سیاسەتمەداری ئیتاڵیایی رامۆن مانتۆڤانی کە ئا وەختە ئەنداموو لوجنەو هەرمانووکاروو جبەروو پەرلەمانوو ئیتالیای بۍ، جە فڕۆکەو روسیا- رۆماینە هامسەفەروو رابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی بۍ، پۍ ئاژانسوو هەواڵوو فوراتی باس جە ڕوواو رابەروو گەلوو کوردی جە رۆما و قۆناغەو پیلانگێڵنیی میان نەتەوەیی و گێرتەیش کەرۆ.

٢٥ ساڵێن گێرتەو رابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی جە زینڎانوو ئیمراڵی جە هەلومەرجی دژواروو گۆشەگیرینە بەردەواما، هێزە میان نەتەوەییەکۍ چی هەلومەرجە و قۆناغەو گێرتەیە ۋەرپەرسێنۍ. عەبدوڵا ئۆجالان کە جە ٩/١٠/ ١٩٩٨ پەی قۆناغێوە ئاشتی و گفتوگۊی سوریاش جیائاست، پانۆڕامای سیاسی بەینوو ئا رێککۆتەیە و ١٥/٢/ ١٩٩٩ی، کە جە نایروبی پایتەختوو کینیای بڕفانیابۍ پېسە "پیلانگێڵنیی جە خاچدای و چوارمیخ"ی هۊرش سەنگنا.

رابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالان جە ٩/١٠/ ١٩٩٨ینە لوابۍ مۆسکۆ، جە ١٢/١١/ ١٩٩٨ ی بە فرۆکەو خەتەو ئاسمانی رووسی جە فڕگەخانەو لیۆناردۆ داڤینچینە جە رۆما وەستەبێرە. جە رۆمانە قۆناغێوە دژوارەی ٦٦ ڕۆ چەمەڕاو ئۆجالانی کەرۍ. پۍ ئانەی پرسوو کوردی بە ڕاو دیموکراتیکیۆ چارەسەر کریۆ ئیتالیاش پېسە شانس و دەرفەتێوە پۍ ئاشتی و ئەرەنیشتەی نیارە.

جە ڕۊو گیریای عەبدوڵا ئۆجالانیوە تا ئیسە فرەو جاری باس جە دەوروو ئیتالیای جە پیلانگێڵنینە کریان. ئا وەختە بڕۍ واچێنۍ، حکومەتوو ئیتالیای بە سەرۆکایەتی ماسیمۆ دالێمای دەوروو ۋێش جە پیلانگێڵنی میان نەتەوەینە جابەجێ نەکەردەن، بڕێچ رەخنەو ئانەی جە حکومەتوو ئیتالیای گێرێنۍ، کە پەی مەنەیۆ ئۆجالانی چا وڵاتەنە، بە ئازایەتیۆ مامەڵەش نەکەردەن. جە ڕاسینە جە ١٦/١/ ١٩٩٩ کە عەبدوڵا ئۆجالان ئیتالیاش جیائاست قۆناغەو گێرتەی دەسشپنەکەرد.

جە پارتوو کۆمۆنیستی ئیتالیایۆ، کە وەڵۍ ئا قۆناغێنە و دماو ئا قۆناغۍ یۆ جە شایەتحاڵا و ڕوواو مەنەیۆ رابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی جە رۆمانە بۍ، جە ١٢/١١/ ١٩٩٨ی جە گەشتوو مۆسکۆ-رۆماینە چنی عەبدوڵا ئۆجالانی لوابۍ پۍ فرۆکەخانەو مۆسکۆی. پۍ ئانەی عەبدوڵا ئۆجالان جە ئیتالیانە مەنۊوە، پاگیری فرەش کەرد، ئا کەسە پەرلەمانتاروو پارتوو سەرجەنۆ بنیاڎنیایۊ کۆمۆنیستی ئیتالیای و ئەنداموو لوجنەو هەرمانوو کاروو جبەروو پەرلەمانوو ئیتالیای رامۆن مانتۆڤانی بۍ. رامۆن مانتۆڤانی جوابوو پرسیارەکا ئاژانسەکەیماش داوە.

