ڕانویس یوٙن جە لەقەکاو زوانزانای ، پیٛسە ئەژناسە مەکریوٙ ”  ڕیٛک و ڕاس نویستەی واتەکا ڕستەی ، هەر واتیٛوە یاگیٛ ویٛشەنە بنریورە ” ئەگەر ڕانویسی هەورامی بەراورد بکەرمیٛ چەنی زوانی ئینگلیزی و عەرەبی وینمیٛ هەورامی بیٛ وەجڵەو گرفتا ، چون زوانی عەرەبی و ئینگلیزینە بڕێ حەرفیٛ منویسیا وەلێ نمەوانیاوە ، ” نایت Night  حەرفو  g  قوت دریان و نمەوانیوە ، چنڎەها واتیٛ تەریٛ چیمنیٛ هەنیٛ ، هەرپاسە عەرەبینە ” طه ”   بە ” طاها ”  وانیوە  ..  یس  بە یاسین وانیوە …  ئینە زوانو نویستەی و وەرکەردەین ، وەلێ زوانی هەورامینە ئی گرفتیٛ نیەنیٛ ، هەرپاسە زوانی سورانیچ چەمو عەرەبی و ئینگلیزینە ڕانویسش بیٛ وەجەڵەن . 

جە دەسەبەشو زوانەکانە باسو زوانی نمونەیی کریان ماچوٙ[1] : زوانی نمونەیی ئانەن ، هەکە بە چ جوٙرێوە وانیوٙوە پاسەیچ بنویسیوٙ ” بە چ جوٙرێوە منویسیش  پاسەیچ بوانیشۆ  ”  پەی نمونەی زوانی ئینگلیزی نمونەیی نیا چونکە  تەبایی و ڕێککەوتەی نیا بەینو حەرفەکانەو واناکەیشنە ،  وەختێ حەرفو ” s ” منویسی بە دەنگو  “ز ” وانیوٙوە یام وەختێ حەرفو ” c  ”  منیوسی دەمێ بە سی وانیێوە دەمێ بە ک ، جاری چامنەیچ هەن حەرفێوە منویسیو وەلێ نمەوانیوٙوە ، چیٛگەنە متاومیٛ گلکە پەی زوانی فارسی کیٛشنمیٛ هەکە ئی گرفتەشە هەن ، حەرفێو نویسیان وەلێ نمەوانیوٙوە ، یام حەرفێوە نویسیان و  بە دەنگێوە تەر ماچاش ،  وەلێ زوانی سوارنینە ئی گرفتە نیەن و متاومیٛ بواچمیٛ زوانێوە نمونەیین ، هەرپاسە زوانی هەورامیچ پاسنەن .

وەرو ئانەی ئەگەر گەرەکما بوٙ بەهەورامی بنوسیمیٛ مەشوٙ  بنەڕاوە فیٛرو  نویستەی و  دەنگو ” فۆنیم ”  ” واچ ” حەرفە هەورامیەکا بیمیٛ ، با ئانەیچ بزانمیٛ خاستەرین ئەلفوبیٛ ئانەن هەکە  پەی هەردەنگێوە ” کرکە ” [2] دەمۆ بەرمیٛ  تەشکیٛوە “هیٛما ” ش پەی نەخش کریوٙ ، یانی چنڎ دەنگیٛما با  مەشوٙ ئانڎە حەرفیٛما با ، نمەبوٙ  دوویٛ دەنگیٛو  وزی سەرو یەک حەرفی ، یام حەرفیٛو پەی دوویٛ دەنگا بەکاربارمیٛ ،  هەر ئەلفوبیٛوە پی تەشکە نەبوٙ ، ئانە گرفتو وەجەڵیٛ فریٛ و سەرئیٛشیٛ فریٛ مەیانە ڕاش بە تایبە  بنەڕاو فیٛربیەینە ، ماموٙسای و وەنکاری وزانە دلیٛ گیٛجاویٛ .

 ڕانویس  یەریٛ جوٙریٛن  :

 یوە: ڕانویسی ڕوونویس یام ڕانویسی وینیا  :  یانی تەماشەو نویستەکەی مکەری و منویسیشۆ پەی وەنکارا تازە فیٛریٛ بانە ، دلیٛ کتیٛبینە یام سەرو تەختەی سیاویوە .

