پارتی داد و گه‌شه‌پێدان"ئاكه‌په‌" و پارتی نه‌ته‌وه‌په‌رستی تورك"مه‌هه‌په‌"، له‌توركیا نوێنه‌رایه‌تی هێڵی ئیسلامی و نه‌ته‌وه‌په‌رستی تورك ده‌كه‌ن و له‌ئێستاشدا له‌كێبڕكێ هه‌ڵبژاردنیه‌كانی توركیادا وه‌ك هاوپه‌یمانیه‌ك به‌شدارن. ئه‌م هاوپه‌یمانیه‌ هه‌ر وه‌كو له‌ناو و به‌رنامه‌یاندا دیاره‌ خاوه‌ن دنیابینی"پارادایم"ێكی پاشڤه‌ڕۆن كه‌ له‌سه‌ر ئاستی دنیادا گه‌لان نه‌ته‌وه‌په‌رستی و ئیسلامی سیاسی وه‌كو دوو چه‌مكی زۆر مه‌ترسیدار له‌سه‌ر ئه‌من و ئاسایش و سه‌قامگیری و ئازادایه‌كانی تاك و كۆمه‌ڵگه‌ و پرسی ژنان و گه‌نجان و ژینگه‌ ده‌بینن.

هه‌ردوو چه‌مك و بیركردنه‌وه‌ خاوه‌ن باكگراوه‌ندێكی چه‌قبه‌ستوو و پاشڤه‌ڕۆن كه‌ ماوه‌یه‌كی درێژه‌ گه‌لانی هه‌رێمه‌كه‌ له‌ناو خوێن و ماڵوێرانیدا ده‌گه‌وزێنن. ئه‌و كه‌سایه‌تیانه‌ی خاوه‌نی چه‌مكی نه‌ته‌وه‌په‌رستی و ئیسلامی سیاسین ده‌توانن به‌سانایی له‌پێناو گه‌یشتن به‌ده‌سه‌ڵات و كورسی ده‌سه‌ڵاتدارێتی هه‌موو نرخ و به‌هاكانی كۆمه‌ڵگه‌ بكه‌نه‌ قوربانی و باكیان به‌هیچ نییه‌، ته‌نها شتێك به‌لایانه‌وه‌ گرنگه‌ گه‌یشتنه‌ به‌ده‌سه‌ڵات. یه‌كێكیان له‌ژێر ناوی بونیادنان و پاراستن و شكۆ و هه‌یمه‌نه‌ی ده‌وڵه‌ت و ئه‌وی دیكه‌شیان له‌ژێر په‌رده‌ و عه‌با و دشداشه‌ی ئومه‌تی ئیسلامیدا هه‌ست و سۆزی تاكه‌كان به‌لارێدا ده‌به‌ن و كۆمه‌ڵگه‌ش چه‌واشه‌ ده‌كه‌ن و به‌ساڵانه‌ كاره‌ساتیان بۆ گه‌لانی هه‌رێمه‌كه‌ خۆلقاندوه‌ و ئه‌و دوو چه‌مك و بیركردنه‌وه‌یه‌ی دژه‌ كۆمه‌ڵگه‌ یه‌كتری به‌خێو و تێرده‌كه‌ن.

ئیسلامی سیاسی سووننه‌ كه‌ ماوه‌ی بیست ساڵه‌ له‌لایه‌ن ئاكه‌په‌ و ئه‌ردۆغانه‌وه‌ په‌ره‌ی پێ ده‌درێت كۆپیه‌كی تری ئیسلامی سیاسی شیعه‌یه‌ كه‌ له‌لایه‌ن رژێمی داگیركه‌ری ئێرانه‌وه‌ ماوه‌ی چل و پێنج ساڵه‌ هه‌ناسه‌ی له‌بڕستی گه‌لان و نه‌ته‌وه‌ و ئاین و ئاینزا و چاند و ئه‌تنیك و باوه‌ڕیه‌كانی تری گه‌لانی نێو ئێران بڕیوه‌. نه‌ته‌وه‌په‌رستی و ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه‌ و پیشه‌سازی گه‌رایی وه‌كو سێ كۆڵه‌كه‌ی بنه‌ڕه‌تی سیسته‌می مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داری له‌بنه‌مادا دژه‌ كۆمه‌ڵگه‌بوون، دژه‌ ژن و دژه‌ گه‌نج و دژه‌ ژینگه‌ و ئیكۆلۆژی و نادیموكراتیكن، بۆیه‌ش نه‌ته‌وه‌په‌رستی عه‌ره‌بی، فارسی، توركی یا كوردی هیچ له‌جیاوازیه‌كه‌یان ناگۆڕێت و هه‌موویان خاوه‌ن یه‌ك شێوه‌ له‌بیركردنه‌وه‌ن و وهه‌روه‌ها رێبه‌ر ئاپۆیش وه‌كو رێكاری تێپه‌ڕاندنی لۆژیكی نه‌ته‌وه‌په‌رستی؛ نه‌ته‌وه‌بوونی دیموكراتیك و له‌به‌رامبه‌ر به‌ ئیسلامی سیاسی، ئیسلامی چاندنی پێشنیار ده‌كات.

