سەڎ ساڵۍ سەرو دیزاینکەردەو ۋەرکۊتوو مېیامینینە ۋېیەردەن، بە سەرمەشقایەتی ئەمریکا، ئیسرائیلی و بەریتانیای ئی جەنگە جە ۋەرکۊتوو مېیامینینە ڕاوەبەر مکریۆ. جەنگی جەهانی یەرەم ماوێوە فرەن دەسشپنەکەرڎەن و ئیساتۍ یاوان قولەپۆپە. ئە پەرەئەسایۍ جە ساڵۊو ٢٠٢٤ینە ڕووەشادا، پرۆژۍ درێژخایەنۍ بێنۍ کە ئاماڎەکاریشا پەی کریۍ و هێزە هەژمونگەراکۍ گەرەکشانە جە ساڵۊو ٢٠٢٥ینە بییاوناشا ئەنجام. ۋەرو ئانەی پرۆسەکە فرە بەخێرایی بەرەو وەڵۍ ملۆ و جەنگ و هامپەیمانی بە شێوەی هامتەریب ڕێکوزیۆ. ئانۍ تا هێزی ئەلقاعیدە و داعشۍ بێنۍ، ئارۆ بیۍ بەدەروازەو دیالۆگی و ئەرەنیشتەو جەهانی. هەر ئانە رووەی حەقەتینەو هەژمونگەرایی جەهانی نیشانە مڎۆ.

جە حەقەتینەنە دماو ساڵەکا ٢٠٠٠ ئی دەسوەردایۍ کۊتۍ بوارو جابەجێکەردەیۆ، بە ئەرەمەرزنای هێزی ئیسلامیی تنڕەوی، پرۆژەو دیزاینو ۋەرکۊتو مېیامینی دیاریکریا. هێزە هەژمونگەراکۍ جەهانی ۋێشا چەتەکۍ پېسە قاعیدەی و تاڵیبانی و داعشی و هینۍ تەرێشا وەشۍ کەردۍ و سەرکردەکێشا دەسنیشان کەردۍ و دماتەر بە بەهانۍ ۋەرەنگاربیەیۆ و ناستەی ئا هێزاوە جە ۋەرکۊتوو مېیامینینە دەسوەردایشا کەرد. ۋەرکۊتوو مېیامینی هەڵای ئینا دلۍ جەنگی و گێجاوێنە، قڕکەردەی جەسەیی و کولتووری سەرو خەڵکیرە ئەنجامدریان، هەزاران کەسۍ کوشیێنۍ، هەزاران کەسۍ ئاوارۍ بیێنۍ و چارەنوویسشا نمەزانیۆ. ئیساتۍ ئی جەنگە یاوان بە بەرزتەرین ئاست. هەرپاسە جە حەقەتینەنە تیرۆرکەردەی قاسم سولەیمانی و کیشیایۆ جە ئەفغانستانەنە و پەیماننامەو ئیبراهیمی بەشێوە جە ئامادەکارییەکا ئی پڕۆژەیە بێنۍ.

چبی جەنگو غەززەی پڕاوە پەی قۆناغێوە تازەی، بە دایۋنەو حزبوڵای گۊرەتەرین گورزە جە ئێرانی شنیا، بە وڕنای رژێمو بەعسی شاخۍ حکومەتو ئێرانی جە ۋەرکۊتوو مېیامینینە مەڕیۍ. خامنەیی کە گەرەکش بۍ بۆ بە رابەرو هیلالی شیعی، گرڎ بوارێوەش پەی قەوەت بیەی هێزەکاش جە ۋەرکۊتوو مېیامینی رەخسنا (فاڕیایەکۍ سەرو ئێرانی جە دیزاینکەردەیۆ ۋەرکۊتوو مېیامینینە بانۍ بە دما نوقتۍ).

