بۊنەو ٢٧ ساڵەو گەشمەرