دماو ٤۰۰ساڵا نوسخەی ئەسڵی پەیامو گالیلەی کە پەی خەڵەتنای “دادگاو وشکنای پەیلوای” نویستەبێش،ئێزیاوە

تاریخو نویستەی ئی پەیامیە مگێڵۆوە پەی سەدەو 17 عیسایی.
ئی پەیامە جە ۷ لاپەڕێ و بە کڕەنویسو (امضاء)”G.G”کە نیشاندەرو نامێو “گالیلئوگالیلە”یەن و ئەسڵ بیەی ئی نوسخەیە میاونۆ،جە ڕۆدیارو ۲۱و دسامبرو۱٦۱۳ی عیسایی نویسیان و دلێشەنە بەئاشکرا نونگەو کارئامەیی فشارو کلیسای سەرو باوەڕو گالیلەی دیارەن.
پیجۆرە کە خودو گالیلەی دەسش بەردەن دلێ ئی نامەیە و فرە تا کەم دەستکاریش کەردەن تا وێش جە گێچەڵ و موجادلەی دوربۆزۆ. گالیلە چی نامەنە،قەڵەمەش کێشتەن سەرو واچەو”هەڵەی”و سەرشۆ بە خەتی تەری نویستەنش”نیگای جیاواز بە ڕاسی و حەقیقەتی”.
چی نامەنە گالیلە،ڕیازی زان(ویرکاری) وهەسارە شناسی نامی ئیتالیایی پەیلوای زەینی و باوەڕی زانشتی وێش شارتەنۆ تا جە چوارچۆ و قانونو کلیسا و ڕوحانیێ ئایینی و دینی ئاعانەیە وێش پارێزنۆ.
جە دەرەتانی دینی و مەزەبی ئازەمانیە، سەلمنای بابەت وپەیجۆری زانشتی جۆرێ دژمەنی و مڵۆزم بیەی چەنی کلیسای و چەپەوانەو پەیلوای ئایینی بیەن و بەناچار گالیلە بە سەختی تاوانش باوەڕانێ زانشتی وێش بسەلمنۆ سەرو کومەڵو ئاڕۆ ئیتالیای تایبە چینو ڕوحانی و دینی کلیساو کاتولیکو ڕومی.
چن نوسخێ چی نامەیە تائیسەتێ ئێزیاینێوە بەڵام نوسخەو ئورجیناڵ،چی دماوە کەوتەن جبەر.
هەرپاسە کە واچیا؛چی نامەنە گالیلە مکۆشۆ تا پەیلوای زەینی وێش بە کلیساو ئازەمانەی نزیک و یۆگیر بکەرۆ تا توشوگیروگرفتی نەبۆ و ژیوایش نەگنۆ خەتەر.هەرچنڎ ئا نامەی وەڵینە کە کیاستەو دادگای کریا،هۆرگێرتەی واقعی گالیلەی جەبارەو سوڕیای زەمینی و هەسارا بەدەورو ڕۆجیاری بێ،بەڵام وەرو ئانەی ئیحساس کەرێ گیانش ئیناخەتەرەنە،حەیبەتیەنە مەجبور بی دەس بەرۆ دلێش و بڕێ جە نویستەکەیش فاڕۆ.
“سالواتۆرەڕیکیاردۆ”پەیجۆر و تاوتوکەرو زانشتگاو”بێرگامۆ”ی،مانگەی ویەردێ ئی نامەشە جە دلێ ئارشیڤو کتێبخانەو”سلطنتی بریتانیا” ئێستەو.
ئی نامە،کە ئیسەتێ ئینا جە کتێبخانەو “جامعه سلطنتی”بریتانیای وهوٙرگیریان و نیگاداری کریۆ؛ئورجیناڵ و ئەسڵی بیەن و گالیلەی بۆنەو وێ پارێزنای جە وەراوەرو هەڕەشیٛ دادگای و وەرو ئانەی شەڕێ توشش نەگێرۆ و جە سزای دمایینێ جە ئەمانەنە بۆ،دەستکاریش کەردەن و کەمێ خامەو نویسەکەیش نەرمتەر کەردەن.
“نیکلاکوپێرنیک”جە ساڵەو ۱٥٤۳ێ عیسایی مەوزوعو”ڕۆجیاری گلێرگایی” ش باس کەرد و دماتەر جە ساڵەو ۱٦۰۰ی،[ڕیاضیدانـێ]ئیتالیایی بە نامێ”جیوردانۆبێرۆنۆ”بە هۆ گەشەی دای بە بابەتو زانشتی فەرزیەو کوپێرنیکی،بەدەسی کلیساو ڕومی تەکفیرکریا و زینەزینە وستشا دلێو ئایری و سۆچناشا.
بەڵام شۆنیەرە،یوەمین کەسێ کە قسێو کوپێرنیکیش گل داوە و ڕاس بیەیش سەلمنا و واتش کە زەمین و گردٚو هەسارا دەورو ڕۆجیاری مگێڵا و مسوڕیانێوە،گالیلە بێ. گالیلە دماتەر جە ڕۆدیارو ۲۱و دسامبرو ۱٦۱۳ی،نامێوە مکیانو پەی ڕیازی زانێو زانشتگاو پیزاو ئیتالیای بەنامێ “بێندێتۆکاستێلی” و چی نامەنە گردٚو ئاگایی و زانیاریێ وێش شی کاری و پوختە سەرشاوە باس مکەرۆ.
گالیلە جە بەشێ چی نامەنە مواچۆ: نمەکریۆ ئا بەشە جە کتێبۆ موقەدەسو ئێنجیلی کە جەبارەو زانشتو ئاسمان و هەسارە شناسی نویسیان، هەرپسەو دلین نویسو وێش و واچەبەواچە مانابکریۆ و هۆرگێڵیۆوە و سا پیجۆرە نەزەریەو کوپێرنیکی،ناسازگار و مۆکلو ئی کتێبە پیرۆزیە نیەن. گالیلە هەرچن دماتەر”گلێرگابیەی” ڕۆجیاریش حاشا و ڕەد کەرد،بەڵام جە تاوان و سزاو دەستگاو کلیسای دینی نەتاواش بەرشۆ و ۹ساڵێ کۆتایی ژیوایش پسەو زیندانیوە دلێ یانەیشەنە ڕەفتشا چەنی کەرد.

سەرچەمە: هەورامان نت