دماو سوریای، نۆبەو عێراقی و ئێرانین و تا ئاژەو ئێرانی و تورکیای ڕۊشننەبۆوە نمەتاوا پەی سوریایچ قەوارێوە گرڎیی دیاری بکەرا. جە پڕۆژەی تازەنە ئێران و تورکیا وزیێنۍ جبەرو هێڵەکاو وزەی و بازرگانیۆ. هەرپاسە پەی پارێزنای ئاسایشو ئا هێڵایچە پەنەوازش بە فاڕیای جە ئێران و تورکیانە هەن. دیارا جە دیزاینی تازەنە دەوری سەرەکیشا بە سعودیەی دان. جە دەسپنەکەردەی ئا هرووژمانە ئامانجەکە ئێران بیەن و ئیساتۍ ئا جەنگە فرە جە ئێرانیۆ نزیک بیەنۆ. ئامانجەکە ئانەنە کە ئێرانی بارا چۆکێرە و دلۍ سیستەمو ئیمپریالیستینە تاویۆوە و ملکەچ بکریۆ، هەرپاسە بلۊنە چێر بارو پەیماننامەو ئیبراهیمی، یاخود ئاخرەکەش پێسە رژێمو بەعسو سوریای بۆنە. پا سیاسەتا کە ئێران گێرتێنێشەنە ۋەر نمەتاوۆ ۋێش جە ئاژەی هەنوکەیی قوتار بکەرۆ، ۋەرو ئانەی خاڵەو لاوازو ئێرانی ئینا دلێینەنە. ئەر گرفتەکۍ ژەنا و گەلا جە بنەڕەتەنە چارەسەرۍ نەکریا، هیچ دەسەڵاتێوە نمەتاوۆ چی ئاژەو ئیساتۍ نەجاتش بۆ.

تورکیا جە گرڎ ڕوانگێوە گەرەکشا ئیسفاڎە چا بۆشاییا هۊرگێرۆ کە وەشۍ بانە و پڕۆژەو میساقی میللی جابەجێ بکەرۆ. دیارا کە ئامانجو تورکیای تەنیا ئەرەگیرکەردەی کوردەسانی نییا، بەڵکم ئەرەگیرکەردەی گرڎو خاکو ۋرەکۊتو مېیامینیا. هەوڵ مڎۆ ۋێش بە هامپەیمانو ئێرانی و سوریای و عێراقی نیشانە بڎۆ. سەرو دلێنەبەردەی کوردی، سات و سەوداو مامەڵەشا چنی مکەرۆ. نموونەو ئینەیچ ئاژەو سوریای بۍ کە گورزێوە گۊرێش جە ئێرانی و سوریای شانا و ئیساتۍ ئامانجەکە عێراق و خودو ئێرانین. ئامانجەکەیچ ئەرەگیرکەردەی موسڵی و کەرکوکین، هەرپاسە ئەرەگیرکەردەو نیمەو خاکو ئێرانیا. تورکیا گەرەکشا جە دیزاینە تازەکەنە بۆ بە هێزی سەرەکی، هەر پۊکەی کوردی پېسە لەمپەرێوە سەرەکی ۋەردەمو ۋێشەنە موینۆ و بە گرڎ جۊرۍ هرووژم مکەرۆ سەرو گەلو کوردی. جە ڕاو بە ئامانجگێرتەی ۋەرنیشتوو کوردەسانیوە، تەمامو گەلوو کوردی جە لایەنو دۆڵەتو تورکیوە مکریۆ ئامانج. جە سەڎ ساڵی ۋېیەردەنە ئەرەمەرزناو دۆڵەتو تورکی سەرو بنەماو دلێنەبەردەی گەلو کوردی بیەن و جە دیزاینە تازەکەنە دۆڵەتو تورکی گەرەکشا جارێوەتەر جە ڕاو دلێنەبەردەی کوردیۆ ۋێش جە قەیرانەو ئیساتۍ ڕزگار بکەرۆ و جە پڕۆژەکەنە دەورێوە سەرەکی گێڵنۆ. بەڵام ئیساتۍ ئاشکران کە کورد دەوری سەرەکی جە دیزاینە تازەکەو ۋەرکۊتوو مېیامینینە گێڵنۆ. هەر دەسەڵاتێوە گەرەکش بۆ بیەو ۋێش بە دلێنەبەردەی کوردی پارێزنۆ، ۋێش دلێنە مشۆ. ڕژێمو بەعسی نموونەو ئینەینە. سەرەڕاو گرڎو کۊششەکا ئیدارەو ۋێڕاوەبەری سەرنیشتی و ۋەرکۊتوو سوریای، ڕازی نەبی ئیرادەو گەلو کوردی بە ڕسمی بشناسا و قەوارەو کوردی قبوڵ بکەرا. دماجار و جە ماوەو ١٠ ڕووانە ڕژێمێوە بە نامۍ بەعسی دلێنەشی. پەنەوازا ئینە بۆ بە ۋەنێوە پەی گرڎ لێوە. پەنەوازا ئانەی بزانا کە گەلوو کوردی خاوەن هێزێوە گۊرەن، بەبێ چارەسەری کێشەو کوردی، هیچ هێزێوە نمەتاوۆ درێژە بە دەسەڵاتو ۋێش بڎۆ.

