سەرکاوفەیروز: "هۊرامییەکۍ ژیۋگەشا ڕازنانۊ پا جۊرەی کە وێشا گەرەکشانە"
سەرکاو فەیرۆز ژیۋگەشناس و خۊنکارو ماستەری جە بوارو ژیۋگەینە ئەرەیاۋناش"سەردەم سەردەمو پڕۊژەی درېژمەودایا و سەردەموو ئانەینە، کە تۊ پلانۍ درېژمەودێت با بەتایبەتی پەی ژیوگەی".
یۆ چا چیوە ئەوەڵینا کە هەورامانش پەنە مشناسیۆوە و جە مەنتێقەکای تەری جیاش کەرۆوە ژیوگەکەشا، ژیوگێوە خواکەرد و جیاوازا، سەرسەوز و چوارفەسڵەئرمانا و تابلۆیێ سرووشتین، دایمە سەرنجەو بەریش سەرۆ بیێنە و جوانییەکەش مایێ سەرنجەو شاعیرا و بنویسا و هونەرمەندا بییەن، هەورامییەکێچ دایمە سۆزشا پەی ژیوگەی بییەن و بە ژیوگەدۆسۍ ئشناسیێنۍ، ئیسەنە بە ئامای مۆدێرنیتەو سەرمایەداری بەداخۆ پێسە یاگەکای تەری هەورامانیچ بێبەش نەبییەن چا تەرسا کە ڕووە وەنەو ژیوگەکەیش کەرا، پەی قسەوباسی دەربارەو ژیوگەی و ژیوگەدۆسیی هەورامییەکاو ژیوگەو ئیسەو هەورامانی، ئەنەفە هەورامی ئی کوڵەدیدارەشە چەنی بەڕېز"سەرکاو فەیرۆز"ی ژیوگەشناسی و تەلەبەو ماستەروو بواروو ژیوگەی کەرڎ، پوختەو دیڎارەکەی پێسنەن:
هۊرامان چنی بەشبەشبییەی کورڎسانی سەروو چوار بەشارە بە قەرارۍ سیاسی و بە ڕېککۊتەیۍ میاندۊڵەتی وەختو وێش هۊرامانیچ بېبەش نەبییەن چی بەشکریایە ورکۊتەی جوگرافیی هۊرامانی گنۊ سەروو خەتەو وەرکەوتوو پانیشتوو کورڎسانیوە، هۊرامان پێسە ڕووبەری فرەش گنۊ دیموو وەرنیشتی و بەشەکەی تەریچش گنۊ دیموو پانیشتوو کورڎسانی ئی بەشەشە کە گنۊ پانیشتوو کورڎسانیوە، وەڵتەرەنە سەربە پارێزگاو سلێمانی بییەن، جە ئیسەنە کە هەڵەبجە بییەن بە پارێزگا بەشېۋە فرە جە ڕووبەروو ژمارەو ئەرەنیشتا ئی پارێزگایە پێک مارۊ. هۊرامانوو پانیشتی جە چند دەگېۋە پېک مۍ، کە سەر بە ناحیەو بیارۍ و شارۊچکەو تەۋېڵۍ و ناحیەو خورماڵینێ.
