یوە چا خاڵا ماوەی ویەرەنە دەسنیشانە کریێنە فرەو جارا وەروو گۊشا گنۊ، ئانێنە، کە ' جە جیهاننە سەرەورڎای ڕەوا و حەرپاسە نەژادپەرستی ئینا ئارانە'. جەنگ، قەیرانوو پەنابەرا، قەیرانی ئابووری ئا فاکتەرێنۍ، کە ئارۊنە مافەک دیاریۍ کەرا. ئۊزگور سەڤگی ئۊرالە کتێبەکەشنە بە نامۍ برینەکێما قووڵێنێ- مەیدانوو ویرکەرڎەیۊ و کۊنیالیزمی ئافازی ئاماژە پا هەقیقەتییە کەرۊ، کە فاشیزم بابەتێوە تەمامنەکریان و نەیاوان دمایی و تەنانەت وزیایرەیچش نییا. کتێبەکەنە ئاماژە بە پەنابەرڎەی پەی یادەوەرییەکاو ویەرڎەی و نیوفاشیزمی جە دووۍ وڵاتاو تورکیای و فەڕەنساینە کریان.

ئۊزگور سەڤگی ئۊرالە، کە ئەندامەو پەروەرڎە و فێرکاریینە زانکۊوو کەمبریجینە سەبارەت پا بابەتەیە قسێش کەرڎۍ و واتش: "ئەگەر ئێمە نموونەکا پێسە بەرازیلی و هیندستانی، سەرتاسەروو جیهانینە بەرزبییەیۊ جمیەرە سیاسییە نەژادپەرستەکا، نیۊفاشیستەکا، بیانی فۊبیکەکا و ڕاسگێرە تندڕەوەکا، لاوازبییەی پارتە ناوەندییەکا ئەورووپانە و زیادتەربییەی هێزوو پارتە نیوفاشیستەکا لە پەرلەماننە و ژیوای کۊمەڵایەتینە ورسەنگنا، بی سەبەبوو ئانەیە ترەمپ ئەمریکانە دەسەڵاتش گێرت دەس، جە بواری ئەکادیمی و هەم سیاسیچنە سەرجەنۊ حەز و واستەێوە پەی کۊڵیایۊی و قسەوباسی سەروو فاشیزمی ساز بییەن. ئێمە متاومۍ سەرڎەمی سیاسیی ئارۊینە پێسە فاشیزمی بشناسمێش؛ فاشیزمی کلاسیک کام تایبەتمەندیێشە دماییشا ئامان و کام بنەما و کۊڵەکێچش ئارۊنە هەرمانە کەرۊ؛ نیوفاشیزم، پۊست-فاشیست یا ڕاسگێرە تندڕەوەکۍ پەی پێناسە و ئشناسای ئا جمیەرەیە چەمکۍ دروستەرێنۍ. جە قسەوباسەکاو ئیکۊلۊژی و ئیکۊفاشیزمیوە گێرە تا دژایەتیی ڕەگەزی، ئێمە متاومۍ باس جە بنچینەییتەرین سوڕگەکا و چەقوو جمیەرەکاو ئارۊی کەرمۍ.

پێسە کتێبەکەمنە هەوڵێم دێنۍ ئەرەبیاونووش، لاو منۊ چند پیمانە و بنەمێوە گرنگێنۍ. وەڵۍ گرد چێوێوەنە، ئاندە کە دەس بدۊ جە چوارچو و قاڵبی تایبەتنە، کە ئێمە دلێشنە بارەو فاشیزمیوە قسەوباس کەرمۍ، بابەتەکەی وزمۍ ڕووە. متاومێجە یەرۍ بنەمۍ جیێوە بوانمێشەو؛ فاشیزم پێسە ڕژێمی، فاشیزم پێسە جمیەری و فاشیزم پێسە چوارچوێوە ئایدۊلۊژیکی. کتێبەکەنە زیادتەر باسم جە دەسوستەی دلۍ جمیەرە نیۊفاشیستییەکا جە بەکارئارڎەیۊ ویەرڎەینە و چەنیەتیی وەڵابییەیۊ ڕیتۊرکی (نیۊ) فاشیستەکا جە ورسەنگنای ویەرڎەینە، کەرڎەن".

