دلێ گلێرگە زینڎەکێ جیهانیەنە، شعرە، گورانیێ، هونەر و موزیک، و واتێ و ۋاتیلێ ۋەرینانی و نویستەی هۆکارێ سەرەکی بیێنێ پەی گەشەدای بە زۋان، ئەدەبیات و کلتور و فەرهنگیشان بەگشتی و زینڎە-ئاستەی زۋانەکەیشان. هەڵبەتە هەورامان و هەورامیەکێ جەی بوارەنە ئەگەر وەڵێنە نەبیبانە، بێگومان دماۋە نەبینێ و باوباپیرانمان هەمارێ فرە دەوڵەمەندشان جە شعرێ، گۆرانی و هونەر و موزیک، و واتێ و ۋاتیلێ ۋەرینانی و نویستەیشان پەی ئاستێنمێ، کە مێژوو و دێرینەشان تا ۱۲۰۰ ساڵێ درێژ مەبووە.

جەی بابەتەنە پەی پارێزنایشان و نیشاندای دەوڵەمەندیشان ئی  ۋاتێ و ۋاتیلێ ۋەرینانو هەورامانییە ۋزمێ ۋزمێ ۋەرو دیدەو وانەرەکامان، هەڵبەتە ئینە مشتێن جە خەرمانێ و شمەیچ متاودێنە بابەتەکەی دەوڵەمەندتەر بکەردێنە..

ئانە گورز و ئانە مێڎان

هەر نەبی و ئانە حاڵت بۆنە

ئا قسێ ده تەوەنێ ترەکنۆش

کەڵەشێری-چ نەبۆنە ڕۆچ هر مەبۆۋە

کاڵا لایێق و بالایەن

یاگێ شابازان کو کورە وازان

ئا ئاۋێ سەرچەمەوۋه لێڵەنه 

جوجەڵێ ۋەهاری پایزی مژماریانە

ئاڎ کەننۆنە و ئەو پیمۆنە

مشتێ نمونەو خەرمانێ-ۋەن

ئاڎ کاروانچی و من خانچی 

لەتەرە ڕێسە لەتەرە ڕێسە بۆنە بە دمو هەری ڕێسۆنە

ئاڎیچ ئا پیا نییەن.

سەفەر و مامەڵە سەنگی مەحەکەن.

ئاردەنش لەوسێشەرە.

نەدی و بدی کوڕ-شا بی گون و دم-شا بڕی

ئاساۋ بێ ئاۋی نمەگێڵۆ 

دڕەی بگێرۆ هەناری، کافر نەگنۆ مۆچیاری

ئاساۋ کار و وێش مەکەرۆنە، چەقچەقه سەرهو وێش مەئێشنۆنە.

