گەلوو کوردی کە جە ڕێککەوتنامەکا لۆزانینە بە نەبییەی نریارە و دماتەر جە دەرەنجامەکا لۆزانینە سەرکووت کریا. جە دژو سەرکەووتکارییەکا کە بە لۆزان دەسش پنەکەرد، بە سەرمەشقایەتی شێخ سەعیدی مڏرامان دەسشپنەکەرد، بەڵام ئی مڏرامانە بە ونی سەرکوت کریا. دماتەر شێخ سەعید و هەمڕێکێش جە ٢٩و حوزەیرانو ١٩٢٥ جە مێڏانو دەروازەو کەش و ئامەدینە جە قەنارە دریې.

حەر چنە سەد ساڵێ ویەردەن، بەڵام دۆڵەتو تورکی دەسبەردارو سیاسەتەکا تاونایۆ و قڕکەردەی نەبییەن، هەرپاسە گەلوو کوردیش دەستبەردارو ئەوەکۆشای ئازادی نەبییەن. بە مەبەسوو زینە ئاستەیۆ یاڏ و ئاشکرا کەردە و ئا چیوێ ڕووەشادێنە، جە یاڏ و سەد ساڵەو  مڏرامان و شێخ سەعیدینە بە سەرمەشقایەتی کۆنگرەو نەتەوەیی کوردەسانی (کەنەکە) شارو برۆکسڵو بەلجیکیای کۆنفرانسێوە دووە ڕووە ئەنجام دریۆنە. کۆنفرانسەکە جە ٢٨-٢٩و حوزەیرانینە ملۆڕاوە و دماتەر جە ٢٩و حوزەیرانی جە شارو کۆڵنو ئەڵمانیای ڕاپیمای و گلێرۆبییەی ئەنجام دریۆنە.

ئەندامو کۆنسەو ڕاوەبەری کەجەکەی زوبەیر ئایدار کە ئەنداما جە کۆمیتەو ئامادەکاری کۆنفرانسەکەی و گلێرۆبییەکەینە پەی ئاژانسو هەواڵو فوراتی (ANF) قسێش کەردێ.

ئەرەپڕا و شێخ سەعیدی بە پڕۆڤاکسیۆن دەسش پنەکەرد'

زوبەیر ئایدار جە سەرەتاو قسەکاشەنە ئاماژەش پانەی دا کە ئەرەپڕا و شێخ سەعیدی بە پڕۆڤاکسیۆنو دەسەڵاتدارا ئا کاتە و دۆڵەتو تورکی دەسش پنەکەرد و ئانەیشش وات کە ئامادەکارییەکا جەمە و ئازادی بێنێ، بەڵام ساڵە و١٩٢٥نە  ئەرەپڕاکەی جە ناوچەو پیرانو ئامەدی بە باڵبەسکەردە و هەمڕێیا شێخ سەعیدی تەقاوە و دۆڵەتو تورکی پەی ئانەی جەمە و ئازادی دلێ  زمسانینە گێرۆ هاناش پەی پڕۆڤاکسیۆنێوە چانەی بەرد.

'جە لۆزانەنە کورد بە نەبییەی هەژمارکریا'

زوبەیر ئایدار ئاماژەش پانەی دا کە ئەرەپڕاو  شێخ سەعیدی جە دژو دان نەنیا بۆرە و گەلوو کوردی جنی پەیمانو لۆزانی سەرش هوردا و واتش: "کورد کاروەدایش جە وەراوەر و کۆماری کە سەر و یەکپەرەسی بنیادنیا هەن. گەرەکشانە ئەوەکۆشایێ ڕزگاری دەسپنە بکەرا. دۆڵەت جە وەراوەر و ئینەینە پەناش پەی سیاسەتو چەوەسنایۆ و دلێنە بەردەی بەرۆ. دۆڵەت کاتو ئەرەمەزیاشەرە پاکتاو و ڕەگەزیش ئەنجام دا. دۆڵەت ساڵە و ١٩١٥نە ئەرمەنەکێ، ئاشوورییەکێ و کلدانەکێ، جە ساڵە و ١٩١٩ ڕۆمە پۆنتوسەکێ، ساڵە و ١٩٢٥یشەنە گەلوو کوردی کۆمکووژ کریێ. فرە گرنگا باس چانەی کریۆنە کە کەی و چکۆ ڕووەشدا. جە سەدهەمین ساڵ یاڏو  یاڏکەردەیۆ ئا کەسا کە قوربانیشادا و ئاشکراکەردە و ڕووەداکا جە چوارچێوێوە ئەکادیمی فرە گرنگا. هەرپاسە پی ئامانجەیۆ کۆنفراسنەکەی ئەنجام مرەیمێ."

