ئۊک: ڕاۋەبەرا ئیمراڵی نامۍ هەڕەشۍ مڎانە ڕابەرایەتی
ئەنڎامو دەسەی ڕاۋەبەری کەجەکەی سەبری ئۊک ئەرەیاۋناش، کە دەوڵەتو تورکی و ڕاۋەبەرا ئیمراڵی نامۍ هەڕەشەئامێزۍ و بێنام و نیشانېشا دینۍ بە ڕابەرو گەلوو کورڎی عەبدوڵا ئۊجالانی.
ئەنڎامو دەسەی ڕاۋەبەری کەجەکەی سەبری ئۊک ئەرەیاۋناش، کە دەوڵەتو تورکی و ڕاۋەبەرا ئیمراڵی نامۍ هەڕەشەئامێزۍ و بێنام و نیشانېشا دینۍ بە ڕابەرو گەلوو کورڎی عەبدوڵا ئۊجالانی.
سەبری ئۊک جە بەرنامەو تایبەتی ستێرک تی ڤینە قسېش کەرڎۍ و ئەرەیاۋناش، کە ئاڎۍ حیچ زانیاریېۋەشا جە ڕابەرو گەلوو کورڎی عەبدوڵا ئۊجالانی نییا، گرڎوو پەیوەنڎیەکاش چنی بەری پڕچیان و ۋاتش، "بەڵام ئێمە مزانمۍ کە مودېۋە دەوڵەتو ئەرەگیری و ڕاۋەبەرا ئیمراڵی نامۍ بۍ بنەمۍ و بۍ نام و نیشانېشا دېنۍ بە ڕابەرایەتی. چا نامانە بە ڕابەر ئاپۊیشا ۋاتەبۍ 'ئێمە زەهرېۋەت مڎەیمۍ پنە کە پا زەهرەیە مری، ئا کرمېچە لاشەکەیت مۋەرا ئاڎېچ پا زەهریە مرا'. حەرپاسە بە ڕابەر ئاپۊیشا ۋاتەبۍ 'تۊ ڕۊ دماو ڕۊی مری، بەڵام تۊ ئاگاڎ چانەی مەبۊ'. تەماشە کەرڎۍ ڕابەر ئاپۊ خۊتان ۋەرپرسیاریېۋە تاریخیا، بەڵام گرڎ ڕۋۍ ڕوو ۋەڕوو ئا ئەشکەنجا بۊۋە. مافی یاسایی ڕابەر ئاپۊی پۍ کیاستەی و هۊرگېرتەی نامەی قەڎەغەن، بەڵام نامۍ چا شکڵەیە ڕاشا پنە مڎریۊ. ئینە چ مانېۋە میاۋنۊ؟ گەمە بە ئاژەو دەرونی ئاڎی مکەرا، گەمە بە تەندروسی جەستەی و دەرونی ئاڎی کەرا، حەتا ڕابەر ئاپۊی جە ڕاسی ۋېش بڕارە و دەورو ئاڎی جابەجۍ نەکریۊ. دەوڵەتو تورکی دەوڵەتېۋە پی ڕادە دڕنڎەن. ئینە جە کۊکوشیچ زیاتەرا. جگە جە دەوڵەتە چەتەکا، حیچ دەوڵەتێۋە تەر ئی هەرمانۍ مەکەرۊ. مشۊم ئینە جە بەرنامەو ڕۊو کورڎسانی و تورکیاینە بۊ. وەختۍ ۋچیۊ گۊشەگیری بیەیش نیا مشۊم گرڎ کەسۍ کاروەدای نیشانە بڎۊ.
چەمپنەکۊتەکەو سەبری ئۊکی پی جۊرەنە:
گۊشەگیری پاکتاوکاری سەرو ڕابەرو گەلوو کورڎی عەبدوڵا ئۊجالانی ۋەرڎەواما. ٢٨ مانگېن حیچ زانیاریېۋە جە بارەو ئاڎیۊ بەدەس نمۍ. فاشیزمو ئاکەپە-مەهەپەی قسۍ 'گۊشەگیری جە ئیمراڵی'یچ پېسە تاوانۍ منیارە. مەڵامەتو ئی گۊشەگیرییە دژوارەیە چېشا؟
سەرەتا بە ڕێزۊ سڵام جە ڕابەر ئاپۊی مکەرو. گرڎو ئا هامڕایاما کە جە کورڎسان و جە زینڎانەنە گەشمەرڎۍ بیۍ ۋیر مارۋە و سەرەو ڕېزی پۍ یاڎەوەریشا منامنورە. بە دڵنیاییوە مشۊم ئاژەو ڕابەر ئاپۊی بە عالی شرۊڤە کەرمۍ. مامەڵەو دەوڵەتو تورکی چنی ڕابەرایەتی مامەڵەن چنی تەمامو گەلوو کورڎی. گۊشەگیری و فشار سەرو ڕابەرایەتی بەماناو ئانەی مۍ کە جە کورڎسانەنە، سەرو ڕابەرو گەلوو کورڎی و تەنانەڎ جە دژوو گەلا تورکیای گۊشەگیری و فشار بیەیش هەن.
ئا سیاسەتەی ۋەران ۋەر بە ڕابەر ئاپۊی پەیڕەو کریۊ درێژەو سیاسەتو کۊکوشیا. مشۊم ئێمە گۊشەگیری بە شېۋېۋە ۋەرتەسک هۊرنەسەنگنمۍ. گەرەکشانە صەڎاو ڕابەر ئاپۊی نەیاۋۊ بە گەلوو کورڎی و گلېرگەو تورکیای و گەمە بە ئاژەو دەرونی ڕابەر ئاپۊی و ئاژەو دەرونی گەلوو کورڎی مکەرا. حەتا ئارۊ بە سەڎان کەسۍ پۍ ئانەی ناڕەزایی ۋەران ۋەر بە پیلانگێڵیی دژ بە ڕابەر ئاپۊی نیشانە بڎا ۋېشا سۊچنان و گەشمەرڎۍ بیېنۍ. پەیوەنڎی ڕابەر ئاپۊی و گلېرگەی پی جۊرەنە.