  دڤەم : ڕانویسی نەوینیا  یام ڕانویسی ئەژنەویا :  ماموٙسا ماچوٙش پەی  وەنکارەکا و منویساش ، یام شیٛعرێوە بە وەر منوٛیسوٙوە .

  یەرەم  : ئی جوٙرەشا باسەکەو ئیٛمەن  جە هەردوٛی جیاوازا ، چون  ئینەشا جوٙریٛوتەرا ، وێما  بە ویرو مەژگو ویٛما مەنویسمیٛش ، وەختو نویستەینە  مەشوٙ  وەرەچەمش بگیٛرمیٛ  واتەکا یاگیٛ ویٛشانە بنیەمیٛرە ، چی باسەنە نمەلمیٛنە دلیٛ  جوٙرەکاو ڕانویسی  هەکە  جە پوٙلەکاو بنەڕەتیوە  فیٛرو وەنکاری کریا ، تەنیا باسو ڕانویسو  نویستەی  دەق ” تیٛکست ” ی مکەرمیٛ ، ڕوانە نویسەرەکیٛ وزاش سەرو پەلو کاخەزی  یام دلیٛ لاپتوٙپو  ئینترنێتەنە منوٛیسیو .

گەرەکمانە باسو چنڎ حەرفێو کەرمیٛ ، کە وەختو نویستەینە سەرما وەنە شیٛونا ، یام یاگیٛ ویٛشانە نمەنویسمیٛشا ، چون چنڎ جوٙریٛوەنی ، شوٙنەو ئانەیچەرە هەوڵ مڎەیمیٛ بڕێ واتیٛ سادیٛ و ئەرەتاشیێ و ئامیٛتیٛ بارمیٛنە دلێ باسەکەی ،تا بزانمیٛ چەنی منویسیا.

یڤە : باسو  جوٙرەکاو ” و ” واوی مەکەروو  :  چنڎ جوٙرێ واویٛ هەنیٛ وەختو نویستەینە تیٛکەڵو پیٛکەڵیٛ بانە و گرفت دروسبوٙنە ،

واو و بنەڕای : بڕێ پەیلوای هەنیٛ ماچا  واو  بنەڕاو  واتیٛنە مەشوٙ  واوێوە بوٙ  ، بڕیٛوەچ دڤیٛ واوێ منویسا  نمونە :  وونی = ونی ، ووسمە = وسمە  ، ووریا =وریا ،  ووتەی = وتەی ، ووسای = وسای ، ووتار = وتار ، هەرپاسە  ماچا ئی واوە  ئەگەر دووێ بانە  یوٙشا دەنگدارا _ کرکەدار  و ئەوشا بیٛدەنگا_ بیٛکرکە ، یانی یوشا واوی کوڵا ” u  ” ئەوشا واوی دریٛژا ” w  ”   یام ماچا  هەر نمەبوٙ  دوویٛ واوێ وەڵیٛوە بنویسیا یانی هەر واتیٛوە بە واو دەس پەنە کەروٙ مەشوٙ بەیەک واو بنویسیوٙ   .
واو  “و ”    دوٛیٛ جوٙریٛن :
واوی کوڵ  ” و ”  : [3]یام  واوی دەنگداری_ کرکەداری کوڵ ” ڤاوڵ ”  هەکە وەراوەرو ” ضمە _ بوٙر” و عەرەبین و بە حەرفو ” u  ” ئینگلیزی ویٛنا کریوٙ هەمیشە چەنی حەرفێوە بیٛدەنگی مەیو ،یانی ویٛسەر نیەن ، بنەڕاو واتیٛوە نمەیوٙ  ، چی جوٙرە واتانە بەر گنوٙ  ”  کوڵ ، کورد ، قونە ، کونە ، گوڵپ ،
واوی دریٛژی بیٛدەنگ – بیٛکرکە ” کۆنستانت ”  ” و ”  ویٛناو ” w  ” ئینگلیزیش پەی نریانرە  بەخاترەو جیا کەردەیشەو جە واوی کوڵی ، بنە ڕاو ، دلیٛڕاسە و  دما و  واتیٛوە مەیوٙ  نمونە :   واردەی ، هاوار ، وار ، وەرەتاو ،  ویٛنا  ، وراستەی ، ولی ، نمونە ، هەورامی ، گەورە ، گاو
جوٙت واو ” وو “   یام واوی دریٛژ  یام دەنگداری دریٛژ ” ڤاوڵ ”  بە حەرفو ”  û ”  ویٛناش کەرانە  وەراوەرا بە واویٛوی عەرەبی ، یانی عەرەبینە دووە واو نیەن  نور = نوور  :  بڕێ نامیٛ هەنیٛ  وەختو  قسیٛکەردەینە  واوەکەشا دریٛژ مەبوٙوە ” بوٙوە ” یانی بنەڕەتەنە هنو ویٛشانە  :  سوور ، بەلوو ، موو ، ، شوو ، دوور  ، هووڵە ، لووتە ، شارەزوور  پسوو  ، ژووژوو ، شووم ،  هەرپاسە زوانی هەورامینە  جە کردەی نەویەردەنە  بە زەریفی بەر مەگنوٙ ” گنوٙ ”  یاگە نامیٛ لکیێ پەی کەسی یوەمو تاکی [4]:   مەلوو ، مەوەروو ، مەوسوو ، ماروو ، مژماروو ، مسپاروو ،  مەتاشوو ، مەکیٛشوو ،   بڕێ کردیٛما هەنیٛ ویٛشا  بەواو دماییشا مەی ، ئاوەختی  یەریٛ واویٛ ڕیزێ بانە ، ” میاووو ، متاووو ، مناووو ، چیٛگەنە هەر دوویٛ واویٛ منویسمیٛ .نمەکریوٙ یەریٛ بانە ،  وەلێ مەشوٙ هاگاڎاریٛ بیمیٛ ئەگەر کردەکە بە ” ە ” دماییش ئامابوٙ مەشو کەرمیٛشۆ بە  واوێوە   ” مڎیەو ، مکوشیەو ،  مشناسیەو “
 