-هۊرامییەکۍ بە ژیوگەدۆسی ئشناسیێنۍ، ئی ڕۆشنۋیرییە چکۆوە سەرچەمەش گێرتەن؟
سەرکاو فەیرۆز:هۊرامان جە قەڎیمۊ جە سەرچەمە تاریخییەکانە کە وەنېنێماۋە و شۊنیرەلۋایما پۍ کەرڎېنۍ، یاگۍ ژیۋای بیېنة ژیۋایۍ تایبەتیش بییەن، ئی ژیۋایە وېش جە چېشەنە دیەنۊ، جە بوارە ژیۋگەییەکەنە هۊرامان هەمیشە سەرسەوز بییەن ئیسفاڎەشا چا سروشتەیە کەرڎەن ڕاسا وېش سروشتەکەش وەشا، ئینە مەبۊ بە دەلیلوو ئانەی کە جە تواناو قوەرەتوو هۊرامییەکا کەم کەرمېۋە چونکوم ئانە هۊرامییەکۍ بیېنۍ کە تاۋانشا ئا ژیۋگەیە ڕازناوە پا شېۋازییە کە وێشا گەرەکشانە پۍ نموونەی، ئەگەر جە ڕوو ژیۋگەیۊ باسش کەرمۍ وینمۍ کە هۊرامان یاگېوە سەختە بیېنە چی یاگە سەختېنە ورئېستېنۍ هاناوۍ و کارېزېشا وەشێ کەرڎېنۍ، کە ئاوی مەرجۍ ئەساسەنە پۍ ژیۋگەی کەتۊ ئاویت نەبۊ مەتاۋی برەو بە پېکئاماکا تەروو ژیۋگەی دەی. ورئېستێنۍ چی کەشە بەرزانە ئینەشا کەرڎەن ئارۊ چی وەڵېکۊتەی تەکنەلۊجیاینە سەرنج مڎەی تەعاجب کەری کە بە چ فکرەو قودرەتۍ تاوانشا ئی ژیۋگەیە وەش کەرا. هۊرامییەکۍ وەروو ئانەی زەمینی تەختشا نەبییەن ورئېستېنۍ چی کەشە سەختانە تەڵانېشا چین چین سەرو یۊیۊ وەشێ کەرڎېنۍ و دار و درەخت و سەوزایی و باخشا پۍ بژێویی وێشا و ژیۋگەیچشا بەپاو دڵوو تایبەڎمەندیی وێشا گونجنان.
- ڕێکوزیۍ و دەزگا و چالاکە مەڎەنیەکۍ کاریگەرییشا بیەن سەروو هۆشیاریی ژیوگەیی؟
سەرکاو فەیرۆز:جە ڕاسینە زاراوەو زانستوو ژیۋگەی زانستۍ تازەن بەتایبەت پۍ ئێمەی هۊرامییەکا یاخوڎ کورڎسانی حەتا پۍ وەرکەوتوو میامینیچ زانستېۋە تازەن، وەشبەختانە ئیسە خەریکا کەم کەم برەوش پنە دریۊ جە هۊرامانوو جە کورڎسانیچەنە ڕېکوزیېما هەنۍ. چی ساڵا ئاخیریچەنە فەرمانگەو ژیۋگەی پارېزگاو هەڵەبجەینە کریاۋە. کەم تا فرێوە کاریگەرییشا بییەن. وەلێم ئی کاریگەرییە پڕاکتیک نەکریان نەلان بابوو پڕاکتیکیۊ تەنیا هۆشیارکەرڎەیۊن، نەبییەن بە پڕۊژېۋە درېژمەودا، ئی ڕېکوزیۍ مشۊم چی قاڵبەنە بەیانۍ بەر. ئیسە سەردەم سەردەموو پڕۊژەی درېژ مەودایا وە سەردەموو ئانەینە کە تۊ پلانۍ درېژمەودېت با بەتایبەتی پۍ ژیۋگەی. ئەگەرئېمە تەماشە کەرمۍ ڕېککەوتەینامەو پاریسی کە ساڵانە بەسیۊ ئەمریکا پا زلهێزیی وێشاوە جە ڕېککەوتەینامەکەنە کیشیاۋە سەردەموو تڕەمپینە بەڵام دماتەر سەردەموو بایدنینە گېڵاۋە چونکی ئی کۊڕبەنڎۍ کاریگەریی عال منیارە سەروو ژیۋگەیۆ، پېۋیسا ئېمەیچ ئیسفاڎە چا پڕۊژە درېژمەوڎایا کەرمۍ. ڕېکوزیێکۍ زیاتەر بە هەرمانەو وێشا وربێزا چا قاڵبەنە بزیاۋە، کە هۆشیارکەرڎەیۊ تاکین، پڕۊژەی درېژمەوداشا بۊ ئا کاریگەرییە خراپۍ، کە ئینسان سەروو ژیۋگەیۆ منیۊشارە بەهەسی هەرمانەشا سەر کەرا.