مەردان یانارداغی ڕۊنامەوان چن ڕۋۍ چېۋەڵتەر چېۋېش ۋاتەبۍ. پۍ ئانەی ئا قسۍ کریا نە پەنەوازەن شۊڕشگێڵ بی و نە مەرجیچا کە ئینسان ڕابەر ئاپۊش ۋەش بسیۊ. تەنیا ڕاسی ۋاچۊ ۋەسېن. ۋاتش، 'جە ئیمراڵینە گۊشەگیری هەن'. ئینە چېۋۍ ڕاسا. ۋەرو ئانەی مەردان یانارداغ ئینەش ۋات، ۋستشا زینڎانۊ. حەرپۊکەی گەرەکشانە کەس باسو ڕابەر ئاپۊی و ئیمراڵی نەکەرۊ. بەراسیچ باخچەلی ۋاتش، ؛ئانەی ۋاچۊ جە ئیمراڵینە گۊشەگیری هەن، تاوانە ئەنجام مڎۊ'. جە ۋەران ۋەرمانە ئی جۊرە ئەقڵیەتە بیەیش هەن. مشۊم ئێمە ۋەران ۋەر پی ئەقڵیەتەیە جە بەرزتەرین ئاستەنە کۊشش کەرمۍ. مشۊم گرڎ کورڎېۋە جە حەر یاگېۋەنە بۊ ۋاچۊ کە گۊشەگیری هەن، جە ۋەران ۋەرو ئینەیچەنە دەنگ هۊربڕا و کاروەدای نیشانە بڎا.
جە ڕۋانی ۋیەرڎەنە گەنجێۋە ١٧ ساڵە جە ئۊروپانە کوشیا؛ گەل هورئېست سەرو پەیا و فەرەنساشا شڵەقنا. نەک حەر جە شارێۋەنە، جە تەمامو فەرەنساینە، تەنانەڎ جە بەلجیکا و ۋڵاتا تەریچەنە ۋېنیشاندای بۍ. بە مەڵامەتو ئانەی ماوەو سەڎان ساڵان پەی ئا دیموکراسیەو ئارۊی جە ئەوروپانە هەن کۊشیای کریان و گلېرگەو ئەوروپایچ قوربانیش پۍ ئانەی بەخشان. وەختۍ مۋینا کە دیموکراسیەکەشا ئینا مەترسینە، کاروەدای گۊرە نیشانە مڎا و جە وەختو ۋېشەنە مجیارە سەرو جاڎەکا. مشۊم پی جۊرە بۊ.
مشۊم گرڎ کەس بەشکۊمەندانە بەشداری جە قۊناغەکەینە کەرۊ
بڕۍ چێوۍ پەنەوازییشا بە بە ڕێکوستەیۍ قەوەتی و سەرکەوتەی نییا. پەی نموونە گەمە بە شکۊو ئێمەوە کەرا. ئیستەنبوڵنە یۊ بەکورڎی گۊرانیۍ ماچۊ، پۊلیس گێرۊش و مدۊش وەنە و کەرۊش زینڎان. زرەپۊشەکاو دەوڵەتوو تورکی زارۊڵاو کورڎی کوشا. دەسدرێژی کەرا، قەبرسانوو گەشمەرڎا تێک مڎا. مەتاومۍ وەراوەروو ئینیشاوە بێدەنگۍ بیمۍ. تەلەفزوێننە قسۍ بارەو ئا ڕووەدایاوە کەرا، وەلۍ مشۊم هەڵویستێوە نیشانە بدریۊ، نەک هەر گفتوگۊش بارەوە کریۊ. مشۊم گەلوو کورڎیچ پێسە ئەورووپای کارڎایۊش بۊ. گەریلا وەراوەروو هجوومی دڕندانەیۊ وێگێری کەرۊ بەرڎەوامیچا جە مدرامانی. مشۊم گەلەکەما بزانا، کە ئێمە نییەنمۍ قۊناغێوە ئاسایینە. مشۊم کەس بەئاسوودەیی نەجووڵیۊوە. ئێمە بە سەرڎەمێوە تاریخیی گرنگرە ویەرمۍ. پەکەکە و گەریلا بە ڕۊحێوە گیانبازیوە هەرمانەو وێشا پۊڕنا. وەلۍ مشۊم گلێرگەیچ ناهەقی قبووڵ نەکەرا. مشۊم مافشناسۍ، ڕۊشنویرۍ و گلێرگەیچ وەختۍ چێوێوە ناڕاس بارەو ڕابەرایەتیوە وچیۊ کارڎایۊی ڕاس و دروس نیشانە بڎا. وەختۍ باخچەلی پێسە دوۊ، مشۊم گرڎما بەتایبەتی پارێزنەرۍ بواچا، تۊ کێنی پاسە ماچی؟ ئەگەر کارڎایۊ نەبۊ، ئا کەسۍ جە قسا مەگنا.
مشۊم گرڎ لایۍ سەروو دۊخوو ڕابەر ئاپۊی نیگەرانییشا نیشانە بڎا. مەتاوۊ چەنی پارێزنەرەکاش دیدار کەرۊ، مەتاوۊ چەمش بە بنەیانەیش گنۊ، ڕاو نامەکیانایچش نییەنە. وەلۍ ئێمە مزانمۍ، کە ماوێوە دەوڵەتی ئەرەگیر و ڕاوەبەراو ئیمراڵی نامۍ بێنامونیشانێشا دێنۍ دەسوو ڕابەر ئاپۊیۊ. چا نامانە بە ڕابەر ئاپۊی وچیان' ئێمە ژەعرێوە چانەت مدەیمۍ پەنە کە تۊ پەنەش مری. ئا مرۊچێچە جەنازەکەیت وەرا مرا پا ژەعری'. ئینجا پەنەیچشا واتەن 'تۊ ڕۊ دماو ڕۊی مری، بۍ ئانەیە وێت هاگاداروو ئانەیە بی'. بدیەیدۍ ڕابەر ئاپۊ ساعیبوو وەرپەرسیارێتیێوە تاریخین ،وەلۍ گرڎڕوۍ ڕووبەڕوو ئا ئەشکەنجا بۊوە. مافی یاسایی نامەکیانایش چەنە قەدەغە کریان. وەلۍ نامۍ چینۍ ڕاشا پەنە دریۊ. خاسا ئینە ماناش چێشەنە؟ گەمە بە دۊخی دەروونیی ئادی کەرا، گەمە بە تەندروسیی دەروونیی ئادی کەرا، گەمە بە تەندروسیی جەسەیی ئادی کەرا، تا جە ڕاسییی وێش بڕاشرە و دەوروو ئادی نەیاوۊ یاگۍ. ئادۍ دەوڵەتێوە پی ڕاددە دڕندەنۍ. ئینە جە کۊکوشیچ زیاڎتەرا. جگە جە دەوڵەتە چەتەکا، هیچ دەوڵەتێوە تەر ئینەیە مەکەرۊ. مشۊم ئینە بابەتوو ڕۊو کورڎسانی و تورکیای بۊ. وەختۍ ماچا گۊشەگیری نییا، مشۊم گرڎلایۍ کارڎایۊشا بۊ ئینە گرنگا.