هه‌رچه‌نده‌ هاتنه‌ سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی ئاكه‌په‌ و ئه‌ردۆغان له‌ساڵی 2002دا پرۆژه‌یه‌كی نێوده‌وڵه‌تی و به‌پێشه‌نگایه‌تی سیسته‌می سه‌رمایه‌داری جیهانی له‌توركیا پێكهات، به‌ڵام وه‌كو پێویست و دوای بیست ساڵ له‌ده‌سه‌ڵاتدارێتی ئه‌و پارته‌ و سه‌رۆكه‌كه‌ی نه‌یانتوانیووه‌ ببنه‌ وه‌ڵامده‌ره‌وه‌ی داواكاریه‌كانی سیسته‌می جیهانی و هه‌ر ئه‌مه‌ش وای كردوه‌ كه‌ سیسته‌می جیهانی وه‌كو رابردوو پشت به‌پرۆژه‌یه‌كی وه‌ها شكستخواردوو نه‌به‌ستێت.

له‌ئێستاشدا؛ ئاكه‌په‌ له‌نێوخۆی توركیادا به‌ده‌ر له‌مه‌هه‌په‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رست و هوداپار (كه‌ گروپێكی چه‌ته‌ی به‌ناو ئیسلامین و له‌لایه‌ن میته‌وه‌ راسته‌وخۆ به‌رێوه‌ ده‌بردرێن و له‌ساڵانی نه‌وه‌ده‌كان به‌دواوه‌ دژ به‌گه‌ریلا و چالاكانی سیاسی و مه‌ده‌نی له‌باكوری كوردستان كرده‌وه‌ی چه‌په‌ڵ و قێزه‌وونیان به‌رێوه‌ بردوه‌) كه‌سی له‌گه‌ڵدا نه‌ماوه‌ته‌وه‌ تا له‌م هه‌ڵبژاردنانه‌دا پشتیان پێ ببه‌ستێت. بۆیه‌ش راسته‌وخۆ په‌نای بردووه‌ بۆ هه‌ندێ هێزی نه‌ته‌وه‌په‌رستی كلاسیكی هه‌رێمی و ئیسلامی سیاسی و چه‌قبه‌ستوو و گروپه‌ چه‌ته‌كان و ئه‌و ده‌نگانه‌ی كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی ساخته‌كارانه‌ و به‌رێگای دام و ده‌زگاكانی ده‌وڵه‌ت و حكومه‌ت و سیسته‌می دادوه‌ری تورك كه‌ ماوه‌ی بیست ساڵه‌ قۆرخیانكردوه‌، له‌هه‌مانكاتدا له‌ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا ده‌یه‌وێت له‌و جه‌مسه‌رگیریانه‌ی هێزه‌كانی كه‌نار و ناوه‌ندی مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داری كه‌ڵك وه‌رگرێت و ده‌یه‌وێت ئه‌و هه‌وڵانه‌ش وه‌كو كارتێك بۆ ده‌رئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مانی و سه‌رۆككۆماری چوارده‌ی گوڵان به‌كاربێنێت.

