چیدم دوغۆ ئەندامی کۆنسەی بەڕێوبەریی کەژەکە ڕایگەیاند: جێگیرکردنی ژنان لە ناوەندی پڕۆسە کۆمەڵایەتیەکاندا هەنگاوێکی گرنگە لە بنیاتنانی ئاشتی. پاراستنی ئەم پرۆسەیە لەلایەن ژنانەوە پرسێکی ژیانییە."
چیدم دۆغو بە ئاماژەدان بەوەی کە پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆ لە نێوان چارەسەری پرسی کورد و چارەسەری پرسی ژناندا هەیە، وتی: "تا چارەسەری کۆمەڵایەتیتر بێت، زیاتر تەمەندار وبەردەوام دەبێت. ئەگەر ژنان ڕازی بکرێن و مافەکانیان پێشێل نەکرێت، کۆمەڵگاش دەگات بە ئاشتی. هیوا لە ئیرادە و تێکۆشانی ڕێکخستنی ژنانە". ئەماژەی بەوەشکرد کە پێویستە لەگەڵ ژنان و هەموو چین و توێژەکانی کۆمەلگا کۆببنەوە و ڕوانگەی ژنان پێک بهێنن.
دۆغو بە ئاماژەدان بەوەی کە سەرهەڵدانی تێکۆشان و ئیرادەی ژنان لە سوریا زۆر گرنگە، وتی: "بەو بۆنەوە بزووتنەوەیەکی ژنان کە لە هاوپەیمانیەکان زیاتر بێت و ببێتە هۆی یەکێتی و یەکگرتوویی، شتێکی جەوهەرییە. ژنانی هەر نەتەوە و ئایین و باوەڕێک پێویستە ئەزموونەکانی خۆیان لەگەڵ یەکتردا گفتوگۆ بکەن و خەباتێکی هاوبەش پەرەپێبدەن. هەروەها ژنان دەبێ ئایندەی سووریا دیاری بکەن. مۆدێلی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا دەبێت لە سەرانسەری سوریادا پەرەی پێ بدرێت و ئەم شۆڕشەی ژنان دەبێت هی هەموو گەلانی سوریا بێت. بۆیە دیموکراتیزەکردنی سوریا تەنیا بەم شێوەیە دەکرێت."
هەڵسەنگاندنەکانی چیدەم دۆغۆ ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەری کۆمەڵەی ژنانی کوردستان (کەژەکە) سەبارەت بە ڕۆڵی ژنان لە بنیاتنانی سوریایەکی نوێ و ئەو پرۆسەی چارەسەرەی کە رێبەر ئاپۆ دەیەوێت بەرفراوانتری بکات، بەکورتی بەم شێوەیە:
"دیدارێکی بنەماڵەیی لەگەڵ ڕێبەر ئاپو ئەنجامدرا. دوای ئەوە شاندی دەم پارتی سەردانی ئەنجامدا و چووە لای حیزب و لایەنەکان و کۆبوونەوەی زۆر گرنگیان ئەنجامدا. دەمەوێت بڵێم هاتنی پەیامەکانی ڕێبەر ئاپۆ بە ئێمە و گەل لەم پرۆسەدا، مانادارترین و گرنگترین پێشکەوتنی لێدەکەوێتەوە. هەروەها گۆڕانکارییەکی زۆر گرنگ ڕوویداوە.
دەمەوێت بۆ ئەم هەنگاوە مێژووییەی کە ڕێبەر ئاپۆ بۆ پێشخستنی تورکیا بەرەو تورکیایەکی نوێ و دیموکراتیک و ئازاد لەم سەدەیە دەستی پێکردووە لە ڕێبەر ئاپو پیرۆز بکەم. بێگومان ڕەوتێکی پڕ لە مشتومڕ لە ئارادایە و ئەم ڕەوتەش لەلایەن هەمووانەوە باسی لێوە دەکرێت. هەروەها لە بیروڕای گشتی تورکیا، لە ڕاگەیاندنەکان، لە لایەنە سیاسیەکان و لە شەقام و بازاڕدا قسەوباسێکی بەرفراوان ڕوودەدات و بێگومان پارتی ئێمەش بە هەمان شێوە بە وردی لە پرۆسەکە دەکۆڵێتەوە.