واوی کریاوە ” ۆ ”  ی دەنگدار  : ئی  واچ ” حەرفە ”  زوانی هەورامینە فرە کەمەن ، مەگەر بە دەگمەن دماو کردەی یام نامێوە بێ ، پیٛسەو دماگیٛرێوە ” دمابەنڎ ” ،  ئەنڎا  ویرمەنە نیا هەکە نامێوە بوٙنەو ئی حەرفشە  دلیٛنە بوٙ ،  وەلیٛم تائیسە وەجەڵێوە  زلش پەی ساز کەردیٛنمیٛ جە ڕانویسی هەورامینە  چون فرەو برا هەورامیەکاما کە زوانی سورانیشا نەوانان و نمەزانا دەنگو ئی  ” واوە کریایوە ” چەنینا جیاتی واوی کەسرە داری منویساش ، یام تەختەکریٛڵی هەورامیشا نیا و بە ناچاری  ” ۆ ” منویسا جیاتی واوی نەرمی ” کەسرەدار ” ،وەختو گوفت کەردەیشنە گردو دەمو گڵوێ گنوٙ هەرمانە ، ویٛناو ” o ” ئینگلیزیش پەی نریانرە ،  واوی سادەنو حەوتڵیٛوەش ئینا سەرۆ و  بنەڕاو واتیٛوە نمێ  فرەتەر دماو کردەیوە مەیو بەتایبە  لەهجەو لهۆنینە :  سەرشۆ ، وارشۆ ،  کەردەنتۆ ، مەلۆ ،  هەرپاسە بڕێ دەگایا هەورامانینە  ، ڕوٙشنتەر لەهجەو لهوٙنینە  هەر یاگێنە ” ەو ”  بوٙنە کریان بە “ۆ ” نمونە :  سەوز = سۆز ، حەوت = حۆت ، دەوری =دۆری ، شەوکەت = شۆکەت ، هەولیٛر = هۆلیٛر …..
واوی نەرم ”  کەسرە دار “ ؤ ” ۊ  ” وٙ ”  : سەربارو ئانەی بڕێ نیشانیٛ یام ویٛنەو هیٛما پەی ئی واوە وەرنیار کریاینیٛ ، من بە وەجەڵەش نمەزانوو ، چوون  گرنگ ئانەن  ئادەنگە هەورامیە ڕەسەنە دلیٛ نویستەینە گم نەبوٙ ، زوانی ڕەسەن و نمونەی و ئاسان ئانەن هەکە پەی گرد دەنگێوە  ویٛنەو حەرفیٛوەش بوٙنە  نەک پەی دویٛ دەنگا  یەک حەرفش بوٙ : نمونە :  ” قوٙڵ ، شوٙت ، شاهوٙ ، کوٙسار ، لوٙ ، توٙ ، بوٙ  ، دوٙ  ، شوٙل ، حوٙل ، کوٙر ، چوٙ ، قوٙتەرە ،   داخەم  مەشوٙ  پەی ئی واوە کەسرەدارەیە  چەودیم  ” ۆ ” ی کریاوە بەکار مارانە .
واوی ” وٛ ” دەنگەکەش ئینا بەین و  واوی و ڤیٛنە :  بڕێ یاگیٛ جە هەورامانی ” لهوٙن و تەخت ”  گوٙش مەکەرا،  وەلێ پەیلوای هەن ماچا ئی واوە نەنویسیوٙ خاستەرەن  ، تەنیا ” ڤ ” جیاتیش بنویسیوٙ ، بڕێ تەریٛچ ماچا نەخێر مەشوٙ بنویسمیٛش  : وٛاران =ڤاران ، وٛەروٛە =ڤەرڤە ، دوٛانزە = دڤانزە ، نوٛیستەی = نڤیستەی ،  دوٛیٛ = دڤیٛ ، یوە = یڤە
گرفتەو نویستەی واو و ئیزافەی  و  واو و بەستەیچ هەن مەشوٙ هاگاداریٛشا بیمیٛ وەختو نویستەینە ، واوو ئیزافەی لکوٙ مزافیرە  یام فرە نزیکشۆ بوٙنە  ، یانی نیشانیٛ مڵکداری و قەومایەتی و نزیکی نیشانە مڎوٙ  نمونە :  یانەو من ،  قەڵەمو من ، مازیو من ، کناچیٛو من ، هەواو هەورامانی ، تەوەنەو دەرەی ، ئاوەو هانەی ، بانو مزگی .

