دەسەو ڕاۋەبەری کەژەکەی ئەرەیاۋنېۋەش ۋەڵا کەرڎۊ و بۊنەو ساڵیاڎو کۊکوشی ٣ۍ ئابی و دەس سەرەرە گېرتەو دەسەڵاتو ئەفغانستانی جە لایەنو تالیبانیوە جە ١٥و ئابی، جە بەینو ٣پۍ ١٥و ئابی کەمپینېۋەش ئەرەیاۋنا. کەژەکە ئاماژەش پانەی کەرڎەن کە کەمپینەکە بە دروشمو "جە دژوو هجومەکا پیای دەسەڵاڎ وازی، ئێمە ئینایمۍ چنی ژەنا شەنگالی و ئەفغانستانی" ملۊڕاۋە.

کۊکوشی شەنگالی

ئەرەیاۋناکەو کەژەکەی پی جۊرەنە:

"٩ ساڵۍ سەرو کۊکوشی شەنگالی-رە ۋیەرۊ، کە جە ٣ۍ ئابو ٢٠١٤ینە جە لایەنو چەتەکا داعشېوە ئەنجامدریا، تەمامو جەهانی بە شێۋېۋە راسەوخۆ ۋینەرش بۍ، بەڵام دەسوەردایشا نەکەرڎ، هێزە سەروازییەکۍ پەدەکەیچ بڕەمۍ. سەرەتا بە رێزو پنەزانایۊ یاڎو ئا ژەن و پیاو و زارۊڵە ئێزدییاما کەرمېۋە کە جە کۊکوشیەکەنە گیانشا جە دەسدا. حەرپاسە هجوماکا ئا هێزە دڕنڎەیە کە دوژمنو ژەنۍ و ژیاین بە تنی شەرمەسار کەررمۍ. سڵام چا کۊشیا و مدرامانەیچە کەرمۍ کە بۊنەو پارېزناو ئشناسنامە و بیەو خەڵکی ئێزدیماوە ملۊڕاۋە. پېسە قۆناغو کۊکوشی، جە ئیسە بەدمایچۊ جە گرڎ هەلومەرجێۋەنە ئێمە ئینایمۍ چنی گەل و ژەنا ئێزدی.

جە سەڎەو ٢١ینە ۋەروچەماو دنیېۋە، هێزەکۍ عێراقی و پێشمەرگەی کە ۋەرپەرسۍ شەنگالی بېنۍ بۍ ئانەی ۋەرگیری جە خەڵکی ئێزدی ئێمە کەرا ۋەران ۋەر بە کۊکوشینە جیاشائاستۍ. جە ئاکامەنە شەنگال وێرانبی، هەزاران ئینسانۍ بۍ گوناحۍ قەتڵوعام کریۍ ، بە هەزاران ژەن و زارۊڵۍ ئەڕفیۍ، جە بازاڕەکا کۆیلە ورەتەینە ورەشیۍ، هجومی دەرونی، کولتوری، جەستەیی و رەگەزی کریا سەرشا، بە سەڎان هەزار کەسۍ پۍ ئانەی ژیایشا رزگار کەرا گرڎ چېۋۍ ۋېشا جیا ئاست و ملو ڕاو کۆچکەرڎەیشا گرتەنە ۋەر. بە مەڵامەتو هجومەکاوە ٥٠٠ هەزار کەسۍ جە شەنگال ئاوارۍ بیۍ. هەڵای ٢٥٠ هەزار ئێزدیۍ دوور جە مەنزڵو ۋېشا جە مەنتیقەکا عێراق، تورکیا، سوریای و ئەوروپاینە بیېنۍ بە پەناهەنڎۍ. داعش جە شەنگال هجومی کۊکوشیش پۍ سەرو گلېرگەی ئێزدی بە شێۋېوە سیستماتیک بە سیاسەتو جینۆسایدو ژەنا ڕاوەبەرکەرڎ. چا مەنتیقای کە ئەرەگیرش کەرڎۍ نزیک بە حۊت هەزار ژەنی و زاڕۊڵېش ئەڕفۍ، سەڎان کەسېچش کوشتۍ. ژەنی پېسە کۆیلەو سێکسی جە بازاڕەکانە ۋرەشیۍ، کرڎەوۍ دژە مرۆڤایەتیۍ ۋەران ۋەرشا ئەنجامدریا. داعش حەرپاسە فاڕای ئایینیچش سەرو ئا ژەن و زارۊڵارە سەپنا کە ئەڕفېبېنێش. دماو ئانەی زاڕۊڵەکېچش کەرڎۍ بە مسوڵمان جە جەنگە تاریکەکەو ۋېشانە پېسە جەنگاوەری بەکارشا ئارڎۍ، بە شێۋېۋە سیستماتیک ناوەنڎە ئایینیەکۍ ئێزدییەکاشا کاول کەرڎۍ. کرڎەوۍ کوشتەی، فاڕای زۆرەملۍ ئایینی، بەکۆیلەکەرڎەی، بازرگانی کەرڎەی بە ئینسانیۊ، دەسدرێژی، ئاوارە کەرڎەی زۆرەملۍ و پەروەردەکەرڎەی زارۊڵا ئێزدی جە کەمپەکا تیرۆرو داعشینە پېسە سەروازی، تاوانۍ پاشێلکەرڎەی مافەکا مرۆڤینۍ کە مشۊم ئەنجامدەرەکېشا داڎگایی کریا. ٨٧ قەبرۍ بەکۆمەڵۍ ئا کەسا کە جە لایەنو داعشیوە کۊکوش کریۍ دەسنیشان کریېنۍ، بەڵام تەنیا ٣٦ قەبرۍ بەکۆمەڵېشا هۊردریېنۍ.

