گه‌وره و حەنەر و پێوار
گه‌وره و حەنەر و پێوار! (په‌یجۆریێو سه‌رو چه‌نیه‌تی ژیوای مامۆ هه‌یدٚه‌ر نۆدشی و سیاوچه‌مانه چڕیه‌یشه‌وه).
ئی وتاره نیا شۆنۆ ئانه‌یه‌وه ساق که‌رۆوه په‌ی وه‌رده‌نگیش که نامێو سیاوچه‌مانه‌ی جه چێشی گیریاینه، نونگه‌و نامێ نیایش چێش بیه‌ن و به‌زمه‌کێش کامێنێ، به‌ڵکووم پنه‌ش وه‌شا به‌پاو هازێش ژیوانامه‌و “مامۆ هه‌یدٚه‌ر“ی بنویسۆ که بێ هیچ شکێوه یۆ جه هۆنه‌رمه‌نده سیاوچه‌مانه‌چڕه زانا و پایه‌به‌رزه‌کاو بووموو هه‌ورامانی بیه‌ن، وه‌ختارێو سیاوچه‌مانێ مامۆ هه‌یدٚه‌ری ئه‌ژنه‌وێنێ هه‌مارێو ته‌مه وه‌روو چه‌مام گێرێره، چن په‌رسێو مه‌ژگمه‌نه گیرم ئارێنێ و په‌نگم پنه دێنێ که مامۆ هه‌یدٚه‌ر کێ بیه‌ن؟ چه‌نی ژیوان؟ جه سیاوچه‌مانه‌نه چن شاره‌زا بیه‌ن؟ گڵکۆش ئینا چکۆنه؟. سه‌رم په‌شۆکیێ ڤنه و قینیێ ئانه‌یه که چی هۆنه‌رمه‌ندیوی ئانه پایه‌به‌رزوو مه‌حاڵه‌که‌یم مشیۆم هیچش دیار نه‌بۆ وێم خڵافنێنێ هەرماناوە تا ویرم بشۆوه هه‌ر وه‌روو ئا سه‌رپه‌ننامیه سیاوچه‌مانه‌کێچش ته‌ژناییم نه‌کوشێنێ!! تا وه‌روو وێمه‌ره واتم چی قۆڵێ هۆرنه‌ماڵوو و په‌یجۆریێو نه‌که‌روو سه‌روو چه‌نیه‌تی ژیوای ئا پیا گەورەیە، هه‌روه‌ره‌نه لوانێ بنکڵیشه‌و باسه‌که‌یه‌ره، چوونکه‌تی سه‌رچه‌میوی تۆمار کریای چامنه‌مه نه‌بێ وه‌روو ده‌سانه، لاو شاره‌زایاو سیاوچه‌مانه‌ی، که‌س وکاروو مامۆ هه‌یدٚه‌ری و ئا که‌سه زانابۆم متاڤۆ دالێو ڕازێ ئه‌وه‌شاریای ژیوای مامۆ هه‌یدٚه‌ری قاو دۆ و لامه‌وه درکنۆشا، زانیاریێم گڵێرێ که‌ردٚێنێوه و تا شش مانگێ ویرم چنی مامۆ هه‌یدٚه‌ری گێڵان!.
وه‌ڵینه :
حه‌شاش چنه مه‌کریۆ یۆ چا تایبه‌تمه‌ندیه به‌رز و بنه‌ڕه‌تیا که ئامیانوو فه‌رهه‌نگوو هه‌ورامانیا و هه‌ورامان فره‌و یاگانه پادٚیه‌وه مژناسیۆ هه‌وازه شانازی پنه‌که‌ره‌که‌و “سیاوچه‌مانه”ین، ئا ده‌نگه سۆزداره که وه‌روو به‌ره‌و ئاته‌شگاکانه و پاڵوو ئایره گه‌شه‌که‌یشانه واچیان و ماواو میترا و زه‌ڕده‌شتیش لاونانه‌وه، سیاوچه‌مانه داستانۆ هێقمی بووموو هه‌ورامانی و کۆڵه‌کۆ نه‌مریشا، سیاوچه‌مانه هێماو ڕه‌سه‌ن بیه‌ی نیشینگه‌و هه‌ورامانی و به‌رزی و گه‌وره‌یی فه‌رهه‌نگوو خه‌ڵکه به‌ئاوه‌زه‌که‌یشا، سه‌رقافڵه‌و هۆنه‌روو وه‌ڵاتوو “ئیریان ڤاچ”کان، سیاوچه‌مانه ئا ده‌نگه سه‌روه‌شکه‌ره‌نه که زیادٚه‌و ئانه‌یه چه‌م و دۆڵ و که‌ش و کۆ و سووره‌هه‌ڕاڵه و وه‌رکه‌مه‌ر و بۆژانه و چنووروو وه‌ڵاتوو “ئاڤێستا”یش دۆناینێوه، هه‌رده‌کێ هه‌ورامانیچ گرد گێڵان، چه‌نیه‌تی ژیوای ویره‌وه که‌ردٚه‌ی خه‌ڵکه‌که‌یچش دلێ تان وپۆیشه‌نه ئه‌رمانان و دۆگه به دۆگه یاونانش لاو گۆشگیریش. ڕه‌نگا درێ نه‌بۆ ئه‌ر واچوو نونگه‌و نۆقم و پێوار نه‌بیه‌ی کولتووروو ده‌وڵه‌مه‌ندٚوو هه‌ورامانی پا گردٚوو نه‌دٚامه‌تیاوه که ئاماینێ ملشه‌ره و ناحه‌زاش به حه‌زوو وێشا دویه‌ر جارێ کاول که‌ردٚه‌ن، هه‌ر ده‌نگه ئه‌وه‌نه‌بڕیاکه‌و سیاوچه‌مانه‌ی بیه‌ن. به ڕاسی نیشتگاو هه‌ورامانی و بنه‌چه‌قوو هه‌ورامی به ده‌نگه ئه‌هوورایه‌که‌و سیاوچه‌مانه‌ی، وه‌ره چه‌موو ئیدٚی و ئه‌وی مدٚا چه‌مه‌وه.