دماو جەنگو غەززەی، ئێران درکش بە مەترسییەکەی کەرد و گەرەکش بۍ ۋێش چا جەنگیە دور دارۆ. بەڵام ئێران تەسەورو ئانەی نەکەرۍ کە ئی جەنگە پا خێراییە و جە ماوێوە کەمەنە بیاوۆ سەرو سنوورەکاش. هامپەیمانەکێش جە سوریانە واتە روسیا و تورکیا دەسبەردارێش بیۍ و  ئێران ڕووبەڕووی شکسێوە گۊرەی بیۆ. دماو کوشتەی ڕەئیسی و ئامای پزیشکیانی، ئێرانیچ لووا دلۍ قۆناغێوە تازەی. جە جبەرو وڵاتینە سیاسەتێوە میانڕەوش پەیڕەو کەرد و سازشی فرەش ئەرمانۍجە دلێینەنە پەناش پەی سیاسەتو تنوتیژی و قڕکەردەی بەرد. بەرەو ۋێڕاگری ئێرانی ڕاش نەڎا جەنگ جە سنوورەکا ئێرانی نزیک بۆوە و ئێرانیچ گرڎو تواناکا ۋێش وزۍ خزمەتو ئا بەرەیە. رژێمو ئێرانی جە ٤٥ ساڵی ۋېیەردەنە مافو ژەنا، نەتەوەکا و گرڎو بەشەکا گلێرگەیش پاشێل کەردەن و هەوڵش دا جە ڕاو کوشتەی و ئەشکەنجەی و جە قەنارەدایۆ دەسەڵاتو ۋێش سەرو گەلارە سەپنۆ. بەڵام دلۍ سیستەمو قڕکەردەو ڕژێمینە، گەلا رادیکاڵتەرین شۆڕششا دەسپنەکەرڎ. ئی شۆڕشە کەلێنۍ ۋەرفراوانش دلۍ گەلی و دۆڵەتینە ساز کەرد. رژێمو ئێرانی هەنگامێوەش بەئاراسەو جابەجێکەردەی داواکا خەڵکی هۊرنەگێرت. جگە چانەیچ بە تنوتیژتەرین شێوە هۊرشکوا سەرو ژەنا و گەلا و پەناش پەی سیاسەتو زینانیکەردەی و جە قەنارەدای بەرد و جە کوردەسان و بەلوچستانەنە قڕکەردەیش ئەنجامدا. جە قەنارەدای و زینان چنی متاوۆ دەنگو گەلا کە پەی ژیۋایۍ شکۆمەندانەی و ئازادی ئا گرڎو قوربانیەیشا دان، کپ بکەرۆ؟

شۆڕشو ژەنی، ژیۋای، ئازادی پەنگواردەیۆ ٤٥ ساڵا ناڕەزایەتییا، شۆڕشێوەن ئاوەزیەتو تاکپەرسی دۆڵەتی ڕەڎ مکەرۆوە. شۆڕشێوە پا جۆرەنە کە نوێنەرایەتی ئیرادەو گرڎو گەلا مکەرۆ و پڕۆژەو چارەسەری گرڎو توێژ و نەتەوەکا جە ۋێشەنە کۊمکەرۆوە. ئا هێزە دەرەکیۍ کە ۋێشا بە دژبەرو ئێرانی وێنا کەرۍ، پەی بەرژەوەندی ۋێشا چەمێشا سەرو گرڎو فشارەکا ئێرانیرە پەی سەرو گەلا قوچنۍ. هێزو گەلا تەرسێوە گۊرێش وستە دڵو