جێگای سه‌رنجه‌ یه‌كێك له‌و كارته‌ سووتاوانه‌ له‌ئاستی هه‌رێمی ئه‌ردۆغانی فاشیست و ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی نه‌ته‌وه‌په‌رست پشتیان پێ به‌ستووه‌، بارزانیه‌. هودا پار به‌پێی رێككه‌وتنێكی پێشوه‌خته‌ له‌توركیا رایگه‌یاند كه‌ ده‌نگ به‌ هاوپه‌یمانی ئاكه‌په‌ ـ مه‌هه‌په‌ ده‌ده‌ن و له‌هه‌ندێ شوێنیشدا ئه‌ندامانی په‌ده‌كه‌ی ـ توركیا له‌ژێر ناوی كاندیدی سه‌ربه‌خۆ ده‌یانه‌وێت ده‌نگی كوردان پارچه‌ بكه‌ن و خه‌مخۆری و دڵسۆزی و هاوپه‌یمانی بوونیان له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغان و مه‌هه‌په‌ نیشان بده‌ن. به‌مه‌شه‌وه‌ نه‌وه‌ستان له‌كاتی كاره‌ساته‌ دڵته‌زێنه‌كه‌ی بوومه‌له‌زره‌كه‌ی باكوری كوردستان و توركیا"نێچیرڤان بارزانی"خۆی گه‌یانده‌ دیلۆك و له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغان كه‌وتنه‌ بانگه‌شه‌كردنی هه‌ڵبژاردن و پشتیوانی كردن بۆ ئه‌ردۆغان. ئه‌مه‌ش به‌س نه‌بوو، به‌رێگه‌ی هێنانی ئیبراهیم تاتلیسی به‌ناو هونه‌رمه‌ند و به‌مه‌به‌ستی سپی كردنه‌وه‌ و گواستنه‌وه‌ی پاره‌ له‌هه‌ولێره‌وه‌ بۆ ئه‌ردۆغان و ده‌وڵه‌ت باجچه‌لی له‌پایته‌خته‌كه‌ی هه‌رێمی باشوری كوردستان هه‌راو هورایه‌كیان رێكخست و هه‌ر دوێنێ سه‌رۆكی پارتی"مه‌سعود بارزانی"، پێشوازی له‌سه‌رۆكی هودا پار و شاندێكی یاوه‌ری كرد. سه‌یر له‌وه‌ دایه‌ ئه‌و بارزانیه‌ی خۆی به‌ كورد ده‌زانێت، چون ده‌توانێت وه‌ها پێشوازی له‌گروپێكی چه‌ته‌ كه‌ به‌خوێنی كوردان تینون بكات. هێنانی زاتێكی وه‌كو ئیبراهیم تاتلیس كه‌ له‌كاتی داگیركردنی عه‌فرین گۆرانی بۆ ئه‌ردۆغان و سه‌رۆكی میت ده‌چڕێت، كه‌مێك ویژدان و هه‌ستی كاك مه‌سعود ئازار نادات. بۆ نموونه‌ سه‌ردانی ئه‌و گروپه‌ مافیا و چه‌ته‌یه‌ی هودا پار و كۆبوونه‌وه‌ی شانده‌كه‌ی په‌ده‌كه‌ و سه‌رۆكی په‌ده‌كه‌"بارزانی"ئه‌وه‌نده‌ شه‌رمنانه‌یه‌. سه‌یره‌ سه‌رۆكی وڵاتان ته‌نانه‌ت ئاماده‌ نین له‌م كاته‌دا خۆیان بكه‌نه‌ ئامرازێ بۆ پڕوپاگه‌نده‌ به‌ده‌ست ئه‌ردۆغانه‌وه‌ و ئه‌وه‌ش بۆ خۆیان به‌شه‌رم و ئابڕوچوون ده‌زانن، كه‌چی بارزانی له‌و په‌ڕی بێ شه‌رمیدا و وه‌كو ئه‌وه‌ی نه‌ بای بینیبێ و نه‌ باران، فه‌رشی سور بۆ بكوژانی رۆڵه‌كانی كورد له‌به‌شێكی تری كوردستان راده‌خات.

ئه‌وه‌ی گرنگه‌ تاكی كورد و كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی وڵاتپارێز و نیشتیمانپه‌روه‌ره‌ كه‌ ده‌بێت ئه‌و هه‌ڵسوكه‌وت و نزیكبوونه‌وانه‌ به‌باشی بخوێنێته‌وه‌ و بڕیار له‌سه‌ر هه‌ڵوێست و نزیكبوونه‌وه‌كانی چه‌مكی به‌ناو كوردایه‌تی بده‌ن، كه‌ ئاخۆ ئه‌وانه‌ی ده‌بنه‌ كه‌وا سووری به‌رله‌شكه‌ری نه‌یاران و رێگه‌ بۆ نه‌یاران خۆش ده‌كه‌ن كه‌ رۆڵه‌كانی نه‌ته‌وه‌كه‌ت كۆمه‌ڵكوژ بكه‌ن یاخود ئه‌وانه‌ی به‌رگری له‌خاك و كه‌رامه‌ت و خاكی كوردستان ده‌كه‌ن.