“محه‌مه‌دی مه‌لا که‌ریم” ماچۆ تا ئیسه فره‌و هۆنه‌رمه‌نده ژیرا ناسه‌ن سیاوچه‌مانه فه‌وتیۆ و دلێنه بشۆ پێسه دوێ سیاوچه‌مانه‌چڕێ گه‌ورێ سه‌رده‌موو ساسانیه‌کا یانێ “نه‌کیسا و باره‌بوود”ی، ئا مامۆسا فامدارێ ئێننه هه‌رمانه‌کێشا فره مێژۆ که “خانای قۆبادی” به شێعره باسشا که‌رۆ :
ئه‌وه‌ڵ نه‌کیسا هۆرگێرت ساز و چه‌نگ
به په‌رده‌ی نه‌ورۆز، خارا که‌رد ئاهه‌نگ
به ڕه‌نگی ئه‌و شۆخ شیرین فه‌رما پێش
ئاڵا مه‌ستانه جه تیره‌ی¬ چه‌نگ وێش (۱)
“جه‌لیل عه‌باسی” ماچۆ سیاوچه‌مانه فره‌ته‌ر جه ۳۷۴۰ ساڵا چیه‌و وه‌ڵێ گیانش که‌ردٚه‌نه‌نه گاتاکاو زه‌ڕده‌شتی پێغه‌ممه‌ری و شۆنۆ ۲۳۲۰ جاراره که چڕیان خه‌ریک بیه‌ن دلێنه بشۆ که “یۆسۆ یاسکه” تۆزه‌کێش سه‌ڕتێنه و زیننه‌ش که‌ردٚه‌نه‌وه.(۲)
یۆسۆ یاسکه ئا هۆنه‌رمه‌نده سیاوچه‌مانه‌چڕه‌نه که ڕازۆ عه‌شقیش چنی “خاتوو کڵاو زه‌ڕ”ێ ژه‌نۆ “خان ئه‌حمه‌د خان”ی حاکموو ئه‌رده‌ڵانی، چه‌نیه‌تی قاو دریه‌یش لاو خانیه‌وه و گیان گێرته‌یش به ته‌رزیوی دڵئێشن ئیسه‌یچه ئینا سه‌روو زوانوو دڵداره هه‌ره‌قه‌تینه‌کاوه، داخۆم چنێ جارێ یۆسۆ به سیاوچه‌مانه خاتوو کڵاو زه‌ڕ ه‌ش لاونایبۆوه و هه‌وازه‌ش ئا ژه‌نه دڵدارێشه گراونای بۆ، داخۆم ئا وه‌خته خان ئه‌حمه‌د خان ده‌سوورش دان یۆسۆشا نیان دلێ سه‌ده‌که‌و زه‌ڵمی، به ئه‌وه‌لاڵیاکه‌یش و به سۆزوو سیاوچه‌مانه‌یش تاڤابۆش وه‌روو وێش گێرۆ و پڕمینی نه‌دٚۆ چنه، هه‌رسیش نه‌متێباره ئا ه‌خته
یۆسۆ به زه‌ڕێڵیه‌وه هاوارێش که‌ردٚێبا ڤنه‌ش و واته‌بۆش :
چینێکت نیا وه بانی ڕانم
ئاغه مه‌مکۆژه هێشتا جوانم
چینێکت نیا وه بانی باڵم
ئاغه مه‌مکۆژه هێشتا منداڵم (۳)
یامکه‌تی:
تۆخوا مه‌مکۆژه چوونکه جوانم
یه‌که‌م غه‌ریبم دووه‌م مێمانم (۴)
خان هه‌رچن سوور زانانش به کۆشته‌ی یۆسۆی په‌ی هه‌تا هه‌تای وێش جه هه‌وازه‌و سیاوچه‌مانه‌یش بێ به‌ش که‌رۆ به‌ڵام نه‌تاڤانش خیانه‌ته‌که‌یش لاو وێشه‌وه په‌ڕۆ که‌رۆ و ئه‌مره‌ش که‌ردٚێنه ئا سیاوچه‌مانه‌چڕه گه‌وره‌شا چنی وه‌ر زیای به‌رذه‌ن لای سه‌ری “ئه‌حمه‌دئاوا”ی که چاگه خه‌ریکێ وه‌ش که‌ردٚه‌ی سه‌دیوی بیێنێ سه‌روو ئاوه‌کۆ زه‌ڵمیه‌وه (په‌ی ئانه‌یه ئاوی نه‌لۆ په‌ی مه‌حالوو شاره‌زووری، چوونکه‌تی ناکۆکیشا پێوه‌ره بیه‌ن)و به پای نیانشانه دلێ سه‌ده‌که‌ی، یۆسۆچ به هه‌ر چینێو سیاوچه‌مانێوش واته‌ن.(۵)