ئەگەر بە گرڎوو نۊعەکا گوڕما بە کۊشیای دۍ، دەوڵەت تەنگش پەنە ورچنیۍ و لوۍ وەرڎەموو پایاو ڕابەر ئاپۊی. ئینە مایۍ ڕەخنەینە پەی ئێمە. ئێمە قەرزارۍ ڕابەر ئاپۊینمۍ. وەلۍ پاگێرتەیرەی و داواما هەنە و کۊشیایما بەرڎەواما. مشۊم گەلەکەما بزانۊ کە ئێمە نییەنمۍ قۊناغێوە ئاسایینە. نین. مش گوێرەی ڕۊحی ئەمۊم گرڎ چێوۍ بەپاو ئی سەرڎەمی بۊ. ئەگەر دەوڵەتوو تورکی چێنە لاوازیێوە بوینۊ، زیاڎتەر ورکوۊ سەرما. دژوو فشارەکا سەروو ڕابەر ئاپۊی و هامڕایای تەری ئیمراڵینە، هەڵمەتۍ گرنگە کە مشۊم ئەنجامە بدریۊ، پەنەوازا جە ڕووەکای تەرنە دەسش پەنە کریۊ. پێسە مەکریۊ، مەکریۊ چینە بۊ. مشۊم مەوقیف برمانیۊ. گرڎوو ئانیشا لایەنگیرۍ دیموکراسی و ئازادینۍ، جە هەر چوارپارچەو کورڎسانینە مشۊم دۊخەکەشا وەرەچەماوە بۊ، ویرۍ چانەیە کەراوە، کە چێششا جەدەس مۍ، مشۊم وێشا ڕێک وزا و بخەن و بەشکۊمەندانە بەشداری قۊناغەکە نەکەرا.
ڕۊچۍ مەرڎەی١٤ تەمووزی جە لە کۊشیای ئازاڎیی کورڎسانینە دەسپەنەکەرڎەیێوە تاریخی و گرنگا. مدرامانوو ئارۊی ئیمراڵینە مدرامانوو زینڎانەکاش یاونا بەرزتەرین ئاست. مدرامانوو زینڎانەکا زینڎانوو ئامەدیوە تا ئیمراڵی جە کۊشیای ئازاڎیی کورڎسانینە چە دەورێوەش گێڵنان؟
ساڵیاڎوومدرامانوو ١٤ تهمووزی نزیك بۊوە. پا مەرامۊ جە كهسایهتیی هامڕا خهیری، هامڕا كهمال، هامڕا عاكیف و هامڕا عهلی چیچهكدا، یاڎوو سهرجهم گەشمەرڎاو زینڎانوو ئامهدی و گەشمەرڎاو شۊڕشی به پەنەزانایۊ کەروو ە و وەرڎەموو یاڎوو ئادیشانە، بيڕێزۊ سەرە کۊمنوورە، هەوڵی مدەیمۍ قابلۍ گەشمەرڎە نەمرەکاما بیمۍ.
جە تاریخوو ئێمهنە، دەوروو مدرامانوو ١٤ تهمووزی فرە گرنگا. ئانە کە پەکەکەنە، پهكهكەی و ڕابهر ئاپۊی بهزینڎەیی مازۊوە، گیانوو مدرامانوو فهرهاد، مهزڵوم و خهیرییەکان. دهوڵهتوو توركی دماو كودهتاكهو ١٢ ئهیلوولی، گەرەکش بۍ جمیەرەكەیما (پهكهكه)ی دلێنە بەرۊ. وێش فرەڕێکوزیۍ پاکتاوۍ بیۍ، فرەو هامڕا سەرمەشقەکاما گیریۍ. فرێشا زینڎانوو ئامەدینە بێنۍ. ئەگەر خەتەو ڕابەرایەتی زینڎانوو ئامەدینە بە بنەما نەگیریۍ. مدرامان بێكاریگهر بۍ و دماییش ئۍ و كاریگهریێوە گهوره سهروو ەکەیماوە نیێرە. دوژمن به هاگاداربییەی چانەیە پهرهش به دڕندێوە چا نۊعەیە دا جە زینڎانوو ئامهدینە. ئامانجشا دلێنەبەرڎەی جمیەرەكهیما بۍ جە زینڎانوو ئامهدینە. وەلۍ ڕاوهبهر و كادیراو جمیەرەكەیما پێسە مهزڵوم، فهرهاد، كهمال و خهیری ئایندەشا دی. ئادۍ هاگادارۍ دەور و وەرپەرسبییەی وێشا بێنۍ، زانێنۍ چەنی هەرمانەکاشا پۊڕنا. سهروو ئی بنهمێچە ورسونیشتشا كەرڎ. ڕابهر ئاپۊ بڕۍ جارۍ واچێ: "ئهگهر ئیساتۍ كهمال پیر مەنۍ، دۊخوو ئێمه جیاواز بێ". یانۍ یاگۍ ئادیشا بهئاسانی پەڕە مەبۊوە، بێگومان خەتەو ئادیشا گیریارە وەر، به ههزاران قارهمانۍ زینڎاننە و کەشەکانە یاگەپۍ ئادیشاشا گێرتۍ و زینڎانهكانە وێشا گێرت كرڎ و ئیسەتێچ خەریکۍ مدرامانینۍ، دەور و هەرمانەو كهماڵی و خهیرییهكا جیاواز بۍ.
