هامسەرۆکو دەسەو ڕاوەبەری کەجەکەی جەمیل بایک، سەبارەت بە رووەدایەکا ساڵەو ٢٠٢٤ ی و ئامانج و چەمەڕاییەکا ساڵۊو ٢٠٢٥ پەی ئاژانسو هەواڵو فوراتی (ANF)ی قسێش کەردۍ و جە بارەو هەڵمەتەو ئازادی پەی رابەر ئاپۆی، چالاکییەکۍ جە چوارچێوەو هەڵمەتەکێنە و ئاستو هەڵمەتەکۍ پەی ساڵۆو ٢٠٢٥ یش هۆرسەنگنۍ.

بەشی یووەم و چەمپنەکۊتەکەی چنی هامسەرۆکو دەسەو ڕاوەبەری کەجەکەی جەمیل بایکی پی جۆرەنە:

هەڵمەتەو ئازادی پەی رابەر ئاپۆی جە ساڵۆو ٢٠٢٤ینە ئاستێوە گرنگش بەدەسئاورد. دلۍ ساڵەکێنە جە کۆڵن گلێرۆبیەیۍ تاریخی سازکریا. جە گرڎو کیشوەرەکاوە ملیۆنۍ کەسۍ جە چالاکییەکانە گلێرۍ بیێوە. نویسەرا براوۍ سەوقاتی نۆبڵی قسێشا کەردۍ. ئا ئاستەی هەڵمەتەکۍ پنەش یاوا چێشا، هەڵمەتەکۍ چێشش یاونا ئەنجام و مشۆم جە ساڵەی تازێنە جە چوارچێوەو هەڵمەتەکێنە چێش کریۆ؟

هەڵمەتەو جەهانیی ئازادی بە مەرامو ئازادیی جەسەیی رابەر ئاپۆی و چارەسەری پرسو کوردی دەسشپنەکەردەن و ئیساتێچ چا چوارچێوەنە بەردەوامەنە. ئا هەڵمەتۍ جە لایەنو هێزە چەپ، سۆسیالیست، دیموکراتیک و ئازادیوازەکاوە پلانەش پەی نریارەو دەسشپنەکریا کە ئێمە پېسە دۆسا کوردی نامێشا بەرمۍ  و ئاڎۍ پەرۆشێنۍ پەی پرسو کوردی و هامپەشتۍ و پاڵپەشتۍ گەلوو کوردینۍ. هەرپاسە جوانۍ و جمېیەرەکۍ جوانایچ بە شێوێوە قەوەت بەشدارییشا جە هەڵمەتەکێنە کەرد. ئەر نامەکاشا بژمارمۍ، سەندیکاو کرێکارا، سەرۆک شارەوانییەکۍ، ئیکۆلۆژیستەکۍ، رۆشنۋیرا، نویسەرا، ئەکادیمیستەکۍ، هونەرمەڼا، فەیلەسوفەکۍ، یاساشناسەکۍ، لایەنە باوەڕییەکۍ و چڼین لایەنۍ تەرۍ بەشدارییشا جە هەڵمەتەکێنە کەرد. جمېەرەکەما ئا هەڵمەتۍ دەسشپنەکریان فرە بە ماناڎار دیێنەش و ئەرەیاۋنانش بە گرڎو هێزو ۋێشۆ بەشدارو هەڵمەتەکۍ بۆنە. گەلەکەیچما پا جۆرە نزیک بییەنۆ و جە هەر شۊنێنە کە مژیوۆ بە شێوێوە قەوەت بەشداریش جە هەڵمەتەکێنە کەردەن. ۋێش جە ۋێشەنە ئێمە پېسە جمېیەری و گەلی جە سەرەتاو پیلانگێڵنیی مېیاننەتەوەییوە تا ئیساتۍ پەی ماڕای پیلانگێڵنی، دمایی ئاردەی بە سیستمو گۆشەگیری و ئەشکەنجەی جە ئیمراڵینە ئینا دلۍ ئەرەکۊشای سەرەمڕەینە. جمېیەرەکەما چا چوارچێوەنە بە نامۍ جیاجیایۆ چن هەڵمەتێوەش دەسپنەکەرڎەن. چالاکییەکۍ "شمە نمەتاودۍ ڕۊو ئێمە تاریک بکەردۍ" ئەوەڵ کاروەدای و تنتەرین کاروەدای بۍ جە دژو پیلانگێڵنیی مېیاننەتەوەیی. ئا چالاکییە بە تەمامی جە ئەنجامو هەستیاری و پەرۆشی بەرز و دڵسۆزی جەنگاوەرا ئازادی و بە دەسوەڵێوستەی ئاڎیشاوە دەسشپنەکەرڎ. ئا مردایۆ تاریخیە هەم شڵەقنایۍ گۊرەش خوڵقنا و هەمیچ هێڵۆو ئەرەکۊشایش دیاریکەرد. ئا ئەرەکۊشایەی دماو ئانەی وەڵێکۊت، گرڎ کاتۍ سەرو ئا هێڵێوە بۍ. ئیساتۍ ئا ئەرەکۊشایە پېسە هەڵمەتەو جەهانی ئازادی بەردەواما. پېسە مزانیۆ، ئەرەکۊشایۍ سەرەمڕە ئینا ئارانە. متاوو واچو کە ئەرەکۊشای جە دژو پیلانگێڵنیی مېیاننەتەوەیی جە ڕاو هەڵمەتەو جەهانی ئازادییوە یاوان بە قولەپۊپە و فرە جە ئەنجامەکاش نزیک بییەنۆ.