دماو یۆسۆ یاسکه‌یه‌ره به چنها سیاوچه‌مانه‌چڕێ ئازیزێ به هه‌وازه‌شا، به که‌مته‌رین که‌ل وپه‌ل و به ڕۆحیوی پاکه‌وه ناسه‌نشا ده‌نگه ده‌نگوو سیاوچه‌مانه‌ی په‌ی هه‌میشه‌ی نیشینگه‌و زه‌ڕده‌شتیه‌نه نه‌مه‌نۆ. “مامۆسا ئه‌یۆب ڕۆسه‌م” ماچۆ که‌سانێو پێسه : مامۆ هه‌یدٚه‌ری، ئه‌حمه‌دٚوو نازارێ، ئه‌حل نه‌وسوودٚی، جافه شێت، حه‌مه‌که‌ریموو عه‌بووله‌ی، ناسکۆڵ، قاله مراد، عه‌وده‌و کافیلێ، یۆسۆله‌و جانه‌ی، حه‌مه جافروو حه‌مێ، حه‌مه‌و به‌خشه‌ی، مامۆ حه‌مه، حاجی یاقۆ، واڵه حێرانێ، ئه‌لیله‌ی نه‌وسوودٚی، مه‌مووله، ڕه‌شه غۆڵام، عۆسمان هه‌ورامی، حه‌مه‌حسێن که‌منه‌یی، جه‌میل ئه‌حمه‌دی، سه‌باح هه‌ورامی، ئێسماعیل هانه‌گه‌رمڵه‌یی، ئێسماعیل نۆدشی، جه‌لال هه‌رسینی و……… به مه‌ینه‌تیوی فره ناسه‌نشا سیاوچه‌مانه فه‌وتیۆ و یاوناشا لاو ئێمه. (۶)
“مامۆسا دارا محه‌مه‌د عۆسمان” ماچۆ تا ئیسه هیچ سیاوچه‌مانه‌چڕێو نه‌تاڤانش پێسه سێکۆچکه ئه‌ژناسیاکه‌و حه‌مه‌حسێن که‌یمنه‌یی، عۆسمان هه‌ورامی و جه‌میل ئه‌حمه‌دی سیاوچه‌مانه چڕۆ که به‌ڕاسی مامۆسا عۆسمان هه‌ورامی سیاوچه‌مانه‌ش یاونان سه‌رکه‌ل و باوه‌ڕ مه‌که‌روو هیچ که‌سێو پێسه ئادٚی سیاوچه‌مانه‌ش چڕیه‌بۆ. (۷)
شۆنۆ ئی وه‌ڵینه‌یه‌نه که فره‌ته‌ر سه‌روو پارێزه‌راو سیاوچەمانه‌یه‌وه بێ چیه‌ولا پنه‌م وه‌شا تا وا یاگێ لیڤیۆم په‌ی ژیوانامه‌و “مامۆ هه‌یدٚه‌ر”ی که به ڕاسی یۆ چا پارێزه‌ره به‌حه‌قاو سیاوچه‌مانه‌ی بیه‌ن، تۆمار که‌روو که ئێننه په‌یجه‌و سیاوچه‌مانه‌یوه وه‌سه‌ن سه‌ر دۆس و دژمه‌ن تاریفێشا نەبڕیەنەوە.
مامۆ هه‌یدٚر کێ بیه‌ن؟
هه‌یدٚه‌ر کوڕوو “هۆمه‌روو حه‌مه‌شوانی” بیه‌ن و پڕزه‌شا میاڤۆوه تیره‌و شوانا که یۆ جه تخمانه ئه‌ژناسیاکه‌و نۆدشه‌یه‌نێ، ئا پیا گه‌وره “نۆدشه”نه ئامانه‌نه ژیوای و چه‌مێش ڕوو به دنیای که‌ردٚێنێوه، به داخه‌وه هه‌ر پێسه فره‌و زانایا، نویسه‌را و هۆنه‌رمه‌نداو مه‌حاڵوو هه‌ورامانی به نونگه‌و که‌م¬ده‌سی،بێ¬په‌ردٚۆچی و نبیه‌ی ویه‌ردٚێوی تۆمار کریای، ساڵۆ په‌یدٚا بیه‌یش به شێویوی ڕێک¬وپێک لاو ئێمه‌وه ئاشکرا نیا. بڕێو ماچا په‌یدٚا بیه‌و ۱۲۸۰ی ڕۆجیاریا و بڕێوته‌ریچ په‌یدٚا بیه‌یش هۆرگێڵناوه په‌ی ساڵۆ۱۲۷۵ ڕۆجیاری به‌ڵام خۆ کریۆ واچی مامۆ هه‌یدٚه‌ر (۱۱۰تا۱۱۵)ساڵێ چیه‌و وه‌ڵێ یۆوه‌م که‌ڕه‌ت چه‌مێش دنیاشا دیه‌ن، هۆمه‌روو حه‌مه شوانی بێجگه‌م مامۆ هه‌یدٚه‌ری چوار کوڕێ ته‌رێش به نامه‌کاو “کاکه وه‌یس، محه‌مه‌د و ئه‌حمه‌د و باسام”ی بیێنێ، مامۆ هه‌یدٚه‌ر کوڕێوی کوتاباڵا و جوانخاس بیه‌ن.(۸)
“مۆمنی شاعێر” ماچۆ پێسه فره‌و خه‌ڵکوو بووموو هه‌ورامانی ژیوای یانه‌و مامۆ هه‌یدٚه‌ریچ کوله‌مه‌رگیێنه لیکم بیه‌ن!! و کوڕه‌کێ په‌ی به‌رئاردٚه‌ی نانۆ واردٚه‌ی بنه‌ماڵه‌که‌یشا هه‌میشه ئی هه‌رد و ئه‌و هه‌ردشا که‌ردٚه‌ن و تۆشه‌به‌رۆ نه‌دٚامه‌تی کۆڵێشاوه نه‌کنیاینه‌وه، مامۆ هه‌یدٚه‌ر وه‌ڵێ هه‌رزه‌کاریچش ده‌سش دان هه‌رمانه
