ئەنڎاموو دەسەو ڕاوەبەری ماف-دەری پارێزنەر مەحمود شاکار سەبارەڎ بە گۊشەگیری تنوو سەروو ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۊجالانی و کۊشیای یاسایی دژوو ئا گۊشەگیرییە سەروو ئاستوو رێکوزییا میان نەتەوەییەکا، قسێش پۍ ئاژانسوو هەواڵوو فورات (ANF)ی کەردۍ.

شاکار ئانەش وست ڕووە، کە دوورگەو ئیمراڵی کە عەبدوڵا ئۊجالان چنەشەنە زینڎانین، جە یووەم ڕۊوە جە یاسای بۍ بەش کریان و واتش، "بەڕێز ئۊجالان چا ڕوۊن بریان پۍ دوورگەو ئیمراڵی تا ئیسە رووبەڕوو گۊشەگیری و ئەرەبڕیەی بیەنۊ. ئا خەبات و چالاکیەی جە روو دیپلۊماسی و یاساییوە سەروو ئاستی میان نەتەوەیینە جە بارەو بەڕێز ئۊجالانیوە کریۊ، چا ڕوۊ بریان دوورگەو ئیمراڵی دەسشپنەکەرد. ئانەیچ قۊناغێوە تازۍ نییەنە. قۊناغەو ئیمراڵی کە ٢٥ ساڵێن جە هەمان ئاستەنە جە ڕوو یاسای دلېینەی و میان نەتەوەییوە پڕۊژێوە کۊشیاین. جە ساڵەو ١٩٩٩ ی بەدماوە بە تایبەتی دادگاو مافەکا مرۊڤی جە ئەوروپا، دۊسیۍ جیاجیۍ کریێوە، سەبارەڎ بە هەلومەرجەکاو ئەرەبڕیەی و مافە بنچینەییەکا.

چەنی ئانەیچە سەرڎایەکۍ پەی رێکوزیاو ڕاگێری جە ئەشکەنجەی سەر بە ئەنجوومەنوو ئەوروپای ئامۍ ئاراوە. ڕاپۊرتەکێشا وەڵا کریێوە. پێسە پارێزنەرایچ ئێمەیچ سەبارەت بە دۊخوو بەڕێز ئۊجالانی ماوێوە فرە دیدار کەرمێ. بە شێوەی نویسیا، جە گردوو گەشەسانایەکا هاگادارێنمێ.. ئێمە چەنی لایەنە پەیوەندیدارەکان، سی پی تی، ڕاوە ێگەی میکانیزمە سیاسییەکاو ئەنجوومەنوو پەرلەمانوو ئەنجومەنو ئەورووپای، کۊمیسیۊنە پەیوەندیدارەکاو ئەنجوومەنی ئەورووپا، ئەنجووومەنوو وەزیرا دیدارۍ فرۍ بیێنۍ و هاگادارۍ کریێنێوە.

جە دادگاو مافەکاو ئینسانوو ئەورووپاینە تا ئیساتۍ چندین دۊسیۍ کریێنێوە. ساڵەو ٢٠٢١ هامڕێما کۊمیتەو مافەکا ئینسانوو نەتەوە یۊگێرتەکانە پێوەس بە دۊخوو گۊشەگیریی بەڕێز ئۊجالانیوە سەرڎای کریا. کۊمیتەو مافەکاو ئینسانوو نەتەوەیۊگێرتەکا دژوو تورکیای قەراروو گێرتەیوەروو ڕاکاریش بەرکەرد. داواش کەرڎە کە پارێزنەرۍ بتاوا دیدار کەرا".