' فاشیزم لاپەڕێوەن کە نەیاوان دمایی '

سەڤگی ئۊرالە درێژەو قسەکاشنە باسوو فاشیزمیش کەرد کرد و پێسە دوا: "هەڵبەتە وەختێوە ماچوو فاشیزم لاپەڕێوە نییا، کە یاوابۊ ئاخر و ئارۊیچەنە بەرڎەواما، مەبەستم ئانە نییا، کە فاشیزمی کلاسیک بە بۍ فاڕیای بەرڎەواما. پێویس مەکەرۊ، کە شمە کەسانۍ ئەکادیمیۍ بیدۍ تا ئانەیە ویندۍ، کە جیهانوو ئارۊینە جیهانوو ساڵەو ١٩٢٠ و ١٩٣٠ چندە جیاوازا، وەختێوە فاشیزمی کلاسیک دروس بی، کە ماوێوە دماو جەنگی، کە پەنەش واچێنۍ جەنگی گەورە، جەنگی دووەم نزیک بۊوە. دۊخوو بەسەروازگەکەرڎەی و میلیتاریزمی، وەروو ئانەیەی سەرتاسەروو ئەورووپاینە ئامادەباشیێوە سیاسی و ڕێکوزیا و ساعیب هێزەکاو چینوو کرێکاری، پارتی و کولتووروو چینوو کرێکاری هەن، هەیە، ئێمە فرەو لایەنە ناکۊکا وزمۍ لاوە؛ جیهانێوەنە کە دلێشەنە 'جەمسەری سۊسیالیست'ی دەوروو ناوەندێوە پێسە یۊبیەی سۊڤیەتی سۊسیالیستینە کە تەرسی، بەرژەوەندی و ملەملۍ مۍ ئاراوە، ئەرەمەرزیان. بەدڵنیاییوە جیهانوو ئارۊینە فرە جیاوازا. پێسە مێژووشناس جۊف ئێلی جیاوازیی بەینوو فاشیزمی کلاسیک و نموونەکەو ئارۊینە، بە دیای پاڕامێتروو چوارچێوە ژیۊپۊلیتیکییەکا، قەیرانی ئابوری، پەیوەندیی چینایەتی و "پەیوەندیی چینایەتی چەنی نەتەوایەتی"، پارتە سیاسییەکا و گلێرگەی مەدەنی وزۊ وەروو چەما. دماتەر دیسان سەرنجە کێشۊ پەی سەروو گرنگیی قسەوباسوو فاشیزمی ئیساتێنە و گرنگیی دیای بەراوردکارانەی. وەروو ئانەیە یاگۍ مشتومڕی نییەنە، کە ئارۊ ڕێک پێسە ١٩٣٠ین، زانستی یان ئیزۊتریک؛ من پاسە فکرۍ کەرووە، کە وەروو ئانەیە جە دۊخی سیاسی ئارۊی خاس بیاومێنە، مشۊم پێسە فاشیزمی پێوە ویر کەرڎۍ.".

'گرنگتەرین جیاوازی بواروو ئۊبجێکتیڤوو قۊناغوو کۊلۊنیالیستیوە سەرە ورمدۊ..'

ئۊزگور سەڤگی ئۊرال باسوو ئانەیشە کەرد، کە زیاتەر هەوڵۍ مدۊ پێوە ویرۍ جە فەڕەنسای و تورکیای کەراوە، پێسەش وات: "تورکیانە هەم جە جیهانی ئەکادیمیک و هەمیچ جە بواری سیاسینە حەزی قەوەتش هەن. ئێمە بەگردین هەوڵۍ مدەیمۍ کە جە گرد چێوێو بڕمێشرە پیسە ئانەی تورکیا بەشۍ جە پڕۊسە هەرێمایەتی و جیهانییەکاو ئی جیهانیوە نییا. وەلۍ تورکیا بەشێوەن جە جیهانی، کە بە پڕۊسە و قۊناغوو فاشیزمیرە ویەرۊ، بەشێوەن چانەیە و دەسچنوو دەوڵەتیچ ئانەیە خاس مزانا. وەروو ئانەیە من قەناعەتم پاسنەنە، کە ئەوەکۊڵیای بەراوردکاری کە وەڵات و نموونە جیاجیاکانە پێوە ورسەنگنا، دەورش جە یاواینە چا چێوانە بۊ، کە ڕووە مڎا.

