جە ڕووانی ۋییەردەنە مەردەی فرێوە جە سەروازەکا پەی ڕای گرڎینی ئاشکرا بیەن. وەڵتەر سەروازۍ مرێنۍ، ئیساتێچ مرا، چونکی هێزەکاو گەریلای ڕووانە چالاکیی کاریگەر دژوو ئامانجەکا دوژمنی ئەنجام مڎا. پۊکەی کوشیای سەروازەکاش کە جە ڕای گرڎیی شاریێنۍ، بەشێوەن جە جەنگی تایبەتی. سوپاو تورکی پی ئەشارایۆ حۊڵ مڎۆ ۋێنێوە چانە وەش بکەرۆ کە هێزەکاو گەریلای زەرەرشا پنە یاوان و پی جۊرە گلێرگەی چەواشە مکەرۆ. تا ئێگە ئاژەکە ڕۊشنا. جگە چانەیچ دەوڵەتوو ئەرەگیروو تورکی پەی شارتەیۆ ئا حەقەتینیە مەزانۆ چێش بکەرۆ. جە چن ڕۊی ۋییەردەنە پەی ئاشکراکەردەی سەروازە کوشیایەکاش فۆرمولێوە سەرنجکێشش حاسڵ کەردەن. بە بنەیانەو سەروازەکا ماچا هەورە ترێشقەی دێنۍ ۋنە و مەردێنۍ، یان جە وەختوو لوواینە پەی مزگی بێسەروو شۊنۍ بیێنۍ، یا جە سەختینە کەوتەنەرە واروو مەردەن، یان ۋێش کوشتەن. پی درۆ و چەواشەکاریا گەرەکشانە ڕای گرڎیی و بنەیانەکا چەواشە بکەرا، بەڵام مەردەی سەروازەکاشا ئاشکرا بیەن، گردشا جە بەرەکاو جەنگینە گیانشا جە دەسدان.

جە ئامارەو چالاکییەکا گەریلاینە، ژمارەو سەروازە کوشیایەکا و زامڎارەکا جەنگەکەی بە ڕۊشنی ئاشکرا مکریا. بەپاو ئامارەکا ٣ ساڵی ۋییەردەی؛ جە ساڵەو ٢٠٢١ینە ٨٦١ سەروازۍ کوشیێنۍ و ١٢٨ سەروازێچ زامڎارۍ بیێنۍ. جە ساڵەو ٢٠٢٢ێنە ٢ هەزارۍ و ٩٤٢ سەروازۍ کوشیێنۍ و ٤ سیخوڕۍ  و ١٢ جاشۍ و ٢٦ پلە باڵۍ و ٤٠٨ سەروازێچ زامڎارۍ بیێنۍ. هاموەخت جە ساڵەو ٢٠٢٣ێنە ٩١٩ سەروازۍ کوشیێنۍ و ١٢٨ سەروازۍ زامڎارۍ بیێنۍ. جە سەرەتاو ساڵەو ٢٠٢٤ ینە زیاتەر جە ١٠٠ سەروازا ئەرەگیروو تورکی جە ئۆپەراسیۆن و چالاکییەکا گەریلاینە کوشیێنۍ. چن چا سەروازە کوشیایا پەی ڕای گرڎیی ئاشکرۍ کریێنۍ؟ جوابەکەش ئاشکران.

تەنیا جە مانگەی ۋییەردێنە بە بەهانۍ پا جۊریە کوشتەی دەیان سەروازا ئەرەیاۋییان و مەڵامەتی حەقەتینەو مەردەیشا جە ڕاو گرڎینی شاریانۆ. چنۍ جە گلېرگەی مزانۆ کە ئی سەروازۍ پی جۊرە نەمەردێنۍ، یان بەڕاسی شۊنەو مەڵامەتوو حەقەتینوو مەردەی سەروازەکاشارە گێڵا؟ بێگومان جگە جە چن بنەیانێوە سەروازەکا، کەس شۊنەو ئی حەقەتینارە مەگێڵا. ئانەی یاگۍ سەرنجیا ئانەنە کە فرەو سەروازە کوشیایەکا چانیشا کە گرێبەستێنۍ، واتە ئانۍ پەی زەڕی جەنگ مکەرا و دلێشانە فەرمانڎۍ و ۋەرپەرسۍ پلەباڵۍ بیەیشا هەن. جە جەنگەکەنە مەردەی فەرمانڎێوە بە دروۍ 'سەکتەو دڵی ' مەردەن نیشانەدریا، ئینە تەنیا جە سوپاو تورکیاینە پاسەن.