عەبدوڵا ئۆجالان سەرەڕاو داواو هۊرگێرتەی مافوو پەنابەری سیاسیچ ناچار بۍ کە ئیتالیای جیابازۆ. قۆناغەی دماتەرە بیە بە مایۍ گێرتەیش جە کینیانە. ئۆجالان جە قسەکا دماتەریشەنە جە بارەو گێرتەیش و ئا ئاژەی پېسە پیلانگێڵنیی میان نەتەوەیی جە دژوو ۋێش بەنامێش کەردەبۍ. شمە چا بارۆ چنی ویرکەردێوە؟

بەتایبەتی هێزەکا پېسە ئەمریکای و ئا کۆمپانیا فرەنەتەوا کە گەرەکشانە بەردەوامۍ با چا تاڵانکەردەی سامانەو کوردسانی، پارتە سیاسیەکۍ کە دۆسۍ تورکیاینۍ (با جە ویرش نەکەرمۍ چا وەختەنە ئەجەڤیت سەرۆکوو پارتێوە بۍ کە ئەنداموو ئینترناسیۆناڵ سۆسیالیستی بۍ)، حەرپاسە کۆمپانیاکۍ بەرهەمئاوردەو چەکی کە تورکیای پېسە مشتەریۍ عالی وینێنۍ، پۍ ئانەی ڕا جە سەروستەی پێشنیازەکا پەکەکەی پۍ ئاشتی کەرا، دلۍ ۋێشانە یۊشا گێرت، پۊکاتی چی ڕوانگۆ تەماموو قسۍ و هۊرسەنگنایەکا سەرۆکی پەشڕاس کەرووە و هامڕانا چنیش.

وەختۍ مژارەکە مۍ سەروو ئیتالیای، فشاری ئاشکرا و  پەنهانوو حکومەتوو ئەمریکای کە من وەڵتەر باسم کەردەبۍ، چنی فشارەکا سەروو حکومەتوو دالێمای جە تەرەفوو دەزگا ئەمنییەکا ئیتاڵیایۆ بە جۆرێوە بۍ کە جە حکومەتوو ۋێشا زیاتەر، دڵسۆزۍ ئەمرەکا ئەمریکای بێنۍ. من ئا ئاژەمە جە قسەکاو سیاسەڎمەدارا و جە هەمان وەختەنە نوێنەراو حکومەتوو ئیتاڵیای ئەژنی کە پېشا باس کەردا.

ئانۍ گرڎ کە تاریخوو کۆماروو ئیتالیای مزانا، هامشێوەو فرەو دۆسیاو تاوانکاری ئاگاڎارا کە دەزگاکۍ دەوڵەتی جە ساڵەکا ١٩٦٠، ١٩٧٠ و تا ١٩٨٠ جە ئاماڎەکەردەی هجومی تیرۆریستی پۍ ڕاگێرتەی جە یاوای دەسەڵاتوو پارتوو کۆمۆنیستی ئیتالیای، هامکاری سی ئای ئەی کەرێنۍ. ۋەروو ئانەی چی ئاژەنە مایۍ تەعاجوبی نییەنە کە سی ئای ئەی کەسۍ سەر بە خوێش بە کارئاردێبا.

