"بە ئەنەیاوای جە تیۆریەکا شۆڕشگێڵنی میاومۍ پا ئەنجامەی کە ئا جمیەر و سەرهۊردایۍ پانیشتوو کوردسانی، پانیشا ویەردەی و ئیسەیچۆ کە ئینۍ دەسەڵاتەنە یاخوڎ ئۆپۆزیسیۆنەنۍ، ئاخێزێوە نەبیێنۍ پەی گەلی بەڵکم ملەملانۍ دەسەڵاتی بیەن".
زیاڎ جە سەڎ ساڵان چنڎین جمیەرۍ چەکڎاریی و سیاسیۍ، جە پانیشتوو کوردسانینە سەرشا هۊردان و ۋێشا واوەی کەردەنۆ، بەڵام حیچکامشا سەرکۊتۍ نەبیېنۍ و ژیۋایۍ عالتەرشا پۍ گلېرگەی فەراهەم نەکەردەن، پانیشایچۆ کە سەرێکۊتۍ پۍ سەروو دەسەڵاتی، چونکی جە ڕێخۆ ئاخێزۍ نەبیێنۍ و ئامانجەکۍ ئاخێزیشا جە ۋێشانە هۊرنەگێرتەن، حەسەن جودی، نویسەروو ئەوەکۊڵەریچ پەیلووایش چانەن، چەمک و کردەو ئاخێزی جە پانیشتەنە چەواشە کریان شێویان و ئانەی بەنامۍ ئاخێزیوە لووان ڕاوە جە بنەڕەتەنە دژە ئاخېزە.
حەسەن جودی، نویسەروو ئەوەکۊڵەر جە کتێبوو " پرسوو ئاخێزی و دژە ئاخێزینە" ئا وەڵینگەی بە نامۍ ئاخێزیوە تۆمار کریان مڎۊش ۋەروو تەشەراوە و پۆلێنکاری پۍ ئا جمیەرە چەکڎاریی و سیاسیایچە کەرۆ کە جە دماو سەڎەو ویسەمیۆ تا ئارۆ سەرشا هۊردان، باسوو تیۆریەکا ئاخێزی کەرۆ و ئا پرسیارۍ ژڵێونۆ ئاخۆ کام چی جمیەرا هۊرگێرۍ تیۆرییەکا شۆڕشگێڵنی بیێنۍ.
ئاخێز چێشا؟
جە بارەو چەمکوو ئاخێزی و بەرکۊتەی شۆڕشگێڵنی ساختەیۆ حەسەن جودی ماچۆ: بە بێ تەشەرۍ جە چەمکوو ئاخێزی و سەر جە نۆ پێناسە کەردەیۊیش، ئانە بەرپاکەردەی ئاخێزێوە" زیهنی،کەلتووری، کۆمەڵایەتی و سیاسی" محاڵا، چونکی حیچ چەمکێوە پېسە چەمکوو ئاخێزی جە پانیشتەنە چەواشە نەکریان، ئانەی بە نامۍ ئاخێزیوە بەرپا کریان جە بنەڕەتەنە دژە ئاخێز بیەن، بە نامۍ ئاخێزیوە زەمینەو چنڎین ئاخێزاشا دلېنەبەردەن، بێگوومان وەهموو ئاخێزی وەهموو شۆڕشگێڵ بیەیچش ئاردەن کایۆ، ئاخێز بە پێناسە ساڎەکەیش بریتییا جە کردەو خوڵقنای"باوەڕی، هیوا، ئیراڎە، وزە و هێزوو کۊشیای پۍ ئازاڎیی و ژیۋایۍ عالتەروو گلېرگەی"، بەڵام جە پانیشتەنە دماو گرڎوو ئا جمیەرا نەک ئازاڎیی و ژیۋایۍ عالتەرش ناردەن دی، بەڵکم هیواو باوەڕیش بە ژیۋایۍ عالتەریچ کەمتەر کەردەنۆ.