بەیمۍ سەروو باسوو ۋێکوشتەی. پێویسا ئینسان پەرسوو ۋێکوشتەی سەروازەکا و مەڵامەتەکاش سەروو بنەمایۍ دروسی هۊرسەنگنۆ. جە وەختوو جەنگینە دەوڵەت پەناش پەی بڕۍ شێوازی سەختی بەرد پەی ئانەی ورەو سوپاکێش و پارچە بیەی دلۍ سوپاکێش مردنۆ. شێواز و ڕێبازی جیاواز تاقی مکەرۆوە. شێوازوو دیسیپلینی فرەو وەختی بۆ بە مەڵامەتوو مەردەی سەروازەکا، کە ئینەیچ جە گلېرگەنە مشاراوە. چونکی بنەیانەکۍ شۊنەو مەڵامەتەکا مەگنا، بە ئاسانی مامەڵە مکەرا. تەنیا بڕۍ جە بنەیانەکا شۊنەو وردەکاریرە ملا، مشۊم ئینە ڕووە بڎۆ. بەڵام جە سەردەموو دەسەڵاتوو ئاکەپەینە ئی ئاژە پێچەوانە بیەنۆ. کردەوەی هەڕەمەکی بەنامۍ دیسیپلینیوە زیاڎش کەردەن.

ئینسان متاوۆ واچۆ ئیساتۍ سوپا فرەتەر جە سەروازی و فەرماندا گرێبەستی پێکئامان کە پەروەردەی سەروازی مڎا و خراپتەرین کاریچ بە شێوازی هەڕەمەکی ئەنجام مڎا. چونکی فەرماندەکۍ پاسە فکر مکەراوە کە حکومەت زەڕوو ئا سەروازا مڎۆ مافوو ۋێشانە هەر چێوێشا پنە بکەرا، پېسە کرێکاری تەماشەشا مکەرا. چی مەجالەنە قسۍ بەشێوە جە سەروازە گرێبەستەکا ئاشکارابی کە بەشێوەشا دەسشا جە کاری کێشتەنۆ. بە تایبەتی سەروازەکۍ فرەو وەختی باسشا چانەی کەردەن کە بەنامۍ پەروەردەی و ڕائاوردەیۆ پېسە ئاژەڵی مامەڵەشا چنی مکریۆ و ئاورۍ مکریا و فەرماندەکێشا پېسە خزمەتکاری مامەڵەشا چنی مکەرا. تا چن ئی ئاژە جە تەرەفوو گلېرگەو تورکیایۆ هەستش پنەمکریۆ یان ۋنەپەرسایش چنەمکریۆ؟ کوشیای سەروازەکا کە جە ڕووەدایەکا پەروەردە، ڕائاوردەی و ۋێکوشینە نیشانە مڎریۆ، جە ئەساسەنە ئانەی بەروزۆ کە هەم وڵات و هەم سوپا دلۍ سیاسەتە شکس واردەکا ئاکەپەینە گیریشا کەردەن و ڕزگاربیەی چی گێجاوۍ محاڵا.

تەنیا جە ماوەو ٣ ساڵا ۋییەردەینە سەڎان کەسۍ گیانشا جە دەس دان. جە سەردەموو دەسەڵاتداری ئاکەپەینە بێگومان ژمارەو ۋێکوشییەکا جە گلېرگەنە زیاڎشا کەردەن. بەڵام مەڵامەتوو ۋێکوشتەی سەروازەکا جیاوازا جە مەڵامەتەکا گلېرگەی. کاریگەری جەنگی سەروو دەروونناسی ئینا بەرزتەرین ئاستەنە ئینۍ دلۍ جەنگێوە بەردەوامینە. پۊکەی متاویۆ کاریگەری جەنگی سەروو دەروونناسی سەروازەکا جە دووۍ لایەنۍ ئەساسیۆ هۊرسەنگنایش پەی کریۆ؛ مشۊم کاریگەری سەروو سەروازا بەرەکا جەنگی و سەروازا پەشتەو جەنگەکەی هۆربسەنگیا.

جە لێوە سوپاو تورکی بانگەشەو ئانەی مکەرۆ کە مېڎانوو جەنگینە هەمیشە ئینا وەڵێوە، پی جۊرە سەروازەکاش هانی مڎۆ. جە لېوەتەرۆ سوپاو تورکی حۊڵمڎۆ هەرێمەکاو گەریلای بە هجوومەکاش جە هەرێمەکاو تەروو گەریلای بڕۆرە، پەی پارێزنای ئەرەگیریەکەیش، بەڵام ۋێش گنۆ دلۍ تەڵەیۆ. فرەو شۊنانە بۆ بە ئامانجوو گەریلای، هەر وەختۍ گەرەکشا هجووم کەرۆ سەروو گەریلای ئەنجامی کاولکەر پەی سەروازەکاش مارۆ. بێ گومان زەبر و کاریگەرییەکۍ سەروو سەروازا بەردەوامیشا هەن.