ئه‌ردۆغان له‌ماوه‌ی بیست ساڵ ده‌سه‌ڵاتدارێتی ئابوری توركیا و نرخی دراوی توركی و رێژه‌ی هه‌ڵاوسان و بێ كاری له‌توركیا گه‌یاندۆته‌ كوێ. ئازادی بیروڕا و راگه‌یاندنی ئازاد و گردبونه‌وه‌ و ناڕه‌زایه‌تیه‌كان و ره‌وشی ژنان و گه‌نجان و بارودۆخی ژیانی پێكهاته‌كانی توركیا له‌چی ره‌وشێكدایه‌. له‌ده‌ره‌وه‌یش شه‌ڕ و وێرانی بۆ سوریا و عێراق و لیبیا و تونس و فه‌له‌ستین و ئازه‌ربایجان و ئه‌رمه‌نستان و پاكستان و ئه‌فغانستان گواستووه‌ته‌وه‌. ده‌یه‌وێت ناكۆكیه‌كانی نێوان جه‌مسه‌ره‌كانی سیسته‌می مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داری وه‌كو ده‌رفه‌تێك بۆ كۆمه‌ڵكۆژكردنی گه‌لی كورد به‌كاربهێنێت و هه‌موو پلان و پرۆژه‌كانی ناتۆ و ئه‌مریكا و ئه‌وروپا له‌مه‌ڕ رژێمی ئێران بێكاریگه‌ر و پووچه‌ڵ بكاته‌وه‌ و بووه‌ته‌ له‌مپه‌رێكی جددی له‌به‌رامبه‌ر به‌ پلانه‌كانی ئه‌و جه‌مسه‌رانه‌ش. ئه‌مه‌ و به‌سه‌دان نموونه‌یه‌ی دیكه‌ كه‌ ئه‌ردۆغان و پارته‌كه‌ی و هاوپه‌یمانه‌كه‌ی كه‌ مه‌هه‌په‌یه‌ بوونه‌ته‌ به‌ربه‌ستێك له‌پێش دیموكراتیزه‌كردنی توركیا و سه‌قامگیری له‌ناوچه‌كه‌دا. هه‌ربۆیه‌ش شكست و بنكه‌وتنی هاوپه‌یمانی كۆمار"ئاكه‌په‌ ـ مه‌هه‌په‌" به‌واتای شكستی ئیسلامی سیاسی و هێڵی نه‌ته‌وه‌په‌رستی كلاسیك دێت له‌ناوخۆی توركیا و له‌هه‌رێمه‌كه‌ به‌گشتی و بۆ  گه‌لی كورد باكگراوه‌ندێكی نه‌ته‌وه‌یی ـ دیموكراتیك و ئازادیخوازانه‌ی هه‌یه‌ به‌تایبه‌تی بۆ باكور و باشور و رۆژهه‌ڵات. هاوكات سه‌ركه‌وتنی پارتی چه‌پی سه‌وز كه‌ به‌دروشمی ژن، ژیان، ئازادی به‌شداری كێبڕكێی هه‌ڵبژاردنه‌كانی توركیا بووه‌، هێڵێكی هزری نوێیه‌ كه‌ نوێنه‌رایه‌تی ژنان و گه‌نجان و نه‌ته‌وه‌ی دیموكراتیك و ئیكۆلۆژی ده‌كات و ئه‌م هێڵه‌ فكریه‌ش ده‌توانێت وه‌كو مۆدێڵێكی نوێ له‌چاره‌سه‌ری بۆ قه‌یرانه‌كانی توركیا و ئێران و ئێراق كه‌ڵكی لێ وه‌ربگرین و وه‌كو سه‌رچاوه‌یه‌كی بنه‌ڕه‌تی له‌چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ و ململانێیه‌كاندا پشتی پێ ببه‌ستین.

هـ . ب