پیمانە و ئەندازە و ژمارە گرد وەڵاتێونە هەن، سەرزەمینو  ئێمەیچ، هەورامان جە ویەرو تاڕیٛخەینە ئانە کە ویرو مننە بوٙ، ئا پیمانیٛ و ئەژمار و ئەنڎازەگیرییٛمە نویستێنیٛ تا پیٛسەو یادگارێوی قەدیمی مەنان دلێمانە، چون ئاروٙنە دنیا فرە وەڵیٛکەوتیٛنەو فرەو چیٛوانی فاڕیایش ئاومان ملەرە، ئا پیمانیٛ کە بومییٛ وەڵاتو ویٛمانیٛ و ئانیٛچە کە هنیٛ وەڵاتانی تەرینیٛ هەوراماننە بەکار ئاومێنیٛ، تەقەلام دێنە  بنویسوشان، ڕەنگا بڕێم ویر شیێ بان، ئەگەر هامکارێم بیدیٛ پیٛوەرە ئەویشانی تەریچ مەنویسمێوە تا پیٛسەو میراتێوی کوٙنەی بپاریٛزیانیٛ:

مشتێ: مشتێو: یانی پەڕو هەردوی مشتان. مشتێ ئاوی بوەروە.
لامشتێ: لامشتیٛو: لامشتیٛو توٙم کولەکە، لامشتیٛو چای.
چنگیٛ: لامشتێ. چنگێش کەرە پوٙرە بەربارە.
دننێ: دننێو، دننالیٛو: یانی ئەندازێ فرەکەم، پەی پیمانەو ئەژمارەو فرەو چیٛوان بەکار مەیوٙنە هەکە بڕەکەش فرە کەم بوٙنە.
دننە: پەی یەک دنەی بەجیا، دویٛ دننیٛ توٙم ڕوٙجیارپرس بنیە. یەک دننەیچ توٙم کولەکە بنیە.
پروشێ: پەی پیمانەو چیٛوی فرە کەمی. دا پروشێ چایش دەپەنە.
پیتڵە: پیتڵیٛو چای، پیتڵیٛو قەنڎ، پیتڵە، پیت یانی چیٛوی فرەکەم و گولانە.
پشک: ئەوسا گوشتو قوربانی کەرێنیٛ بە چنڎەها پشکیٛوە، هەرپشکێش پەی یانێوە کیانیٛنیٛ، پشک یانی بەشیٛوی دیاریکریا.
کەوچە:  ۆیمانێوەن جە داری وەشکریان، چوار کەوچیٛ تەنەکێوەن، ئەوسا ئی پیمانە گردو دەگایەکانو هەورامانینە بیەن، بەکارشا ئاورەن پەی پیمانەو ئەندازەگیری گەنم و یەوە و نوەی، کەوچە، نیمە کەوچ، چارەکە کەوچ بیەن. قەدیمیان واتەن(هیچ کەوچێنە پەڕ نیەن). بەکوردی پەنەش مەواچان(مەن).
بنە: پەی ئەژمارای بنە درەختی: بنێو هەنجیر، بنیٛو وەزی، چوار بنیٛ چناریٛ. هەرپاسەی پەی بنەو یانەی و هەورای بەکار مەیوٙنە، بنێوەم ئینا هەوارنە و بنێوەم ئینا دەگانە.
باقە: پەی ئەژمارای دەسە ولی و سەوزەی، گیواوی. باقیٛو ولی، باقیٛو پیچک.
  دەسە: پەی ئەژمارای بڕێ چیٛوان: دەسێ وەزی(دەسیٛو وەزی)، یانی دە دننیٛ وەزی. دەسێ بایجانیم نیێ، چەقنیٛ، دەسێو سڵقم ئەسان، دەسێ شەقیٛم واردیٛ. دەسێو سیپاڵیٛم کەردیٛ، دەسێو یانم کەردیٛوە. دەسێوی ژەنی ئینێ پیڎەسۆ و دەسێوی تەریچ پەوڎەسۆ. دەسە پەی دەسەبەندی کەردەی فرەو چیٛوی بەکار مەیوٙ، تاخایتێ پەی نویستەیچ.
لا: لاو دەسی کە وەختیٛو وەزی مژماری: دەسە وەزی. لا، لامشتیٛو. یانی پەنج وەزی.
لا تا: یەک تا: یەک تاو هەنگوریٛ، یەک تاو باری، لابار
چەمە: چەمیٛو یانەم کەردەنۆ. چەمێ یانیٛش کەردیٛنیٛوە.
تاقم: تاقمیٛ یانیٛش هەنیٛ، یانی جە چەمەی فرەتەرێنیٛ، تاقمەو کوڕان. جاری چامنەیچ هەن ماناو دەسەی مەبەخشوٙ.