تورکیا یاسا میاننەتەوەییەکا پاشێل کەرۊ

شاکار وستیچش ڕووە، کە جە ئەنجاموو کۊشیایی یاسایینە سەروو ئاستوو میاننەتەوەیی، بە درێژایی قۊناغوو ٢٥ ساڵەی پەی ئازاڎیی ڕابەروو گەلوو کوردی بڕۍ قەرارۍ دریێنۍ و پێسە دوا: "ساڵەو ٢٠٠٥ قەرارێوە دادگای بەرشییەن کە دادگاییکەرڎەی ئیمراڵی نادادپەروەرانە بییەن. ساڵەو ٢٠١٤ قەرارێوە بەرشی کە دلێشنە ئامابۍ هەلومەرجوو ئەرەبڕیای بە پاو ماددەو یەرۍ نییا، یانۍ قەدەغەو ئەشکەنجەی پاشێل کریان. حەر چا ساڵێنە قەرار دریا کە سزای حەتاحەتاییە تندە کریا، پاشێلکەرڎەی قەدەغەو ئەشکەنجەین. ڕاپۊرتەکاو سی پی تیینە داواکاریی وزیا ڕووە. قەراروو گێرتەیرە وەروو ڕاکاری لاو کۊمیتەو مافەکاو ئینسانوو نەتەوەیۊگێرتەکانە ئینا ئارانە. قەراری ئەرێنیچ هەن، کە میکانیزمەکاو یاسای میاننەتەوەیێ، دامودەزگا پەیوەندیدارەکانە بارەو بەڕێز ئۊجالانیوە دژوو تورکیای بەرکریان، تورکیا پا گێرۊرە سەروو بەیاگەیاونای ئا قەرار و وەڵێنیازاو ڕێکوزیا میاننەتەوەییە جیاجیاکۍ وستێنێشا ڕووە.

تا ئارۊ جە ڕووەو یاساو دلۍ تورکیایۊ یەک جوابی ئەرێنییچ نەدریانۊ. یاساو دلۍ تورکیای ڕووەو بەڕێز ئۊجالانیرە وزیێنەرە. چی خاڵێنە ئەستەما ئینسان جە چوارچوەو یاساو دلێنە مافێوە بەدەس بارۊ. یاساو دلۍ تورکیای بەشێوەنە جە گۊشەگیری. گەرەکمەن بواچوو کە دۊخوو بەڕێز ئۊجالانی لاو میکانیزم و یاسۍ میاننەتەوەییچۊ بازنێوە کێشەکەینە. سی پی تی بە هێزۊ نیا پشتەو قەرارەکاشۊ و داکۊکیشا وەنە مەکەرۊ. پێسە پێویسی میکانیزمەکاش دژوو تورکیای بەکار نمارۊ. کۊمیتەو وەزیراو ئەنجوومەنوو وەزیراو ئەورووپای، کە وەرپرسا جە بەیاگەیاونای قەرارەکاو دادگاو مافەکاو ئینسانوو ئەورووپاینە، حیچ فشارێوە مەوزۊ سەروو تورکیای و هەڵوێستۍ نیشانە مەدۊ.

ئا ڕێکوزیۍ هەڵوێستی ڕۊشن و جیددیشا نییا، شۊنەو قەرارەکاشارە مەلا و هەڵوێستێوە پەیڕەو مەکەرا تا تورکیا قەرارەکا بیاونۊ یاگێ، ئینەیچ ماناش ئانێنە، کە جۊرە ڕێککەوتەێوە شاریاوە یا ڕەنگە ئاشکرا بەینشانە بۊ. ئینەیچ قۊرتێوە سەرەکین. گۊشەگیری حەرچندە لاو تورکیایۊ کریۊ، وەلۍ ڕێکوزیۍ و ئەرەمەرزیا میاننەتەوەییەکێچ دەورشا چانەینە هەن. ئێمە متاومۍ باسوو مامەڵێوە دەبڵستاندەری و قۊرتێوە دووەلایەنەی کەرمێ. ٢٥ ساڵێن نەک حەر ڕاو ئەرەمەرزیا یاساییەکاوە، چەنی لایەنە سیاسییە جیاجیاکیچ خەباتێوە هامبەش کریۊ. ساڵەی وەڵینە ئەورووپاوە ٣٠٠ پارێزنەرۍ داواکارییشا پێشکەش بە وەزارەتوو دادی کەرد و داواشا کەرڎە سەرۍ تورکیای بدا و چەمشا بە بەڕێز عەبدوڵا ئۊجالانی گنۊ و هەرمانەو پارێزنەرایەتییش گێرا گەرڎەن. ماوە ماوە شاندوو مافشناسا سەروو تورکیای دێنۍ و یاگۍ وێشاوە چەمداریۍ کەرێنێ. ئەورووپانە خەباتەکۍ دژوو گۊشەگیریی سەروو بەڕێز ئۊجالانی بەرڎەوامێنێ. تا دماییئارڎەی ئا کێشەیە، خەباتەکەیچ بەرڎەوام بۊ".