هامڕا مهزڵوم وەڵۍ گەشمەرڎەبییەیشنە، نامێوەش پەی ڕابهر ئاپۊی و پارتهكهیمان کیانابۍ. وەختۍ نەزانێنمۍ چێش کەرمۍ وەڵینیازێوە، هامڕا مهزڵومی لاو پارتهكهیماوه پێسە ڕانمایێوە وهرگیریا و قبووڵ كریا. هامڕا مهزڵوم واتەبێش: "پەنەوازا پارتەکە ماوهو ساڵ و نیمێوەنە گرڎوو ئامادهكارییهكا مەنتێقەکەنە تهمامنۊ. مشۊم وێش پەی جەنگێوە تازەی ئاماده کەرۊ. پەنەوازا به ههنگامێوە تازۍ گوڕ به شۊڕشی بدۊ". ئا وەڵێنیازۍ پێسە ڕانمایی ورگیریۍ و قبووڵۍ كریۍ. جه كۊنفرانسی یوەم و كۊنگرهو دووهموو پارتینە قەراری جانە دریا و جابەجا کریا. ههرپاسە هامڕا مهزڵوم واتەبێش: "دوژمن هجووومەکاش پەی سهروو زینڎانهكا زیاڎتەر کەرۊ، تا ئاخر دژوو ئا هجووما وێگێری کەرمۍ. ئێمه داڎگاكانە و ههمیچ جە ژیوایمانە چێگە نوێنهرایەتیی پارتهكهیما کەرمۍ. نه جە ڕووەی جهسهیی و نه جە ڕووەی ڕۊحیوه، شكس مەوەرمێ".
ئێمه قهرزارۍ ١٤ تهمووزینمێ
بێگومان زینڎان جە تاریخوو كورڎینە دایمە بییەن، وەلۍ پەی یوەم جاری پارتهكهما پێسە پهكهكەی جە زینڎانوو ئامهدینە ئشناسیا. ئهگهر ڕۊحوو ١٤ تهمووزی، ڕۊحوو نهورۊزی و ڕۊحوو فهرهادهكا، زینڎانوو ئامهدینە نهبیۍ، ئا خەتەو مدرامانی چی٥٠ ساڵهنە پهكهكهی پەی وەڵۍ بەرڎە نەبۍ. مدرامانوو ١٤ تهمووزی ماناێوە تاریخییەی چینێش هەنە. ئێمه دایمه سهروو ڕێبازوو ئادیشاوە بیمۍ، ئێمه قهرزارۍ ئادیشانمۍ. هامڕا خهیری واتەبێش: "سهروو قەبرەكێمۊ بنویسدۍ، قهرزاروو گهلهكهیشا". جەڕاسینە ئێمه قهرزارۍ ئادیشانمۍ. ئا خەتەو مدرامانی لاو ئادیشاوە خوڵقیا، جه کەش و زینڎانهكانە جە ههرمەیدانێوەنە نوێنهرایهتی کریۊ. نزیكهو ٥٠ ساڵان دهیان ههزار هامڕۍ به زینڎانهكارە ویەرا. ئهگهر ڕۊحوو مدرامانوو زینڎانوو ئامهدی نەبیۍ. دهیان ههزار كهسۍ نهتاوێنۍ دهیان ساڵۍ وهرگێری چا خەتۍ کەرا، نەتاوێنۍ وهرگێری جە پهكهكەی کەرا. مدرامانوو ١٤ تهمووزی دەورێوە چانەش هەن.
ئا مدرامانە جە كهسایهتیی ڕابهر ئاپۊینە هەڵای بهرڎهواما. بڕۍ جە هامڕایاما ٣٠ ساڵۍ زینڎانهكانە مەنێوه. دوژمن هەڵی فشارشا وزۊ سهر. هامڕێکێچ وێگێری کەرا، ماچا: ئێمه ٣٠ ساڵۍ تەریچ وێما گێرمۍ. بنهماو ئا مدرامانی سەروو خەتەو ١٤ تهمووزیوە نریارە. مشۊم ئێمە ئانەی به زینڎانهكا سنوورڎار نهكهرمۍ. مدرامانوو ١٤ تهمووزی بییەن بە كولتووروو پارتهكەیما. ئا خەتۍ جە کەش، دەگا، شار و زینڎانهكانە به بنهما گیریێنە. گهلهكهما و پهكهكه سهروو ئا خەتێوە درێژه به مدرامانی و كۊشیایشا ما.
دهوڵهتوو توركی ماوهی ویەرڎەنە وەروو ئانەی وێش جە قهیرانی سیاسی و ئابووری ڕزگار کەرۊ، ههنگامەی دیپلۊماتیكە منیۊ. بهتایبهتی گەرەکشا پهیوهندیێوە خاس چەنی وەڵاتە عهرهبییەکا ساز کەرۊ. جە لاێوە تەریچۊ داڎگاو بهلجیكای جارێوە تەر ئەرەیاوناش، پهكهكه ترسی نییهنە پەی سهروو بهلجیكای و واتش:"لیستوو تیرۊروو یۊبییەی ئهورووپای یاسایی نییا، سیاسیین". شمە جموجووڵی دیپلۊماتیكیی دهوڵهتوو توركی و ئەرەیاونیاو داڎگاو بهلجیكای چەنی ورسهنگندێ؟
دهوڵهتوو توركی گرڎ چێوێوە وێش سهروو جینۊسایدی و دلێنەبەرڎەی كورڎی بنیاڎ نیان. سیاسیهت و دیپلۊماسیهتوو وێش به پاو ئانەیە پەی وەڵۍ بەرۊ. ههرپاسە مامهڵهیچش چەنی ڕابهر ئاپۊی كەرڎ. تا ئا وەختە دهسبهرڎاروو سیاسهتوو جینۊسایدكەرڎەی گهلوو كورڎی نهبا، سهروو ئا بنهمێوە درێژه به سیاسهت و دیپلۊماسیی وێشا مڎا. پەی ئانەیچە گرڎ سازشێوە کەرا و پاشهكشۍ کەرا. تهنیا وەروو ئانەی دژوو پهكهكەی ئهنجامێوە بهدهس بارا، گرڎ چێوۍ کەرا. چەنی گرڎوو دهوڵهتا سهروو بنهماو ئانەیە وەراوەر به پهكهكهی ئیسفادەشا چەنە کەرۊ، سهروو ئانەیە کە بتاوا كۊكوش دژوو كورڎهكا تهمام کەرا یا نا، سیاسهت کەرا. گرڎوو كارتهكاو وەروودەسیشا بهكار مارا. چونكوم دهوڵهتوو توركی ئهنداموو ناتۊین. ئینۍ شۊنۍ جیۊپۊلهتیكە و ستراتیژییەنە. ئادۍ كارتهكاشا به نائهخلاقی و بێسنوور دژوو یۊبیەی ئهورووپای و ناتۊی بهكار مارا.