وەلێ واو و بەستەی مەشوٙ بەینو دووە  واتەکانە بوٙ و نەلکوٙشا پوٙرە ، واتەکیٛچ پەیوەنی نزیکایەتیشا  نیەن ، تاومیٛ واچمیٛ واوێوە ویٛسەرا   نمونە :  کوڕ و کناچە ،  بەرز و نزم ، پاوە و نوٙدشە ، وەهار و هامن ، من و توٙ ، هانە و هوٙنیا ، ئازاد و نەوزاد  ، ئاسمان و  زەمین ،

تەفرنجە : بڕێ واتیٛ ئەرەتاشیێنە  واو  ” و ” بەستەی  بیەن بە بەشیٛو جە واتەکیٛ وەرو ئانەی پیٛوەرە منویسیا  نمونە : ئاموشوٙ ، دەنگوباس ، ئەلفوبیٛ ،  یانی چیٛگەنە  واوەکە  ویٛسەر نیا ، بیەن بە بەشێ جە واتە ئەرەتاشیاکیٛ .

 

دڤیٛ : جوٙرەکاو ” ی “  

” ی ”  کوڵ ، تاق : بە دڤیٛ تەشکیٛ ویٛش مرمانوٙ ، دەنگدار و بیٛدەنگ ، ئی دووە جوٙرە زوانی عەرەبینە هەر بەیەک ” ی ” منڤیسیوٙ ، وەلێ ئەگەر حاڵەتێنە هەردوٛی ئامای شوٙنەو یوٙترینیرە  مەشوٙ بنویسیا  :
”  ی ”   دەنگدار ، بە  ” i ” ویٛناشا کەردەن  نمونە : هەورامی ، جوانی ، ولی ،  شی ، گوڵپی  ، کەلجی ، میر ، هەمیر ، ویر ، وەڵیٛ واتیٛوە نمێو  ، حەرفیٛوی بیٛدەنگ مگنوٙ وەڵیٛش .
” ی ” بیٛدەنگ  بە ” y   ”  ویٛناشا کەردەن  : وەڵیٛ و دمای واتیٛنە مێو   : یار ، یڤە ، یوٙرە ، ئامای ،  ” ، جە هەردووی باریٛنە  “ی ” دەنگدارو بیٛدەنگ بوٙ بە یاگە نامیٛ لکیێ پەی کەسو دوٛەمو تاقی ” توٙ وتی ،  توٙ وانە موانی . توٙ لوای   ”  ، هەرپاسە  “ی ” سیفەی ،  کوڕی ژیر ، چناری بەرز .
” یی ” دریٛژ : دوٛیٛ ییٛ سەرو یۆیۆ بە حەرفیٛو مژماریا : زیاتەر گنا دماو واتیٛ و وەڵیٛوە نمێ ، مەشوٙ لکیوٙ واتەکیٛرە  ”  قەومیی ، برایی ، ”  مەلوٙ سەرو نامیٛ و یاوەرنامیٛ  ساڎیٛ کەروٙشا بە  ئەرەتاشیێ واتایی  نمونە :  برا = برایی ، تاتە = تاتەیی ، لالوٙ = لالوٙیی  ، ساج = ساجیی … قاوەیی ، ژەرەژیی ، شەلیی ، کوٙریی ، چوار گوٙشەیی ، دریٛژیی ، سەردیی ، گەرمیی …   هەر پاسە  “یی” بوٙ بە  یاو نیسبەتی  نمونە : ، نارنجڵە = نارنجڵەیی ، نارنجڵەییە ، ، پاوەیی ، پاوەییە ، نوٙتشیی ، نوٙتشییە ، هەرچنڎە  ئا نامیٛ هەکە بە حەرفی بیٛدەنگ دمایشا ئامان یەک “ی ” نیسبەتی هورگیٛرا  نمونە : گوڵپ – گوڵپی – گوڵپیە ، خورماڵ – خورماڵی ، باخەکوٙن – باخەکوٙنی – باخەکوٙنیە .
“ ێ ”  یای ئەوەکریێ :  ئی حەرفە زوانی هەورامینە فرە کەمەن، نەڎیەنم  نامێوەش چەنە وەشەکریابوٙ ،  بنەڕاو واتیٛوە نمێ ، دلیٛڕاسەنە و دماوە میٛ ، لکوٙ واتیٛرە یام نزیکشۆ بوٙنە بەبیٛ بوٙشایی ، ” کوڕێ میٛ پەی یانەیما _ کوڕێوە مێو پەی یانەیما ”  جارێ نمەپەردەچیوم ،  مارێم دی لوا وڵێوەرە .. جە لەهجەو لهوٙنیەن “ێ ” بوٙ بە نیشانیٛ  نەشناسیای ” کوڕێ ،  ژەنێ ، دەفتەرێ ”  ، هەرپاسە ملوٙنە سەرو کردەی ماناو واوەی بیەی مڎوٙ ، لوانی بازڕو  ئامانێ …  مەیمێ ،  گیٛڵمێ ، هورزمێ ،  موسمێ ،  هەرپاسە ملونە سەرو ئاناما هەکە بە  “ا ” کوتاشا ئامان کەروٙشا بە کوٙ – جەم  هەڵبەت جە بڕێ یاگیٛ هەورامانینە  گردش پاسە نیا  :  ماموٙسا – ماموٙسێ ، زانا – زانێ ، کەوا – کەوێ  ، لوا – لوێ
” یٛ ”  ییٛ نەرمە ” کەسرە دارە : حەرفێوە فرە کریٛڵیەنە زوانی هەورامینە ، تەنیا هەورامیەکیٛ متاوا واچاش ، وەڵیٛ واتیٛوە نمەی ، دلیٛڕاسەنە و دماوە میٛ  ” دیٛر – شیٛر – گلیٛر – چیٛگە – ئیٛگە –  پیٛسە ، ویٛمانە  ” سیٛڵیٛ  ”  کناچیٛ – کولەکیٛ – کوٙڵەکیٛ – خەنیٛ  – گەنیٛ – هەویٛ – سیٛتیٛ ، شەویٛ – قەڵاتیٛ ، هەڵڵیٛ ، قوٙلانچیٛ ، کروٙچڵڵیٛ  ”  
“یٛ ” نیشانیٛ سەرینیەنە پەی کوٙ – جەم و نامەکا جە هەردوە ڕەگەزینە  ” کوڕ – کوڕیٛ ، کناچیٛ – کناچیٛ ، تفی – تفیٛ ، چنار – چناریٛ ،  قاڵیە – قاڵییٛ ، نمەڎ – نمەڎیٛ ، ئەسپ – ئەسپیٛ ، ماینە – ماینیٛ .