ئازاڎیی ئۊجالانی پەی لایەنە دیموکراسیوازەکا بابەتێوە شکۊمەندیین

شاکار واتش، تا ڕێکوزیا میاننەتەوەییەکۍ کە وەراوەروو ئازاڎیی ئۊجالانینە جە سستی و بێکاریگەریینە هەنێ، گنا جووڵەوە، فشاری کۊمەڵایەتی پاڵێوە خاسە بۊ و واتش، "دۊخوو بەڕێز ئۊجالانی تەنیا یاسایی نییا، چونکوم هەمان وەختەنە کاراکتەرێوە سیاسیی جیدددی و کاریگەرا. تا کۊشیای سیاسی، کۊمەڵایەتی و یاسایی گنا وەڵێ، ڕێکوزیا میاننەتەوەییەکێچ دژوو گۊشەگیری هەستیارۍ با. ئا کۊشیایۍ گەلوو کوردی و دۊساشا بواروو سیاسی، یاسایی، دیپلۊماسی و کۊمەڵایەتیینە کەراش، فرە گرنگا. بە ئامانجوو 'ئازاڎیی پەی عەبدوڵا ئۊجالانی و چارەسەری سیاسی پەی پەرسەو کوردی' کەمپینێوە وەرفراوان دەسش پەنە کەرڎەن. مافشناسۍ میاننەتەوەیێچ پەی ئی کەمپینەیە هەستیارۍ بێنێ.

دۊخوو بەڕێز ئۊجالانی هەم جە ڕووەو قەیرانیوە پەرسەو کوردی، هەم جە ڕووەو سیاسییوە بۊنەو سیستموو تاکڕەویوە تورکیا ئامان ئاراوە. کەشێوە سیاسیی هەن ئارانە، کە تەنیا بەڕێز ئۊجالان متاوۊ حەلش کەرۊ. وەڵاوبییەیوە پاڕادایمەکەیش، پەسەندبییەیش، توانا و چەنەئامایش چارەسەری سیاسیینە، گردوو ئانیشا با مایۍ ئانەیە بارەو بەڕێز ئۊجالانیوە هەستیاریێوە ئارانە بۊ. ئەورووپانە بەتایبەتی بە سەرمەشقایەتیی ڕێکوزیایەکاو کۊمەڵی مەدەنی و کەسایەتییە سیاسییەکا هەوڵێوە هەنە ئارانە. کتێبەکێش بەکۊمەڵ ونیاوە، پانێلۍ بارەشاوە کریا. کۊشیاێوە دژوو گۊشەگیری هەن، کە سیاسەتمەدارێ، مافشناسۍ و ئەکادیمییەکێچ دلۍ ئا کۊشیاینە بەشدارێنێ. کۊشیاێوە، کە ئازاڎیی ئۊجالانی بە بنەما گێرۊ. ئامادەکاریی پەی کۊنفڕانسێوە کەرمۍ مانگەو ئادارینە تا مافشناسۍ سەرۍ تورکیای بدا، هەوڵەکێما ئینۍ ئارانە. جە ڕووەو کۊشیای کۊمەڵایەتیی هەرەوەزیوە ئێمە چەنی مافشناسا خەباتێوە کەرمێ.

ئا هەڵوێستەو بنەیانەکا و زیندانییا گێرتەنشا وەر، هەستیارییەکێش زیاتەرۍ کەرڎێنێ. دلۍ ئی کۊشیایە فرە ڕەهەندە وەرفراوانەینە مافشناسێچ بەشدارێنۍ دلی هەڵمەت و کەمپینە وەرفراوانەکانە و پەشتیوانییشا وەنە کەرا. جە یەرە ساڵی ویەرڎەنە ئێمە بە حیچ جۊرێوە حیچ هەواڵ و زانیاریێوەما بارەو بەڕێز ئۊجالانی و هامڕاکاشۊ نییا. ماڕای گۊشەگیریی هەسی نەک حەر لاو کورڎاوە، لاو لایەنە دیموکراسیوازە میاننەتەوەییەکایچۊ بییەن بابەتێوە شکۊمەند. ئا کۊشیایە هەم پارچەکاو کوردستانینە، هەم ئەورووپانە و گرد لێوە جیهانینە کریۊ، دماجار کەرۊ ئەنجام. تا ڕێکوزیا یاساییە میاننەتەوەییەکێچ دەوروو وێشا بیاونایاگۍ و بە هەستیارییوە مامەڵە کەرا، مشۊم هەستیاریێوە بۍ ئاراوە. مشۊم کۊشیای کۊمەڵایەتی بەرڎەوام بۊ. من ئینانۍ چا قەناعەتەنە بە کۊشیاێوە بێوچان و بەرڎەوام گۊشەگیری مەڕیۊ و ورگێریۊ".