نەورۆز داب و نەریتێکی زۆر کۆن و دێرینە کە لە لایەن کورد و گەلانی ئاری، بە شێوەی جۆربەجۆر پەیڕەو دەکرێت. ڕەگ و ڕیشەی دەگەڕێتەوە بۆ کەونارایەکی پێش لە مێژوو. شارەزایانی نەورۆز، بڕوایان وایە جەمشێد کە یەکێک لە پاشاکانی پێشدادییەکان بووە، نەورۆزی داھێناوە. ژیانی ئەو پاشایانە لە ئەفسانە بەدەر نییە و بە سەرھاتەکانیان زۆر خەیاڵین و سەردەمەکەشیان پێش لە چاخی مێژووە، کەوا بێت بنەمای نەورۆز دەگەڕێتەوە بۆ چاخە دێرینەکان.

سەرەڕای هەوڵدان لەلایەن دوژمنان و داگیرکەرانی کوردستان بۆ گۆڕینی ناسنامەی ڕاستەقینەی نەورۆز و هەوڵدان بۆ جیاکردنەوەی نەورۆز لە روحی تاکی کورد، و بەلاڕێدابردنی مێژوو و چیرۆکی ئەفسانەی نەورۆز بۆ کەم کردنەوەی بەها نەتەوەییە پیرۆزەکانی گەلی کورد، بەڵام دوژمنان سەرکەوتوو نەبووە.

لە چاوپیکەوتنێکی تایبەتدا نووسەران و مێژووناسانی شاری کەرکوکی باشوری کوردستان باس لە رۆڵی نەورۆز دەکەن لە ناسنامەی تاکی کورد و کاریگەری نەورۆز لە ڕووبەرووبوونەوەی ستەمکاران و بەرپەرچدانەوەی رژێمە داگیرکەرەکانی کوردستان لەڕێگەی نەورۆزەوە.

نەورۆز وەکو سیمبوڵێکی نەتەوەییە کوردانی کۆکردۆتەوە

تارق کارێزی نووسەر و رۆشنبیری دیاری شاری کەرکوک، بەم شیوەیە باسی لە نەورۆز کرد و نەورۆزی بەم شێوەیە ناساند: " نەورۆز بەشێکە لە ناسنامەی کورد، مێژوونووسانیش دەڵێن کە نەورۆز کۆنترین جەژنی بەری مرۆڤایەتیە کە تائیستا بەزیندووی ماوە، جەژنی نەورۆز لە کۆنەوە وەکو سیمبوڵێکی نەتەوەیی کوردی کۆکردۆتەوە و سیمایەکی تایبەتی بە نەتەوەی کورد داوە.

لەبەر ئەوەی کە شۆرشی کشتوکاڵ لە کوردستان سەری هەڵداوە بۆیە دەبینین کە سەرەتای ساڵنامەی کوردی گرێدراوی سروشتە، سەرەرای ئەوەی دوای شۆرشی کشتوکاڵی شۆرشی پیشەسازی هاتووە بەڵام تا ئیستا شۆرشی کشتوکاڵی ڕۆڵێکی زۆر باڵای هەیە لە ژیانی مرۆڤایەتیدا، باشترین بەڵگەش ئەوەیە کە لەئیستادا شەری نێوان روسیا و ئۆکرانیا کە هەردوو وڵات بەرهەمهێنی گەورەی کشتوکاڵن، ئەم شەڕەی وایکردووە باری ئابوری جیهان تێکبچێت" .

دوژمنان نەیانتوانیوە کورد لە نەورۆز جیابکەنەوە

سەبارەت بە هەوڵدانی دوژمنانی کورد بۆ لەناوبردنی نەورۆز بۆ سڕینەوەی کەسایەتی کورد، تارق کارێزی نووسەر، وتی: "بۆناساندنی نەورۆز خوێندنەوەی جۆر بەجۆر بۆ نەورۆز دەکرێت بەڵام دواجار دەتوانین بڵێین کە نەورۆز بەشێکە لە ویژدانی کۆی نەتەوەی کورد، دوژمنانی کورد زانیویانە کە نەورۆز بەشێکە لە مرۆڤی کورد و هەوڵیانداوە کورد لە نەورۆز جیابکەنەوە، بۆ نموونە عوسمانییەکان لەماوەی ٤٠٠ساڵی دەسەڵاتیان لە کوردستان هەوڵیاندا نەورۆز کز بکەن بەڵام نەیاتوانیوە نەورۆز لەبیری کورد ببەنەوە، وێرای ئەوەی کە گۆڕانکاری لەسەر هزر و ئاینیدا هاتووە. بەڵام بەشێکی کلتوری خۆی پاراستووە کە نەورۆزیش بەشێکە لە کرۆکی ئەو کلتورەدا، دەوڵەتی عێراقیش ناچاربووە کە دان بە نەورۆز بنێت بەڵام هەوڵی داواە ناسناوی ناکوردانەی پێ ببەخشیت بۆ نموونە دەلێت(جەژنی بەهار) یان (جەژنی دار)" .