سۆرو بڎەی قنگێش ملۆنە دلێ گەلەی

ئاڵفش پەی بکەرەره بێرەینه مێۋه 

خوڎا کڵاۋەش پەی بەلوی کەردێنە

ئاننە زۆر مەگنۆ چەڵەمێ، نمەگنۆ وەرێسێ 

خوڎا جە سوڵتان مەحمودی گەورەتەرەن

ئانه کتێ متەن، تۆ لێستەن 

ئانە تۆ دی کتێ مت

ئانه گۆڵ بکەننۆنە دڕەیچ ملا دەستشره 

خاسە بکەرە و دەش  ئاۋیەرە

ئانه پەی گوو-کەری هۆرمەگنۆنە، پەی راوکەری هۆرنمەگنۆنە

شاڵی من و شاڵی خان

ئانه وێت و ئانه کەماسەلەیتەت 

کوڕی ئازا ماڵش پەی چێش، کوڕی حیز ماڵش پەی چێش

ئانە کتێب بەیانش مەکەرۆنە

حەیا تکێ-ۋەنە تکا تکا

 ئاۋو بێحەیاییش واردێنه 

ئاۋو حیزی مەمجە 

کاسە کە پەڕ بی چنەش مجێۆنە

ئاوڕووش بیەن ئاوڕوو پیاز ۋرەشی 

نانش نەبێ پیازێ ئەسانێ

ئاۋێ ئارد و بومێ نەست کەرد

گمە تا قوڵە بۆنە مەلێش وەشەنە

ئاۋی مجیا نمەماشیۆۋە

ئاۋی و ئاوەڎانی 

ئاۋی بارە و دەسێ بشۆرە

ئاۋی ئاۋگاره ملۆنە

ئاۋی و ئێر ئامانشان نییەن

ئاویر به ئاویر نمەکوشیۆۋه 

ئاویر چەماشنه دیارەن

ئێرو چێرو سمەران

نە ۋاش دیەن و نە ۋاران

کوڕو ئەڎێ-شەن

ناز پەروەردەن

بە پڵتۆکە وێش مەتەکنۆنە

ئاۋیش کەردە ملو ئێریەرە

ئای جە کرماشان نەبات بێنە

خورمێ خانەقین فرێێ

پیاوەتی سەرو ئاۋو حەمامی مەکەرۆنە
 
ئەجو چەتا ڕووتنانەۋە

ئەجو توتا کڕنانەۋە

ئەجو ئاورایێ مەردەن

ئەجو بڵەنگۆش قووت دان 

لوتەش بگێرە گیانش بەرمەشۆنە

ئەجو بەلەفێرەش گێرتەن 

ئەجو تڕو بزێن 

لوتەش ئینا ئاسمانەۋە

فرە تڕ زلەن

سەرەش بشۆنە نماش نمەشۆنە

ئەجو تش فشارۆنە

ئەجو تووتەو لاو گەلەین

ئەجو کۆسش کەوتەن

ئەجو تێڵاش قووت دان

ئەجو تەپپاڵێ هۆر ئاردەن 

ئەجو هەری پا نیان پۆرە

ئەجو جنا بار کەردەن 

ئەجو چۆنڎەرینه 

ماچی مانۆ بلچان

ماچی سێڵێنە

ماچی دۆش مجیان

ئەجو هەڕێ هەسەنە

ئەجو خاکی هۆر ئاردەن 

ئەجو دووکە مەڕێسۆنە

ماچی جیۋەش واردەن

ئەجو دەمت داخا؟ 

ئەجو تاپڕت پەڕەن

ئەجو تۆپەت پەڕەنە

ماچی سکەڵش قووت دان 

ماچی سکەڵش واردەن

ئەجو کۋێش کەننێنێ 

ئەجو لۆش پڕان 

ئەجو لۆش کەندەن

ئەجو مارش قووت دان

ماچی تاتەش مەردەن

ئەجو ماره مله بازڵەن

ئەجو  موورە-شان نیان 

ئەجو مۆرێ ماریەنە

ماچی سەرمەقولاتو شەیتان-یەن.

ئەجو مەیێ مۆمنەنه 

ماچی هەری گۆشت تەپان

ئەجو هەری دان تەموۆ کەڵەکێۋه 

ماچی هەششێ پێکان

ماچی نانش ساجەرە سۆتەن

ئەجو هەڵاۋه منیۆۋە

ئەجو هەنگه بوڵەن 

ئەجو هەورو ۋەهارین 

ئەجو ۋا پووشکەن 

ماچی ئێرسو تاتەیشان بەش مەکەرانە

ماچی بەق-و بەرزڵەین 

ئەجو پیرەژەن-یەنه دۆش مجیان 

ئەجو جە قنگێ بیەن

ماچی مارەلێقەن
 
ئەجو تفم کەردەن یانەو خوڎای

ئەجو کابە (کەعبە)م وڕنان

ئەجو جنا چەکنان 

ئەجو هەر-ەن مەتڕۆنە

ئەجو ۋای ئاردەن 

ئێڎ تڕان و ئاڎ بەرپڕان

ئالەم خلەی گێ، خلەیچ بلەی گێ

ئانڎە بنیشەره تا گمێزت کەف کەرۆنە
 
ئانڎە دۋە قەدرت بزانان.

ئێنڎە لۋە باۋان، جلت چێر یاۋان 

ئێنڎەو کتێ سفڵەن.

ماچی حاتەم-و تەێن
 
ئی دەست ئاتاج-و ئەو دەستی نەبۆنە.

مەردەی چینەیە خاستەر نەشۆریان.

ئی مەرده پەی شیوەنی نەئێژێ.

ئی وڵێ چکۆۋ بیەره.

بیەن گێسکەکەو هەیاسی خاسی.

ماساۋی ئاۋیەنە نەئەسنیێنە.

ئاسمان بەرز و زەمین سەخت.

بومیش پیسنە.

ماچی کەکیەنە پڕۆنە.

هەر چەمشەنە شاهنشان.

خوڎا دەلیل-و داماگیەن.

سم سمی هەرەن، چنگ چنگی یاسێ، سەرم ئەماسێ، جەی دەنگ و باسێ.

ئاویش کەردەنە چێرش.

دەستی مانیا و لەمێ سێرە.

گۆشت-و لا ڕانیت بوەرە و منەتو قەسابی هۆرنمەگێرە.

ماچی عەزیزو مسر-یەن.

خۆ حەمە قەدۆ موسڵی نییەنی.

ڕەزیل دوژمنو خوڎایەن.

سەخی وەشەویسو خوڎایەن.

هەرەکە لۋا پەی بەغڎای بی بە هەسەرە.

دەمش نەیاۋێ هەنگورێ ۋاچێ تشەنە.

کتە دەمش نەیاۋێ دمەی ۋاچی سۆڵەن.

زەمین خڕەن

ماچی ۋەرۋە وەرو بەرەو ئێمەنە شیێنەۋە