جۆربه‌جۆراوه به‌ڵام پاڵوو ئا مه‌ینه‌تیه‌وه که په‌ی یاوای به تیکێو نانێ کێشانش و چنی ژیوای ده‌س به یه‌خه بیه‌ن، وه‌روو وێشه‌ره په‌ی ویره‌وه به‌ردٚه‌ی خه‌م و مێراقیش سیاوچه‌مانه‌ش چڕیه‌ن، هه‌ر چا بنه‌ڕانه یاوانه‌نه ده‌نگی وه‌شیش و پا هه‌وازه‌یشه وێش لاونانشه‌وه، هه‌روه‌ره‌نه هازۆ ده‌نگیش په‌ی خه‌ڵکی دیاریش دان و به عینوانوو سیاوچه‌مانه‌چڕیوی تازە پنەیاوای نامێش به‌ر که‌ردٚێنه و ئه‌ژناسیان.(۹)
“ئه‌وڵقادروو مامۆ نادر”ی که هه‌سووره‌و مامۆ هه‌یدٚه‌ریا ماچۆ مامۆ هه‌یدٚه‌ر ئه‌وه‌ڵ که‌ڕه‌ت که چه‌موو عه‌شق و وه‌شه‌سیاویش فڕیۆ، کناچۆ مامۆکه‌یش که‌رۆوه چه‌م!!، چنی “خه‌جێ” که کناچۆ “مامۆ نادر”یش بیێنه هه‌نترینی به سۆزیوی قووڵه‌وه په‌سینا و په‌ی هه‌تا هه‌تای ده‌س منیانه ده‌سوو یه‌کترینی، سه‌مه‌روو پێوه‌ره بیه‌یشا یه‌رێ زاڕۆڵێ بیێنێ، دوێ کناچێ به نامه‌کاو “فه‌هیمه” و “زینه‌ت”ه و کوڕێو به نامێ “بارام”ی.(۱۰)
“ئه‌ولقادر ڕه‌سووڵی” ماچۆ قسۆ ده‌نگ وه‌شی مامۆ هه‌یدٚه‌ری زیادٚه‌و که‌ش و کۆکاو “ده‌ربه‌ن و داڵانی و هانه‌کۆڵ و هانه‌و ده‌شتێ” میاڤۆوه گۆشوو به‌گه‌کاو نۆدشه‌ی و دیواخانشانه پیچیۆ. به ڕه‌سموو ئا زه‌مانیه که ده‌سه‌ڵاتوو به‌گا هۆنه‌رمه‌ندێ ده‌نگ وه‌شێشا دیواخانشانه گلێرێ که‌ردٚێنێوه، مامۆ هه‌یدٚه‌ریچ چا چیویه به‌ده‌ر نه‌بیه‌ن و په‌ی چنێ ساڵا کۆڕێ وه‌شی و خه‌میش گێڵناینێ په‌ی به‌گا هه‌ر جه هه‌وازه ڕه‌سه‌نه‌که‌و سیاوچه‌مانه‌ی وه‌ختوو ڕاوێنه گێره، به‌زمێ “چه‌پڵه‌ڕێزانێ” سه‌رده‌موو گه‌له‌کا پێسه گه‌لوو تفه‌وه چنیه‌ی تا به‌زمێ ‘چه‌مه‌ریێ” سه‌ره‌وه‌ختوو مه‌ردٚه‌ی ئازیزیوی و ته‌سکین و ئه‌وه‌لاونای که‌س¬وکاروو مه‌ردٚه‌که‌ی. مامۆ هه‌یدٚه‌ر ئا زه‌مان چنی “حه‌مه جافروو حه‌مێ” و “تۆفێقوو کۆفێ” که ئادٚێچێ ده‌نگ وه‌شێ بیێنێ به‌تایبه‌ت لالۆ حه‌مه جافر، کۆڕه‌کێشا گه‌رمێ که‌ردٚێنێ و ڕازنه‌ینێشاوه، ئا مامۆسا ژیره جار بیه‌ن “ده‌ره‌و مه‌سوورا” که یاگێوه وه‌رهه‌ڵا بیێنه و شه‌ماڵوو باخه فێنکه‌کاش، مانیای خه‌ڵکه هه‌رمانبه‌ره‌که‌و نۆدشه و هه‌ر پاسه ڕاویاره‌کاش له‌ششانه زنیه‌نه‌وه، چنی ئه‌و هۆنەرمەندەکا پێسه “نه‌عمه‌ت ده‌گاگایی” و “ڕه‌حمان به‌ڵخه‌یی” مێمانێ ڕه‌شبه‌ڵه‌کوو کناچه و کوڕه تازه پنه‌یاواکا بیێنێ. “ده‌ره‌و مه‌سوورا” جه ده‌نگێشا ده‌نگێش ده‌ینێوه، جوانە شۆخه‌کێ به عه‌شقوو مامۆ هه‌یدٚه‌ری و هه‌وازه‌که‌یشه‌وه چۆپیشا کێشان و وه‌شیێنه نه‌زانانشا چێش که‌را چنی وێشا.(۱۱)
شاره‌زایی مامۆ هه‌یدٚه‌ری جه سیاوچه‌مانه‌نه :