بەرێوەبەرانی پارتیمان لەو بارەوە لێدوانی پێویست دەدەن و زیاتریش هەموو شت ڕوون دەکەنەوە. زیاتر لەسەر ئەم پرۆسەیە باس دەکرێت. چونکە ئەم پرۆسەیە پرۆسەیەکی وەها نییە کە بتوانرێت بە شێوەیەکی تاکلایەنە بخرێتە بەر لێکۆڵینەوە. ڕۆانگەیەکی ئاسایی و ساکار نییە کە یەکسەر ئاشتی جێگیر بێت. ئەم پرۆسەیە پرۆسەیەکە کە دەبێت بە تێکۆشانەوە بەرەو پێش بچێت.
دەمەوێت بە تایبەتی ئاماژە بەم خاڵە بکەم. پرسی کورد پرۆسەیەکی زۆر ئاڵۆزە و بە تایبەتی ڕێڕەوێکی ١٠٠ساڵەی هەیە لە دامەزراندنی کۆماری تورکیەوە هەتا ئێستا. ئێمە ئەم پرۆسەیە کە لە بە سیاسەتی نکۆڵی و لەناوبردنەوە بەڕێوەچووە، بە جینۆسایدی کورد پێناسە دەکەین. ئەم پرۆسە ١٠٠ساڵەیە چەندین قۆناغی جیاواز و کەڵەکەبووی لەخۆگرتووە. هەروەها ڕێبەرایەتیمان ئەم پرۆسەیە بە چەندین قۆناغ هەڵدەسەنگێنێت. پاشخانی مێژوویی و پێشهاتەکانی ئێستا هەمووی پەیوەندیان بەیەکەوە هەیە و ئەم قۆناغە ڕەنگدانەوەی کێشەیەکە کە قەیرانەکان تێیدا کەڵەکە و قووڵتر بوونەتەوە.
بۆیە هەم پرسی کورد و هەم کێشە گشتییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆر ئاڵۆزن. جگە لەم راستیە مێژوویی و ڕۆژانەیانە، دەبێت راستی جەنگی جیهانی سێیەمیش لەبەرچاو بگیرێت. دەتوانین بڵێین ڕاستیەکی لەو شێوەیە زۆر لە شەڕ قەیراناویترە.
ئەو خاڵەی کە دەمەوێت سەرەتا جەختی لەسەر بکەمەوە ئەوەیە کە؛ ئەم پرسە شتێک نییە کە بە وتنی 'چارەسەرم کرد' چارەسەر بکرێت. بەڕاستی پرسێکە کە دەبێت بە وردبینی و جددی و بەرپرسیاریەت و یەکدەنگی هەموو لایەنەکان و لە هەمووی گرنگتر بە پارادایمێکی دیاریکراوەوە مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت. ئێمە دەزانین کە ڕێبەرایەتی لە ساڵانی ١٩٩٠ ـەوە بە هەمان شێوە سەیری ئەم بابەتەی کردووە. لەو کاتەدا ڕێبەر ئاپۆ ڕایگەیاند کە بەدوای مۆخاتەبێکدا دەگەڕێت بۆ چارەسەری ئەم پرسە و لە کۆبوونەوەکانی ئەم دواییەدا ڕایگەیاند کە "هێشتا لە سەر ئەو بنەمایەی نەوەدەکانم"، هەم خواست و داواکاری خۆی بۆ چارەسەری پرسەکە و ئاشتی، دەربڕی. هەروەها جەختی لەوەکردەوە کە ئەم پرۆسەیە پێویستی بە موخاتەب هەیە.