نەورۆز چەمکێکی ئازادی و شۆرشگێرییە

لەبارەی مانای نەورۆز بۆ خەبات و تێکۆشانی گەلی کورد، نووسەر وتی: "کورد لەڕێگەی نەورۆزەوە بەرەنگاری کردووە و بۆتە چەمکێک لە خەباتی نەتەوەیی خەڵکی کوردستان، بۆ نموونە دەبینین کە لە ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان رژێمی ئێران بەناوی ئایین و مەزهەبەوە دژایەتی نەورۆز دەکات، بەڵام سەڕەڕای ڕێگرییەکان لە گوند و شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان ئاگری نەورۆز دەکرێتەوە، بەهەمان شێوەیە لەباکوری کوردستان کە دەوڵەت هەوڵی سڕینەوەی ناسنامەی کوردی داوە، بەڵام لە رۆژی نەورۆزدا گەورە شارەکانی باکوری کوردستان بەشیوەیەک جۆش و خرۆش بەخویەوە ئەبینێت کە هەست بە زیندوو بوونی نەتەوەیەک دەکەیت، نەورۆز چەمکێکی ئازادی و شۆرشگێرییە، لە رۆژئاوای کوردستانیش بەهەمان شیوەیە" .

(فردەوسی) هەوڵیداوە نەورۆز بشێوێنێت لەپێناو بەرژەوەندی فارس

هەروەها لە درێژەی قسەکانیدا ئەو نووسەرە دەربارەی نەورۆز و جوگرافیای کوردستان وتی: " ئەگەر لە رۆژی نەورۆزدا لە ئاسمانەوە وێنەیەکی رۆژهەڵاتی ناوەراست بگری دەبینین بە درێژایی سنورەکانی کوردستانی گەورە ئاگری نەورۆز کراوەتەوە، پێویستە لێکۆڵینەوەی زیاتر لە نەورۆز بکەین وەکو بەشێک لە کلتور و شارستانیەتی نەتەوەیی کورد کە کۆمەڵێک بەهای زۆر بەرزی تێدایە، دەبێت خوێندنەوەی نوێ بۆ نەورۆز بکەین، لەبیرمان نەچێت کە هەندێک نەتەوە هەوڵدەدەن نەورۆز بکەنە موڵکی خۆیان وەکو دەبینین کە (فردەوسی) هەوڵیداوە نەورۆز بشێوێنێت و لە بەرژەوەندی فارس-دا سوود لە نەورۆز ببینێت" .

کاتێک داگیرکەری تورک دەگاتە (عەفرین) بۆ لێدان لە بەهای شۆرش پەیکەری (کاوەی ئاسنگەر) دەشکێنێت

تارق کارێزی باسی سەردەمی رژێمی بەعسیشی کرد کە چۆن هەوڵی سەرکوتکردنی نەورۆزی داوە و وتی: " ئەو سەردەمەی کە رژێمی بەعس زاڵبوو بەسەر باشوری کوردستاندا، لە رۆژی نەورۆزدا رژێمی بەعس تەواوی هێزەکانی دەخستە حاڵەتی ئامادەباشی بۆئەوەی بەرەنگاری هەستی جەماوەر بێتەوە لە نەورۆزدا، چونکە نەورۆز هەڵگری بەهایەکی شۆرشگێرییە، چونکە نەورۆز مانای ئازادی و سەرفرازی و تێکشانی تەواوی کۆت و بەندەکان، (کاوەی ئاسنگەر) سیمبوڵێکی بەرزە کە لە مێشکی هەموو کوردیکدا چەسپیوە بۆیە کە هێزی داگیرکەری تورک کە دەگاتە (عەفرین) یەکەم کاری شکاندنی پەیکەری (کاوە)یە، لێدان لە کاوەی ئاسنگەر لێدانە لە بەهای شۆرش، رژێمی عێراقیش ڕێگەی نەدەدا کە پەیکەری (کاوە) دروست بکرێت چونکە ئەمە هێزی بە مرۆڤی کورد دەدا، بۆیە دوژمنان هەوڵیانداوە نەورۆز بشێوێنن تا کورد ئفلیج بکەن لە ڕووی هەست و ئامادەیی شۆرشگێرانە" .