'بە ڕێککەوتە و جەقەنارەدای شێخ سەعیدی، پەیامێوەشا دا بە ڕابەر ئاپۆی'

زوبەیر ئایدار ئاماژەش پانەی دا ئا کەسێ کە کۆمکووژییەکەشا ئەنجام دا پەی زینە یاستەیۆ ئا یاڏەی جە ساڵیاڏو  جە قەنارەدای شێخ سەعیدی و هەمڕێیاشەنە سزاو جە قەنارەدایش سەر و ڕابەر ئاپۆی سەپنا و واتش: "حەر چنە ئاگاما نەبۆنە، ویرما نێ، ئاڏێ گرڏ چێوێشا ئینا فکرەنە. پەیامێوە سەیر و کاریگەرا کە جە ٢٩و حوزەیرانینە سزاو جەقەنارەدای سەر و سەرۆک ئاپۆیرە سەپیا. واچێنه، 'پاسەش پنە مکەرمێ. ئانەی چنی شێخ سەعیدی و هەمڕێیاش کەردما چنی ئاڏش مکەرمێش.' مشۆم ئینەی جە یاڏ نەکەرمێ ویاگێش جە تاریخەنە ئاشکرا بکەرمێ."

ئایدار دماتەر ئاماژەش بە ئاستو ئەکادیمی کۆنفرانسەکەی کەرد کە پەرسەکێ بە وەرفراوانی تاوتوێ کریۆنە ، وۆرک شۆپ سەر و وەڵتەرێ چێش و چێش ڕووەشدێنە ئەنجام دریۆنە و دۆخو سیاسی و گلێرگە و کوردەسانی تاوتوێ کریۆنە و ئانەیشش یاڏ وستیمێ  کە ئەرەپڕاو شێخ سەعیدی تەنیا کاریگەریش سەر و سەرنیشتوو کوردەسانی نەبییەن، جە هەمانکاتەنە کاریگەریش سەرو  گرڏ و بەشەکا کوردەسانی بێ.

'کۆنفرانس و گلێرۆبییەکێ بە ڕوانگێوە نەتەوەیۆ ئاماڎۍ کریێنې'

زوبەیر ئایدار ئاماژەش پانەیش دا کە جە کۆنفرانسەکەنە پەیامو 'یاڏما نەکەردەن یاڏش مەکەرمێ' دریۆنە، یاڏش وستیمێ کە قەبرە و شێخ سەعید و هەمڕێیاش تاوەکو ئیسە نەزانریان، جە هەمانکاتەنە داواو دادپەروەریش کەرد و ماچۆنە؛ مشۆم کۆمیسیۆنی حەقەتینە بنیادنریۆنە.

زوبەیر ئایدار ئانەیشش یاڏ وستیمی کە دما و کۆنفرانسەکەی جە شارو کۆڵنو ئەڵمانیای ڕاپیمای و گلێرۆبییەی ملۆڕاوە و واتش: "ئینە جە هەمانکاتەنە مەڕاسیمو یاڏکەردەیۆ گەشمەرڏان. ئی کۆنفرانس و گلێرۆبییێ بە ڕوانگێوە نیشتمانییۆ ئامادە کریێنێ. ئەرەپڕاو کوردا ویری هاوبەشمانە و بەهامانە. مشۆم گرڏ کەسێ چی چوارچێوەنە نزیک بۆوە."

'سەر هوردای پەکەکەی شۆنە و چارەسەریرە گێڵۆ'

زوبەیر ئایدار ئەرەیاوناش قسەکەردەی پەیوەس بە چارەسەری پەرسە و کوردی جە تورکیانە پەیوەندیدار و درێژ کریایۆ سەر هورداکا شێخ سەعیدین و ئینەش وات: "جە سەرنیشتوو کوردەسانی پرۆسەو قسەکەردەی ئینا ئارانە کە بە سەرمەشقایەتی ڕابەر ئاپۆی ملۆڕاوە. ئینەیچ گێڵۆوە پەی ١٩٢٥، بەڵام هەوڵمرەیمێ پەرەسە و کوردی بە دیالۆگ چارەسەر بکەرمێ.

گرڏ و سەر هورداکا کوردی بە جەقەنارەدای سەرکەووت کریێ. جە ئیسەنە هەوڵمرەیمێ پەرە بە دیالۆگی دەیمێ و جە ئیسەنە ئینا ئارانە. سەر هوردای پەکەکەی ٥٢ ساڵێن ئینا سەر و مێزە و دیالۆگی شۆنە و چارەسەرییرە گێڵۆنە. هەوڵەکێما پەی ئینەین. پحکەی دەرس هورگێرتەی جە تاریخی فرە گرنگا." ئایدار جە قسەکاشەنە ئی هۆشدارییەش دا: "بە ماناو فڵان و ئیلای ئەولا نییا. وەر و ئانەی باس چا چێوا مکەرمێ کە جە ویەردەنە ڕووەشادێنە، ئینەیش زەرەر مەیاونۆ بە پرۆسەو ئیسەی. یانی مەواچمێ جە ئیسەنە پرۆسێوە چینە ئینا ئارانە و ویەردە جە یاڏ بکەرمێ. گرڏ چێوێ دلێ حەقیقەتێوەنە دیاری کریۆنە. مشۆم حەقیقەتو ئێمەیچ ڕووبەڕوو ویەردەی کریۆوە."

زوبەیر ئایدار جە دما دمایی قسەکاشەنە بانگەوازش جە گرڏ لێوە کەرد بەشداری گلێرۆبییە و ٢٩ـو حوزەیرانو ٢٠٢٥ ی بکەرا، کە پەی یاڏ و سەدساڵەو جە قەنارەدای شێخ سەعیدی و هەمڕایاش ئەنجام دریۆنە.