بەهۆی ئەم هۆکارەوە لە هەر گۆشەیەکەوە لە پرۆسەکە بکۆڵینەوە، ئەم تێکۆشانە پرۆسەیەکە کە دەبێت بە وردبینی، یەکگرتوویی و جددیەت و دیسیپلینەوە لێی بکۆڵرێتەوە. بێگومان لە ئێستادا کە ئاکەپە لە دەسەڵاتدایە - ئاکەپە بەشێکە لەم پرۆسەیە، بەڵام ناکرێ بە تاکە موخاتەبی پرسی کورد هەژمار بکرێت. پێویستە ئەم پرسە بە جیا هەڵسەنگێندرێت، بەڵام لە ئێستادا بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕێبازە 'لەبەرچاونەگرتن' کە ئاکەپە بە پێداگرییەوە گرتوویەتیە پێش، مرۆڤ تووشی گومان و بیرکردنەوە دەکات. کاتێک باس لە پرسی کورد دەکەین، ئایا بەساڵانەگەلی کورد نکۆڵی لێنەکراوە؟ ئایا زمانی کوردی نکۆڵی لێنەکراوە؟ ئایا ناسنامەی کورد پشتگوێ نەخراوە؟ بەساڵانە پرۆسەی شەڕ نکۆڵی لێکراوە. ئێستا، بەردەوام بە وتنی 'تیرۆریستان' وێنەیەک دروست دەبێت. بەڵام ئەم ڕاستییە نابێت لەبیر بکرێت. گەلی کورد لە دژی ئەم ستەم و هێرشە کۆمەڵکوژییانە گەورەیە شەڕی بەرخۆدانی بە هێزی بەڕێوە بردووە. ئەم شەڕە شەڕی خۆ پاراستنە. لەوە ڕاستیەکی ڕەوا زیاتر بۆ تێکۆشان بوونی نییە. بەڵام ئەمەش بە ناو لێنانی 'تیرۆریست' کراوەتە ئامانج و تەنانەت پرۆسەی شەڕیش نکۆڵی لێکراوە.
ئێستا ڕێبەرایەتی دەیەوێت پرۆسەیەک پەرەپێبدات. ئەو پێشهاتانەی کە ڕوویانداوە، پیویستی و پێداویستییەکانی دۆخی ئێستا، حەتمییەتی ئەم پرۆسەیە نیشان دەدەن. جگە لەوەش لە ڕووی ئایدیۆلۆژییەوە ئەم شەڕە دەبێت ئەنجامێکی هەبێت. بۆیە ئەو پێشهاتانەی ڕوویانداوە، ڕەوتەکە دیار دەکەن. بەڵام کاتێک سەیری ڕێبازی ئێستای ئاکەپە دەکەین، چی دەبینین؟ ڕێبازێک نیشان دەدات کە تەنانەت نکۆڵی لە خودی پرۆسەکەش دەکات و لەبەر چاو ناگرێت. هەروەها ئەمە ڕێبازێکی زۆر مەترسیدارە. ئێمە لێرەدا ئەرکێک بۆ پێناسەکردن یان ناولێنانی پروسەکە هیچ ڕەوڵێک ناگرینە ئەستۆ. بەڵام پێویستە جەخت لەسەر ئەم ڕاستییە بکەینەوە. هیچ شتێک لە ژیاندا بە بێ هۆ تێناپەڕێت. کاتێک سەیری هەموو دیاردە فیزیکی، میتافیزیکی، ماددی و مەعنەوییەکان دەکەین، دەبینین هەموو شتێک لە پرۆسەیەکی گەشەکردندان. ئێمە ئەمە پێی دەڵێین 'کات'. ئەوەی ئێمە پێی دەڵێین پرۆسە، هەمان شتە: بۆیە دەتوانین بڵێین پێشکەوتنی ئەم پرۆسەیەدا، بە تێپەڕبوونی کات پێناسەی خۆی دیار دەکات.