” یٛ ” سەرینی تەرین نیشانیٛ میٛڵیٛنە زوانی هەورامینە ، یانی دماو هەر واتیٛوە بیە یانی میٛڵیٛنە ، : ئامینیٛ ، ئایشیٛ ، نەباتیٛ ، تەیوبیٛ ،  هەڵوچیٛ ، کەریٛ ، گوٙراڵیٛ ، تاقیلیٛ ، هەرمەڵیٛ …

یەریٛ :  ” ڎ “  حەرفیٛوی تەری بیٛدەنگ و تایبەو زوانی هەورامی . هەکە قسیٛکەردینە تەنیا هەورامیەکیٛ مزانا گوٙشکەرا ، فوٙنەتیکیٛوی تایبە مڎوٙ بە زوانەکەیما ، بنەڕاو واتیٛوە نمێو ، وەلێ دلیٛڕاسەنەو دماوە  هەنە ، سەربارو ئانەی هەکە هیٛما کەردەی جیاوازش پەی کریان ” یەریٛ نوقتیٛش سەرۆ ،  حەوتڵیٛوەش سەرۆ ” وەلێ هیچ جە گرنگی ئی  حەرفیە نمەفاڕوٙ ، بڕێ پەیلواییٛ هەنیٛ ماچا ئەوەجە نمەکەروٙ  “ڎ ” بنویسیو  هەر حەرفو ” د ” دالی بنویسیو مانا نمەفاڕوٙ … نمونە : خوڎا ، دیٛڎیٛ  ، نمەڎ ، گەڎا ، گەڎیٛ ، دڎان ،  یانی نویستەی هەورامینە مەشوٙ ئی حەرفما جەیاڎ نەشوٙ .

چوار : پەی نویستەی واتیٛ  ” ناسادیٛ ” یانی  ئەرەتاشیێ و ئامیٛتیٛ :

واتیٛ ئەرەتاشیێ : واتیٛ ئەرەتاشیێنە وەڵگیٛرو دماگیٛرش هەن ، چاوەختەنە مەشوٙ واتەکیٛ پیٛوەرە بنویسیوٙ ،یانی وەلگیرەکە لکوٙ واتە سادەکیٛرە ، هەرپاسە دماگیرەکەیچ مەشوٙ لکوٙش پوٙرە ، نمەبوٙ هاڵیگای بەینشانە بوٙ ،  نمونە : بیٛکەس ، دڵوەش ، برایی ، قەومایەتی ، هوٙرماڵای ، ئەرەتاشای ، لوایرە ، کوٙشنایرە ، ئەرەبەستەی .
پەی نویستەی واتیٛ ئامیٛتیٛ : ”  واتیٛ ئامیٛتیٛ جە چنڎ واتایێوە مانادرێ دروسیٛبانە ، نامیٛ و چەمە ، نامیٛ و یاوەرنامیٛ …هتد  پەی نویستەیشا هەتا پەیما کریوٙ مەشوٙ پیٛوەرەبا ، ئەگەر هاڵیگایچ دروس بوٙنە  مەشوٙ فرەکەم بوٙ ،  واتیٛ ئامیٛتیٛ نویستەیشا کەمیٛو  وەجەڵیٛشا هەنیٛ : نمونە :  نامیٛ و یاوەرنامیٛ  پیٛوەرە منویسیا : هانەتتمان ، کوٙساڵان ، سوور پیاز،  دڵوەش ، دڵپاک ،  وەلیٛ جە چەمەی ئامیتەنە مەشوٙ هاڵیگای بوٙنە  : گوٙل هوردای ، چەم وەنە هوٙرتەکنای ، دەسپەنەکەردەی ، ، قوٙڵ هوٙرماڵای ، لەم لوای ،   هەرپاسە جە واتێوە ئامیتیٛنە بەشی دووەمش کردە بوٙ پیٛسەو چەمەی بەجیا منویسیو ، ئاو واردەیوە ، وٛیرکەردەیوە ، نان کەروٙ ، گزی مڎوٙ  …
پەنج  : گیرە : دڤیٛ دەنگیٛ ویٛسەریٛ یام دڤیٛ حەرفیٛ ،  دوٛەمشا بە  ” ە ” یام ” یٛ ”  دمایشا مەیو ،  زوان گیٛرا یام زوانشا پەی گیٛرمیٛرە  یام لچیٛ و دڎانیٛ گیٛرا  وەختو واتەیشانە  : نمونە : کوللە ، شەممە ، میللەت ، هەڵڵیٛ ، کروٙچڵڵیٛ ، کەللیٛ ، گوللیٛ ، دننێ   ، وەرو ئانەی  هەردوٛە حەرفو ” وو – یی ” نمەلانە چیٛرو ئی یاساییٛیٛ و بە گیرە ئەژمار نمەکریا ، وەختەکارێنە یەک حەرفەنیٛ و بە دوویٛ حەرفیٛ نەخش کریا ،