گرڎ کەس مزانۊ پەکەکە، ڕێكوزیاێوە ئینسانین، نوێنهرایهتیی ڕاسیی کەرۊ، نوێنهرایهتیی داڎپهروهری، نرخ و بههاو ئازادیی ژەنا کەرۊ. چ پهیوهندیێوەش به تیرۊریوه ههن؟ به پێچهوانهوه پەی ئادی گلێرگەی كورڎی، كه ڕووبهڕوو جینۊسایدی بۊوە، هەوێوە ورلووشۊ و به ئشناسنامهی ئازادوو وێشۊ بژیوۊ، كۊشیۊ. جە چە وەختێوە تاریخوو ئینسانیەتینە پینەیە ماچا تیرۊر؟ وەلۍ پێسە واتم دهوڵهتوو توركی كارتهكاو وێش بهكار مارۊ، جیهانیچ بێدهنگ بۊ. سهرباروو گرڎوو ئینیشایچ، بڕۍ دهوڵهتۍ و ڕێكوزیۍ سهروو ڕاسیهكاوە مرڎا. متاومۍ قەراروو بهلجیكای پێسە ورسەنگنمێ. جەڕاسینە پهكهكه بهلجیكانە فرە ئشناسیان. دهوڵهتوو توركی ماچۊ ناوهندهكاو پهكهكەی ئینۍ بروكسێلنە، وەلۍ بروكسێل ماچۊ پهكهكه نه ههڕهشێش پەی سهروو ئێمه ههنۍ و نه ڕێكوزیاێوە تیرۊریستیچا. پهكهكه زەرەرش ئەو کۍ دان؟ پهكهكه هیچ كێشه و ئامانجێوە چانەش نییا. به پێچهوانهو ئانەیۊ ستهم جه پهكهكهی، ڕابهرایهتی، گهلوو كورڎی، کەشی، دەگا و شارهكاو كورڎسانی کریۊ. پهكهكه دژوو ئی ستهمی كۊشیۊ.
چی ڕووهوه قەرارهكهو بهلجیكای گرنگا،مشۊم پا سهروو ئا قەرارەیۊ گیریۊرە و دهس جه قەرارهكهی وەرنەدۊ. وەڵتەریچ قەراری چینە دریان. مشۊم یۊبییەی ئهورووپای و ئهنجوومهنوو ئهورووپای ئاقەرارەیە به مانادار بنیۊرە و به پاو ئانەیە مامهڵه کەرۊ و هەرمانە و وەرپەرسبییەیە یاساییهكاش جابهجا کەرۊ. بكات. مشۊم نەلۊ چێروو باروو دروا و فشارهكاو دهوڵهتوو توركیوە. مشۊم بههاكاو دیموكراسی پارێزنا. مەبۊ گهلهكهما هیچ وەخت ئی كۊشیایه سست کەرۊ. ئا تاوانۍ كه دهوڵهتوو توركی جە ئەوەڵۊ تا ئیساتۍ دژوو گهلهكەیما و گهریلای کەرڎێنێش، مشۊم گرڎ کەس بزانۊشا. ئەورووپایچ پەنەوازا کە ئی ڕاسییه بوینۊ. مشۊم دژوو ئا هجوومە كۊكوشیاو دهوڵهتوو توركی پەی سهروو گهلوو كورڎی کەرۊش، یاساكاشا جابهجا کەرا. مشۊم وەراوەروو دهوڵهتوو توركیوە ساعیب ههڵوێسۍ با.
دهوڵهتی توركی دیپلۊماسیی وێش پاسە بەرۊ ڕاوە. ماوۍ پهیوهندییهكێش چەنی میسری پڕچنێ. ئیساتۍ كۊنسوڵخانه و باڵیۊزخانهكێشا کەرڎێنێوە. كێشەشا چەنی گرڎوو وەڵاتە عهرهبییا بێ. ئیساتۍ جارێوە تەر ههوڵۍ مڎا پهیوهندییهكاشا خاس کەراوە. ئهگهر ئاما و سەوای چەنی سووریای ڕێكۍ كهوتۍ با كهس سهرەش سڕ نەمەنۊ، تهنیا ئامانجشا دلێنەبەرڎەی پهكهكهی و گهلوو كورڎین.
ئێمە ئینایمۍ سەڎەم ساڵەو پەیمانەو لۊزانینە، چی گەلوو کورڎی نەتاوانش ١٠٠ ساڵۍ چیوەڵتەر ئا فرسەتا قۊزۊوە، کە دماو جەنگوو یوەموو جیهانیوە ڕەخسیێبێنێ؟ وەختەکارێوەنە کە دماو ١٠٠ ساڵا جەنگی یەرەموو جیهانی ڕووە مدۊ دەرفەتاو وەرڎەموو گەلوو کورڎی کامێنێ؟ تەرسەکۍ سەروو گەلوو کورڎیوە کامێنێ؟
تاریخەنە گەلوو کورڎی فرە دوژمنێش بیێنۍ. سەبەبەکەیچش جوگرافیاو کورڎسانین. جوگرافیێوەن سامانوو چێروو زەمینی و سەروو زەمینیش فرەن. گەرەکشا نییا کە جگە وێشا کەسی تەروو ئی جوگرافیایە ئیرادەی تەرش بۊ. بۊنەو ئا پەیمانناماوە گەلوو کورڎی کەوت دۊخێوە خراپۊ. گرڎوو کۊشیایما پەی فاڕای ئانەین.