هزری شۆڕشگێڵنیی چێشا؟
سەرکردۍ ئا جمیەرە چەکڎاریا فرەو وەختی گەلوو پانیشتیشا کەردەن بە سردێوە و سەرشەرە پڕێنێوە پۍ بە دەسئاردەی ئامانجەکاشا، ساحیب و هزرێوە شۆڕشگێڵنی نەبیېنۍ و هەمیشە جە جەنگوو دەسەڵاتینە بیېنۍ چا بارۆ حەسەن جودی ماچۆ: ئانڎەی مرخشا جە دەسەڵاتی وەشکەردەبۍ ئانڎە پەی ئازاڎیی و ۋەرگریی کەردەی جە گەلی نەبیېنۍ و ساحیب هزرێوە شۆڕشگێڵنیشا نەبیەن، جە هەر جمیەرێوەیچەنە هزری شۆڕشگێڵنی نەبی ئا وەختە ئاخێز، کردەی شۆڕشگێڵنیی، دەسکۊتی شۆڕشگێڵنیی، کەسایەتی شۆڕشگێڵنیی، کەلتووری شۆڕشگێڵنیی و ئەنجامی شۆڕشگێڵنیی نمۍ دی، هەروەخت هزری شۆڕشگێڵنی گوم بی، ئا وەختە هەرچی بە نامۍ ئاخێزیوە کریۆ دژە ئاخێزا، هزری شۆڕشگێڵنیچ بریتییا جە جەمێوە جە چەمک و لۆژیکی شۆڕشگێڵنانەی پۍ ئاژەو وەڵینگەی و ئیسە و ئاینڎەی، جە ڕاو میتۆدێوە شۆڕشگێڵنانەیۆ میاومۍ بە ئا باوەڕییەی کەوا ئاژەو هەیی جە ڕێخۆ فاڕمۍ پېسە پەنەوازیۍ ژیاریی و ئاژێوە ئەلتەرناتیڤی وەشکریۆ.
تیۆریەکۍ شۆڕشگێڵنیی چێشێنۍ؟ ئایا ئا جمیەرۍ هۊرگیرۍ چەمکوو شۆڕشگێڵنی بیېنۍ؟
حەسەن جودی جە بارەو تیۆری شۆڕشگێڵنییوە ماچۆ: چوار ستوونۍ شۆڕشگێڵنی هەنۍ یووەمشا: هزری ڕەخنەییا کە بنچینەو تیۆری ئاخێزییا، دووەم: تیۆری شۆڕشگێڵنیی وستەی ڕوو ئەڵتەرناتیفی شۆڕشگێڵنانەیا، یەرەم: بنیاڎنیای کەسایەتی شۆڕشگێڵنین کە کەسایەتی ئازاڎا، چوارەم: وستەی ڕوو میکانیزموو هۊرچەرخنای شۆڕشگێڵنانەیا، بە هەرچوار ستوونەکۆ جا پرۆسەی شۆڕشگێنانە خوڵقیۆ، بەبێ حەریۆ چا چوار ستوونەیە پرۊسەی شۆڕشگێڵنیی نەزۆک بۆ، ئیسە با پەرسمېنە جە کام جمیەرە سیاسیی و کۆمەڵایەتییەکا پانیشتینە ئی تیۆرە شۆڕشگێڵنیۍ بیێنۍ؟ جمیەرە چەکڎاریی و سیاسییەکۍ پانیشتی کێ بێنۍ جمیەرە سیاسی و چەکڎارییەکۍ پانیشتوو کوردسانی، جواب نەبیێنۍ پۍ قۊرتەکا گلېرگەی و زیاتەر مەڵامەتوو سەرهۊردایشا ملەملانێشا بیێنە سەروو دەسەڵاتی، یاخوڎ مقاشوو دەسوو بەری بیېنۍ حەسەن جودی ئا جمیەرا پۍ چن بەشێوە پۆلێن کەرۊو و ماچۆ: "متاومۍ ئا جمیەرا پۍ چن بەشێوە پۆلێن کەرمۍ، یووەم: میلیگەرایی