وەڵۍ ئانەینە باس چانەی بکریۆ کە ئێساڵ چێش کریان، مشۆم باسو ئانەی بکریۆ کە جە ئیسە بەدماوە چێش بکریۆ، مشۆم سەرو مانای و شێوازو هەڵمەتەو جەهانی ئازادیی هەڵوێسە بکریۆ. بەڵێ، هەڵمەتەو جەهانیی ئازادی گوزارشت جە قولەپۆپێوە مکەرۆ. ئەرەکۊشای سەرو بنەماو رابەر ئاپۆی یاوان ئاستۍ گەردونی. چا مەعنێنە ئاستو ئەرەکۊشای ٢٥ ساڵەی بەربڕیۆنە. پانەیچۆ جە بنەڕەتەنە هەڵمەتەو جەهانیی ئازادی جە ئەنجامو کاریگەرییەکا ئەندێشەکاو رابەر ئاپۆی جە جەهانەنە وەڵۍ وزیا. گرڎو ئانیشا کە بەشداریشا جە هەڵمەتەکێنە کەردەن بە سەراحەت ئا حەقەتینەشا باس کەردەن. رابەر ئاپۆ پاڕادایمی کۆنش وست وەرو ۋنەپەرسایۍ زانستی. لایەنە کەموکوڵیەکۍ و غەڵەتەکێش دەسنیشانۍ کەردۍ. بە وەڵێوستەی پاڕادایمێوە تازەی ئانێشە ۋېیەرنۍ. رابەر ئاپۆ پېسە فرەو کەسا نەک هەر رەخنەش چانیشا وەڵۍ ۋێش گێرت، بەڵکم جە هەمان کاتەنە چێوی تازەش وەڵێوست. پی جۆرە جە دژو مۆدێرنیتەو سەرمایەداری مۆدێرنیتەی یاگەگیرش وەڵێوست. رابەر ئاپۆ ئانەش پێسە مۆدێرنیتەی دیموکراتیکی بەنامۍ کەرد و مۆدێلو هزری و رێکوستەی ئانەیش پەرەپنەدا. ئێمە ئیساتۍ عالتەر موینمۍ کە تیۆرو مۆدێرنیتەی دیموکراتیکی پېسە مۆدێلو چارەسەریی ئامان سەرو شانۆ و تەختو تاریخی، کە چارەسەری گرفتەکا سەردەمەکەیما مکەرۆ و دمایی بە قەیران و تەنگەژەکا دەرەنجامو مۆدێرنیتەی سەرمایەداری مارۆنە.

وەڵۍ رابەر ئاپۆینە یاگەگیرۍ پا جۆرە بیەیش نەبۍ. رەخنەگێرتەی جە مژارە قەڎیمیەکا بۍ، بەڵام مۆدێلێوە گرڎی و یەکانگیر و چارەسەریێوە وەڵۍ نەوزیۍ. رابەر ئاپۆ ئینەش بە ئەنجام یاونا. جیاوازی رابەر ئاپۆی بە تەمامی ئینا چینەینە. پانەیچ رابەر ئاپۆ نیشانەش دا کە ئاڎ یاوان بە حەقەتینێوە جەهانی و گەردونی. ئیساتۍ جەهان بە نامۍ هەڵمەتەو جەهانیی ئازادییوە جوابو رابەر ئاپۆی مڎۆوە. بەرش وزا کە ئەندێشەکاو ئاڎیی قبوڵ مکەرا و خاوەنداریش چنە مکەرا. ئەر رابەر ئاپۆ ۋێش بە حەقەتینێوە گەردوونی نەیاونۍ، خاوەنداریێوە چیمنە وەش نەبۍ. ۋەرو ئانەی ئینە دەرەنجامو کاریگەری هزرو رابەر ئاپۆیا. تەنیا کاروەدایۍ نیا دژو گۆشەگیری. بێگومان گۆشەگیری رەها جە دژو رابەر ئاپۆی ویژدانو مرۆڤایەتی بە قووڵی عەزیەت مکەرۆ. ئانە ڕا پەی ئانەی مکەرۆوە کە گرڎ کەسێوە خاوەن ویژدان کاروەدای نیشانە بڎا و گنانە جمای. ۋێش جە ۋێشەنە گەلەکەما بەمەڵامەتو دڵسۆزیۍ قووڵیوە پەی رابەر ئاپۆی گرڎ کاتۍ سەرو پەیاوە مردان. بەڵام ئا ئاستەی جە هەڵمەتەو جەهانی ئازادینە ئاما ئاراوە چانەی زیاتەرا. سەرەڕاو هەستی ویژدانی و دادپەروەری بەشداریۍ ئایدۆلۆژیک پەنەوازا باسش چۆوە بکریۆ. موینمۍ کە ئا بەشداربیەیە ئایدۆلۆژییە بە خێرایی وەڵا مەبۆوە و گۆرە بۆنە. گرڎو ئانیشا کە رابەر ئاپۆی مشناسا و پارێزنامەکاش موواناوە کاریگەرییشا سەر وەش بۆ. گنانە دلۍ ۋنەپەرسایۆ و موینا کە جوابو گێڵای و پەیجوورییەکاشا ئینا چۍ. ئانە دلۍ ژەنا و جوانانە زیاتەر ئینا وەڵێنە. ئا مامەڵە و نزیکایەتیەو ژەنا و جوانا فرە گرنگا. ۋەرو ئانەی ژەنی و جوانۍ دووۍ بەشۍ گلێرگەینۍ کە زیاتەر جە گرڎ کەسی گرفتو ئازادیشا هەن و گێڵایشا شۊنەو ئازادیرە قووڵتەرا.

