تان و پۊ وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتیی و ھەنگامۍ کرڎەیۍ پەی ئاۋەڎانکەرڎەو ناوچەو ھۆرامانی و ئەۋەگېڵنای زۋانی ھۆرامی پەی بوارو وانای و ڕاۋەبەریی، کتێبێوەن جە نۋیستەی و ئاماڎەکەرڎەی "ئاکۊ مارانی"ن و بە زنجیرە جە بەشو هەورامی ئاژانسەکەیمان (فوڕات نیوز)ەنە وەڵاو مەکریۆنەوە.

[بەشۍ حەڤڤەمە]

وېڕاۋەبەرییۍ دەگایا و شارا و ناوچا و ھەرېما چنین یۊگېراۋە، بەبۍ ئانەی دەسەڵات یان سیستەمی ڕاۋەبەریی مېیانیگەرا [مەرکەزیی - دۆڵەتیی] درۊس بۊ؟

کاتېۋ کە بڕیارە دریا سیستەمو ڕاۋەبەریی مېیانیی و سەرتاسەریی بۊ و دەسەڵاتی مېیانیی و سەرتاسەریی بېیەیش بۊ، ۋاتا پەیڕەۋکەرڎەیش ناچاریی و چېردەسانە ھەن. ئەر خەڵک مافو [نا] ۋاتەیش بۊ، ھەرگېز کەسەکۍ نمەلا چېرو بارو ئا یۊگېرتە زۊرەکیەیە. چۇنکە پەی پارېزنای مەرزو "وڵاتەکا" و سیستەمە ڕامیارییەکا [سیستەمی فەرمانداریی و دۆڵەتیی] و ملکەچکەرڎەو خەڵکی دلۍ چوارچېۋېۋی ڕامیارینە [وڵات / دۆڵەت]، ئیتر زۊر و دەسەڵات و سەرکوت پەنەوازۍ ھەنۍ و بەبۍ ملھوڕیی چینېۋی و پارتیېۋی یان دەسەچنېۋی سەرو کۊمەڵېرە، ھەرگیز سیستەمو "وڵاتا" نمەتاۋۊ وېش گېرۊ و مدرۊ و مەنۊۋە. 

ھەر ئانەیچەنە کە چە ئیسەنە ئێتنییەکۍ دلۍ چوارچېۋەو دۆڵەتی ئێراقی و ئێرانی پەی ڕزگار بېیەی و جېیا بېیەی و وېڕاۋبەریی یان چە بارو وەشباۋەڕیی و ناھۊشیارییەنە پەی ڕاۋەبەریی دۆڵەتیی وېشا کۊشش کەرا. چۇنکە بڕیارەکۍ سەرو سەرەو ئاڎېشاۋە دریێنۍ و سیستەمەکۍ و مەرزەکۍ و یۊگیرتەکۍ وېوازانەو خەڵکی نەبېیېنۍ، بەڵکو پېسەو ۋەرئەنجامو دلېنەبەرڎەو وازیارییەکا خەڵکی و وەرمەکا خەڵکی و ئاۋاتەکا خەڵکی و ڕېکۋزیا کۊمەڵایەتییەکا خەڵکی و بە دلېنەبەرڎەو بنەما کۊمەڵایەتییەکا وېڕاۋەبەریی خەڵکی، ئا دۆڵەتۍ درۊسۍ بېیېنۍ و سەرو خەڵکیرە سەپیێنۍ. 

ھەر پاسە دلېنەبەرڎەی سیستەمە ڕامیارییەکاچ بە ئەۋەگېڵای پەی سەرو بنەما کۊمەڵایەتییەکا پەیۋەڼی و ڕېک ۋستەی و بەرھەم ئاۋرڎەی و بەش کەرڎەی و بەھرەمەڼ بېیەی گرڎو خەڵکی و ھەرەوەزییانە ھەرمان کەرڎەی و ھەرەوەزییانە بەھرەمەڼ بېیەی چە ڕەنجو وېش و سامانو کۊمەڵۍ، بەدیمێۋە. ھەر پاسە، کە ھەزاران ساڵۍ ۋەڵۍ درۊس بېیەی خان و سان و میر و بەگ و پاشا و دۆڵەتەکا، خەڵکو کۊمەڵە کۆمونەیی و ھەرەوەزییە ناخېڵەکیی و ناسالارییەکا، بەبۍ پاشا و سیستەمی دۆڵەتیی دلۍ ئازاڎ-دەگا و ئازاڎ-شارەکانە پېۋەرە ژیۋێنۍ و کۊمەڵەکۊ وېشا ڕاۋەبەرڎینە؛ ھیچ کەس سالارو کەسی تەری نەبېیەن.

