاسی دەكات. تەنانەت مۆدێرنیتە زۆر لەجووڵە ئابوریەكانی گوند وەك ئابوری سەیر ناكات و بەلایەوە بی نرخ و بێ كەڵكە. گوند پەیوەندیەكانی ئیكۆلۆژیانەتر و دیموكراتیانەترە. بەڵام شار لەسەر بنەمای رووخانی گوند و دارستان و وێرانكردنی كەژ و چیا و دەشت و دۆڵ خۆی بونیاد ناوە و بووەتە مۆتەكەیەك بەسەر راستینەی كۆمەڵگەوە.
لەگونددا پیاو و ژن لەزۆرینەی كایەكانی ژیاندا بەیەكەوەن و هەریەكە خاوەن را و پێشنیار و گووتەی خۆیانن، بۆیە لەژیانی دیموكراتیك و ئەخلاقیەوە نزیكترن، بەڵام لەشاردا بەناو ئەوەی كە پیاو لەدەرەوە كاردەكات و بەگووتەی كۆمەڵگە، نان ئاوەری ماڵەوەیە، رێزی زیاترە لەچاو ژنەكە. ژن سەرەڕای ئەو هەموو كاری تاقەت پڕوكێنەی ماڵەوە، لەمنداڵ بەخێوكردن بگرە، تا خواردن دروستكردن، پاككردنەوەی نێوماڵ و هاتووچۆی مێوان و منداڵان و پەروەردەكردنیان، بەڵام هیچ نرخێك بۆ ئەو هەموو رەنج و زەحمەتیانەی ژن دانانرێت و بگرە بەكارێكی بچووك و بێ نرخ و تەنانەت هەندێ جاریش بەكارێكی قێزەون و بێ كەڵك بەناوی دەكەن. ئەوە لەكاتێكدا لەسیستەمی شارستانیەتی ناوەندیدا ژن ـ دایك كارگەی دروستكردنی كرێكاری هەرزان و ئامادەیە بۆ دەوڵەت ـ نەتەوە. بۆیەش مۆدێرنیتە لەسەر بنەمای بێ كەڵككردنی نرخ و بەها كۆمەڵایەتیەكان و بچووككردنەوەیان خۆی بونیاد دەنێت. تانەت ئەو ژنانەشی لەكاردان هاوشێوەی پیاوەكان خاوەن مووچەی هاوسەنگ نین، بگرە زۆر كەمتر لەپیاوانیشیان پێ دەدرێت، یاخود لەزۆربەی كایە كۆمەڵایەتیەكاندا رێگە بە ژنان نادرێت لەئاستی كەسی یەكەمی ئەو شوێن و كایەیەدا بەرپرسیار ئەركدار بن، بەملیۆنان ژن لەم سەدەیەدا كاردەكەن، كەچی رێژەیەكی هەری كەمیان بەرپرسیارێتیان هەیە، ئەوەش لەسەرووی ئەوانەوە بێ هیچ گفتوگۆیەك، پیاوێك خۆی حەشارداوە. لەسەر ئەو بنەمایە مۆدێرنیتە، دژ بەئەخلاقی كۆمەڵگە و كۆمەڵگەی ئەخلاقی و سیاسی و ئیكۆلۆژییە.
لەبابەتی ئیكۆلۆژیش بەهەمانشێوە؛ بەهۆی ئەوەی هەڵسوڕێنەری بنچینەیی مۆدێرنیتەی سەرمایەدار، دەوڵەت ـ نەتەوەیە و دەوڵەت ـ نەتەوەش لەسەر بنەمای دزین و تاڵانی نرخ و بەرهەم و دەسكەوتەكانی كۆمەڵگە خۆی بونیاد ناوە و لەچوارچێوەی لۆژیكی قازانج ـ سەرمایە ـ فینانس بەرێوە دەچێت. هەموو دارستانەكان، رووبار و كانیاوەكان، هۆڕەكان و شوێنە مێژوویی و چاندیەكانی كۆمەڵگەی تێكداوە، دار و گوڵ و دەشت و ئاو و زەویە لیتاویەكانی بەرەو ووشكبوونەوە بردوە و رۆژبەڕرۆژ لەمەرگی زەوی و ئاو و خاك نزیكدەبینەوە. لێرەدا دەگەین بەو راستیەی كە مۆدیرنیتە لەبنەمادا فۆرمێكی دەسەڵاتداریەتی كۆمەڵگەی ناوەندییە كە ژیانی ئۆرگانیكی بۆ ژیانی سیمیلاسیۆن و هۆرمۆناتی دەستكردی وەرچەرخاندووە.
مۆدێرنیتەی سەرمایەداری مۆدێلێكی دزیی و تاڵان و بەرخۆرە. تاك بێ ئیش دەهێڵێتەوە، برسی دەكات و بەخۆیەوە دەیبەستێتەوە. ئەو تاكە تا ئەو كاتەی بۆ سیستەم خاوەن بەرهەم بێت، كەڵكی هەیە كە لەبەرهەم وەستا، ئەوا ئیدی مرۆڤ بێ بەها و نرخ دەمێنێتەوە و لەنێوكار دەریدەخات. پیاو كاراكتەری سەرەكی و دینامیكی وەرچەرخانی ئەساسی مۆدێرنیتەی دەوڵەت ـ نەتەوەی شارە. سەیر كەن ئێستا لەئێران و رۆژهەڵاتی كوردستان بەهەزاران كەس بەهۆی پێشكەوتنی تەكنەلۆجیای سەردەم بێكار و برسی و بێ بەرهەم هێڵدراونەتەوە، ئەوە لەكاتێكدایە كە كۆمەڵناسانی مۆدێرنیتە وەك پێشكەوتن لەبواری خزمەتگۆزاری زیاتر و ئاسانكاری لەژیانی مرۆڤ و كۆمەڵگە پێناسەی دەكەن، كەچی رۆژبەڕۆژ نەخۆشیە كانگێرنەكان پەرە دەستێنن و بێكاری و برسیەتی و تاڵان و كۆمەڵكوژی وەك دیاردەیەكی جیهانی لێهاتووە. سیستەمی شارستانیەتی كۆمەڵگەی ناوەندی بەتەواوەتی سیستەمی تاڵان و ئەشكەنجە و دزی و قڕكردنە و بەڕێگەی دام و دەزگا نێودەوڵەتی و جیهانیەكان خۆی بەسەر كۆمەڵگەدا دەسەپێنێت.
تاك بۆ ئەوەی لەم چەشنە ژیانە كە كەرامەت و روومەت و نرخی مرۆڤایەتی بن پێ دەكات، رزگاری بێت، لەپێناو ژیانێكی شەرەفمەندانەدا، دەبێت بەشێوەیەكی شۆڕشگێڕانە هەموو پێوان و پێوەرەكانی سیستەمی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری رەت بكاتەوە و بەدوای بەدیلێكی هزری، فەلسەفی، هاوچەرخ بگەڕێت كە مرۆڤەكان بەهەردوو رەگەزەوە خاوەن یەك نرخ و بەها بن و هاوسەنگی لەنێوان مرۆڤ و كۆمەڵگە و سروشتدا بپارێزێت. بەشێوەیەكی رادیكاڵانە نەتەوەپەرستی و رەگەزگەرایی كۆمەڵایەتی بەلاوە بنێت.