“ئه‌یۆب ڕۆسه‌م” ماچۆ ساڵۆ۱۹۶۸ی عیسایی(که وه‌راوه‌را چنی ۱۳۴۸ی ڕۆجیاری) چه‌مم که‌وت سیاوچه‌مانه‌چڕی زانا و پایه‌به‌رز “مامۆ هه‌یدٚه‌ر”ی و په‌رسامه‌وه که چن سیاوچه‌مانێ مزانۆ و شاره‌زاییش هه‌ن ملشاره، که مامۆ هه‌یدٚه‌ر جوابه‌نه واتش چل ودوێ(۴۲) سیاوچه‌مانێ به‌ڕێکوپێکی مزانوو. مامۆسا ئه‌یۆبیچ بڕێوشا په‌ی نموونوی مارۆ پێسه:
به‌زموو په‌سه‌کی، سیاوچه‌مانه‌و مێو بڕیه‌ی، سیاوچه‌مانه‌ی ژه‌نانه، سیاوچه‌مانه‌و ئه‌حلێ، خواڵه‌داذ، به‌زمه‌که‌و مامۆ هه‌یدٚه‌ری، به‌زموو حه‌مه‌که‌ریموو عه‌بووله‌ی، ڕه‌فێق¬دادٚ، خاڵ سیاو له‌ی، خاڵخه‌نێن گیان، خانمه‌لێ گیان، قامه‌ت وه‌ش، تاقڵه ته‌شابی، مینا وه‌ی(۲¬به‌زمێ)، حه‌لیم داذ، به‌زموو ئه‌وڕه‌حیم به‌گی، به‌زموو حاجی یاقۆی، نازار وه‌ی، ئایشێ ڕۆ¬(۲¬به‌زمێ)، عه‌تیلێ، پێچ پێچه‌کاو ڕاو هه‌زارانی، سه‌یری وه‌زه‌را، به‌زموو قاله مرادی، به‌زموو قادر پاوه‌یی، به‌زموو یۆسۆله‌و جانه‌ی، به‌زموو ئه‌حه‌و نازارێ، به‌زموو حه‌مه قۆلته‌ی، هه‌وای زۆڵفی تۆ، ته‌قه‌ی ته‌وه‌نمیر.(۱۲)
بنیادٚم زیادٚه‌و ئانه‌یه سه‌ره‌ش سڕ مه‌نۆ ئا گردٚوو زانایی و شاره‌زایه چکۆوه ئامان، داخه‌یچشه‌نه مامۆ هه‌یدٚه‌ر چل ودوێ به‌زمێ سیاوچه‌مانێش زانه‌ی با و وه‌ختوو وێشه‌نه نامێش ته‌قه‌یبۆوه و ئیسه نامێش لاو دویه‌ر نه‌فه‌ریویه‌وه زیاته‌ر هیچ یاگێوه‌نه نه‌که‌وتێبۆ گۆش و چه‌نیه‌تی ژیوایش چیروو هه‌مارێو ته‌پ¬وتۆزێنه مه‌نه‌بۆوە!!.
ئه‌یۆب ڕۆسه‌م ماچۆ چیویوی ئه‌وه‌نه‌شاریان که گردٚ گۆرانیه‌واچێو مه‌تاڤۆ سیاوچه‌مانه‌چڕ بۆ به‌ڵام گردٚ سیاوچه‌مانه‌چڕێو متاڤۆ گۆرانیێ واچۆ و یه‌رێ مه‌رجێ منیۆره په‌ی گۆرانیه‌واچی په‌ی ئانه‌یه بۆ به سیاوچه‌مانه‌چڕ :
۱-به‌زمه‌کێ سیاوچه‌مانه‌ی بزانۆ و بتاڤۆ جه یه‌کترینی جیاشا که‌رۆوه
۲-شێوه‌و سیاوچه‌مانه چڕیه‌ی بزانۆ
۳-ته‌به‌قه‌و ده‌نگیش وه‌سێ بۆ په‌ی سیاوچه‌مانه‌چڕیه‌ی، هه‌ر پاسه بتاڤۆ پا ئه‌وه‌له‌رزنایه که په‌ی چڕیه‌ی سیاوچه‌مانه‌ی پنه‌وازا، گڵوێنه ڤزۆش به‌ر به‌بێ ده‌مه‌ره دڕیه‌ی(۱۳).
که مامۆ هه‌یدٚه‌ر هه‌ر یه‌ره خاڵه‌که‌ش ڕێکوپێک به‌ردٚێنێ ڕاوه و به مامۆسایی ته‌نانه‌ت به‌زمێچش نیه‌ینێره که به داخه‌وه چوونکه‌تی ئا وه‌خته ئامێرێ ده‌نگ هۆرگێرته‌ی نه‌بیێنێ فرێشا فه‌وتیاینێ و سیاوچه‌مانه‌چڕه‌کێ ئیسه هه‌واڵشا مه‌زانا.
مامۆسا دارا محه‌مه‌د عۆسمان ماچۆ سیاوچه‌مانه ئاوازوو به‌رزوو هه‌ورامانیا و ژه‌ن و پیا پێوه‌ره سیاوچه‌مانه‌شا چڕیه‌ن و به‌رزته‌رین سیاوچه‌مانه‌چڕێ ژه‌ن و پیای مژمارۆ و نامێشا ئه‌پێسه مدٚۆ : نه‌کیسا، ئه‌نگاریس، نازه‌نین خانم، به‌یزا خانم، لالۆ ئه‌حمه‌دوو نازارێ، لالۆ هه‌یدٚه‌ر، لالۆ حه‌مه قۆلته(۱۴).