سەرەتایی کە بە (کوردایەتی) ئشناسیان، جە بنچینەنە ئایدۆلۆژیاو چینوو باڵا دەسوو کوردین، هەمیشە یا ناکۆکۍ بیێنۍ سەروو بەشە دەسەڵاتی چنی حکومەتوو ناوەنڎیی عێراقی، یاخوڎ هێزەکا بەری جە دژوو گەلاو عێراقی بەکارشا ئاردەن، دووەم: چەپی کلاسیک کە بە عەقڵیەتێوە دۆگماوە ۋێش نیشانە دا زیاتەر چانەی کە هێزێوە دیالێکتیکی بۆ، یەرەم: لیبراڵیزمی پاوانواز جە هەناوو هێزەکاو وەڵۍ ۋێشەنە سەرش هۊردان و تا مۍ پانیشتی مڎۊ دەسوو سەرمایەی جەهانیۆ، چوارەم: ئیسلامی دەسەڵات واز کە غەڵەتا بوتریۆ ئیسلامی سیاسی، وەرمە دۆگماییەکێشا پاڵنەروو بەرکۊتەیشا بیەن و هەمیشە مقاشوو هێزەکا بەری بیێنۍ.
بە ئەنەیاوای جە تیۆریەکا شۆڕشگێڵنی میاومۍ پا ئەنجامەی کە ئا جمیەر و سەرهۊردایۍ پانیشتوو کوردسانی، پانیشا ویەردەی و ئیسەیچۆ کە ئینۍ دەسەڵاتەنە یاخوڎ ئۆپۆزیسیۆنەنۍ، ئاخێزێوە نەبیێنۍ پەی گەلی بەڵکم ملەملانۍ دەسەڵاتی بیەن، چونکی ئانۍ وەڵتەریما دیۍ کە مرکیێراوە چونکی ئاخێزێوە پیایانە بۍ نیمەو گلېرگەی کە ژەنی بۍ بەشداریش پنە نەکریۍ، ئانێچشا ئامۍ سەروو دەسەڵاتی زیاتەر جە ٣٠ ساڵان ڕاوەبەری پانیشتی کەرا، هیچ وەخت ژیۋایۍ ئازاڎ و عالتەرینشا پۍ گلېرگەی فەراهەم نەکەرد کە گرنگتەرینشا ئامانجوو ئاخێزین، وێنیشاندایەکۍ مامۆسایا ئیسەیچ نموونەو ئا ژیۋایە خراپەینە، کە چەتەکۍ کوردایەتی بە خەڵکیشا بەخشان و گەلشا تووشوو نا هومێڎیۍ گۊرەی کەردەن، ئەنێچ کە ئۆپۆزیسیۆنوو ئا دەسەڵاتەینۍ، هەمیشە مقاشوو بەری بیێنۍ، پېسە حەسەن جودی ماچۆ: بە حەبلېوە گۊرۍ لکەدریێنۍ بەریۆ.
ئینەیچ پۍ ۋێش جوابوو ئا پرسیارێنە کە ساڵانێوە فرەن گەلوو پانیستی کەرۊش و ماچا: پۍ چی گرڎوو جمیەرە کوردییەکا شکسشا ئاردەن و ژیۋایۍ عالتەرشا پۍ گەلی وەشنەکەردەن. مشۊم گەلوو کوردی بەگرڎی و پانیشت بەتایبەتی بیاوا پا باوەڕییەی، کە ژیۋایۍ عالتەر و ئازاڎ و شکۆمەند، تەنیا بە ئاخێزی کریۆ و ئیسەیچ ئاخێزێوە ئینا ئارانە، کە نزیکەو ٥٠ ساڵان گەریلاکۍ ئازاڎیی بە ڕۆحییەتێوە شۆڕشگێڵنیۆ کۊشیای کەرا، پۍ ئازاڎیی گەلوو کوردی وگرڎوو گەلا تەری.