نەورۆز جەژنێکە لە قوڵای مێژووەوە هاتووە

لەکۆتایدا تارق کارێزی نووسەر و رۆشنبیری دیاری شاری کەرکوک، دەربارەی پاراستنی کورد لە جەژنی نەورۆز سەرەڕای هەوڵەکانی دوژمن دژ بە شێواندنی نەورۆز، وتی: "دوژمنان بە بڵاوکردنەوەی هەندێک دروشمی دژە نەورۆزی وەکو (کورد ئاگر پەرستە) و (لێدان لە پەیکەری کاوە)..هتد، ئەمانە هەمووی هەوڵێکە بۆ لێدان لە کەسایەتی کورد و کەم کردنەوەی متمانەی بەخۆی، نەورۆز لە ویژدانی هەموو تاکێکی کوردایە و سەرەڕای هەموو هەولەکانی داگیرکەران و دوژمنانی کورد بە درێژایی مێژوو کە هەوڵیانداوە لە بەرزی نەورۆز کەم بکەنەوە نەیانتوانیوە چونکە بەشێکی دانەبڕاوە لە مرۆڤی کورد، نەورۆز جەژنێکە لە قوڵای مێژووەوە هاتووە زادەی چەند رۆژێک نیە" .

(نەفەرتیتی) فەرهەنگی نەورۆزی بۆ مسریش گواستۆتەوە

هەروەها ستار جەباری نووسەر و مێژووناس، دەربارەی نەورۆز و مێژووی جەژنی نەورۆز بەم شیوەیە بۆ ئاژانسی هەواڵی فورات (ANF) دوا: "نەورۆز جەژنێکی کوردییە و مێژوویەکی کۆنی هەیە، سەچاوەکانی مێژوو و هەروەها بەتایبەتی کتێبەکانی مێژووناس پرۆفیسۆر جەماڵ ڕەشید کە خەڵکی شاری کەرکوک، لە کتێبەکەیدا باس لەوە دەکات کە (نەفەرتیتی) کچی پاشای خۆرییەکان کاتێک هاوسەرگیری لەگەڵ فیرعەون کردووە، چەند سەدەیەک پێش زاینی، لە بەهاردا دەرچووەتە دەرەوە کە ئەمەش لە مێژووی میسری یەکەم جارە شاژن دەربچێتەوە دەرەوە بۆ ئەنجامدانی جەژن، تائیستاش مسرییەکان ئەو یادە بەرزڕادەگرن و ناوی دەنین (هەلمژینی بای سروە)، بەپی ئەفسانەی نەورۆز کە کورد شایەکی بێگانەی ستەمکاری هەبووە، کە کەسێکی کوردیش بەناوی کاوە هەستاوە بە ئەنجامدانی کودەتایەک و کوشتنی ئەو پاشا ستەمکارە و دانانی گەنجێکی خوێندەوار بەناوی فەرهاد لەجێگای ئەو پاشا بێگانەیە" .

نووسەرانی تورک و فارسی شۆڤێنی هەوڵیاندا داوە کاوە بەشێوەیەکی پێچەوانە نیشان بدەن بۆ ناشرین کردنی نەورۆز

سەبارەت بە هەوڵەکانی دوژمنان و داگیرکەرانی کوردستان بۆ شێواندنی مێژووی جەژنی نەورۆز، ستار جەباری شارەزای مێژوو، ئەوەی خستەڕوو: "دوژمنانی کورد لەدێر زەمانەوە هەوڵیانداوە، ئەم جەژنە مەزنەی کورد بشێوێنن و نەک تەنها جەژنی نەورۆز بەڵکو دوژمنانی کورد هەوڵیانداوە تەنانەت داستانی (رۆستەم و زۆراب)  بەلاڕێدا بەرن، فەردەوسی کە لەلایەن شا مەحمودی غەزنەوی کە بە بڕی باری ماینێک زێری پێ بدات لەبەرامبەر نووسینەوەی شانامەیەک لەبەرژەوەندی خۆیاندا، لەکاتی نووسینەوەی شانامە (فەردەوسی) ئەفسانەی (کاوەی ئاسنگەر) و (ڕۆستەم و زۆراب) بەلارێدا دەبات، زۆرێک لە نووسەرانی تورک و فارسی شۆڤێنی هەوڵیاندا داوە کاوە بەشێوەیەکی پێچەوانە نیشان بدەن بۆ ناشرینی کردنی یادی سەرکەوتن بەسەر ئەو پاشا ستەمکارە لەلایەن کاوەوە، هەروەها داستانی رۆستەم و زۆراب زۆرکاری لەسەر کراوە بەڵام دوژمنانی کورد سەرکەوتوونەبوون لە بەلاڕێدابردنی" .