دماو فشارەکا دەوڵەتوو ئیتاڵیای، ئا کەسۍ بە نوێنەرایەتی حکومەتوو دالێمای پەیوەندیشا بە ئۆجالانیوە کەردەبۍ، راسەوخۆ فشارشا وستەبۍ سەروو ئۆجالانی کە ئا وڵاتەیە جیابازۆ. گەرەکشاۋۍ بە زوانێوە راسەوخۆ ئا فشارەیە بیاونا، ئینەیچ دمابەدماو ئانەی ئیتالیا داواکاری تورکیایش پۍ رادەسکەردەیۆ ڕەڎکەردەبێوە. بە پاو پەیمانوو هامکاری جە دژوو تیرۆری کە ساڵەکا ١٩٧٠ جە بەینوو ئیتالیا و تورکیاینە ئیمزا کریابۍ و دماو کودەتاکەو ١٩٨٠ جە تورکیانە حەجگیز هۊرنەشێویابێوە، گرڎ دادوەرێوە ئیتاڵیای تاوۍ ئەمرەو گێرتەی پۍ ئۆجالانی بەرکەرۆ. حەرپاسە هەڕەشۍ گێرتەیچشا جە ئۆجالانی کەردە، کە ئینەیچ جەتەرەفوو یەکینە تایبەتیەکا پۆلیسوو ئیتاڵیایۆ ڕێکوزیابۍ.

دماو ئا ئاژەیە پۍ ماوێوە فرەی چنی سەرۆک ئۆجالانی قسێم کەردۍ و پېسە پارێزنەرێوە پێم باس کەرد کە گێرتەکەیش مەودا کوڵ بۆ و دادگا بێتاوانیش سەلەمنۆ. من حیچ پێشنیازێوەم نەوست ڕووە، ۋەرووئانەی ئشیۍ پەکەکە و ئۆجالان قەرارشا دابیۍ.

ئەگەر راسەوخۆیچ تێبینی من هۊرگیریابیۍ، ۋەروو ئانەی ئەڵترناتیڤە گریمانەییەکۍ ۋەردەموو پەکەکەی نە زانێنا، من نە تاوێنا را و پەیلواکام  واچوو. گفتوگۆیێوە درێژ بۍ کە ئۆجالان پاگیریش سەروو بڕۍ مژارا کەرد. حەرپاسە دڵنیابۍ چانەی کە گێرتەی ئاڎی و شکسوو دەسوەڵێوستەییەکاش پۍ گفتوگۆی، جگە جە ئاسایش و سڵامەتی کەسیی ئاڎیی، جە تەرەفوو گەلوو کوردیۆ پېسە شکسی دمایی جە یۆی دریێوە و بێگومان ئینەیچ مەیل و کردەوۍ نا هومێڎانۍ زیاتەر پەرە پنەدۍ.

ۋەروو ئانەی گەرەکشبۍ کە ئیتالیای جیابازۆ و شۊنەو ئەڵترناتیڤی تەریرە گێڵۍ. دماو دیڎارەکەیم چنی سەرۆک ئۆجالانی، نوێنەرا سەرمەشقۍ پەکەکەی گەرەکشابۍ چەمشا بە من گنۆ و بە منشا وات کە بە پاو پەیوەندی واڵە و برایەتیما، پەکەکە ویستوو ئانەیش هەن کە سەرۆک ئۆجالان جە ئیتالیانە مەنۊوە. سەروو ئانەی من پاڎیشام وات، کە ئەگەر ئانە ئیسفاڎەش بۆ متاومۍ بە سەرۆککۆماری واچمۍ پارتەکەما پېسە پەکەکەی ویر کەرۊوە و عالتەرین هۊرچنیەی ئانەنە کە ئۆجالان ئیتالیانە مەنۊوە.

من مزانوو کە لوای سەرۆکی جە ئیتالیانە بە هاندای و پەشتیوانی حکومەتوو دالێمای بۍ. دماتەر ڕاوەبەرا پەکەکەی ئا چێوێشا پۍ باس کەرد کە ڕووەشادان. نە من و نە حیچ کەسێ جە پارتەکەیم بە حیچ جۆرێ چنی بەرشیەو سەرۆکی نەبێنمۍ جە ئیتالیانە.