پیٛڕە: پیٛڕەو گەنجان، پیٛڕەو پیایان و ژەنان. هامماناو تاقم و دەسەین.
بەن: پەی پیمانەو ئەژمارای تەسبیٛحان، گورانیان. بەنیٛو گورانیێم پەی بواچە، بەنیٛو تەزبیٛحێم پیٛکنێوە.
بەزم: ئەژماری گورانییٛ: بەزمیٛوی خاوم پەی بواچە، بەزمو چەپڵان، بەزمو هوٙرپڕاین.
دەسماڵ: ئەوسا دەسماڵ پەی ئاوردەی چیٛوانیٛ جە بازرەنە دەورش فرە بیٛ: دەسماڵێو خەیاریم ئەسێ، دەسماڵێ گوشتم ئەسان، دەسماڵێو هەنگوریم ئاردەو.(هەورامینە متاومیٛ بواچمیٛ: دەسماڵێ: دەسماڵیٛو).یانی یەک دەسماڵ کە هەردوی نشانیٛ تاکی نیٛرینیٛ.
تیکە: پەی ئەژمارای قاڵییٛ. زەمین: تیکێ قاڵیەم ئەسێنە، تیکێ زەمینم هەن. هەرپاسە پەی ئەژمارای واردەی کە بوەرینەش: تیکێ چاشتیم واردە، دویٛ تیکیٛ یاپراخیم واردیٛ.
تەڵانە: پەی ئەژمارای باخی: دویٛ تەڵانیٛ باخش هەن، شش تەڵانیٛ باخش نیان.
تەڵ: تەڵیٛ هیٛزم، یانی چڵیٛ هیٛزم.
تاڵ: پەی ئەژمارای قژان: تاڵیٛو قژ نەمەن سەرشەو، تاڵیٛ بەن: تاڵیٛو بەنم بدە پەنە. تایێ جە زوڵفیت، پەی ئاسان واتەی بیەن بە”تا”.
چڵ: پەی ئەژمارای دار و درەختین، ئەژمارای مووی: دویٛ چڵیٛ هیٛزمیٛش هەنیٛ، دویٛ چڵیٛ تفیش نیێنیٛ. چوار چڵیٛ مووش سەرەوە مەنەن.
لەق: پەی ئەژمارای لەقە وردەکانو درەختی و ئەژمارای یەک دانە درەختی: لەق و پۆپ، درختەکە لەقیٛش بەردیٛنیٛ. دویٛ لەقیٛ هەشتاڵویم چەقنێنیٛ. تا ئیسەیچ بڕێ ویاریٛ تەرنە بەکار مەیوٙنە.
لیٛژە: پەی ئەژمارای هیٛزمان کە سەرو یویوە ڕیزیٛ مەکریانیٛ: لیٛژێو هیٛزمیٛ تەڕکیٛ، لیٛژێو قوتەریٛ. لیٛژێ پژیٛ.
بار: باریٛ هیٛزمیٛ، باریٛو گەنمیٛ، بارێ مرویٛ.
پەل: پەی ئەژمارای پەل و پۆو درەختی، کاخەزی، نانی، پەلو کەرگیٛ. پەلێ نانم بدە ئاوارەمەن، پەلو کاخەزەکەی چەرمەن. پەلیٛ درختەکەی دریٛژیٛ بیێنیٛ. متاوی ویاری تەریچنە بەکارش باوەری.
هیتە: هیتێ: هیتێ کڵاشیٛش ئەسێ. هیتێ گورەویٛش هەنیٛ.
لنگ: لنگێ: لنگێ: لنگیٛو گاوش هەن پەوکای هیتەش پەنە نمەکریوٙنە. دویٛ لنگیٛ گاویٛش هەنیٛ پەی هیتیٛ خاسیٛنیٛ. لنگیٛو پاڵاش گم کەردەن.
لزگ: لاسیقێ دوە لزگم ئەسان. لزگ: شیپ. شییپانو بەرەی یانی هەردویٛ لاو بەرەی
تەنەکە: تەنەکێ گەنمیٛ، تەنەکێ ئاوی. چی دمایەو سەتڵەیچ پەیڎا بیە تا یاووٙ لاو جامڵکەی و پەرداخی…
قازانە: قازانچە: قازانیٛ ساوەر، پەتڵە، قازنچیٛو برنجینە. دویٛ قازانیٛ پەتڵەم گرینان، قازانیٛو کەشکەکم کەردەن.
تەغار: تەغارێ گەنمیٛ و یەویٛ. تەغارێ دە تەنکیٛ بیەن.
تەن: تەنیٛ گەنمیٛ، تەنیٛ هەناریٛ. تەنیٛو هەزار کیلوێن.