هۆنه‌رمه‌ند ئیسماعیل حه‌میدی(نۆدشی) که یۆ چا سیاوچه‌مانه‌چڕه گه‌نجانه که به‌ڕاسی شاره‌زاییوی ته‌مامش هه‌ن ملوو به‌زمه‌کاو سیاوچه‌مانه‌یوه ماچۆ ماویوی فره‌ن سه‌روو ئا به‌زماوه که مامۆ هه‌یدٚه‌ری واتێنێ هه‌رمانه که‌روو و ته‌نانه‌ت جه به‌رنامه هۆنه‌ریه‌کامه‌نه به‌زمه‌کێم واتێنێوه به‌ڵام به‌داخه‌وه مامۆ هه‌یدٚه‌ر سه‌رده‌موو جوانیشه‌نه که تاوانش سیاوچه‌مانه چڕۆ، که‌لوپه‌لوو تۆمار که‌ردٚه‌ی ده‌نگی یاوه‌ری نه‌دٚان یانێ ئا مامۆسا چنه‌ئاما نه‌لیڤیانش په‌ی گردٚوو ئا به‌زما که زانه‌ینێش کاسێته‌نه واچۆشا و تۆمارێشا که‌رۆ، وه‌ختیویچ ته‌مه‌نش دانش سه‌ر و هه‌له‌وجه‌نه ده‌نگش تۆمار کریان جه‌ره‌یانوو
شیمیایه‌که‌ینه فرێشا پێوارێ بیێنێ. ئیسماعیلی حه‌میدی ماچۆ تا وا یاگێ لوابوو شۆنیه‌ره و تان پۆ به‌زمه‌کاو مامۆ هه‌یدٚه‌ریم ڤشکنای با ئا که‌سه ژیره به‌زمیوی سیاوچه‌مانه‌ش هه‌ن که وێش نیانه‌ره که شێوازیوی تایبه‌تش هه‌ن و ئیسه‌یچه ماچاش پنه به‌زمه‌که‌و مامۆ هه‌یدٚه‌ری، ئه‌گه‌ریچ سیاوچه‌مانێ فرێچش وه‌شێ که‌ردٚێ با ئانه به‌داخه‌وه ته‌نیا یۆشا یاوان لاو ئێمه‌مانا(۱۵).
ئه‌یۆب ڕۆسه‌م یچ باسوو به‌زمه‌که‌و مامۆ هه‌یدٚه‌ری که‌رۆ و ماچۆ ئا مامۆسا پایه‌به‌رزه چه‌م پنه‌که‌وتێوه‌نه که ساڵۆ ۱۹۶۸ی عیسایی چنیم بێ ئاما پنه که وێش به‌زمیوی تایبه‌تش جه سیاوچه‌مانه‌نه نیانه‌ره(۱۶).
به‌ڕاسی شاره‌زایی و سوار بیه‌ی مامۆ هه‌یدٚه‌ری سه‌روو سیاوچه‌مانه‌یه‌ره چیویوی ئه‌وه‌نه‌شاریا نیا و هام ته‌مه‌نه‌کێش که مه‌جلێسوو گۆرانیاشه‌نه بیێنێ گردٚ بێ سێ و دوو باسوو قرمه‌و ده‌نگیش و ژیری و سه‌لیقه‌و ئا پیا گه‌وره‌یه جه وه‌ختوو سیاوچه‌مانه‌چڕیه‌یشه‌نه که‌را، حه‌شاش چنه مه‌کریۆ که ئارۆ فره‌و گۆرانیه‌واچه‌کاما که‌ردٚه‌ن به ئۆلگوو وێشا جه هۆنه‌روو سیاوچه‌مانه‌چڕیه‌ینه، به باوه‌ڕم که‌سێو چل ودوێ به‌زمێ سیاوچه‌مانێش زانه‌ی با یاوان کۆڵاڤۆ سیاوچه‌مانه‌ی!!!!!.
مه‌رگوو بارامی و بێ ده‌نگ وگۆ که‌وته‌ی مامۆ هه‌یدٚه‌ری :
سته‌می باروو ژیوای، تاڵی و نامۆرادٚی هازۆ ئا گه‌وره پیایه بڕۆ و ته‌نگش ڤنه مارۆ تا وه‌روو بێ¬ده‌سه‌ڵاتیش ماواو جه ئه‌دٚا بیه‌یش به هه‌مارێو ویرێ وه‌شێ و تاڵێ، به تۆشه‌به‌رێوه خه‌مێ مازۆ جیا و ملۆ په‌ی هه‌ڵه‌وجه‌ی و چاگه‌نه کاسیۆره. ئانه ئاخر جارێو بیه‌ن که مامۆ هه‌یدٚه‌ر به هه‌رسی مته‌ی نۆدشه‌ش ئاسه‌ن جیا و ڕه‌نگا وه‌روو وێشه‌ره زانابۆش ئێتر ماواکه‌یش به چه‌م مه‌وینۆوه و مشیۆم به ویر کۆڵان و باخه‌کاش دۆ پای!!.