پېسە ئانەی کە من یاوانینە سەرۆک دماو مەنەیۊیش جە ئیتالیانە و جە ئاردەی وەروو باس و قەزیەو کوردی جە گلېرگەی میان نەتەوەیینە، گێڵاوە پۍ رووسیای. سەروو بنەماو هەواڵ و زانیاریی بێ بنەمای کە گوایە هەلومەرج پۍ پنەداو مافوو پەنابەری و پەشتیوانی جە پێشنیازەکا گفتوگۊی، ئامێنۍ ئاراوە، گێڵاوە پۍ رووسیای.

دماتەریچ بە مەڵامەتوو مەترسی سەروو ژیۋای ۋێش و ئەگەروو گرتەیش ناچار بی کە جارێوەتەر رووسیای جیابازۆ. دماو گەشتێوە کوڵی، چنی حکومەتوو یۆنانی رێککۊتەی کریا کە جە وڵاتوو یەرەمینە جە باڵیۆزخانەو یۆنانی چێروو پارێزنای دیپلۆماتیکینە مەنۊوە و جە ماوێوە کەمەنە مافوو پەنابەریش پنە بڎریۆ. بە راسی سەرۆک پېسە ئانەی پلانەش پۍ نریێبێرە یاوا باڵیۆزخانەو یۆنانی جە کینیا. ئیسفاڎەش جە تایبەتمەندی دیپلۆماتیکی باڵیۆزخانەکەی هۊرگێرت. راسەوخۆ ئانەی مزانوو، ۋەروو ئانەی ئا وەختە جولیانۆ پیساپیا کە پارێزنەروو ئۆجالانی بۍ دەرفەتش پۍ رەخسیابۍ کە بلۊ پۍ نایرۆبی و جە باڵیۆزخانەنە چەمش بە ئۆجالانی گنۆ.

بەڵام جە ١٥/٢/ ١٩٩٩ینە حکومەتوو یۆنانی ئەمرەش بە باڵیۆزوو ۋێش کەردەبۍ، کە ئۆجالانی جە باڵیۆزخانەنە بەرۆنە بەر.

پېسە ئانەی بە من وچیا، یەکینەو کۆماندۆ ی کە جە سیخوڕەکا تورکی و دەزگا هەواڵگرییە پەنهانیەکا تەری پێک ئامابۍ، جە بەرۆ چەمەڕۍ ئاڎیی بیێنۍ، بە شێوێوە نایاسایی بڕفاناشا و بەردشاوە پې تورکیای. بە مەڵامەتوو ئا قۊمیایۆ یەرۍ وەزیرۍ یۆنانی کە کارئاسانیشا پۍ ئۆپراسیۆنەکەی کەردەبۍ ناچارۍ بیۍ دەس جە هەرمانۍ کێشاوە. کە وەزیرەکۍ بەری و دلێینەیشا دلێنە بێنۍ.

بە ڕاو شمە حکومەتوو ئیتاڵیای چا وەختەنە و وڵاتا تەری جە گێرتەی ئۆجالانینە ۋەرپەرسێنۍ؟ ئەگەر حکومەتوو ئیتالیای گەرەکش بیۍ، ئایا ئۆجالان تاوۍ جە ئیتالیانە مەنۊوە، یاخوڎ پۍ ئانەی ئۆجالان جە ئیتالیا مەنۊوە ئشیۍ چێش کریۍ؟

قەناعەتم پاسەن کە وەختۍ مرۆڤ هەلومەرجوو سەردای ئۆجالانی پۍ رۆمای ۋەرووچەما گێرۆ و بە گرڎیی چنی بێچارەسەری یۊبیەی ئەوروپای جە ۋەران ۋەروو پرسوو کوردینە بنیۊشەرە، وینمۍ کە ۋەرپرسیاریێوە گۊرەشا هەن. بەپێچەوانۆ، چێروو فشاروو ئەمریکای و تورکیاینە، نەتاواشا پەکەکەی وزا دلۍ لیستوو ئا ڕێکوزیا تیرۆریستیا کە ئیتالیا جە دماو هجومەکا قاعیدەی جە نیویۆرک ئاماڎێش کەردێبێنۍ، بەبێ حیچ قەرارۍ پەرلەمانی و حکومەتی (ئیتالیا نەتاوانش ئا جۆرەیە قبوڵ کەرۆ، قەرارۍ بەمەڵامەتوو ئا قەرارەو پەرلەمانیوە کە وەڵتەر باسم کەرد و ئا هەڵوێسەی گێرتەبێش ).