پەنەوازا جە بارەو گۆشەگیری رەهایچۆ باس جە چن خاڵێوە گرنگی بکریۆ. رابەر ئاپۆ جە دیڎارەکەو ٢٣ۍ ئۊکتۆبەرو ٢٠٢٤ ینە باسش چانەی کەرڎ کە گۆشەگیری رەها بەردەواما. ئینە ئاشکران کە بەمەڵامەتو تەرسێشا جە ئەندێشەکاو رابەر ئاپۆی، گۆشەگیری رەهای جابەجێ مکەرا. ئانەی جە بنەڕەتەنە و چا گۆشەگیر مکریۆ ئێمەنمۍ. ئانۍ گۆشەگیری رەها وەڵۍ وزا ئامانجشا ئانە نییا کە رابەر ئاپۆی جە ئێمە بێ بەش بکەرا، بەڵکم ئامانجشانە ئێمەی جە رابەر ئاپۆی بێبەش بکەرا. ئێمە فرە عال مزانمۍ کە هوشیاری ئازادیی جە رابەر ئاپۆینە فرە قووڵا. نە زینان و نە چێوۍ تەر نمەتاوۆ رابەر ئاپۆی جە ژیۋای ئازادی بێبەش بکەرۆ. سیستمو گۆشەگیری و ئەشکەنجەو ئیمرالی کە گنۆنە ساڵەو ٢٧ەمینیوە سەلەمنەرو ئانەینە. ۋەرو ئانەی کاتێ رابەر ئاپۆ گۆشەگیر مکریۆ ئانەی گۆشەگیر کریان، مەبۆ بە ئێمە. مشۆم پی جۆرە بېیاومێنە. دووەم، ئەر ئیساتۍ جەهان خاوەنداری جە رابەر ئاپۆی مکەرۆ و فکر و پارادایمو رابەر ئاپۆی پەسینیۆ، ئا کاتە تەمامو جەهانی گۆشەگیر مکریۆ. پەنەوازا هەڵمەتەو جەهانی ئازادیی چا ڕوۆ هۆرسەنگیۆنە و درکش پنە بکریۆ. واتە جە گرڎ یاگۍ دنیێنە پەنەوازی بە خاوەنداری قەوەتی جە رابەر ئاپۆی هەن، جە نزیکۆ و بە شێوۍ تنوتۆڵ پەیوەندیش پانەیۆ هەن.

بە چالاکی و بەرنامێوە کە جە ساڵێوەنە ئەنجامدریا، ئەنجامی گرنگ بە دەسئاما. هەڵمەتەو ئازادیی گەردونی تاواش گۆشەگیری رەهای بکەرۆ بە رۆژەڤو رای گرڎیی جەهانی. ئانە ئامانجێوە فرە گرنگ بۍ و دەسەبەر کریا. هەڵوێسێوە کە ٦٩ رۆشنۋیرۍ براوۍ خەڵاتو نۆبڵی گێرتشانە ۋەر، نیشانەشدا کە پەی سازنای رای گرڎینی ئاستێوە گرنگا. مشۆم گرنگی پانەی بڎا. جە دژو رابەر ئاپۆی پیلانگێڵنیی مېیاننەتەوەیی ئەنجامدریا. ئامانجو ئانەیچ بێکاریگەرکەردەی رابەر ئاپۆی بۍ. جە ڕاو بێکاریگەرکەردەی رابەر ئاپۆیۆ گەرەکشا بۍ جمېیەرو و ئەرەکۊشای ئێمە بێکاریگەر بکەرا. سیستمو گۆشەگیری و ئەشکەنجەو ئیمراڵی پە مەرامۆ ئەرەمەرزییا. واتە پیلانگێڵنیی مېیاننەتەوەیی بە ئۆپراسیۆنێوە دمایش ناما. جە ڕاو سیستەمو ئیمراڵییوە درێژەش پنەدریا. فرە گرنگا جە دژو ئا پرۆسەیەی کە سەرو بنەماو بەرژەوەندی سیاسی مېیاننەتەوەیی و جە لایەبو هێزە مېیاننەتەوەییەکاوە پلانەش پەی نریارە و درێژەش پنەدریا، جە سەرانسەرو جەهانینە رای گرڎیی ساز بکریۆ و هەستیاری و هوشیاری خوڵقیۆ. بە دڵنیاییوە مشۆم ئانە پېسە سەرکەوتەیۍ گۆرەی بوینیۆ. ئا سەرکەوتەیە سەرکەوتەیێن کە جە دژو مۆدێرنیتەو سەرمایەداری بەدەسئامان. ئەر سەرنج بڎەیدۍ، دۆڵەتا بە تەمامی ئینۍ چنی یۆی و لووۍ پاڵو یۆی، هیچ پەشتیوانیێوە ئاڎیشا بیەیش نییا، بە پێچەوانۆ ئینۍ دلۍ هەوڵێوە دژایەتیکەردەینە. جە وەڵێکۊتەیەکا هەڵمەتەو جەهانیی ئازادی نیگەرانێنۍ و هەوڵ مڎا ڕاش ۋنە بگێرا، بێکاریگەرش بکەرا. بەڵام چنی ئانەیچ جە جەهانەنە رای گرڎیی سازکریا. وەڵتەرێچ واتەبێما، ئازاڎیی جەسەیی رابەر ئاپۆی جە ئازادکەردەی ماندێلای دژوارتەرا. ئا کۊششەی کە پەی ئازادی رابەر ئاپۆی مکریۆ، جە کۊشش پەی ئازادیی ماندێلای، زیاتەر رووبەڕوو لەمپەری و کۊسپی بۆوە. ۋەرو ئانەی ئازادیی رابەر ئاپۆی پەبەوازیش بە کار و کۊششی زیاتەرین. ۋەرو ئانەی پەنەوازیش بە ئەرەکۊشایۍ قەوەتتەرین.