رژێمیوە. لاوازتەرین خاڵەو ڕژێمی، ماتەوزەو ناڕەزایی ژەنا و نەتەوەکان. ماتەوزێوە پا جۆرەنە کە متاوۆ جە هەر کاتێوەنە تەقۆوە و هیچ هێزێوە نمەتاوۆ ۋەر پا شەپۆلۍ گێرۆ و سەرکوتش بکەرۆ. ئا نەتەوە دەوڵەتۍ سەرو بنەماو نەتەوەپەرسی، ئایینپەرسی و رەگەزپەرسی جە ۋەرکۊتوو مېیامینینە ۋێشا ئەرەمەرزنان، مزانا دیکتاتۆریەتەکەشا هۊرشێویۆوە، چنی ئانەیچ هەوڵ پەی جابەجێکەردەی داواکاری گەلا نمەڎا. نموونەو ئینەیچ ڕژێمو بەعسی و دۆڵەتو تورکینۍ، کە چارەسەری جە قڕکەردەی گەلوو کوردینە موینۆ و دۆڵەتو ئێرانیچ گەرەکشا بە کوشتەی و جە قەنارەدای ۋێش قوتار بکەرۆ. فرە عال مزانا کە پی سیاسەتا قڕکەردەی چارەنوویسشا پېسە چارەنوویسو ڕژێمو بەعسی بۆنە و هەمان چێو پەی ئاڎیشایچ ڕووە مڎۆوە. بەڵام مشۆم ئیتر دەسەڵات عال بزانۆ کە مڎرامانو گەلانە کە چارەنوویس دیاری مکەرۆ. مېیان و چەقو مڎرامانیچ کوردەسانا کە گەلوو کوردی جە ۋەرا ۋەرو گرڎو هێزە قەوارەپارێزەکانە مردانۆ و پرۆژەو چارەسەریش پێشکەش بە گرڎو گەلا کەردەن.

گرڎ فاڕیایۍ وەڵێکۊتەی نییا، ئاخۆ بە فاڕیایەکا ئی دماییە جە سوریانە گرفتەکۍ گەلا چارەسەرۍ با؟ بێگومان بە ئەحمەد شەرع (جۆلانی) گرفتەکۍ چارەسەرۍ نمەبا و هەرپاسە  ناکۆکیە  ئایینی و کولتوورییەکۍ زیاتەر بەرزۍ باوە. چونکی تاریخێوە ڕۊشنشا هەن و پڕۆژێوە تازەن پەی زیاتەر تەشەنەسانای و قووڵکەردەیۆ قەیرانەکا ۋەرکۊتوو مېیامینین. جە ئیساتێنە سوریانە جەنگو دووۍ پارادایما فرە ڕۊشن و ۋەرچەما. پڕۆژەو نەتەوە دەوڵەتەکا کە هەتەشە بەشێوەن چانەی، گەرەکشانە جارێوەتەر ئاوەزیەتو نەتەوەپەرسی، ئایینپەرسی و رەگەزپەرسی قووڵتەر بکەراوە. پرۆژەکەی تەریچ جیهانوینیۍ تازەن، پرۆژەو پێوەرە ژیوای گەلان، هێڵۊو دیموکراسی و ئازادییا، کە چارەسەرێوە پەی گرفتەکا گەلا جە سەرنیشت و ۋەرکۊتوو سوریای پێشکەش مکەرۆ. پرۆژەو ۋێڕاوەبەری دیموکراتیک و ۋێڕاوەبەردەی گەلان کە  نەک هەر جە سوریا، بەڵکم جە