چڼ سەڎ ساڵی ۋېیەرڎەنە ئەزمۇنۍ سیستەمە ڕامیارییەکا، کە سیستەمۍ مېیانیۍ و قۇچکەیۍ ھەنۍ، ئانەشا پەی مرۊڤایەتی سەلەمنان، کە سیستەمە مېیانییەکۍ خاسترین یاگېنۍ پەی سەرھۊردای بیرۆکراتی و دیکتاتۆری و گەڼەیی، ھەر پاسە سیستەمە قۇچکەییەکۍ خاستەرین ئامرازو ملکەچ کەرڎەی و کۆیلە کەرڎەو خەڵکی ھەنۍ. ئەر ئېمە چە ئیسەنە بە ورڎی و بەرو چەشمەکە ئایدیۆلۆجییەکاۋە سیستەمە ڕامیارییەکا [پاشایی، سەربازیی، تاکپارتیی، پارلەمانیی] سەرنج بڎەیمۍ، ئانە بەرگنۊ، کە ھیچ کام چە گەڼەوەریی و ملھوڕیی ھاڵیۍ نېیەنۍ، تەنانەت ئانیچشا، کە کەسانۍ تێکنۆکراتۍ و ئەکادێمیستی و زانێ و فیلۆسوفۍ سەرۊکایەتیشا کەرا؛ چ دەسەڵاتداریی ئەرەگېر بۊ و چ دەسەڵاتداریی ڕامیارە ھامزۋانەکا وېما.

بەڵام پېچەۋانەو سیستەمی ڕامیاری، سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی سەرو ئا بنەمایە، کە خەڵک دلۍ کۊنیشتو یاگەکا یان ڕېکۋزیا جەماۋەریی و کۊمەڵایەتییەکا وېشەنە بڕیارەکا مڎۊ و کەسانېۋ کە پېسەو ڕاسپاریای، ئەنجامدای بڕیارەکا سەرپەرشتی کەرا، ھەر دلۍ ئا کۊنیشتانە ھۊرۋچنیا و ئەر ئەرکە وېبەخشانەکا وېشا بە درۊسی، بە ئا جۊرە کە خەڵکی بڕیارەش دێنە، ئەنجامنەڎا، خەڵکی مافو لابەرڎەی ڕاسپاریا خرابەکەرەکاش ھەن و متاۋۊ کەسانۍ تەرۍ ۋزۊ یاگۊ ئا کەسا کە دڵسۊز و شاییستۍ نېیەنۍ، ئانەیچ میکانیزمو ڕاگیرتەینۍ چە سەرھۊرئەۋەدای سیستەمی دۆڵەتیی. 

بېژگە ئانەیچە ئەر سەرپەرشتیکەرڎەی ڕېکۋزیێۋی جەماۋەریی و کۊمەڵایەتییەنە یان دەسەو ڕاسپاریایی ئەنجۇمەنو دەگێۋېنە گەڼەیی و ناڕېکی سەرھۊربڎۊ، بە ئاسانی و چە ڕاو کۊنیشتو خەڵکیۆ کەسانۍ شاییستەتەرۍ ھۊرۋچنیاۋە و پېسەو کودەتای سەربازیی و ناھەمواربېیەو پارلەمانی و تېکشېیەو فەرمانداریی، ھەرمانۍ و ئەرکەکۍ کۊمەڵۍ پەکەشا نمەگنۊ و ڕېزەکۍ خەڵکی دۋەبەرەکۍ و جەنگ و کېشمەکېششا نمەگنۊنە و ڕاسپاریێ ھۊرۋچیێ کۊنیشتە گرڎینەکا خەڵکی پېسەو پارلەمانتارا پەی ماۋەو چوار ساڵا نمەبا بە بارېۋی گران و گەڼەوەریی و ناجۊرییەکۍ پەی یاگەکا تەریچ نمەتەناۋە و پەی دلۍ پەیۋەڼییە کۊمەڵایەتییەکا تەشەنە نمەکەرا.