فاکتەرەکانی چارەسەری نابێت تەنها بە ئاکەپەوە سنوردار بکرێن
ئەگەر پێشنەکەوت، شتێکی بچووکە. بەڵام بێگومان دەتوانین وەک هەنگاوێک لە پەرەپێدانی پرۆسەیەکدا باسی لەسەر بکرێن. لەم خاڵەدا دەبێ بگوترێ کە ڕێبەرایەتی هەنگاوێکی زۆر مێژوویی ناوە، نەک تەنیا لە ئاستی تورکیا و کوردستانەوە، بەڵکو لە ڕووی پێشهاتەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەکەوە بە تایبەت. لە ڕاستیدا ڕێبەرایەتی پێشتر ئەم هەوڵدانانەی کردووە و هەڵسەنگاندنی جۆراوجۆری ئەنجامداوە. ئێستا بەو گەشەسەندنە نوێیانەی کە پێشهاتەکانی ئێستا دروستی کردووە، پرۆسەکە گەیشتووەتە قۆناغێکی هەستیارتر. هەر لەبەر ئەم هۆکارەش ئەم هەنگاوانە نوێکراونەتەوە و گرنگییەکی مێژوویی خۆیان بەدەستهێناوە.
بە دانانی ئاکەپە لە ناوەندی هەموو شتەکاندا هەڵسەنگاندنێکی دروست نییە. بێگومان بەهۆی ئەوەی لە دەسەڵاتدایە بە جۆرێک پرسەکە زیاتر بەوە گرێدراو دەبێت. بەڵام ئەگەر باس لە ئاشتی و پێشکەوتن دەکەین، دەبێت قبووڵی بکەین کە ئەمە دەبێت ببێتە پرۆسەیەکی دیموکراتیزەکردن. بۆچی باسی ئەم پرۆسەیە دەکرێت؟ دەیانەوێت چ هەنگاوێک بنێن و بۆچی؟ لەبەر ئەوە پڕۆسەی شەڕ و پرسێکی چارەسەرنەکراوی کورد لە ئارادایە. پێویستە ئەم پرسە چارەسەر بکرێت، ئەمەش پێویستی بە پرۆسەی ئاشتی و دیموکراتیزەکردن هەیە. لەبەر ئەوە سروشتی ئەم پرۆسەیە ئەوەی دەوێت. ئەگەر ڕەوتێک گەشە بکات، پێویستە هەموو شتێک لەبەرچاو بگرین. چونکە ئەمڕۆ کێشەی زۆر هاتووتە پێش و بەتایبەتی ئەو کێشانەی بە هۆی ئاکەپەوە سەرهەڵدەدەن، کاریگەرییان لەسەر پرۆسەکە هەیە. بۆیەنابێت هۆکارەکانی چارەسەری تەنها بە ئاکەپەەوە سنوردار بکرێن. ڕێباز و ڕۆڵی ئەکتەر و کەسایەتیەکانی دیکە لەم پرۆسەیەدا زۆر گرنگە.
کاتێک سەیری پێشهاتەکانی ڕۆژ دەکەین، دەبینین ئاکەپە هەوڵ دەدات هەموو پێشهاتێک بە قازانجی خۆی بگۆازێتەوە و پێشهاتەکانی ناوچەکە وەک سەرکەوتنی خۆی نیشان بدات. لە کاتێکدا ڕاستیەکی بەردەوامی شەڕ لە ئارادایە. ئەم دۆخە زۆر جار لە لایەن هەڤاڵانی پێشەنگمان باسی لەسەر کراوە. هەرچەندە لە ئێستادا گفتوگۆیەکی زۆر لەسەر ئەم پرۆسەیە هەیە، بەڵام شەڕەکە بە هێزی خۆیەوە بەردەوامە، بەتایبەتی لە هەرێمەکانی پاراستنی مێدیا و باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا هێرشەکان چڕتر بووەتەوە و ئاگربەست بە هیچ شێوەیەک لە ئارادا نییە.