سەرەڕاو ۋیەرڎەو ٩ ساڵا سەرو جینۆسایدو شەنگال-یرە، هەڵای چارەنۋیسو ٢٧٠٠ ژەنا و زارۊڵا ئێزدی مەزانیۊ و دیار نیا کە جە لایەنو داعشیوە ئەڕفیېنۍ، پېسە کۆیلەی ورەشیۍ و گیریۍ. خاکو شەنگالی کە نیشتمانو پارېزنای کولتور، ئایین، بیە و ژیای خەڵکی ئێزدیمانە، هەڵای تەرسەو کۊکوشی و جینۆسایدیش ئینا سەر. ئا هەڕەشۍ و مەترسیۍ هەڵای دمایشا پنە نامان. دەوڵەتو تورکی بەنزیکەیی گرڎ ڕۋۍ بە گرڎ جۆرە تەکنەلۆجیایۍ جەنگی سەرمەشقا و رۆڵەکا گەلی ئێزدیما تیرۆر کەرۊ. پەدەکەیچ گرڎ ڕۋۍ بە درۋۍ، پرۆپاگەنڎەو نامە زڕنای و چەواشەکەرڎەی کەرۊشا ئامانج و هەڕەشېشا ۋنەکەرا.

ئەقڵیەت و کرڎەوەکاو داڎعش-تالیبان هامشێوەو یۊترینینێ

ئەفغانستانیچ بە هەمان شێوە هجوم کریۊ سەروو ژەنا. جە ئەنجاموو ئا داڎیوساناینە ئەمریکا چەنی تالیبانی جە ساڵانی ویەرڎەنە بەردش ڕاوە، بە مەبەستوو کێشیایۊی، جە ٢٩ شوباتوو ٢٠٢٠ دۊحەنە ڕێککەوتەێوەش چەنی ئیمزا کەرڎۍ. جە ئەنجاموو ئا ڕێککەوتەیۊ ٢٩ نیسانۍ بەدماوە ئەمریکا و ناتۊ دەسشا کەرد بە کێشنایۊ هێزەکاشا ئەفغانستاننە. تالیبان هەنگام بە هەنگام وەڵاتەکەش وست چێروو کۊنتڕۊڵیشۊ و جە ئابوو ٢٠٢١ دماو ئانەی کابۊلی پایتەختش کۊنتڕۊڵ کەرد، سەرجەنۊ دەسەڵاتی دژەژن و دژە گلێرگەو وێش ئەرەیاوناش. ئەقڵیەت- ئەندێشە و دەسەڵاتداڎری-کرڎەوەو داڎعش – تالیبان هامشێوەو یۊترینینۍ. دەسەڵاتداڎری تالیبانی سەروو دوژمنایەتی و دژایەتیی ژەنا مەرزیانرە، دماکەوتانەتەرین کرڎەوەکۍ، دژایەتیی گلێرگەی و ئینسانیەتی بە پاڵپەشتیی هێزە میاننەتەوەییەکا درێژە پەنە مدۊ. ڕووداڎیۍ هامشێوەو شەنگالی، ئەفغانستانیچەنە ڕووەشا داڎ. جیهان سەروو بنەماو ڕێککەوتەی بەینوو ئەمریکای و تالیبانی، دماو ئانەی تالیبان یاواوە دەسەڵات تەنیا تەماشەو کۊکوشیی تراژیدیاو ئینسانیەتیش کەرد. وەڵۍ گرڎ چێوێنە ڕاسیی دەسەڵاتوو جیهانوو وەرنیشتی، کە هەوڵۍ مدۊ دوژمنایەتیی وەراوەروو ژەنا شارۊوە، بەتایبەتی دماو ئانەی شەنگال ڕادەسوو داڎعشی، ئەفغانستانیچ ڕادەسوو تالیبانی کریا، بەرجەسە بی. هەردوویشا کۊکوشیێنۍ. دژوو ژەنان بەتایبەتی جە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە ئاستوو پیلانگێڵنیی جیهانیچنە. ئەنجامی بەرجەسەو ئانەیچ داڎیمە هەن. پیاسالاریی دەسەڵاتداڎر و مەژگوو پیێوە دوژمنوو ژەنا، کە پەشتی بە هامکێشەو بەرژەوەندی، دماکەوتانەتەرین هامپەیمانیی دەسەڵاتین. پەوکای سڵام جە مدرامانی ڕەسەنوو واڵاما ئەفغانساننە کەرمۍ، کە دژوو گرڎوو نائینسانیەتینۍ، قەدەغە، فشار و ستەموو ڕژێموو تالیبانی دماکەوتەی پاشەکشۍ جە مدرامانی مەکەرا.