پۊکەی سەروازە ئەرەگیرەکۍ تورکی سەروو مەنتیقێوە فراوانیرە وەڵۍ بیێنۍ پېسە یەکێوە گەورەی، جە تەنیاینە گیرۆدۍ بیێنۍ. چونکی ئا شۊنۍ حۊڵمڎا بنەش چنە وزا، بەردەوام جە تەرەفوو هێزەکاو گەریلایۆ کریانە ئامانج و دریۆشا ۋنە. بواروو دەروونی و مەردەی ئا سەروازا چێوۍ تازە نیا، بەڵام ئەگەر نەمرا، گورزێوەشا ۋەرگنۆ کە مەتاوا بە خێرایی چنەش ڕزگارۍ با. سەروازەکۍ مزانا کە وەختۍ سەرشارە مڎریۆ، حیچ یەکێوە نمۍ هاوارشاوە و فرە دێر گنۆ. چێیچەنە بێ دیسپلین و بێ ئەخلاقی دلۍ یەکەکەینە بۆ بە مەڵامەت. وەختۍ فەرماندە پېسە ئاژەڵی چنی سەروازەکاش مامەڵە مکەرۆ، ئاژەکە فرە جددیتەر بۆوە. جە ئاژێوە چانەنە سەروازەکۍ یان بە دەسو گەریلای مرا، یا ۋێشا کوشا یا جە تەرەفوو فەرماندەکاشاوە کوشیا. واتە سەروازەکۍ بە هەر جۊرۍ بۆ هەر مرا. ئینە ئاژەو سوپاو ئەرەگیروو تورکین کە حۊڵوو مەنەیۆ جە هەرێمەکاو گەریلاینە مڎۆ.

دووەمشا ئاژەو سەروازەکان جە کەمپە سەروازییەکانە، جە بەرەکا پەشتەو جەنگیۆ. ئانۍ جە وەڵێوە بە زامڎاری گێڵاوە بەردەوام باسوو ئا زەبر و فشارە دەروونیا مکەرا کە سەرشارە ئامان. سەروازەکۍ عال مزانا تەنانەت وەڵۍ ئانەینە بلا چارەنوویسشا بۆ بە چێس. میاوانە کە پېسە مەیێوە بریانۍ پەی قوربانی. جە کەمپوو سەروازەکانە چێوۍ بەنامۍ ژیۋایۆ فێرۍ مەبا، فەرماندەکۍ پەی کۆنترۆڵکەردەی پەنا پەی شێوازی قورسی و تنی بەرا. بە قسۍ شایەتحاڵەکا ئاشکران بەدرێژایی ساڵا دەسدرێژی، سوکایەتی و ئەرک و ئاژەی سەخت سەروو سەروازەکارە زیاڎشا کەردەن.

جە ئاکامەنە جگە چا سەروازا کە جە بەرەکاو جەنگینە گیانشا جە دەسدان، ئا سەروازۍ کە بە قسۍ جیاوازۍ مەردەیشا ئەرەیاۋییان، مەردەیشا پەڕ گوماناوییا. مشۊم گلێرگە سەروو ئا کوشتاریەو دلۍ سوپۍ ۋنەپەرسایۆ بکەرۆ. ڕژێموو ئەردۆغانی گلېرگەش وستەن چێروو فشارێوە فرە قورس و فاشیزمی و هەرکەسێوە دەنگ سەروو ئی مژاریە بەرز بکەرۆوە، جە تەرەفوو سوپێوە گیریا و بە تۆمەتەو خیانەتی جە وڵاتی سزا مڎریۆ. حەرپاسە میدیاو دەسەڵاتی دەورێوە گەورە چا بوارەنە گێڵنۆ. ئەردۆغان دیاریش مکەرۆ چارەنوویسوو گلېرگەی چ جۆرۍ بۆ و جە ڕاو دامودەزگاکا ئەرەیاۋنایۆ جە گلېرگەنە گەندەڵی وەڵا مکەرۊوە. تا کەس نەپەرسۆ پەی چی هەواڵوو مەردەی مەیاوۆ یانەو سیاسەتمەدارێوە یان کەسێوە دۆڵەمەنڎی، ئەردۆغان پا جۆرە مامەڵە مکەرۆ. ئاژێوە کە جە حیچ وڵاتێوە تەرەنە پاسە نییا، پېسە چارەنوویسوو گلێرگەو تورکیای تەماشە مکریۆ.

جە ئاژێوە چانەنە گلېرگە جە گرڎ چێوۍ بێ ئاگا مەنۊوە بە تایبەت جە ئەنجامی و هجوومە ئەرەگیریەکا. ئینۍ گرڎوو ئا زەرەرانۍ کە بەمەڵامەتوو جەنگی ناڕەوای و ڕژێموو ئەردۆغانیوە سەروو گەلا تورکیایرە ئامان. ئەردۆغان بانگەشەو گەورەیی ئامانجەکەیش مکەرۆ و سیاسەتێوە هامشێوەو هیتلەری پەیڕەو مکەرۆ. ئەردۆغان هیتلەروو ئی سەردەمەینە، بکوژوو بەکۆمەڵوو مرۆڤەکان. ئا کردەوۍ دژوو گەلوو کوردسانی ئەنجامشا مڎۆ. ئەگەر گلېرگەو تورکیای گەرەکشا حەقەتینەکا بە ڕۊشنی بوینۆ، پێویسا گرنگی بە ڕاسییەکا تەڤگەری ئازاڎیی کوردسانی بڎۆ. چونکی تەڤگەری ئازاڎیی کوردسانی پیمەرە سیاسی و ئەخلاقیەکا بە بنەما گێرۆ. چێگەنە مەبۆ هیچ گومانێوە مەنۆ.