تا ئیساتۍ جە چوارچێوەو هەڵمەتەو ئازادی جەهانینە هەرمانۍ عالۍ کریێنۍ. گەلێوە چالاکیی و بەرنامە جە فرەو شۊنانە و مېیانو جەهانیوە لووان ڕاوە. بە جۆرێوە هیچ وڵاتێوە نەمەنەن کە چالاکیی و بەرنامەش چنە ئەنجام نەدریابۆ. گەل، ژەنی، جوانۍ، ڕۆشنۋیرۍ، کەسایەتی زانا، هێزە دیموکراتیک، لیبراڵ و گلێرگاکۍ سەرمەشقایەتی چالاکیی و بەرنامەکاشا کەردەن. چالاکییە جەماوەرییەکۍ پېسە کۆڵنی ئەنجامدریۍ. هەرپاسە جە کوردەسانەنە گەلەکەما ئەرەپڕا و بە چالاکی جیاواز بەشدارو هەڵمەتەو ئازادی جەهانی بۍ. تەنانەت جە سەرنیشتیچ سەرەڕاو گرڎو ئاستەنگی و هرووژمە فاشیستییەکا، گەلەکەما بەشداریێوە قەوەتش جە چالاکییەکا پېسە ڕاپیمای ئازادینە وەڵێوست. بەهەمان شکڵ بەشداریێوە گرنگو گەلەکەیچما جە پانیشت و ۋەرکۊتیچ بە شێوەی جیاواز بۍ. هەرپاسە بۊنەو ساڵەی تازێوە، جارێوەتەر سپاسی ۋێم پێشکەش بە دۆسا، ژەنا، جوانا، هێزە شۆڕشگێڵنە دیموکراتیکەکا و گەلی وڵاتپارێزنو کوردەسانی مکەرو. سەرەڕاو پێشکەش کەردەی سپاسو ۋێم، حەز مکەرو ئا ٦٩ڕۆشنۋیر، هونەرمەڼۍ و عالمۍ کە خاوەن خەڵاتو نۆبڵینۍ بە ڕێزو حورمەتۆ یاڎۍ بارووە. جە ماوەو ساڵێوەبە هەڵمەتەکۍ قۆناغێوە گرنگش بڕی. ئاژەو ڕابەر ئاپۆی و گۆشەگیریی ڕەهای جە ئیمرالی وزیا ڕۆژەڤو ڕای گرڎی جەهانیوە. ئەرەکۊشای گەلو کوردی زیاتەر جە ئاستو جەهانینە ئشناسیا و پەشتیوانیش بەدەس ئاورد.

بە بەشداریی هەڵمەتەو ئازادیی جەهانی، هێزە دیموکراتیک و شۆڕشگێڵنەکۍ دژو سیستەمی جە دەورو یۆیرە کوۍ بیێوە. ڕۆشنۋیرایچ بەشدارۍ بێنۍ. متاومۍ واچمۍ پەی ئەوەڵجاری دماو سی، چل ساڵا چی چوارچێوەنە پەشتیوانی دیموکراتیک بەدەسئاما. ئینەیچ پېسە وەڵێکۊتەیۍ فرە گرنگی موینیۆ. هەرپاسە وەڵێکۊتەیۍ تەری گرنگ وەڵاکەردەیۆ پارادایمو ڕابەر ئاپۆی بۍ. واتا هەڵمەتەو ئازادی جەهانی ڕاش وەشە کەردە کە پارادایمو ڕابەر ئاپۆی وەڵا بکریۆوە. ئینەیچ ڕێک ئا وەڵێکۊتەیە بۍ کە چەمەڕا کریۍ. جە ئاکامەنە تیۆرو مۆدێرنیتەی دیموکراتیکی کە ڕابەر ئاپۆ وستەنش ڕووە، بی بە مژارو گفتوگۆی. جە هەمان کاتەنە گرنگی بە ۋەنایۆ پارێزنامەکا دریا بەنامۍ "ۋەنایۆی ئازادی".  ئینەیچ کارێوە گرنگ بۍ. پاسەش بە خاس مزانو کە پەنەوازا ئی هەرمانۍ بە شێوازێوە دۆڵەمەنتەر بەردەوام بۆ. 

بێ گومان یۆتەر چا مێڎانا کە هەڵمەتەکێش قەوەتتەرە کەردە زینان بۍ. مېڎانو زینانی هەمیشە سەرو بنەماو دڵسۆزی پەی ڕابەرئاپۆی، ئەرەکۊشایش ڕاوەبەر کەردەن. هەڵوێس و مڎرامانو زینانیا سیاسی کاریگەریش سەرو گەلەکەیما هەن و پاسشا پنە مکەرۆ هەست بە ۋەرپرسیاری بکەرا. چا پڕۆسەنە زینانیا سیاسی بە هێزو ۋێشا و بە مدرامانشا فرەتەرین کاریگەرییشا سەرو گلێرگەی بۍ و بە کردارۆ بەرکۆت. هەرپاسە گەریلاکۍ ئازادیی کوردەسانی یۆ چا هێزا بێنۍ کە فرەتەر هەڵمەتەکێشا بەردە وەڵۍ. جمېیەرەکەما سەرو بنەماو ئازادی جەسەیی ڕابەر ئاپۆی و ئازادی کوردەسانی ئەرەکۊشای ۋێش پەرە پنە مڎۆ.  

