شارستانو پاوە-ی کە سەر بە هەرێمو (هەورامانات)یەن جە بەشو وەرکەوتو کوردستانی، جە دێرزەمانەوە ئانزان نیشتەجاش بییەن. وەڵتەر دێرینەئەشناسەکێ جە ئا باوەڕەنە بێنێ کە ١٠ تا ٢٠ هەزار ساڵێ جەی وەڵتەر ناوچەکە ئانزاش چنە ژیوان. بەڵام جە ئیسەنە دمای پەیجۆری و ونەکۆڵیای و شۆنیەرلوای دێرینەشناسی کە جە دەگایەکانو (شمشێر)ی و (زەردۆیی)ی سەر بە شارستانو پاوەی ئەنجام دریان، ئاسەوارێ بەرکەوتێنێ کە نیشانەش مڎانێ جە سەردەمو تەوەنێ میانییەنە (٤٠ تا ٢٠٠) هەزار ساڵێ جەی وەڵتەر ئانزان چێرو دوێ تاشەتەوەنانە ژیوێنێ.

دکتۆر جەبار گەوهەری سەرپەرستو میراسی فەرهەنگی، گەشتوگێڵی و پیشە دەسیەکانو ئوستانو کرماشانی ئانەشە پەی پەلیانەو سەلام پاوەی پەشتڕاس کەردەنەوە و واتەنش:بە ئەگەری فرە، ئانزان چێرو تاشەتەوەنەکاش پێسەو پەناگای وەختی (کاتی) بەکار ئاوردەن و ڕەنگەن پێسەو هەواری سودشان چنە هۆرگیریابۆنە.

پەیجۆرە ئاسەوارشناسیەکێ ئاشکراش مەکەرانێ: جە سەردەمو تەوەنێ میانیێنە ئانزانگەلێ کە پێش هەن نیاندەرتاڵێ بیێبانێ جە ئا دوە پەناگەنە ژیوایشان سەربەردەبۆنە و تەوەن تاشیاکێ (کە بە تەوەن-چەخماخ) تاشیێنێ و جە پەناگاکانە ئێزیێنێوە ئانەیە پەشتڕاس مەکەرانێوە.
هەرپاسە جە هەمان یاگێنە، ئەوامەنێ دزانا و پێشا بزەکۆیێ ئێزیێنێوە کە جە ئا سەردەمەنە ڕاوێ کریێنێ و ئانەیچە سەبارەت بە ئاژەڵشناسی و ژیوگەشناسی جە ئا وەختەنە دەریچێ تازە مەکەرۆنەوە پەی پەیجۆری و شۆنیەرەلوای زیاتەری.

یاگۍ باسیەنە وەڵتەر جە دەگایەکێ (هەجیج)ی و (ئەسەرێز)ی  ئاسەوارێ هامشێوێ ئێزیێبێنێوە. ئەوەئێستەی سەرجەم ئی ئاسەوارێ و ئەوامەنێ نیشانەش مڎانێ هەورامان تاریخێوی فرە دێرینتەرش هەن جە ئانەی تا ئیسە زانیان و پنەوازی هەن جەئاستی زاستی بەرزەن تیمێ ئاسەوارشناسیێ و دێرینەشناسیێ پەیجۆری زیاتەر جە هەرێمەنەکە بکەرانێ. بەتایبەتی ئێستەی ئی ئاسەوارە تاریخیا هاموەختەن چەنی تۆمارکەردەی هەورامانی چوون میراسی جیهانی جەلاو (یونسکۆ)یەوە و ئانەیچە ئانڎەی تەر گرنگی ژیار و شارستانی هەورامانی بەرموزۆنە.