سەرڎەموو لۊزانیچ پاسە بۍ، دماو جەنگی یوەموو جیهانیچ، وەرکەوتوو دلێڕاسەی دیزاین کریاوە. بەتایبەتی فەڕەنسا و بەریتانیا ٢٢ دەوڵەتۍ عەرەبیێشا در وەشۍ کەرڎۍ و بەستێشاوە وێشارە ئا دەوڵەتێشا کەرڎۍ دوژمنۍ یۊترینی. گەلوو کورڎییچ پارچە پارچە بی. ئەوەڵۊ کەرڎێشا بە دووۍ پارچێوە و دماتەر کەرڎێشا بە چوار پارچێوە. چێوە فرە فێڵۍ و گەمێشا کەرڎۍ. چا وەختیچەنە گەلوو کورڎی یۊگێرتە نەبۍ. وێش نەشناسۍ. ئازاد نەبۍ، بۍ ڕێکوستەی بۍ، نەتاوابێش گیانوو یەۊبییەی نەتەوەیی خوڵقنۊ. بەگرڎی یۊگێرتۍ نەبێنۍ. دوژمن سەروو ئا بنەمۍ فێڵۍ و گەمەکاش بەرۍ وەڵێوە. گەمە بە ئایینزاکاو کورڎی عەلەوی، سوننە، ئێزدی کەرێ؛ گەمە بە عەشیرەتەکانی چوار بەشوو کورڎسانی کەرۍ. وەروو ئانەیە ئازارەو یۊترینی بڎا و ناکۊکی بەینشانە ساز کەرۍ. تا ئیسەیچ ئا سیاسەتە بەرڎەواما. وەراوەروو ئانەیچۊ جە ڕاو سەرەورڎای کۊچگری و شێخ سەعیدیوە مدرامان کریان.
پەیمانەو سیڤەری بەڕاسی چێوێش پەی کورڎی چەنەبۍ. کورڎ جە ڕاو سیڤەریوە تاوۍ بڕۍ سەیاوە، وەلۍ تورکەکۍ ئانەشا قبووڵ نەکەرڎ. دماو جەنگوو یوەموو جیهانی یۊشا گێرت. مستەفا کەمال کەسێوە ژیر بۍ، بوو. یانۍ ئاد ژیر، ڕیالیست بۍ. پاسە فکرۍ نەکەرێوە پێسە عوسمانیی وێش گرڎ یاگێوەنە وەرفراوان کەرۊ، هاگاداروو ئانەیچ بۍ، کە وەراوەروو ئەورووپایۊ ساعیبوو خاوەنی هێزێوە گەورەی نییا. ئادۍ میساقی ملـلییشا پەی وێشا بە بنەما گێرت، کە پەی ئادیشا پەسەندتەر و قایلپەنەکەرتەر بۍ. وەختۍ لوۍ لۊزان واتشا 'تورکیا وڵاتوو کورڎی و تورکین؛ ئێمە ئینایمۍ پێوە'. سەروو نامۍ کورڎیوە نوێنەراو وێشا دیاریۍ کەرڎۍ. گەلوو کورڎی وێگێری کەرۊ، وەلۍ هێزەکەیش بەشوو ئانەیە مەکەرۊ. جە ئاستوو بەیننەتەوەیینە مەتاوا هاگاشا جە ئشناسنامەو وێشا بۊ و کورڎسان بۊ بە چوار پارچۍ.
ئەگەر گەلوو کورڎی سەروو بنەماو یۊبییەی نەتەوەیی جووڵیۊوە، مافەکاو وێش بەکار بارۊ یان پارێزنۊشا، متاوۊ فرسەتەکاو وەرڎەمیش بەخاسی بەکار بارۊ. وەلۍ پەیوەندییەکۍ چەنی دوژمنی جە تاریخۊ تا ئیساتۍ، جەڕاسینە ئا پەیوەندییێنۍ پێسە خزمەت بە دوژمنی بەرڎەوامێنۍ. پەوکای ئەگەر پەیوەندی چانە چەنی دوژمنی ساز نەکریۊ، گەلوو کورڎی ئیرادەو وێش نیشانە بدۊ دەستکەوتۍ فرۍ بەدەس مارۊ. وەلۍ تا ئیساتێچ دوژمن گەمە پا دەماروو هامکارییەیە کەرۊ، ئا جەنگە ئارۊنە دژوو ئێمە ملۊ ڕاوە پێسنەن. یانۍ دەوڵەتوو تورکی پانیشتۊ مۍ و هجوومـۍ کەرۊ سەروو ئێمە. هەڵبەت ئا دۊخە ئێشما پەنە میاونۊ و تووڕەما کەرۊ. مشۊم گەلوو کورڎیچ پێسە هەستش پەنە کەرۊ و کارڎایۊ نیشانە بدۊ وەلۍ مەکریۊ کە هیچ چێوۍ بۊ مایۍ ئانەیە کە ڕێکوزیاێوە کورڎی دژوو یۊتەریشا دیکەی بلۊ پاڵوو ئەرەگیرا و چەنی ئادیشا هەنگامۍ بنیۊ.
ئایا دەوڵەتوو تورکی بە بۍ پەدەکەی باشوورۊ هجووم کەرۊ سەروو ئێمە؟ بریندارەکاو پەکەکەی گیریا و ڕا مەدریۊ چارەسەرشا پەی کریۊ. پێسە چەنی تاریخنە ڕۊحوو یۊبییەی نەتەوەیی نامان ئاراوە ئی ئەزموونیچە ڕا وەرڎەموو پێکئارڎەی ڕۊحی نەتەوەیینە گێرۊ. جە ڕوەکای تەرینە دژوو پەیمانەو لۊزانی کۊنفڕانسێوە ساز کریۊ.. کەنەکە سەرمەشقایەتییش کەرۊ بڕواما هەنە گرڎوو ڕێکوزیایە کورڎستانییەکا و فرەو کەسایەتییا جە چوارپارچەو کورڎسانیوە چا کۊنفڕانسەنە بەشدارۍ با. دیسان بڕواما هەنە، کە چا کۊنفڕانسەنە ئیرادێوە بۍ ئاراوە. بانگەوازوو ئێمە پەی گرڎوو ڕێکوزیایە کورڎسانییەکا ئانەنە، کە مشۊم کۊنگرەی نەتەوەیی ساز بکریۊ و کەس چا بابەتەینە نەکێشیۊوە. مشۊم گرڎما بە دڵ و گیان بەشداری چا کۊنگرەیەنە کەرمۍ. مشۊم ئا کۊنگرە بۊ بە کۊنگرێوە کە جوابدەرەوە و وەرمەکاو کورڎی بۊ. وەڵتەریچ چند جارۍ تاقی کریاوە، نەیاوا دما قۊناغ، وەلۍ بۊنەو پەدەکەیۊ ئاسۍ بی. مشۊم ئی جارە کۊنگرە بە ئەنجام بیاوۊ. مشۊم گرڎ لاێوە وەرپەرسانە بەشداری کۊنگرەکەی کەرا.