مشۊم دەوڵەتوو تورکی داڎدگایی کریۊ

 ئەفغانساننە هەوڵۍ  دریا، کە هەنگام بە هەنگام ژەنی کریا جبەروو ژیوای کۊمەڵایەتی و کۊیلایەتییشا ملەرە بڕیۊ یانەنە. شەنگالیچنە هەڕەشۍ جە ئیداڎرەو وێڕاوەبەری و وێپارێزنای، بە ئشناسنامەو وێشۊ ژیوۊ و هجوومش کریۊ سەر. ئا دەوڵەت و کاراکتەرۍ کۊکوشییەکاو ئەفغانسانی و شەنگالینە دەورشا هەن، چەمێشا قووجنێنۍ، مشۊم وەرڎەموو ژەنا و ئینسانیەتینە وەنەسا پەرسیۊوە  و باجەکەیش بداڎ. هەرپاسە مایۍ شەرمەزارینە بەتایبەتی تورکیا، کە پەشتیوانییش جە ڕێکوستەی تیرۊریستا داڎعشی کەرد و هجوومەکێش ڕێکۍ وستۍ، هەرپاسە وەڵاتای تەرۍ، کە وەرپەرسێنۍ و داڎدگایی مەکریا. جە هەمان وەختنە هەڵوێستی وەرەچەما پەی کەرڎەی کۊکوشیی تەری.

نەتەوەیۊگێرتەکۍ، پەرلەمانوو ئەورووپای و چنڎین پەرلەمانۍ وەڵاتا دڕندەیی شەنگالیشا پێسە جینۊسایدی قەبووڵ کرد. بەتایبەتی داڎوا چا دەوڵەت و یاگا کەرمۍ، کە جینۊسایدشا بە ڕسمی ئشناسان، پەی داڎدگاییکەرڎەی وەرپرسیارا هەنگامە بنیا.

پەی ئانەی هەزاران ژەن و زارۊڵەو ئێزدییا، کە تا ئیساتۍ ئەسیرۍ داڎعشینۍ، ئازادۍ کریا، مشۊم جە ئاستی میاننەتەوەییچنە هەرمانە کریۊ. هەمان وەختنە پەی ئا ئێزدیا، کە بە فەرمانەو ٧٤ەمینەوە ناچارۍ بیێنۍ خاکوو وێشا جیا بازا و جە هەلومەرجی دژوارنە ناچارێنۍ کەمپەکانە مەناوە. وەروو ئانەی بلاوە یاگۍ وێشا، هەرپاسە ئانۍ زەرەرشا وەرکەوتەن قەرەبوو کریاوە، یاگە ئەڵغاممجیێکۍ پاکۍ کریاوە و شاروو شەنگالی ئاوەداڎن کریۊوە، ئێمە داڎوا جە سەرجەموو هێزە بەیننەتەوەییەکا کەرمۍ.

وێپارێزنای وەراوەروو جینۊسایدی و ژەنکوشتەی

دژوو جینۊسایدی و کوشتەی ژەنا ماچمۍ کە گەل، گلێرگە و ئایینەکۍ کە فشارشا وزیۊ سەر مافوو وێپارێزنایشا هەن و مافێوە ڕەوان. ئانەیە وزمۍ ڕووە، کە گرڎوو پێکئاما و فرەڕەنگییەکا مافوو وێڕێکوستەیشا هەن و ئینەیچ مافێوە بنچینەیی و ڕەوان. پەوکای داڎوا جە ژەناو لایەنگێراو دیموکراسی و مافەکاو ئینسانی کەرمۍ کە پەشتیوانی جە ڕاسیی وێڕاوەبەریی خەڵکوو شەنگالی بکەرا.