هەرپاسە متاومۍ جەیۊشییەی و جیاوازیی بەینوو فەڕەنسای و تورکیایچ ورسەنگنمۍ، پێسە ئانەیە تورکیانە جە ئەنجاموو توندوتیژی نەژادپەرستیی یاسایینە، فرەو کەسای تەری بەتایبەتی سیاوپۊسۍ و عەرەبەکۍ کوشیۍ، هێزەکاو پۊلیسی و جەندرمە بۍ سزا ڕزگارشا بی. تورکیانە فەڕەنسایچەنە فرە گرووپۍ تندڕەوۍ، نەژادپەرسۍ و دژە کۊلۊنیالیستۍ بە بەستەیۊشا بە ئارۊیۊ، وەروو ئانەیە تاوانە وەڵینەکا بەڕسمی بشناسیا و شەرمەزارۍ کریا کۊشیا. ئا گرووپۍ سەرباروو گرد نۊعە تندوتیژیێوە دەوڵەتیچ  فرە داواکاریۍ و قسۍ تازۍ و بنچینەیۍ پەرە پەنە مڎا.پێدەدەن. حەرپاسە فەڕەنسانە، پێسە تورکیای لایەنە جیاجیێکۍ دەوڵەتی وەختی جیاجیانە وێشا بە ناچار موینا، کە بڕۍ هەنگامۍ بنیا و جەوهەروو ئا هەنگاما منیاشا و ئانۍ کە مانادارێنۍ یان نا فرە قسەوباسشا سەرۊ کریۊ. فەڕەنسایچەنە پێسە تورکیای، زوانێوە قەوەتوو نکۊڵی و ڕیتۊریکی، کە بە زوانیوە دلیۍ قسۍ کەرۊ. وەلێگەرەکش نییا جە وشکی و ڕەقیی وێش پاشەکشۍ کەرۊ، نەک حەر جە ئەرەمەرزیایە فەرمییەکانە، جە ئەکادیمیا، لایەنە ڕۊشنویرییەکانە، ویرۍ جە وێش کەرۊوە. جە دنیاو ئادینە، جگە جە  کۊنەپەرسی و ڕووسیاوی، سەرجەنۊ وێش ساز کەرۊوە.

گرنگتەرین جیاوازی بواروو ئۊبجێکتیفی پڕۊسەو کۊلۊنیالیزمی مۍ ئاراوە؛ کۊلۊنیالیزموو فەڕەنساین سەروو جەزائیریوە نموونێوەن کە بە ئۊبجێکتیفتەر جە چوارچوەو کۊلۊنیالیزمی کلاسیکینە یاگۍ گێرۊ جێدەگرێت. لێوە تەرۊ پەیوەندییەکاو تورکیا- کوردستانی، جە پەیوەندیی کۊۊنیالیزم- میترۊپۊلەکاو بەروو وەڵاتی وڵات جیاوازتەرێنۍ، ئاڵۊزتەرێنۍ و پێوەرە بەسیێنیوە، پەی بەروستەی و تایبەتمەندی،پێسە نموونەی،من جە نامەو دکتۊراکەیمنە، چەمکێوە پێسە 'ئیدارەدای بە کاریگەریی کۊلۊنیالیزم'یم بەکارئارد.  کوردستانیچنە بە بڕواو من هێزی هەرە گرنگی سیاسی یان دژە کۊلۊنیالیست، یان جمیەروو کوردی، بەرنامە و دوورنمای سیاسی پێشکەش بە تەماموو تورکیای کەرۊ، تەنانەت سەروو ئاستی هەرێمی و جیهانیچ وەڵێنیاز وزۊ ڕووە.

س.ز