١٩ی تهمووزی ساڵڕۊو شۊڕشوو وەرنیشتین. شۊڕشوو وەرنیشتی به مۊدێلوو چارهسهری وێش بی بە هومێد پەی ئینسانیەتی. وەڵۍ ئادیچ ئینا چیروو گەمارۊینە. ههڕهشۍ و هجوومەكاو دهوڵهتوو توركی سهروو وەرنیشتی بهرڎهوامێنۍ. ئەرەیاونیا كه جە چند ڕۊی ئایندەنە داڎگاییكەرڎەی چهتهكاو داعشی دەس پەنە کەرۊ. شمە دۊخوو ئیساتۍ شۊڕشوو وەرنیشتی و قۊمیایەکا ئی دماییە چەنی ویندێ؟
شۊڕشی وەرنیشتی جه تاریخوو ئینسانیەتینە یاگێوە گرنگەش گێرتە. ڕهنگای جە ڕووەو شۊنۍ و جوگرافیایۊ وچکلە بۊ، وەلۍ شۊڕشوو وەرنیشتی داراو مانێوە گهورێن. وچیۊ ههرشۊڕشێوە دهرهنجاموو گرڎوو شۊڕشهكا. شۊڕشوو وەرنیشتی سهرجهموو ئا شۊڕشا تا ئیساتۍ کریێنۍ گێرتێش وۍ و ویەرنێچش. پەوکای ئا شۊڕشە فرە گرنگ بۍ. به سەرمەشقایهتیی گهلوو كورڎی، عهرهبی و مهسیحی، بهتایبهتی ژەنا جە دژوو داعشی و دهوڵهتوو توركی كۊشیۍ. ئهگهر شۊڕشوو وەرنیشتی نهبیۍ، ڕهنگای ئارۊ جە جوگرافیاو وەرکەوتوو دلێڕاسەینە پهرهسانای و قۊمیایۍ تازۍ ڕووەشا دۍ. تا داعش، ئهلنوسره و چهته هامشێوهکاشا با. كۍ مزانۊ، هجووم و كۊكوشی سهروو كورڎی کەرۊ و كۍ مزانۊ دهوڵهتوو توركی چکۊوە ملۊ؟ شۊڕشوو وەرنیشتی ڕاگێریش چانەیە كەرڎ. پی مەرامۊ جارێوە تەر مەبارەکبایی جە شۊڕشوو وەرنیشتی کەروو. دهیان ههزارۍ گەشمەرڎۍ دریۍ، بە ڕێزۊ یاڎوو گرڎی کەرووە، هجووموو دەوڵەتوو تورکی پەی سەروو وەرنیشتی شهرمهزار کەروو.
جە گرڎ لایۍ زیاڎتەر دهوڵهتوو تورك وەراوەروو بشۊڕشوو وەرنیشتی تووڕەن و مەتاوۊ ددان گێرۊ وێشرە وەراوەرشۊ. ئانەیچ پهیوهندییش به كێشهو كورڎیوە هەن. دهوڵهتوو توركی گەرەکش نییا جە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە هیچ فاڕیاێوە ڕووە بدۊ، بهتایبهتی ئانەش پهیوهندییش به كورڎیوە بۊ ههبێت، وەش نەبۊ. ماچۊ ئهگهر كورڎ جە پڕۊسهو فاڕیاینە بۊ، جە ههركۊنە بۊ، من هجوومۍ کەروو. بهداخۊ جیهان ئا دۊخەیە قبووڵ کەرۊ. پەی نموونهی جە عهفریننە ڕوانە دهیان كهسۍ مڕفانیا، ههراسانۍ کریا، دزی و دهسدرێژی کریۊ و گرڎ چێوۍ ڕووە مدۊ، جیهانیچ بێدهنگا. ئهگهر هەرکەسی تەر ئینەش کەرڎۍ ئهورووپا و ئهمریكا ههڵوێستشا بۍ وەلۍ دهوڵهتوو توركی ئهنداموو ناتۊین. سهرچەمەو هێزەکەیش ئاگەن هیچ مەواچا، تورک داگیرکاری مەکەرۊ بە تەنیا بهڵكوم خاکوو کورڎایچکەرۊ بە هینووو وێش. پەی نموونهی ههزاران بنهیانۍ چهتهكاش جە سهرێكانی و گرێسپی ئەرەنیشتۍ کەرڎێنۍ، گەرەکشانە دیمۊگرافیاو كورڎا بهتهمامی بفاڕا.
عەفریننە گرڎ ڕوۍ کۊکوشی هەن، وەلی بڕۍ کەسۍ بە نامۍ کورڎی و کورڎسانیوە چاگە ئەرەمەرزیۍ کەراوە
دەوڵەتوو تورکی پەی ئانەیە گرڎ ڕاێوە تاقییە کەرۊوە، جیهانیچ وەراوەر پانەیە بێدەنگا. تاکە خەمشا ئانەن، مشۊم پەنابەرۍ ڕووە نەکەرا ئەورووپای. ئینە قسۍ ئادیشانە، جا دەوڵەتوو تورکی پەی ئانەیە زەڕ جە ئەورووپای سانۊ. دەوڵەتوو تورکی بەئاشکرا ماچۊ، کە ڕا بە قەوارەو کورڎی مەدۊ. سەبەبوو ئانەیچە هەوڵەکێش ئانێنۍ. ڕوێچ مەوینی کە هجووم نەکریۊ سەروو وەرنیشتی. گەلوو عەرەبی و مەسیحیچما دژوو ئا هجووما ئینۍ مدرامانی گەورەنە. مزانا دەوڵەت چندە دووەڕوون، ئەگەر پاسە نەبیۍ پەشتیوانیما نەکەرێنۍ.