ئانەی پەنەوازا ئیساتۍ و دماتەر بکریۆ، بەهێزکەردەو هەڵمەتەکێن و یاواین بە ئامانجو ۋێش. جە ساڵی یووەمەنە وینیا کە وەڵێکۊتەی ۋەرچەم بەدی مۍ و ئەنجامەکۍ بەدی مەیا. هۊرسەنگنای و قەراردای سەرو یاساو مافو هیوای جە لایەنو کۆمیتەو شالیارا ئەنجومەنو ئەوروپای یۆ چانیشان. دیڎار چنی ڕابەر ئاپۆی بەهەمان شێوە. ئینۍ گرڎ ئانەشا بەروست کە هەڵمەتەو ئازادی جەهانی بە مەرامەکاشۆ بەرەو وەڵۍ ملۆ. دماتەر ئانەی پەبەوازا بکریۆ ئانەنە کە هەڵمەتەکۍ بیاونمۍ ئەنجامو ۋێش، واتە ئەنجامی دماین بە هەڵمەتەکێنە. بێگومان ئینەیچ مکریۆ بە ۋەرفراوانکەردەی ئاستو هەڵمەتەکۍ ئەنجام بڎریۆ. پۊکەی پەنەوازش بە چالاکی و بەرنامەی قەوەتتەری و فراوانتەری هەن. چا چوارچێوەنە گەلەکەما و گرڎو دۆساشا پەنەوازا بەشداریێوە زیاتەر و بەهێزتەرۆ هەڵمەتەکۍ دەس پنە بکەرا. کادیراو پەکەکەی و کەجەکەی، وڵاتپارێزنا و لایەنگراما پەنەوازا بە شێوێوە ڕێکوستەییتەر و ئەرەکۊشای زیاتەر پەی بەدەسئاردەی دۆسا زیاتەری هەرمانە بکەرمۍ.

جە کاتو قسەکا باخچەلی و قەڎەغەکەردەی دیڎارەکا یۆ شۊنەو یۆیرە و پێچەوانەکەردەیۆ مېڎانی سیاسی، حیساباتو حکومەتو فاشیستی دژو ڕابەرایەتی چێشا؟ چنین بۆ جە مڎرامان و هەڵوێسو ڕابەر ئاپۆی کە چێرو گۆشەگیرینە پەرەش پنە دریان و پەیامو ڕابەرایەتی جە دیڎار چنی عومەر ئۆجالانی بیاومێنە؟

  به سیستمو ئیمرالی چەمەڕاو ئانەی مکەرا پاشەکشە سەرو هەڵوێسو ۋێما بکەرمۍ و دەسبەردارو ڕێبازو ۋێما بیمۍ. ئەگینا هیچ چەمەڕاییۍ جە لایەنو دەوڵەتی و دەسەڵاتیوە نییا کە ڕابەر ئاپۆ هەڵوێسو ۋێش فاڕۆ. بێگومان ڕابەر ئاپۆ ئینا چێرو فشاری و گۆشەگیریێوە ڕەهاینە کە جە تاریخەنە وێنەش نییا. ئینە خراپتەرین شێوازو ئەشکەنجەیا. پی جۆرە کاتێ جە لێوە ئاوەزیەتی ستەمکار و بکوژ ڕاگیری مکەرۆ چانەی فکرەکۍ ڕابەر ئاپۆی بیاوا بە جەهانو بەری، جە لێوەتەرۆ گەرەکشانە حەقە جە ڕابەر ئاپۆی بکەراوە. دەوڵەت جە جبەرو پەیڕەوکەردەی چەمکو حەقکەردەیۆ، پی شێوازا نمەتاوۆ هیچ ئەنجامێوە دەس وزۆ. ئاڎۍ ۋێشا ئینەی مزانا. هەڵوێس و پابەندبیەی ڕابەر ئاپۆی بە ئازادی و بنەماکاوە دیارا. ئەرنا سیستەمو ئیمرالی نەبۍ و بە مەڵامەتو ئینەیۆ پەنا پەی گۆشەگیری نەبەرێنۍ. پۊکەی پەنەوازا جە ڕابەر ئاپۆی و حەقەتینەکا ئیمرالی عالتەر بیاومێنە. بڕۍ قەرارۍ غەڵەتۍ مڎا و مېیاوا ئەنجامێوە غەڵەت. ئەجۊشانە ڕابەر ئاپۆ نمەتاوۆ پەی ئازادی و گەلی هەنگامەی پەنەوازە هۆرگێرۆ. بەڵام ئینە دەرەنجامو ئەنەنەیاوای و نەشناسای ڕابەر ئاپۆین. ڕابەر ئاپۆ حەجگیز یەک هەنگامەش دژو بەرژەوەندی گەلو کوردی و گەلا تەرو تورکیای و گەلاو ۋەرکۊتوو مېیامینی نەنیان. شۊنیرە لوای و ئەرەکۊشای نیم سەدەو ڕابەر ئاپۆی ئی حەقەتینشە سەلەمنان. چا ماوەنە هیچ هەنگامێوەش نییەنە پەی ئازادی و بەرژوەندی گەلا نەبۆ. پڕۆسەو ئیمرالی ٢٦ ساڵێن پی جۆرەنە. پۊکەی گرنگا ڕۆشنۋیرا، سۆسیالیست، دیموکرات و وڵاتپارێزنا تورکی کە ئینۍ دووەدڵینە و ئی حەقەتینەیە بە عالی نمەزانا، ئاگاڎارۍ بکریاوە.