گرڎو ۋەرکۊتوو مېیامینینە متاویۆ جابەجێ بکریۆ. گەلو کوردی بە هزر و فەلسەفەو ڕابەر ئاپۆی، چن ساڵێوەن بە پارادایمو نەتەوەی دیموکراتیکی سەرمەشقی مکەرۆ. گەلو کوردی هێزو چارەسەرکەردەی گرفتەکاش هەن، جە ڕوو سیاسی، سەروازی و کۆمەڵایەتییوە ڕێکوزیاتەرین گەلا. ڕابەر ئاپۆ ئاماژەش پانەی کەردەبۍ، جە سەدەو ٢١ینە نەتەوە دۊڵەتەکۍ چانسوو چاکسازییشا جە دەسدان، شۆڕشێوە کە ژەنی بە شێوۍ رادیکاڵ سەرمەشقیش بکەرا، متاوۆ چارەنوویسو گەلی دیاری بکەرۆ. ۋەرو ئانەیچ مشۆم جە گرڎو فاڕیای و بڕیارەکاو جەنگی و ئاشتینە دەورو ژەنا سەرەکی بۆ. سەرو بنەماو ئازادی ژەنا متاویۆ پڕۆژەو چارەسەری جابەجێبکریۆ.

جە ۋەرنیشتیچەنە پێوەس پا پاڕادیمەیۆ شۆڕشو ژەنا پێکئاما. شۆڕشو ۋەرنیشتی ئانەش بەروست، شۆرشێوە کە بە سەرمەشقی ژەنا، بە زانست و جەوهەرو ژەنا بلۆ وەڵې، متاوۆ بۆ بە چارەسەرێوە پەی گرڎو گرفتەکا گەلا. ۋەرو ئانەی ئیتر ۋەرنیشت تەنیا نوێنەرایەتی ۋەرنیشتی نمەکەرۆ، جە هەمان کاتەنە نوێنەرایەتی ئیرادەو گرڎو کوردا مکەرۆ. ئەرەکۊشای ۋەرنیشتی، ئەرەکۊشای و مڎرامانوو گرڎو کوردان، قەوارەو ۋەرنیشتی قەوارەو گرڎیی گەلوو کوردین. پەی گرڎو گەلا مە بۆ بە دەرچێوە چارەسەری. ئا رۆحە نەتەوەییەی کە جە ساڵەو ٢٠١٤ ینە جە شارو کۆبانێنە وەڵێکۊت، ئیرادەو گەلوو کوردین. خاوەنداری جە ۋەرنیشتی، خاوەندارین جە بەهاکاو مرۆڤایەتی، سەرکۊتەی ۋەرنیشتی سەرکۊتەی گرڎو گەلان. ۋەرنیشت پەی گرڎ لێوەش سەلەمنۆ کە کاتێ گەلێوە پەشتی بە هێزو ۋێش بینۆ، متاوۆ سەرکۊتەی گۊرە بە دەسبارۆ. سەرکۊتەی ۋەرنیشتی پەی ۋەرکۊتوو کوردەسانی و ئێرانیچ بۆ بە هێزو چارەسەری و سەرکۊتەی گۊرەی. بەتایبەتی ژەنا و جوانا مشۆم گرڎ کەسۍ خاوەنداری جە قەوارەو ۋەرنیشتوو کوردەسانی بکەرۆ و جە گرڎو کایە و بوارەکا ژیۋاینە دەنگو ۋیشا هۊربڕا. ئا گەلۍ سەرو جوگرافیاو ئێرانینە مژیۋا مشۆم بەشێوێوە رێکوزیا ۋێشا پەی قۆناغێوە تازەی ئاماڎە بکەرا.