کورڎ داواو دەوڵەتی مەکەرا یا گەرەکشا نییا دەوڵەتوو ئیساتۍ وڕنا، گەرەکشانە مافەکاشا بەدەس بارا، پەی ئانەیچە سیاسەت و دیپلۊماسی بەکار مارا. ئەگەر ئانە نۍ ئاراوە، مشۊم گرڎوو ڕووەکاوە وێگێری با، وێشا خاسخسۍ ڕێکۍ وزا. بەتایبەتی مشۊم گلێرگەی خاس ڕێک وزا و وەراوەروو هجوومەکاو دەوڵەتوو تورکیوە ئامادەکاریی سەروازی کەرا. جە وەرنیشتنە سەرکەوتەی گەورە بەدەس ئامان. ئینە بەڕاسی گرنگا. ١١ ساڵۍ سەروو ئەرەیاونای ئەرەمەرزنای وێڕاوەبەریرە ویەرڎەن. سیستمێوە کە ١١ ساڵێن مەرزیانرە و پارێزیۊ. ئەگەر سیاسەتی دروس بۊ، گلێرگە خاس ڕێک وزیۊ، خەباتی دیپلۊماسی بەخاسی کریۊ وەر بە هجوومەکا گیریۊ. ئانەی کە گرنگا ئینەنە کە گیانوو یۊبییەی نەتەوەیی لای سەریی گرڎ چێوێوە بۊ.
پەی نموونەی عفریننە گرڎ ڕوۍ گێچەڵۍ، دەسدرێژی و کۊکوشی کریۊ، وەلۍ لاێوە تەرۊ بە نامۍ کورڎی و کورڎسانیوە بڕۍ کەسۍ مەیا و چاگە دامودەزگۍ و ڕێکوزیۍ کەراوە، ڕەوایەتی بە ئەرەگیری مڎا. ڕا پەی ئەرەگیرا کەراوە، مشۊم گەلەکەما ئینەیە وینا.
داڎگاییکەرڎەی چەتەکاو داعشی قەرارێوە خاس و گونجیان
چند ڕوۍ چێوەڵتەر ئیدارەو وێڕاوەبەری ئەرەیاونابێش، کە ئادۍ ئا چەتاو داعشی، کە ئینۍ زینڎاننە داڎگاییشا کەرا، چا بارەوە مشتومڕۍ هەن. ئانۍ بە کۊکوشیی داعشیرە ویەرڎێنۍ، ئانۍ تەرسەو داعشیشا نزیکۊ دییە و ژیوۍ چەنیش، ئانۍ ستەموو داعشیشا دی، بە دڵوەشیوە خێرامای قەرارەکەیشا کەرڎ. چەتەکاو داعشی جەلاد و ونمجۍ بێنۍ ؛ سەرەو ژەنۍ و زارۊلەی و پیرەکایچ پڕنێنۍ. بەدڵنیاییوە مشۊم ئا چەتە دڕندۍ داڎگایی کریا. وەلۍ ئاندە کە ملمۍ شۊنیشرە، دەوڵەتە میاننەتەوەییەکۍ ئاستوو قەرارەکەینە کەمترخەمێنۍ. بەتایبەتی دەوڵەتوو تورکی دماو قەرارەکەی فرە تووڕە بییەن. ئەگەر چەتەکاو داعشی داڎگایی کریا و قسۍ کارا، خراپییەکاو دەوڵەتوو تورکی و ئانۍ هامکارییشا کەرڎێنۍ ئاشکرۍ با.
هەڵبەت دەوڵەتوو تورک گەرەک نییا، ڕەنگە دەوڵەتۍ تەرێچبا هەمان شێوە، ئەگەر ئا داڎگۍ قەبووڵۍ کریا قەوارەو سەرنیشتی و وەرکەوتوو سوریایچ ددانش نریۊ پۊرە. بڕۍ بە سیاسییانە مامەڵە کەرا، وەروو ئانەیە چی ئاستەنە کەمتەرخەمانە جووڵیاوە. وەلۍ ئیدارەی وێڕاوەبەری قەرارێوە چینەش دان، جە دیارگەو منۊ، قەرارێوە بەنرخا. گەلاو کوردی، عەرەب و مەسیحی و ئانۍ ستەموو داعشیشا دییەن مافێوە چانەشا هەن.
ههزاران چهتۍ داعشی ئینۍ زینڎانهكانە. مشۊم تا كهی چا با؟ ئهگهر هێزێوە تەروو داعشی بیۍ و یاگۍ تەروو جیهانینە بیۍ نهك له وەرنیشتنە، قەناعەتم هەن كه فرەو هێزە بەیننهتهوهیی و دهوڵهتەکا پەی داڎگاییكەرڎەیشا ههنگامێوە نیێنۍ. وەلۍ ئیساتۍ گرد تەنیا تەماشە کەرا. با ههر هەر وەرنیشتنە با، پارێزناشا، چێش کەرا با کەرا، وەلۍ كهس نمازۊ ئادۍ گێڵاوە وەڵاتەکاشا و داڎگاییسا کەرا. ئی دۊخه تا كهی بهرڎهوام بۊ؟ ئینه ڕێبازێوە سیاسیین. ئیدارەو وێڕاوهبهری مافوو وێشا به پاو یاساكاو ئادیشا داڎگاییشا کەرۊ. وەڵتەریچ داواشا جە ڕێكوزیایە بەیننهتهوهیی و یاسائشناسا کەرڎێبۍ.
چێش چانەیە داڎپهروهرانهتەر و دیموكراسیتەر ههن؟ بهئاشكرا گەرەکشانە ئهنداماو داعشی داڎگایی کریا. مشۊم ئانۍ داڎگایی کریا. ئهگهر نهكریا، دۊخێوە تەرسدار مۍ ئاراوه. دووۍ ساڵۍ چێوەڵتەر زینڎانوو حهسهكەینە بەرئامۍ و سهدان كهسێشا كوشتۍ. دیسان دماو ڕزگاركەرڎەی كۊبانۍ شهوۍ هجوومشا كەرد سهروو دەگایەکاو و سهدان كهسۍ ئێمهشا كوشتۍ. ئادۍ توانێوە جانێچشا ههنه. پەوکای مشۊم داڎگایی کریا و سزا بدریا. ئا هێزۍ ماچا ئێمه دژوو داعشینمۍ، مشۊم هەرمانەو وێشا چێوە کەرا. مشۊم داعش پێسە ئهقڵیهتێوە داڎگایی کریۊ. پەوکای دهوڵهتوو توركی چا داڎگاییا تەرسۊ و گەرەکش نییا چهتهكۍ داڎگایی کریا. وەلۍ مشۊم چەنەپێتەیۊ جە داعشی کریۊ و هەرکەسێچ هامکارشا بییەن، به پاو یاسا بەیننەتەوەییەکا وەنەپەرسایۊش چەنە کریۊ.
س.ز