 بێگومان کەسانێوە هەنۍ کە هەوڵ مڎا بە ئەنقەس چێوەکا ئاوەژوو بکەراوە. ئینۍ لایەنۍ شۆڤینیێنۍ. چبی ئاکەپە – مەهەپەی ئینۍ بڕ بڕانی ناسیۆنالیزمی و ڕەگەزپەرسی و فاشیزمینە. هیچ چێوۍ جیاواز نییا سەرو ئی لایەنا واچمێش چونکی گرڎ چێوۍ ڕۊشنا. تەنیا مشۆم دژو ئینیشا ئەرەکۊشای بکریۆ. جە تورکیانە هەڵای شۆڤێنیزم فرە قەوەتا. پۊکەی چا بووارەنە ئەرەکۊشای  گرنگی ۋێش هەنش.

  ڕابەر ئاپۆ جە دیڎارەکەشەنە چنی عومەر ئۆجالانی پەرلەمانتارو دەم پارتی، هەم ئاژەو ئیساتۍ و هەم ڕێبازو ۋێش بە ڕۊشنی هۊرسەنگنا بۍ. ئا واچەو ڕابەر ئاپۆی 'گۆشەگیری بەردەواما' جە دیڎارەکەنە پەنەوازا بە علی بیاومێشەنە. ئەر ڕابەر ئاپۆ سەرەڕاو ئا دیڎارەیە و ئا گرڎو پەیامۍ دەوڵەت باخچەلی و ۋەرپەرسا دەوڵەتی ئی قسا مکەرۆ، ئانە بە ماناو ئانەینە هیچ نیازێوە پەی چارەسەری نییا، بەڵکم ئینە هرووژمێوە سیاسی دۆڵەتین. قسۍ و ڕێبازەکاو  دەوڵەت باخچەلی و ۋەرپەرسا تەرو دۆڵەتی فرە پێچەوانێنۍ. ئا قەناعەتیە وەش مکەرا کە چێوۍ خاس مکەرا، بەڵام حەقەتینەکە پێچەوانەکەن. وچیۆ پرسو کوردی نییا، پەکەکە دژمنا ئی ڕوانگە نیشانەش مڎۆ کە سیاسەتو سەڎ ساڵەو نکۆڵیکەردەی و دلێنەبەردەی گەلو کوردی بەردەواما. پۊکەی پرۆسەکە بە بنەماگێرتەی جەنگی تایبەتی ملۆڕاوە. ئینە ماناو قسەکۍ ڕابەر ئاپۆینە کە ماچۆ؛ 'گۆشەگیری بەردەواما'.

 جە بواری سیاسینە چەواشەکاریۍ قووڵ جە ئەرەیاۋناینە مکریۆ. تورکیانە ئەرەیاۋناکۍ بەردەوام ستراتیج و سیاسەتو دەوڵەتی سەرو بنەماو چەمکو کۆمکوژی پەرە پنەمڎا. جیا چانەی ڕا بە میدیا و ئەرەیاۋناکا نمەڎریۆ. پۊکەی بە تەماشەکەردەی ئەرەیاۋناکا، جە چەمک و سیاسەتو دەوڵەتی عالتەر مېیاومێنە.

 بێ گومان مەبەسو دۆڵەتی هەرچیێوە بۆ، ناچارا بلۆ لاو ڕابەر ئاپۆی و موخاتەب بیەیش قبوڵ بکەرۆ، ئینە حەقیقەتا. بێگومان ئینەیچ عیلاقەش بە وەڵێکۊتەیە جەهانیەکاوە هەن. پێشئامایەکۍ ۋەرکۊتوو مېیامینی دۆڵەتو تورکیشا فرە ناڕەحەت کەردەن. ۋەرکۊتوو مېیامینی سەرجە نۆ دیزاین مکریۆوە. کاتێ ۋەرکۊتوو مېیامینی مجیۆراوە، پێکئامای سیستەمو دۆڵەت نەتەوەی وېیەرنۆ. ئینەیچ دەوڵەتو تورکی کە خاوەنو فرەتەرین پێکئامای دەوڵەت نەتەوەیا جە ۋەرکۊتوو مېیامینینە ناڕەحەت کەردەن. چونکی دەوڵەتو تورکی موینۆ کە ئی ئاژە کاریگەریش سەر منیۆرە و دەوڵەت نەتەوەکەش نمەپارێزیۆ. کە ئی مەترسیا موینۆ، بە گرڎ هەرەکەتێوە دژایەتیش مکەرۆ. بەڵام مەڵامەتی سەرەکی کە حکومەتو ئاکەپە-مەهەپەیش ناچار کەرد بلۊ لاو ڕابەر ئاپۆی و موخاتەب بیەیش قبوڵ بکەرۆ، بیەو ئەرەکۊشای ئازادی کوردەسانین. کاتێ ۋەرکۊتوو مېیامینی مجېیاراوە و پێکئاماو دەوڵەت نەتەوەی دمایش ئاما، بیەو تەڤگەرەکەیما و ئەرەکۊشای بە سەرمەشقایەتی جمېیەرەکەیما گەشە مکەرۆ، ئینە مەڵامەتی سەرەکی نیگەرانییەکاو دۆڵەتو تورکین. ئەر تەڤگەرەکەما و ئەرەکۊشای  ڕابەرایەتی جمېیەرەکەیما نەبیۍ، دۆڵەتو تورکیای و حکومەتو ئاکەپە-مەهەپەی چی ئاستەنە ناڕەحەتو پێشئامایەکا ۋەرکۊتوو مېیامینی نەبۍ. دەسەڵاتداری ئاکەپە – مەهەپەی بە گرڎو هەرەکەتیشۆ هەوڵش دان تەڤگەرەکەیما دلێنە بەرۆ و کۆمکوژی کوردی تەمام بکەرۆ. جە حەقەتینەنە مەبەسش تەسفیە کەردەی تەڤگەرەکەیما بۍ وەڵۍ ئانەینە کۆمار جە دێرتەرین کاتەنە بلۆ دلۍ سەدەو دووەمو ۋێشۆ، پا جۆرە کۊسپو کۆمکوژی کوردی دمایش پنە بۍ. بەڵام حکومەتو ئاکەپە-مەهەپەی نەتاواش سەرو ئینەیرە سەرگنۆ و نەتاواش تەڤگەرەکەیما دلێنەبەرۆ. ئینەیچ ڕاش بە ئاکەپە-مەهەپەی دا جە دەسەڵاتەنە مەنۆوە. کریۆ واچمۍ ئا ئەرەکۊشایەی کە جە ساڵەو ٢٠٢٤ ینە بە سەرمەشقایەتی تەڤگەرەکەیما پەرەش ئەسا، بی بە مەڵامەتو شکسی گۆرەو حکوومەتو ئاکەپە – مەهەپەی. مڎرامانو گەریلای نەمەڕییا، هەرپاسە نەتاواشا دواکارییەکا گەلوو کوردی سەرکوت بکەرا و جە ئاکامەنە چەمکو تەسفیەکەردەی یان دمایی ئاردەی سەرنەکەوت. 