شش: کردەی نەویەردە و کردەی داوایی و کردەی ئەرەنیای  : زوانو قسەکەردەینە  نیشانیٛ وەڵیٛ کردەی نەویەردەی و داوایی و ئەرەنیانە ، جە بڕێشانە قووتە دریێنە ، یام نمەواچیوٙ ، یانی ” م ” وەڵیٛ کردەی نەویەردەی ، ” ب ” وەڵیٛ کردەی داوایینە  وەلێ جە ڕاسینە  مەشوٙ واچیوٙ ، یانی پەی زوانو نویستەی مەشوٙ وەرەچەم گیریا و بنویسیا  نمونە :  موسوو ، ملوو ، ماروو  ئی چنڎ کردیٛ هەڵای بڕێ یاگیٛنە میمەکەشا پۆ مەنەن ، بە لوای وەخت و زەمانەی  میم قوت دریان ، وەلێ هەڵای ژاوەروٙ و پاوەنە بە زەریفی مەنەن ، مەشوٙ ئیٛمەیچ هەم قسیٛ کەردەینەو هەم نویستەینە بەکارشا بەرمیٛ  : وەروو : مەوەروو ، نمەوەروو ، کوشووت : مەکوشووت ،  تاوو – مەتاوو _ نمەتاوو ، ماروو _ نمەئاروو ،  بەروو – مەبەروو _ نمەبەروو  

 کردەی داوایینە : وەرە – بوەرە  ، لوە – بلوە ، بوٙ – بوٙ ، کیٛشە – بکیٛشە ، کەرە – بکەرە ، ساوە _ بساوە ، ناوە _ بناوە ،  بوسە – بوسە ، وەژە – بوەژە ، وەزە – بوەزە  ، شوٙرە – بشوٙرە ، گنە – بگنە  ، قیژنە – بقیژنە ،

 نیشانیٛ کردەی ئەرەنیای “ئینشائی “ زوانی هەورامینە  بە  “ب  ” دەس پەنەکەروٙ ، تاومیٛ واچمیٛ جیاتی  ” م” و کردەی نەویەردەی  فاڕیوٙ پەی “ب ” جە ئەرەنیاینە :  من نان موەرو  _ من نان بوەرو  ،  من مەنیشورە _ من بنیشورە .من بلو ،  با بلمیٛ .

حەوت  :  نیشانیٛ بەروواردی جە  یاوەرنامیٛنە ” سیفەتەنە ” تەر – تەرین ” مەشوٙ لکوٙ واتەکیٛ وەڵیٛشەرە :  وەشتەر – وەشتەرین ،  گەرمتەر – گەرمتەرین  ، بیٛمەکتەر _ بیٛمەکتەرین ، بەرزتەر – بەرزتەرین.

یاوەرنامیٛ نیشانیٛ هەکە لکوٙ یاوەرکردەو  وەختیرە مەشوٙ پیٛوەرە بنویسیا  ”  ئی ، ئا ، ئو   ”  ئیٛشەو ، ئیٛساڵ ، ئاروٙ ، ئاڕووە ، ئوکەشە ، ئوٙگە ، ئیٛگە ، ئیدەس ، ئەودەس ، وەختەکارێنە چەنی نامیٛ بنویسیا هاڵیگای گنوٙ بەینشا : ئی کوڕە ، ئا ژەنیٛ ، ئوو باخە .

هەشت: نیشانیٛ  ” ن ” دماو کردەیوە  ئەگەر نەنویسیش هیچ شونەما نمەنیورە سەرش ، ماناش نمەفاڕیوٙ :   گوٙشتەکەی موەروونە = گوٙشتەکەی موەروو ،  هەنگامەکیٛما پیٛسەو یوٙی بانە = هەنگامەکیٛما پیٛسەو یوٙی بانیٛ ، هەنگامەکیٛما پیٛسەو یوٙی با. 

                                    د.ناجح گوڵپی 

سەرچەمە: هەورامان نێت