ئایا چارەسەرکردنی پرسی کورد هەموو شتێک چارەسەر دەکات؟ لەوانەیە ١٠٠٪ هەموو شتێک چارەسەر نەکات، بەڵام لە ڕووی دروستکردنی ژینگەیەکی دیموکراتیکەوە هەنگاوێکی گەورەیە و تا ڕادەیەکی زۆر کێشەی زۆر چارەسەر دەکات. تورکیە کێشەکانی زۆر قووڵ بووەتەوە. لە سەرەتای دامەزراندنی کۆماری تورکیەوە، ڕاپەڕینەکانی کورد و سیاسەتە پەیوەندیدارەکان وردە وردە پەرەیان سەندووە بۆ سیاسەتی نکۆڵی و لەناوبردنی سیستماتیکی گەلی کورد. ئەم دۆخە بووەتە سیاسەتێکی بنەڕەتی لە حکومەتی تورکیا و تا ئەمڕۆش بەردەوامە.
ڕاپەڕینەکانی کورد سەریان هەڵدا. شێوازی سەرکوتکردنی ڕاپەڕینەکان و ڕێبازەکانی دواتر وردە وردە پەرەی سەند و گۆڕا بۆ سیاسەتی نکۆلی و لەناوبردنی سیستماتیک. ئەم پرۆسەیە فۆرمێکی جیاوازی بە حکومەتەکان دا. ئەم سیاسەتە بە شێوەیەکی جێگیر و شاراوە جێبەجێ کرا و بوو بە سیاسەتێکی بەردەوام و هەتا ئەمڕۆش هەمان سیاسەت بەردەوامی هەیە. هەرچەندە ئاکەپە لە کاتی هاتنە سەر دەسەڵات بانگەشەی گۆڕینی ئەو سیاسەتانەی دەکرد، بەڵام بە پێچەوانەوە قووڵتری کردەوە.
کاتێک سەیری هەموو بەشەکانی تورکیە دەکەین، لە ژنکوژییەوە تا کۆمەڵکوژییە کۆمەڵایەتیەکان، لە هەموو ڕووداوێکدا ڕووبەڕووی هەژمارێکی مەترسیدار دەبینەوە. ئەم ژمارانە هەموو جارێک ڕادەگەیەندرێن، باسیان لەسەر دەکرێت و پێداچوونەوەیان بۆ دەکرێت. ژنکوژی و دەستدرێژی بۆتە ڕووداوێکی ئاسایی. لە هەموو بوارەکانی ژیاندا ژنان ڕووبەڕووی چەوساندنەوەیەکی گەورە دەبنەوە. ئازادی ڕادەربڕین خەریکە بە تەواوی نەمێنێت؛ کەس ناتوانێت بە ئاشکرا بیروڕای خۆی دەرببڕێت چۆن یەکسەر ڕووبەڕووی زیندان دەبێتەوە. تەنانەت کەسانێکی زۆر بە وەک بەرێوەبەرانی حیزبەکانیش ڕەوانەی زیندان کراون. ڕۆژنامەنووسان سەرەڕای ئەوەی دەبێت بەشێوەیەکی ئازاد بتوانن کارەکانیان بکەن ڕووبەڕووی دەستبەرسەر کردن و زیندان دەبنەوە. ڕۆژنامەنووسانی کورد لەسەر ئەو جۆرە بابەتانەی کە هیچ کێشەیەکی نییە لە کۆمەڵگاکانی دیکەدا ڕووبەڕووی دادگایی کردن دەبنەوە، تەنانەت لە ڕابردووشدا کوژراون. ئەمڕۆش هەمان ڕێباز بەردەوامە و ئەمڕۆ چڕتر بووەتەوە. هونەرمەند و ئەکادیمیسیەن و کەسایەتیەکان هەمان گوشاریان لەسەرە. بەگشتی هەموو چین و توێژەکان تەنانەت بۆ یەک ناڕەزایەتی دەربڕین ڕووبەڕووی زیندان دەبنەوە و ئەشکەنجە دەدرێن.