کۆمیسیۆنو ئەوروپای سی پی تی ڕێكوزیاو کارگێڕی یۆبیەی ئەوروپای، جە ماوەو ئێساڵینە سەبارەت بە گۆشەگیری ڕابەر ئاپۆی قسێش کەردۍ. دیسان مافو هیوای جە گوزارشتەکانە ئاماژەش پنەکریا. ئی قسۍ و هەڵوێسۍ ڕێکوزیا مېیاننەتەوەییە پەیوەندیدارەکا چنی هۊرۍ سەنگندۍ؟ چ کردەوێوە ئا ئەرەمەرزیایا خزمەت بە سیستەمو ئەشکەنجەو ئیمرالی مکەرۆ؟

ڕابەر ئاپۆ بە پیلانگێڵنیێوە مېیاننەتەوەیی باڵبەسکریا و ڕادەسو دۆڵەتو تورکی کریا. پیلانگێڵنیی مېیاننەتەوەیی دژو ڕابەر ئاپۆی دەرەنجامو پلانمجیایرەی مېیان دەوڵەتی بۍ سەبارەت بە ڕابەر ئاپۆی و جمېیەرەکەیما و گەلەکەیما. جە چوارچێوۍ گرڎینە، جە پرۆسەو دیزاینکەردەیۆ ۋەرکۊتوو مېیامینینە، بەپاو داواکارییەکا تورکیای، کورد یاگۍ ۋێش نمەگێرۆوە. جە لێوە ئینە فشار و داواکاری تورکیای بۍ، بەڵام جە لێوەتەرۆ بە پلەی یووەم ئەمریکا و ئیسرائیل و ئینگلتەرا، هێزە سەرمایەداری و مۆدێرنیستەکۍ هێڵۊو ئازادیوازی پەکەکەیشا جە دژو ۋێشا پېسە هەڕەشێوە وینێنۍ. ئاشتبیەیۆ ئی دووە چەمکەیە بی بە مەڵامەتو پەرەپنەدای پلانێوە پا جۊریە جە دژو ڕابەر ئاپۆی و جمېیەرەکەیما و گەلەکەیما. سیستەمو ئیمرالی بە تەمامی جە چوارچێوەو ئی پلانێنە بنیات نریان. پۊکەی سیستەمو ئیمرالی جە بنەڕەتەنە جە لایەنو هێزە مېیاننەتەوەییەکاوە ڕاوەبەر مکریۆ. هەرپاسە خەڵک متاوۆ بە شۊنێوە تایبەت نامێش بەرا. ڕابەر ئاپۆ ئیمرالیش بە گوانتانامۆی مقارنە مکەرۆ. پېسە مزانیۆ هیچ یاسێوە نیشتمانی و مېیاننەتەوەیی جە گوانتانامۆنە هەرمانەشا نەکەردێنە. ئاخر پیلانگێڵنی مېیاننەتەوەیی بە وستەی لاوەو تەمامەتی یاسای ئامان دی. پۊکەی گرڎو دامودەزگاکا پێوەس بە سیستەمو ئیمرالیوە بییەیشا هەن نەک پەی جابەجێکەردەی یاسۍ، بەڵکم پەی درێژەدای بە ئاژەو بێ یاسایی و پەردەپۆشکەردەی. سەروو ئی ئەرەمەرزېیایاوە سی پی تی و ئەرەمەرزیا ئەوروپییەکۍ تەرۍ. ڕابەر ئاپۆ ئەرەیاۋناش کە کاتێ پەی یووەمجاری سەردای ئیمرالیش کەردەن، دەسەو سی پی تی خێرامایشا کەردەن. ئینە ڕۊشنتەرین بەڵگەن کە سیستەمو ئیمرالی جە لایەنو سی پی تی و ئەرەمەرزیا ئەوروپییەکاوە ڕاوەبەر مکریۆ. مرۆڤ متاوۆ جواب نەڎایۆ گرڎو دامودەزگا فەرمییەکا سەبارەت پا گۆشەگیرییە ڕەهایەی کە ٥ ساڵێن دژو ڕابەر ئاپۆی ملۆڕاوە، بەربڕۆ.