لالۆ ئه‌ولقادٚر ماچۆ مامۆ هه‌یدٚه‌ر ساڵۆ ۱۳۳۰ی ڕۆجیاریه‌نه نۆدشیه‌کێش جه ده‌نگیش بێ به‌شێ که‌ردٚێنێ. هه‌ڵه‌وجه‌نه فره زوو پایه‌ی هۆنه‌ریش مژناسیۆ به خه‌ڵکی و چاگه‌یچه‌نه به ده‌نگوو سیاوچه‌مانه‌یش سه‌رکه‌له سه‌ربه‌رزه‌کا مشکاڤۆ!!. ژیوای مامۆ هه‌یدٚه‌ری روو به خاسه ملۆ و تازه ده‌نگ هۆرگیره(شریته) ئامه‌ینه‌نه، پاڵپشتێ هۆنه‌روو ڕه‌سه‌نوو هه‌ورامانی کاسێتێ فرێش چنه هۆرگێرا به‌ڵام ئه‌جیۆم ژیوای پاسه قه‌رارش دابیه‌ن که مامۆ هه‌یدٚه‌ر نه‌زانۆ وه‌شی چێشا و کاما!!!. کۆسیوی گه‌وره و بوومه‌له‌رزیوی وێرانکه‌ر که به‌دٚته‌ر مه‌کی مشانۆ زامه‌کاش و هه‌ڕه مدٚۆ به‌ره‌و زه‌وقیشه‌وه، مه‌رگوو تاقانه کوڕه‌که‌یشا، داخێ ئاننە زله مازی ئا سیاوچه‌مانه‌چڕه نامیه‌یه ماڕۆ و پێسه گۆچانێ چه‌منۆشه‌وه، نێگبه‌ت یه‌کسه‌ره به‌ره‌کۆ مامۆسای گێرۆ، ڕوێو بارام و عۆرفانی مامۆزاش(¬کوڕوو کاکه وه‌یسی بیه‌ن) هه‌سارۆ وه‌روو یانه‌یشانه مه‌لێ که‌رانێ، شۆنۆ مه‌له‌کێشاره و وه‌روو پیسی ئاوه‌کێ، چیروو باڵوو بارامی خاڵێوه سیاوه مزیۆ که نه‌وه‌ش گنۆ و گنۆنه یانه عاقیبه‌تیچ هه‌ر پا ده‌ردٚێوه ئه‌دٚا و تاته نازاره‌که‌یش مازۆ جیا. مامۆ هه‌یدٚه‌ر به مه‌ردٚه‌ی بارامی کوڕیش هیچ ده‌نگ¬وگۆ گنۆ به‌ڵکووم چنی خه‌جێ ژه‌نێش حه‌یبه‌تیێ هه‌ر دوه لێوێ با و خه‌جێ یەکسه‌ره شێته بۆ و مدٚۆ ده‌سه‌وه. مامۆ هه‌یدٚه‌ر دماو ئا به‌سه‌رئاما تاڵه‌یره دڵ وده‌ماخ گنۆ، تا ئاخروو ته‌مه‌نیش بێجگه‌م جاریوی که چنی مامۆ عۆسمان هه‌ورامی مه‌یوه ده‌نگێ ده‌م منیۆ پێوه‌ره(۱۷).
بڕێو چا شاره‌زایاو سیاوچه‌مانه‌ی ماچانێ ئا زاته پایه‌به‌رزه سه‌رکه‌لوو گۆرانیاوه بێ که کاره‌ساتیوی چامنه قۆمیا و ئاما ملشه‌ره که ئه‌ر ئا کۆسه نه‌بیایا فره فره‌ته‌ر خزمه‌ت که‌رێ به هۆنه‌روو ڕه‌سه‌نوو مه‌حاڵوو هه‌ورامانی.
مه‌رگوو مامۆ هه‌یدٚه‌ری و ئه‌وه‌کۆشیای هه‌تاهه‌تاییش :
مه‌رگوو بارامی داخێوه‌ش دا به مامۆ هه‌یدٚه‌ری که مه‌نای و مه‌ردٚه‌یش هه‌ر یۆ بێ، هه‌ر به ناوه‌شی ته‌مه‌نش دا سه‌ر تا مه‌رگی ناقڕۆ وێچش گێرته‌ش. به‌ڕاسی مه‌رگوو مامۆ هه‌یدٚه‌ری هه‌ر پێسه ژیواکه‌یش تاڵ و سته‌م بیه‌ن و داخه مه‌نۆوه په‌ی ئێمه‌مانا که چی هۆنه‌رمه‌ندیوی ئانه زل و پایه‌به‌رز مشیۆم پا شێوه قیزه‌ونه په‌ی هه‌میشه‌ی چه‌مێ بنیۆ پێوه‌ره!!.
کاکه مه‌حموودٚ ماچۆ جه‌ره‌یانوو تاوانه بێ وێنه‌که‌و سه‌دام حۆسه‌ینی گۆڕبه‌گۆڕیه‌نه و شیمیایی شای شاروو هه‌ڵه‌وجه‌ی ساڵۆ ۱۹۸۸ی که وه‌راوه‌را چنی ۱۳۶۷ی ڕۆجیاری مامۆ هه‌یدٚه‌ر چنی کناچه گه‌وره‌کێش به نامۆ فه‌هیمه‌ی و دوانزه زاڕۆڵێش و شوه‌که‌یش شیمیایی وه‌قره‌شا بڕۆ و به‌داخه‌وه تا شاروو عه‌نه‌بی میاوا و چاگه‌نه بێ ده‌نگیێوی ته‌مامه‌نه په‌ی هه‌میشه‌ی ئێمه و دنیای مازا جیا و قه‌ره‌چۆڵه‌شا بڕیۆوه. دڵ ئێشنته‌ر جه مه‌رگیشا چه‌نیه‌تی ئه‌سپه‌ردٚه که‌ردٚه‌یشانا که وه‌روو ئانه‌یه ژماره‌و مه‌ردٚه‌کا جه حه‌ده‌نه به‌رشیه‌ن چاڵێوه به کۆمه‌ڵه‌شا په‌ی که‌نێنێ و چنی خه‌ڵکیوی فره‌ی پا سێوه ئه‌سپه‌ردٚێشا که‌ردٚێنێ(۱۸).
ئیسه گڵکۆچشا دیاره نیه‌نه تا ئا داخێ کۆنێ نه‌بۆ لاو هۆنه‌ردۆساوه که ده‌ی با وه‌ختوو سیاوچه‌مانه‌چڕیه‌ی مامۆ هه‌یدٚه‌ری و سه‌رده‌موو جوانیشه‌نه که‌ل وپه‌لوو تۆمار که‌ردٚه‌ی ده‌نگی و فیلم گێرته‌ی بیه‌یانێ!!!.