ئانەی دژا و پارادۆکسێوەن کە جە ئارۊیچەنە پەکەکە کە تاکە رێکوزیێوەن کە سوریانە دژوو داعشی گژیۆ، جە ئەوروپا بە ئەمرەو وڵاتێوە پېسە تورکیای کە جە دژوو داعشی حیچش نەکەردەن، ستەمش ۋنەکریۆ. ئانە سروشتوو حەقەتینەو یۊبیەی ئەوروپای نیشانە مڎۆ.

حکومەتوو دالێمای بەمەڵامەتوو ئاژەی تاریخیوە جە بەحروو دلۍ ڕاسەیچەنە پۍ قۆناغوو ئاشتی و سیاسەتوو بەری کە پۍ ئیتالیای خاس بۆ، دەرفەتش وەڵۍ وستەبۍ. دیالۆگ و ئەرەنیشتەی تاوۍ ئەنجام بڎۆ. ۋەروو ئانەی ئا مامەڵە و ئەرەنیشتەیرۍ جە بەینوو پەکەکەی و حکومەتوو ئەردۆغانینە ئامۍ ئاراوە، بە شێوێوە ئاشکرا بە مەڵامەتوو دەور و قورسایی سیاسی سوپاو تورکیایۆ نەیاوۍ ئەنجام.

تەنانەت بە قەناعەتوو من حۊڵوو کودەتاکەو ٢٠١٦ ی و پاکتاوکەردەی بڕۍ ڕاوەبەرۍ باڵاو هێزە چەکڎارەکا جە تورکیایچەنە پەیوەندیش پا هەڵوێستە گریمانەییەو حکومەتوو ئەردۆغانیوە بۍ، پۍ ئانەی ئۆجالان ئەرەنیشتەیشا چنی کەرۆ.

مەبۆ جە ویر کریۆ کە وەڵۍ ئانەینە سەرۆک جە ئیتالیانە بلۊبەرۆ ، ماسیمۆ دالێما و وەزیروو دادوو ئا وەختیە ئۆلیڤێرۆ دیلیبێرتۆ دووۍ وتۍ رۆنامەوانیێشا دۍ و واتشا حکومەت دەسەڵاتوو ئانەیش نییا مافوو پەنابەری سیاسی بڎۆ و تەنیا دادگا ئا دەسەڵاتشە هەن.

ئانەیچ دروێوە تەرەنە. گرڎ کەس مزانۆ کە جە ئاژەو ئۆجالانینە، دەوڵەت پەنابەری و پارێزنای حاسڵ کەرۊ و تەنیا جە ئاژێوەنە کە ناکۆکیش بۆ، دەسەڵاتی دادوەری هەڵوێسەش سەر کەرۆ. حەرپاسە چن سەعاتۍ دماو قسەکا دالێمای و دیلیبێرتۆ یەرۍ وەزیرۍ تەری، وەزیروو جبەری لاممبێرتۆ دینی، وەزیروو وەرگیری کارلۆ سکۆگنامیگلیۆ و وەزیروو بازرگانی پیەرۆ فاسینۆ بە واوەی کەردەیۆ قسەکاو دالێمای و دیلیبێرتۆی جوابشا داوە کە 'حکومەت مەتاوۆ مافوو پەنابەریی سیاسی بڎۆ'. قسۍ ئا یەرە وەزیرەیە جە بارەو نەبیەی مافوو حکومەتی پۍ پنەدای پەنابەری سیاسی و قسۍ حەریەریشا چا بارۆ مژارێوە سەیرا.