خەرار: خەرارێ سمەری، خەرارێ لوٙ، پەی ئاڵفی. خەرار پسەو جاجمیٛ چنیوٙنە بەدەزگا. دماتەر بیەن بە گوننی خەت سور و گوننی خەت کەوە. شەڵتە.
هوٙڕ: پیٛسەن خەراری، ورازێنیٛ یۆیرە، دویٛ لنگیٛن، هاردیشان کەردەنەنە، هوٙڕ، پسەو جاجمیٛ وەش مەکریوٙنە.
مانیٛ: مانیٛ پوسینە پەی پیمانەی بەکار ئاومێنە، مانێو گەنمیٛ. پەڕو مانیٛو تسیٛش کەندیٛ.
ڕەشکە: ڕەشکیٛو سمەری، تایبە بیەن بە سمەر و گزرەی و لوٙی.
هوٙشە: هوٙشیٛو هەنگوری، هوٙشەهەڵو،
کوٙڵ: پەی ئەژمارای ئا چیٛوانە کە بە کوٙڵیٛ هوٙرمەگیریان: کوڵێ تەماکوٙ، هەرپاسە بڕێ چیٛوێ پیمانە نمەکریان وەلێم مەواچی: کوڵێ مەمنون، کوڵێو سپاست مەکەرون. کوٙڵێ گلەییٛم هەنیٛ چەنەت. کوٙڵ ماناو جەمی بەخشوٙنە.
بنکەش: بنکەشێو گیواو بارە پەی گاوەکیٛ.
سەرشان: سەرشانێو هیٛزمیٛ بارە پەی سوٙبەکەی.
بەحرایێ: بڕێ یاگیٛنە چیٛوێ فرەبوٙ جە پیمانە ئەژمارە نەیونە ماچا بەحرایێ بیٛ، بەحرایێ فرەبیٛ. وەلێم بە مەزننڎە، وەرجەسە نمەبوٙ.
بەڵاهیٛرێ: پەی پیمانەی چیٛوی فرەی بەکار مەیوٙنە، وەلێم بە مەزندە، بەرجەستە نمەبوٙ
گەزە: ویٛش گیٛرتەن گەزێ هەڵاوەو، یەریٛ گەزیٛ بیبینم پەی پیمە. پەی پیمانەو دریٛژین.
 سەر: دویٛ سەریٛ مەیم هەنیٛ، سەد سەریٛ بزیٛ مەرزەیٛش هەنیٛ.
چنگڵە: سەبەتە: چنگڵیٛو هەنگوری، چنگڵیٛو هەنجیری.
سەوە: سەوێ هەنگوری.
تەڕیانە: تەڕیانیٛ گەنمیٛش کەردیٛ بە پەتڵە.
نانەشانە: نانەشانیٛو نانش پەتەن. نانەشانیٛو برنجش کەردەن پڵاو.
دامنە: دامنێ گەنمیٛ،
چاک: چاکێ: وەرچاکە: چاکیێو، وەرچاکیٛو تەماکوٙم ماڵانرە، وەرچاکیٛ بایجانیم چنییٛنیٛوە.
لەشیمە: وەرلەشیمە: هەمان ماناو وەرچاکیٛ مەڎوٙنە.
کلوٙ: کلوە: کڵوٙ قەنڎ، کڵوەو قەنڎی، پەی ئەژمارای قەنیڎن، هەرپاسە بە کڵوە خاکی مەواچمیٛ کڵوٙسن.
کەلە: من بزانو تەنیا پەی کەلەو قەنڎی بەکار بریان.
مووچە: پەی ئەژمارەو موچە نانین، مڵوچەکەردەی نانین، ئەوسا پەنج نانیٛ موچیٛو بیٛ، وەلێم ئیسە دویٛ نایٛ مەکەران بە موچیٛو منیاش یەخبەس.
ژەمەن: ژەمەنی: پیمانەن پەی یەک ژەم واردەی. ژەمەنی نیەنە یانەشەنە.
پوتە: پەی ئاوا ئاردەی، هەرپاسە گەنمیٛش پەنە پیمانە مەکریانیٛ.
تیانە: یەک تیانە یاپراخی، پیٛسەن قاولەمەی.(هوٙرم گیٛرتەن)
 قاولەمە: قابلەمە، قابلەمیٛو دانەدووە، قابلەمیٛ دانولیٛ.
دەوری: دەوریێ پەتڵە،  قاپ: پسەن دەوری، قابلەمە چینەیوە ئامان.
هەڵیزە: پەی پیمانەو دوٙی ئەوسا هەڵیزە بیێنە: هەڵیٛزیٛ دوٙ، وەرهەڵیٛزیٛ دوٙ.
کونە: کونە پیمانەو ئاویٛ بیەن ئەوسا: کونیٛ دویٛ کونیٛ ئاوی.