کاکه مه‌حموودٚ ماچۆ جه یانه‌و مامۆ هه‌یدٚه‌ری ئیسه خه‌جێ ژه‌نیش و کناچه گولاله‌کێش به نامۆ زینه‌تێ مه‌نێنێ و خه‌جێ ئیسه ئینا ده‌گاو “تاوێره”ینه(۱۹).
قسۆ ئاخری :
فه‌یله‌سووفیوی زانا ماچۆ په‌ی ئه‌ژناسای پیایوی غه‌ریبی پێناسه‌که‌یش ته‌ماشه که‌رانێ و په‌ی ئه‌ژناسای هه‌ر مێلله‌تیویچ چه‌مێ بڕانه زانا و نویسه‌ر و هۆنه‌رمه‌نداش. به‌ڕاسی نموونوو هه‌ر نه‌ته‌وێوی ئینا به زانایا و هۆنه‌رمه‌نداشه‌وه، ئێمه‌ی هه‌ورامی زوانیچ سیاوچه‌مانه‌چڕێ شاره‌زای فرێما بیێنێ که جه بوومشانه هۆرکه‌وتێنێ و بێ ئانه‌یه ته‌مه‌دٚارێ ده‌سوو ئیدٚی و ئه‌وی با ناسه‌نشا هه‌وازه‌و سیاوچه‌مانه‌ی چی وه‌ڵاته‌نه نه‌مه‌نۆ و نامێش کۆره بۆوه، هه‌رمانێ ئانه زله که پارێزنای و هێقم که‌ردٚه‌ی فه‌رهه‌نگیش شۆنیه‌وه بیه‌ن لایێقوو ئێحتێرامیوی جه ڕاده به‌ده‌ریا، ته‌نیا هه‌رمانێوه‌یچ که ئێمه متاڤمێ په‌ی ئا ئازیزا که‌رمێ ئانه‌نه که هه‌ر یۆ یاگۆ وێمانه قۆڵێ هۆرکه‌رمێ و به گلێره‌وه که‌ردٚه‌ی به‌رهه‌مه‌کاشا هه‌ر پاسه نویسته‌ی و تۆمار که‌ردٚه‌ی چه‌نیه‌تی ژیوایشا هه‌م نازمێ نامێشا کۆشیۆوه هه‌میچ بنه‌چه به بنه‌چه پارێزه‌رێ به‌به‌ینه‌تێ فه‌رهه‌نگی ڕه‌سه‌نیما و ئا سیاوچه‌مانه‌یه بیمێ که هه‌ورامان پادٚیه‌وه مژناسیۆ.
داوا چا وه‌شه‌ویسا که‌روو که به‌ڵگێوشا هه‌ن لاوه یامکه‌تی شاره‌زاییشا هه‌ن سه‌روو ژیوانامه‌و مامۆ هه‌یدٚه‌ریه‌وه برماناش تا قه‌رزارێ ئا چینەیە فرەتەر قەرزارێ ئا گەورەپیایە نه‌بیمێ.
ئۆمید حه‌بیبی/ نۆدشه/ هەورامان
۲۶/۵/۱۳۹۰
سه‌رچه‌مێ:
۱-محه‌ممه‌دی مه‌لا که‌ریم- خانه‌ی قۆبادی- چاپی یه‌که‌م- ساڵی۱۹۷۵ز- به‌غداد
۲-جه‌لیل عه‌باسی- گۆڤاری “ڕامان” – ژماره (۴۵¬) هه‌ولێر- ساڵی ۲۰۰۰ز
۳-ڕه‌شید هه‌ورامی- گۆڤارو ئینتێرنێتی “هۆرامان”- ژماره‌و (۳¬)- ساڵۆ یه‌که‌می
۴-ئه‌یۆب رۆسته‌م- هه‌ورامان به‌رگی یه‌که‌م و به‌رگی دووه‌م- چاپی سێیه‌م- ساڵی ۲۰۱۱ز- سلێمانی
۵-ڕه‌شید هه‌ورامی- گۆڤاروو ئینتێرنێتی “هۆرامان”- ژماره‌و (۳¬)- ساڵۆ یه‌که‌می
۶-ئه‌یۆب رۆسته‌م- هه‌ورامان به‌رگی یه‌که‌م و به‌رگی دووه‌م- چاپی سێیه‌م- ساڵی ۲۰۱۱ز- سلێمانی
۷-دارا محه‌ممه‌د عۆسمان- مێژووی مۆزیکی هه‌ورامان- چاپی یه‌که‌م- ساڵی ۲۰۱۰ز- سلێمانی
۸-چه‌مپنه‌که‌وته‌ی چنی کاکه مه‌حموود خالێدی ئه‌ژناسیا به مه‌حموڎو که‌یم شوانی- جه باره‌و مامۆ هه‌یڎه‌ریه‌وه- ئۆمید حه‌بیبی- ساڵۆ۲۰۱۱ز
۹-چه‌م پنه که‌وته‌ی چنی شاعێری مێللی مۆمن نۆدشی- جه باره‌و ژیوای مامۆ هه‌یڎه‌ریه‌وه- ئۆمید حه‌بیبی- ساڵۆ۲۰۱۱ز
۱۰-دیدار چنی ئه‌ولقاڎروو مامۆ ناڎری (هه‌سووره‌و مامۆ هه‌یذه‌ری)- ئۆمید حه‌بیبی- ساڵۆ ۲۰۱۱ز
۱۱-چه‌مپنه‌که‌وته‌و به‌رنامه‌و هانه ڕه‌نگینه ی چنی ئه‌ولقادری ڕه‌سووڵی- جه باره‌و شاروو نۆدشه‌ی و هۆنه‌ریشه‌ره.
جە پاوە پرێس-ی هۆرگیریان