ئانەیچ کە حیچ رۆنامەنوویسێوە شۊنیرەلوایش پۍ ئا قسا نەکەرد ئاڎیچ حەر ئاژێوە سەیرا.

عەبدوڵا ئۆجالان کە ٢٥ ساڵێن ئینا زینڎانوو ئیمراڵینە، ٣ ساڵێن حیچ زانیاریێوە سەرش مەزانیۆ. دەوڵەتوو تورکی کە گرڎ مافێوەش جە عەبدوڵا ئۆجالانی زەوت کەردەن، گۆشەگیری چڕ سەروو ئۆجالانیرە سەپنۊنە. شمە چنی ئی گۆشەگیرییە هۊرسەنگندۍ؟

دەوڵەت و حکومەتوو تورکیای جە ئۆجالانی تەرسۆ کە تا ئیسەیچ بە بێ مشتومڕ رابەروو بێهامتاو گەلوو کوردیا. گۆشەگیری سروشتی فاشیستی دەوڵەتوو تورکی نیشانە مڎۆ. مشۊم سەفەربەری و ئاماڎەیی میان نەتەوەیی پەی ئازاڎیی ئۆجالانی گرڎوو جەهانینە فراوان کریۆ. دەوڵەتوو تورکی چن بە قوەتیچ بۆ و پەشتیوانی جە ئەمریکا و ئەوروپایچ هۊرگێرۆ، بەڵام هۆش و ئەندێشەکۍ ئینۍ لاو گەلوو کوردی و سەرۆک ئۆجالانیۆ.

گەرەکتانە جەبارەو دەوروو عەبدوڵا ئۆجالانی جە چارەسەری پرسوو کوردینە چێش واچدۍ؟

پۍ چارەسەرکەردەی کێشەکەی جە ڕاو گفتوگۊو نیشتەیرەیۆ مشۊم سەرۆک ئۆجالان پېسە مرۆڤێوە ئازاڎیی دەوری سیاسی گێڵنۆ. پېسە ئازاڎیی نێلسۆن ماندێلای کە پۍ دمایی ئاردەی بە ئاپارتایدی و دەسپنەکەردەی قۆناغوو دیموکراتیکبیەی ئەفریقای پانیشتی پەنەوازش بۍ.

ئەگەر ئارۆ جە جەهانەنە رابەرێوە حەقەتینە، هامشێوەو نێلسۆن ماندێلای بیەیش بۆ، ئاڎیچ سەرۆک ئۆجالانا. ئازاڎکەردەی ئاڎیی متاوۆ دمایی بە جەنگی بارۆ و قۆناغێوە ئاشتی یاگۍ متمانەی بۊ دەسپنەکەرۆ و بە بەشداری وڵاتا خاوەن تایبەتمەندی سیاسی و ئەخلاقی، متاوۆ دەورێوە یۊوستەی و یەکانگیر گێڵنۆ.

رامانی سیاسی، نوستەی و رامانەکۍ ئۆجالانی نەک هەر پۍ قەزیەو کوردی، پۍ تەماموو چەپەکا جەهانی و گرڎوو گەلا ئازاڎی و ئا گەلۍ کە پۍ ئازاڎیی ۋێشا کۊشیانە، پاڵپەشتییا. ئاخێزوو ژەنا- ئۆجالانی کە دلۍ گەلا ۋەرنیشتینە ئامان ئاراوە، پاڕادایموو کۆنفیدڕاڵیزمی دیموکراتیک و مامەڵەو دەوڵەتە هەژموونگەرا جەهانیەکا کە جە ئەزمونوو گەلوو ۋەرنیشتینە بەدی کریا، مشۊم سەروو ئاستی گەردوونی هۊرسەنگنایش پۍ کریۆ. مشۊم گرڎوو هێزە شۆڕشگێڵن و وەڵېکۊتەکا جەهانی بە قووڵی ئەوەکۊڵیای سەروو ئا تیۆریا کەرا.