- جیهانگیری و جیهانوو سەرمایەداری دەسشا یاونان بە هۊرامانی؟ کاریگەرییش بییەن سەروو سرووشتوو مەنتێقەکەی؟ هوشیاریی خەڵکی ئینا جە ئاستێوەنە؟
سەرکاو فەیرۆز: وېش پەیۋەنڎیۍ ڕاسەوانە هەن بەینوو ئینسانی و ژیوگەینە، حەتا ئینسان بەرەو وەڵۍ بلۊ جە بوارە بازرگانی، ئابووری، سەرمایەداری، حەتا جە بوارە تەکنەلۊجییەکەیچەنە حەتا بەرەو وەڵۍ بلۊ کاریگەری سەروو ژیۋگەیۆ منیۊرە. ئی کاریگەرییە مشۊم ئینسان فرە وردتەر و هۆشیارتەر بۊ، کە بزانۊ چەنی چەنی ژیۋگەکەی گونجنۊش وەلێم بەداخۊ ئېمە کورڎسانەنە ئا هۆشیارییەما نیا چی ئاخیراوە جەمۍ یاسۍ هەنۍ کە هەرمانەشا پنەکریۊ پۍ نموونەی، کەسۍ کە پیشەسازیۍ منیۊرە چی ساڵا دماییەینە چەمم پانەیە کۊت، کە یۊ جە ڕانماییەکا ڕاوەبەری ژیوگەو هەڵەبجەی ئانەنە، کە کەسۍ گەرەکش بۊ هەرمانگێوە یا بەنزینخانێوە بنیۊرە مشۊم بە فلتەرەکا ئاڎیشارە ویەرۊ، ئیتر ئایا ڕانماییە ژیۋگەییەکېش سەرەرە جابەجا کەرا یان نا، گرد ئانەن مشۊم ئا ئیجازەیە چایشا ورگېرۊ، کە ئینە چېۋۍ فرە عالا. بەڵۍ پیشەسازی کاریگەریی خراپش نیانەرە ئېمە چی ساڵا ویەرڎەینە جە دەگېۋە جە دەگایەکا هۊرامانینە کەسۍ ورئېستەبۍ پانەیە، کە کانەتەۋەنۍ پۍ پیشەسازیی چیمەنتۊی بەکاربارۊ، ورئېستەبۍ ژیۋگەو مەنتیقەکەیش بە شېۋېوە فراوان شېۋنابۍ وەشبەختانە جەمۍ جە ڕېکوزیاکا و جە کەسایەتییەکا ئامۍ سەروو خەتی و ناستشا ئینە ئیڎامە دریۊ. جە ڕاسینە ئینسان حەر چالاکیۍ کەرۊ کاریگەریی خراپ سەروو ژیۋگەی منیۊرە بەتایبەتی چالاکییە پیشەسازییەکۍ.
- نەبییەی دەرسێوە ژیوگەیی پڕۆگرامەکاو واناینە ئی کەلەبەرشە وەش کەردەن کە خەڵک هاگاش جە ژیوگەکەیش نەبۊ؟
سەرکاو فەیرۆز: بەڵۍ جە وەنای سەرەتایینە، ئانڎەی من لۋانا شۊنیشرە چا وڵاتانە حەرجە ئاستوو ڕەوزەیۊ زارۊڵەکا بە ژیۋگەی ئاشنا کەرا. بەڵام لاو ئېمۆ کە دەرسۍ تایبەتما نیا دلۍ پڕۊگرامەکا وەناینە ئینە فەراغېۋە فرەش وەش کەرڎەن بواروو پەروەرڎەینە حەقا دەرسۍ تایبەت بەژیۋگەی جە ئاستی سەرەتایۊ حەتا یاۋۊ پانەی کە کۊلېجۍ سەربەخۊی ژیۋگەیچ وەش کریۊ دەرسش چنە ونیۊ.