بە کوڵی و پۊختیی، ئا میکانیزمۍ [پېکئامای مېیانیگەرایی و قۇچکەیی]، کە دلۍ سیستەمی ڕامیارییەنە با بە زەمینەسازۍ گەڼەوەریی و دزی و تاڵانی و بەھرەکېشیی و ستەمگەریی و دیکتاتۆریی، دلۍ سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتینە بېیەیشا نېیا و کۊمەڵېۋ میکانیزمۍ تەرۍ پېسەو کۊنیشتی گرڎینەو خەڵکی، بڕیاردای یەکسەرەو خەڵکی سەرو پەنەوازییەکا و ھۊرۋچنای ڕاسپاریاکا خەڵکی پېسەو سەرپەرشتیکەری وېبەخشانەو ئەنجامدای بڕیارەکا خەڵکی، چە لایەنو خەڵکیۆ دەسنیشانۍ کریا و لابریا و ئەرکەکېچشا دەسنیشانۍ کریا و مەرزو بڕیاردایشا دەسنیشان کریۊ، ئا میکانیزمۍ با بە مسۆگەرکەرو ئازاڎیی و یەکسانیی و داڎپەروەریی کۊمەڵایەتی و چە سەرھۊردای چەپاۋڵگەریی ئابۇریی و پاۋانگەریی ڕامیاریی و دیکتاتۆریی و فاشیست بېیەی ڕاۋەبەریی ڕاگیری کەرا. 

ھەر پاسە کە ڕېکۋزیێ جەماۋەریۍ و کۊمەڵایەتیۍ چە ڕاو ڕاسپاریایا و بنەما فێدراڵیستییەکاۋە دلۍ وېڕاۋەبەریی دەگێ و شارېنە یۊگېراۋە، وېڕاۋەبەرییەکۍ یاگۊ ھەرمانۍ و وانای و خزمەتکەرڎەی و وېڕاۋەبەریۍ دەگایا و شاراچ دلۍ کۆنفێدراسیۆنو وېڕاۋەبەریی ناوچەیی و ھەرېمییەنە بە کېیاستەی ڕاسپاریا ھۊرۋچیاکا وېشا یۊگیراۋە و بەشەکا وېڕاۋەبەریی ناوچەیی و ھەرېمی و تاکو بە کېشوەریی [قاڕەیی] مېیاۋۊ پېکمارا و پېسەو تان و پۊ کەژەتەللۍ، وېڕاۋەبەریی ناوچەکا و ھەرېمەکا یەکێتېۋی پتەۋی کۊمەڵایەتییەنە سەرو بنەماو پەشتەۋانی کەرڎەی ۋەرانۋەرانەی یۊگېراۋە و زەمینەو جەنگی و قینۍ و دۋەبەرکیی دۆڵەتیی دلېنەملۊ.

نە ۋاچیا نەمەنۊ، نە فێدراسیۆنو وېڕاۋەبەریی دەگایا و شارا و نە کۆنفێدراسیۆنو ناوچەکا و ھەرېمەکا، پېسەو سیستەمی دۆڵەتیۍ نېیەنۍ، بەس یۊگېرتەی ئازاڎانە و ھامپەشتانەو خەڵکو دەگایا و شارا و ناوچا و ھەرېمانۍ پېسەو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی.

--------------------------------------------------------------------------
پەراۋېزۍ:
* دەنگە تایبەتەکۍ زۋانی هۆرامی، پیتە و نمۇنە:

- ڎ : ئەڎا
- ۋ : ۋاران
- ڼ : مەڼ
- ۊ : لۊ
- ﯗ = وو : (مــﯘ)