لەڕێگەی نووسەرانی بەکرێگیراوی کورد هەوڵدەدەن مێژووی پڕ سەروەری کورد بەلاڕێدا بەرن

هەروەها ئەو شارەزای مێژووە، وتیشی: "لەدوای ڕاپەرینی باشوری کوردستان، داگیرکەران و دوژمنانی کورد لەڕێگەی نووسەرانی بەکرێگیراوی کورد دووبارە دەستیان کردۆتەوە لە لێدان لە بەها بەرزەکانی نەتەوەیی کورد لەنێویاندا جەژنی نەورۆز، نووسەرە بەکرێگیراوەکان هەوڵدەدەن کە کەسایەتی کاوەی ئاسنگەر وەکو بەکرێگیراو و بەجاش لەقەڵەم بدەن تا مێژووی پر سەروەری کورد بەلاڕێدا بەرن، بەڵام هەوڵەکانی دوژمنان سەرناگرێ و پێویستە پارێزگاری لە مێژووی خۆمان بکەین، میللەتانی ناوچەکە کە مێژوویان وەکو کورد نەبووە هەوڵیانداوە خۆیان بکەن بەخاوەنی جەژنی نەورۆز" .

(مەم و زین) دەنوسێتەوە بۆ بەرپەرچدانەوەی هەوڵی شیواندنی مێژووی کورد

سەبارەت بە گرنگی جەژنی نەورۆز بۆ گەلی کورد ، ستار جەباری دەشڵێت: "نەورۆز بۆ کورد جەژنی سروشت و جەژنی سەرکەوتنە بەسەر پاشایەکی بێگانەی ستەمکارە، ئەحمەد خانی داستانی(مەم و زین) دەنوسێتەوە بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەو هەوڵانەی کە دەدرا بۆ بەلاڕێدابردنی مێژووی کورد، کە لە (مەم و زین) ئاماژەشی پێدەکات و دەڵێت ئێمە گەلێک خاوەن مێژووین و گەلێکی ئازادخواز و ئاشتیخوازین، بەڵام بەداخەوە کە یەگرتوو نین ئەگەر یەکگرتوو بووینایە، بەڕاستی هۆکاری نەبوونمان بە نەتەوەیەکی خاوەن وڵات بەهۆی یەگرتوو نەبوونمانە".

لە بەندینخانە لە کەرکوک لەرۆژی نەورۆزدا جل و بەرگەکانی دەسوتێنێت

سەبارەت بەڕۆڵی نەورۆز لە تێکۆشان و خەباتی گەلی کورد لە باشوری کوردستان، ئەو نووسەرە بەم شیوەیە باسی کرد: "لە سەردەمی رژێمی بەعس لە باشوری کوردستان، ئاگری نەورۆز قەدەغە بوو، کوردان لە باشوری کوردستان وەکو بەرهەڵسکاری، دژی رژێمی بەعس ئاگری نەورۆزی دەکردەوە، کە پۆلیس هێزە ئەمنیەکانی رژێمی بەعش گەنجانیان دەستگیر دەکرد و ئازار و ئەشکەنجەیانیان دەدا، بەڵام گوێیان نەدا بە سزاکانی رژێمی بەعس، شاعیری ڕەوان شادی شاری کەرکوک( خالید دلێر) کە لە بەندینخانە دەبێت لە کەرکوک لەرۆژی نەورۆزدا جل و بەرگەکانی دەسوتێنێت،

بەسووتاندنی کراسەکەی بەری بەرپەرچی رژێمی دەدایەوە دەیوت من هەم

هەروەها لە درێژەی باسکردنی یادەورییەکانی نەورۆز لەسەردەمی رژێمی بەعس ستار جەباری وتیشی: " لە سالێ ١٩٦٩ دێتە بیرم کە نەورۆز قەدەغە کرا لەلایەن رژێمی بەعسەوە، کوڕێکی کوردپەروەر هەبوو کە ناوی (جەبار)بوو، ئەو جەبار ناوە دێتە بیرم کە لەبەرچاوم کراسەکەی بەر خۆی لەسەر تەختەی ویستگەی شەمەندەفەری کەرکوک سووتاند و بەدەوری ئاگرەکەوە دەسوڕایەوە شعری(ئەم رۆژی ساڵی تازەیە نەورۆزە هاتەوە)ی دەوتەوە. هەرچەندە دەنگی خۆش نەبوو و شعرەکەشی بەباشی نەدەزانی بەڵام بەو شێوەیە بەرپەرچی رژێمی دەدایەوە دەیوت من هەم، هەرچەند پۆلیس هات بۆ لێدانی بەڵام ئەو لەجێگای خۆی نەجولایەوە وەکو تەحەدا کردنی قەدەغەکردنی نەورۆز لەلایەن رژێمی عیراقەوە، بەڵام لە دوای ڕووخانی رژێمی عیراق و ئاسایی بوونەوەی ئەنجامدانی جەژنی نەورۆز هەستەکەم کە ئەو روحی نەتەوایەتیەی جاران نەما و گەل سارد بووتەوە" .

ف.ق