- کولتووروو ڕاوکەردەی هەوراماننە چەنین بییەن وەڵتەرنە، ئیسەتۍ هۆشیاریی خەڵکی دربارەو ڕاوۍ چەنینا؟ چەنی بتاومێ ڕاوکەردەی بە دیاردېوە قیزەون بشناسمێ؟
سەرکاو فەیرۆز: ڕاوکەرڎەی تاریخۍ درېژش هە ئینسان کە ئامان دلۍ ژیۋگەی یۋەمین وەرکەوتەیش چنی ژیۋگەی بیەن کاریگەری خراپیچش سەرو ژیۋگەی نیانەرە یۊچا کاریگەریەخراپایچە ڕاوکەرڎەی بیەن. بەڵام سەردەمۍ پۍ سەردەمۍ تەری فەرق کەرۊ ئیسە پۍ نمونەی چاخی تەوەنین و چاخی سەرەتاینە ژیۋگە فرە قودرەتمەنتەربیەن سەرو ئینسانیرە چا سەردەمانە ڕاوە کریېنە پۍ بژېۋی ژیای پۍ پەیڎاکەرڎەو وارڎەی بەکارئامان، وە ژیۋگە تاوانش وېش تازەکەرۊوە. بەڵام جە ئیسە و ساڵانی ویەرڎەنە ڕاوکەرڎەی فرەبیەن و تەنگشا بەژیۋگەی هۊرچنیەن بەڵام چی ساڵا ئاخرینە وەشبەختانە خەڵک هەم واعی بییەن هەم ئەرەلۋای هەن دلۍ خەڵکینە ئانەی، کە هەن هۊرامانەنە جەمۍ چا ڕاوکەرە قەڎیمیا کە وەڵتەر ڕاوەشا کەرڎېنە ئیسە نەک ڕاوە مەکەرا خەڵکی هانی مڎا کە ڕاوە نەکریۊ وەشبەختانە من گەشبینەنا پانەی کە هۊرامانەنە جە دیاردۊ بیەن بە حاڵەت خەڵک ئیسە ئاژەڵ دۊسا وېش جە خوو ڕاوۍ بڕیەنەرە بەڵام ئانەی من دڵتەنگ کەرۊ ئانەن کە مژنەوو یاگەکا تەرو کورڎسانینە ئی ڕاوکەرڎەیە حەر مەنەن.
- ئینایمێ فەسڵوو هامنی و سۆتەی کەشوکۆینە چەنی بتاومێ پاسە کەرمێ کەمتەرین زەرەر بیاوۆ بە ژیوگەیما؟
سەرکاو فەیرۆز:بابەتو ئێرکۊتەیۊ بابەتۍ جەهانین پەیۋەنڎییش هەن پۊ جەمۍ جە حاڵەتاۋە، یۊ چانیشا لائیرادین بۍ مەبەسا بەڵام ئانەی کە جە ئیسەنە هەستش پنەکەرمۍ ئانەن، کە فرەتەرینوو خەڵکی ئینا خەموو ئانەینە کە چنی ئی ژیۋگەیە پارېزنۊ وەلێ جەمۍ ڕېکارە هەنۍ مشۊم گیریانە وەر یۊ چانیشا ئانەن، کە حوکمەت وربېزۊ پانەی کە ساڵانە چېش کەرۊ پۍ ئانەی غابات و دارسانەکاما جە ئېرکۊتەیۊ پارېزنۊ هۆشیارانەتەر مامەڵە چنی ئی حاڵەتەیە کەرۊ.
س.ز