بەینوو ٣ و ١٥و ئابینە کەمپین

ئێمە پێسە کەژەکەی ئەرەیاونمێش، کە بە بۊنەو ساڵیادوو کۊکوشیی ٣ ئابوو شەنگالی و ١٥ ئابی، کە ئەفغانستاننە تالیبان ئاماوە سەروو حوکمی، بەینوو٣ و ١٥ ئابینە بە دروشموو ' دژوو هجوومەکاو پیای دەسەڵاتوازی، ئێمە ئینایمۍ چەنی ژیوای شەنگالی و ئەفغانستانی' کەمپینێوە دەس پەنە کەرمۍ. جەڕاسینە ئێمە ڕاو ڕووەداڎیەکاو کوشتەی ژەناوە خاس مزانمۍ، کە مۊدێرنیتەی سەرمایەداڎری سەرڎەسەی پیای قەوەت کەرۊ، یاگێش پەی کەرۊوە و ژەنا بەرەوە کۊکوشی بەرۊ.وەروو ئانەی ئێمە دژوو کۊکوشیی ژەنا، ژیوگەی و ژیوای مردمێوە، کە ئینێچ هەرمانەو پیاوەتیی باڵادەسی دەسەڵاتوازوو مۊدێرنیتەی سەرمایەداڎرینۍ، مشۊم ئێمە پێسە ژەنا ئانەیە پەی وێما بە بگێرمۍ، کە جە گرڎوو مەیداڎن و ساتەکاو ژیواینە کۊشیای ڕێکوزیا پەرە پەنە بدەیمۍ.

ئامانجوو کەمپینەکەی

ئا ڕاسییە کە تا ئیساتێچ کوشتەی دژوو ژەنا، پێسە تاوانێوە دژوو ئینسانیەتی مەنریۊرە، بۊ مایۍ ئانەی دەوڵەت و دیکتاتۊرەکۍ، کە بە سیاسەتوو قاڕچنیەیۊو ژەنا هەوڵۍ مداڎ وێشا سەروو پایاوە مردنا، جە داڎدگاییکەرڎەی بە سەبەبوو ئا تاوان و هجوومە بێباکاوە جە دژوو ژەنا مەتەرسا. تا ئا وەختە کۊکوشکەرڎەی ژەنا پێسە تاوانی جە دژوو ئینسانیەتی قەبووڵ نەکریۊ، پێسە کۊکوشکەرڎەی دژوو سیاسەتەکاو پاکتاوو گلێرگەی کۊشیایۍ نەکریۊ مایۍ بڕوێوە یەکلاکەرەوەی نەبۊ. پی کەمپینەیە گەرەکمانە سەرنجە کێشنمۍ پەی سەروو سیاسەتوو ژەنا جە ئەقڵیەتوو پیای دەسەڵاتوازی و وزمێش ڕووە. گەرەکمانە کە کوشتەی ژەنا ئاستوو میاننەتەوەیینە بەڕسمی پێسە تاوانی دژوو ئینسانیەتی پەسەند بکریۊ. تا جیهان پەی ژەنا بۊ بە یاگۍ ژیوای و داڎوا جە گرڎ هێز، ڕێکوزیا و کەسایەتییەکاو ژەنا کەرمۍ، کە پەی دماییئارڎەی بە کۊکوشیی ژەنا پەرە بە کۊشیای هامبەشی بداڎ. ئێمە کۊشیای ڕەواو ژەناو شەنگالی و ئەفغانستانی پێسە کۊشیای وێما وینمۍ و داڎوا جە گرڎوو ڕێکخوزیایەکاو ژەنا کەرمۍ، کە یۊ گێرا و پەشتیوانی چی مدرامانی کەرا، کە گرڎ هەلومەرجێوە  دژوارنە ملۊ ڕاوە. ئێمە بڕواما هەنە بە سەرکەوتەی ڕەهای چالاکی و مدرامانی یۊگێرتەو ژەنا دژوو سیستموو پیای هەژموونوازی و کرڎەوەکاش گرڎوو کایەکانە دژوو کۊشیای و مدرامانوو ژەنا. سەروو ئا بنەمێوە  ئێمە داڎوا جە گرڎوو ئا هێزاو ژەنا کەرمۍ، کە کۊشیا کە گناوە وۍ، کە خاستەرین جواب دژوو ئا دڕندەییە وەراوەروو ژەناو شەنگالی و ئەفغانستانی کریۊ، یۊگێرتەی ژەنا و ڕێککەوتەیۍ جیهانیین و ئێمە داڎوا جە گرڎوو ژەناو دنیۍ کەرمۍ، کە پێوە بارەو ژەناو شەنگالی و ئەفغانستانیوە چەنەپەرسایۊ کەرا و هەقەشا کەراوە."

هـ . ش / س . ز