پېسە چنی جە دۆسیەو پیلانگێڵنی مېیاننەتەوەیینە، جە دۆسیەو کردەوەکا ئیمرالینە یاسا و ڕێساکۍ ئەوروپای پاشێلۍ کریێنۍ. ئا هێزۍ بەشدارییشا جە پیلانگێڵنی مېیاننەتەوەیینە کەردەن و یاساکێشا پاشێلۍ کەردێنۍ.

هەمان ئاژە جە لایەنو سی پی تی، دادگاو مافەکا مرۆڤی و  ئەنجومەنو ئەوروپای و کۆمیتەو شالیاراوە جە مژارو چالاکییەکاو ئیمرالینە بەردەوام بی. هەرچڼە جە ئیمرالینە یاسا بەتەمامی هۊرشێویێنۆ، بەڵام گۆشەگیری ڕەها ئەشکەنجێوە ئاشکرا و تاوانەی دژ بە مرۆڤایەتینە، بەڵام هیچ کام چا ئەرەمەرزیایا هیچ ناڕەزایێوەشا ۋەرا ۋەر پا کردەوا نیشانە نەڎان، هەرچڼە ۋەرپرسیاری ئاڎیشان. پەی نموونەی سی پی تی ئەنجامو سەرۋنەدایەکاش پەی ئیمرالی ئاشکرا نەکەردەب. مەبەس چینەیچ ئانەنە کە سی پی تی گەرەکش نیا تورکیای وزۆ ئاژێوە سەختۆ، ئینەیچ فرە ڕۊشنا. بەڵام وەڵتەر سی پی تی ئەرەیاۋنانش کە گۆشەگیری جە ئیمرالینە هەن، گۆشەگیری ئەشکەنجەن و دوورگەو ئیمرالی دەردەو زینانی نمەوەرۆ. بەڵام هەمان سی پی تی سەرەڕاو ئانەی پەشتەو ئی قەراراوە نەمردان، بە هەڵوێسو ۋێش شەرعیەت بە پاشێلکارییەکا جە ئیمرالینە مڎۆ. دامودەزگاکۍ تەرو ئەوروپای هەمان هەڵوێس نیشانە مڎا. دادگاو مافەکا مرۆڤو ئەوروپای قەرارشدا کە ڕابەر ئاپۆ بە دادپەروەرانە دادگایی نەکریان، بەڵام جە درێژەدای پی ئاژەینە هەڵوێسش ۋەرا ۋەر بە تورکیای نیشانە نەڎا. دیسان جە ساڵەو ٢٠١٤ینە ئەرەیاۋناش کە مافو هیوای پەی ڕابەر ئاپۆیچ ڕەوا بۆ، بەڵام سەرەڕاو ئا دە ساڵەی کە ۋېیەردەن هیچش نەکەرد. ئەنجومەنو ئەوروپای هەرچڼە ئشیۍ جە ۋەرا ۋەرو گرڎو ئا هەرمانانە هەنگامە گێرۊنە ۋەر و قەرار جە بارەو دۆڵەتو تورکیایۆ بڎۆ، بەڵام هیچش نەکەرد و هیچ دژایەتیێوەش پەی دۆڵەتو تورکیای نیشانە نەڎا. ئینۍ گرڎ ئازایەتی و بێباکی مڎا بە دۆڵەتو تورکیای. تەنانەت جە گۆشەگیریێوە ڕەهایچەنە گرڎو هەرمانەکاش جە ئیمرالینە پا ورەی کە چی بێدەنگییەنە بەدەسش مارا ئەنجام مڎۆ.

قەرارو لوجنەو شالیارا سەبارەت بە مافو هیوای فرە گرنگ بۍ. فرە ڕۊشنا کە ئی قەرارەو لوجنەو شالیارا دەرەنجامو ئا کاریگەری و فشارەیە بۍ کە تەڤگەرو ئازادیی جەهانی وەشش کەردەن. قەرارۍ کە ئشیۍ فرە چێوەڵتەر دریابیۍ. جە لێوەتەرۆ پېسە جە قسەکامانە پەی ڕای گرڎیی ئەرەیاۋناما، هەم قەرارۍ فرە دێر دریان، هەم کاتددای بە دۆڵەتو تورکیای ئاژێوە قبوڵنەکریان. سەرەڕاو قەرارەکەو ECTHR، دۆڵەتو تورکیای ماوەو ١٠ ساڵان هیچ هەنگامێوەش سەرو ئی بنەمایۍ نەنیان. با واز جە هەنگام نیای بارمۍ، جە ئیمرالینە سیستەمێوە تەمامو مەرگی ئەرەمەرزیان. کاتێ ئاژەکە پی جۆرە بۆ، بە هیچ جۊرۍ قبوڵ نمەکریۆ کە کۆمیتەو شالیارا جارێوەتەر کاتشا بە تورکیای داوە. ئەر کەمۍ یاساییچ جابەجێ بکریۆ، پەنەوازا دەمودەس داوا جە دۆڵەتو تورکی بکریۆ کە دمایی بە تاوانۍ و بێ یاسایی و گۆشەگیری ڕەهای و ئەشکەنجەدای ئیمرالی بارۆنە و ئازادی جەسەیی ڕابەر ئاپۆی مسۆگەر بکەرۆ.