دەوڵەت تیرۆرێکی گەورە بەڕێوە دەبات، دەبێت ژینگەیەکی بەدوور لە توندوتیژی بنیات بنرێت
هەمان هەوڵدانە تیرۆرییەکان لە دەرەوەی سنوورەکانی تورکیاش بەردەوامن. لە سێ ڕۆژی ڕابردوودا زیاتر لە ٢٠ کەس لە هێرشەکانی سەر ڕۆژاوا و باشور کوژراون. هەم لە ناوخۆی تورکیا و دەرەوەی وڵات بە بیانووی 'ڕووبەڕووبوونەوە لە گەڵ تیرۆر' کۆمەڵکوژی بەرفراوان ئەنجام دەدرێت. حکومەت بە بیانووی بەردەوام بۆ هێرشەکانی خەڵکی مەدەنی، منداڵان، هونەرمەند و ژنانی کورد دەکاتە ئامانج. بۆ نموونە لە تشرین، بابی تەیار کوژرا. پێشەنگ و بەڕێوەبەرانی ژن بە شێوەیەکی سیستماتیک دەکرێنە ئامانج. ئەمانە هەموویان وڵاتپارێز بوون، کەسانێک بوون کە دەیانەوێت خاکەکەیان و شوێنی نیشتەجێبوونیان بپارێزن. کەواتە تاوانی ئەم گەلە چییە؟ تاوانی ژن و منداڵان چیه؟
هەروەها دۆخەکە لە باشووری کوردستان جیاوازی نییە. لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا ٦هاووڵاتیی مەدەنی لە ناوچەی ڕانیە و بەهدینان کوژران. هەروەها ٢ سەربازی سنووری عێراقی و پێشمەرگەیەک کوژران. هەموو ئەم هێرشانە لەلایەن حکومەتی تورکەوە ئەنجام دراون. دەوڵەتی تورک بە هەمان سیاسەتی کۆمەڵکوژییەوە لە سنوورەکانی خۆی و دەرەوەی وڵات هێڕشەکانی ئەنجام دەدات.
لە لایەک دڕندەیی و کۆمەڵکوژی گەورە ئەنجام دەدەن و لە لایەکی ترەوە وا خۆیان نیشان دەدەن کە بەدوای چارەسەردا دەگەڕێن. بەڵام نە دەڵێن 'چارەسەر دەکەین' و نە پرۆسەکە دیاری دەکەن. بەم سیاسەتە ناڕوونەوە، بەس داوا دەکەن "پەکەکە چەک دابنێ". تەنها دەڵێن 'تورکیەیەکی بێ تیرۆر'، بەڵام لە راستیدا ئامانج تورکیایەکی بێ توندوتیژی نییە. ڕێبەرایەتیمان و ئێمە پێمان وایە کە دەبێت ژینگەیەکی دیموکراتیک و بەدوور لە توندوتیژی بنیات بنرێت. بەڵام ئەمە شتێکی یەکلایەنە نییە. لەم ناوەندەدا توندوتیژی و تیرۆری دەوڵەتی چڕ بووەتەوە.
ئەوەی ئێستا ڕوودەدات، لە ڕوانگەی یاسا جیهانیەکانەوە، تاوانی جەنگە. ئەو سیاسەتە دیکتاتۆریانەی کە حکومەتی ئێستای تورکیە پەیڕەوی دەکات، ڕۆژانە وڵات لە چارەسەری دیموکراتیک زیاتر دوور دەخاتەوە. ئەم ڕەوتە مەترسیدارە نەک تەنیا لە لایەن چین و توێژە خاوەن ویژدانەکانی ناو ئاکەپە، بەڵکوو هەموو چین و توێژەکانی ڕاست و چەپی تورکیە و هەر تاکێکی کۆمەڵگاش دەبێ بیبینن و بە پێیە کاردانەوەیان نیشان بدەن. دۆخەکە زۆر مەترسیدارە. لەم کاتەدا، بە تایبەت لە بارودۆخی ئێستادا، کە هاوسەنگی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە خێرایی گۆڕانکاری بەسەردا دێت. دۆخی سوریا ڕوونە؛ جەنگی جیهانی سێیەم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئارادایە و ئەم دۆخە گەورەتر دەبێت و ڕەنگە وا دەرکەوێت کە دۆخەکە وەستاوە، بەڵام ململانێکان بەردەوامن و پێشهاتی بەدواوە دەبێت.
نوێ دەکرێتەوە...