خیگە: پیمانەو ڕوەنی:  ئیٛساڵ خیگیٛ ڕوەنی ویٛمانەش بیەن.
جەواڎیٛ: جەواڎێو ئاوی فیٛنکەم واردە.
مەتاریٛ: چی دمایەوە مەتاریٛ پەیدا بیە بەسیٛنیٛش لا قەدتۆ هەمیشە پەنەت بیٛ پەی ئاو واردەی.
چەپاڵە: پەی پیمانەو زەمینی: چەپاڵیٛ زەمین هەن، وەختیٛونە کە زەمینەکە کەم بیێ و بیٛ ئەهمیەت بیێ.واچیٛنیٛ فەقیرە چەپاڵیٛ زەمینش بیٛ بەلام کەلکو هیچیش نەبیٛ.
بموسە: یانی یەک دەست وەڵاش بکەریوە، پەی پیمانە و درێژی بەکار ئاومان، دویٛ بموسیٛن.
یەسە: یەسیٛ، دویٛ یەسیٛ درێژەن، هەر ماناو بموسیٛ مەڎوٙنە.
فرسەق: فرسەخ: فرسەنگ: پەی پیمانەو دریٛژی بەکار ئاومان بەتایبەت میانو شارەکان و وەڵاتەکان، فڵان شار چیٛگەوە ٤فرسەنگیٛ دورەن، فرسەنک ٤٢ کیلوٙمەتریٛن.
ڕوێ ڕا: پەی پیمانەو دووری، مەواچیٛ: ڕواێ ڕادوورەن. دویٛ ڕویٛ ڕا ئیجا میاوی لاش.
میتر: چی دمایەو جیاتی گەزیٛ متر پەیڎا بی، کە پەی پیمانەو دریٛژی و پانی بەکار ئاوامان، شونیەرە کیلوٙمتر و میل.
هەنگامە: هەنگامە پەی پیمانە دریٛژی بەکار ئاومان، دریٛژی زەمینەکەی ٢٠ هەنگامیٛ، وەلێم ئیسە متر یاگیٛش گیٛرتیٛنەوە.
پا: چوار پێ و یەریٛ هەنگامیٛن، هەرپیٛسەو(فوت) ئینگلیزی جە پایچ کەلک گیریان پەی پیمانەو دریٛژی.
دەمەژاو: تایبە پەی ویٛژەنی هەجیجی بەکار ئاومان. دەمەژاوێ ویٛژەنم ئەسان.(دەمەژاو، واتێوە ئامیٛتیٛنە جە واتیٛ”دەم+ ە+ ژاو)، دەم نامیٛنە، “ە” دلیٛبەندەن، ژاو، ڕیٛخەو چەمەو”ژاوای”ین.
گرەم و کیلوٙگرەم: تازەپەیدا بیێنیٛ پەی کیٛشانەی.
مەن: پەی پیمانەو گەنم و یەوی، کە یەریٛ کیلوێ بیەن. مەن بڕێ یاگیٛ هەورامانی بەکارش ماوەران، مەکروٙنە(کەوچە).
تەوریٛزی: پەی کیٛشانەو گوٙشتی و میوەی و چیٛوانی تەری، کە وەراوەر بیەن بە یەریٛ کیلوا.
مسقاڵ: پەی پیمانەو ئەندازەو چوی گولانەی بەتایبە تەڵاو زیو.( مسقاڵیٛ خەیرەت نیەنە). مسقاڵێ چوار گرەمیٛ و چیٛوێن.
قیرات: پەی ئەندازەو ئەلماسی و مرواری کە ٢٠٠ ملی گرەمیٛن.
نوەی: جاری چامنەیچ بیەن نوەی پیٛسەو چیٛوێ ئەندازەگیری بەکار ئاوامێنە. بە تایبە تەڵا ورەتەینە. یام ئنڎەو دننە نوەیە کارم نیا پەنەت.
بڕێ پیمانیٛ تەرچ بینیٛ کە مانای مەجازیەشان بیێنە: ئیٛنڎەو ماهەرێو شەقیٛش واردیٛ. ئیٛنڎەو گاوێ موەروٙ. ئیسە فرەو ئی پیمانان بەکار نمەیان و خەریکەن باوشان نەمەنەن، چون شیٛوەو ژیوای فاڕیان، پیمانیٛ و ئەژمارای تەر یاگیٛشان گیٛزتیٛنیٛوە.
سەرنجە: نیشانیٛ(ێ، یوٙ) هەردویم بەکار ئاوردیٛنیٛ تا وانەری هەورامی زوان سەرنجەشان بدوٙنە کە هەردوی بەکار مەیانیٛ پەی تاکی نیٛری، چیٛوێ کە نەژناسە و تاک بوٙنە ئی دوە نیشانیٛشە مەگنان سەر.

د. ناجح گوڵپی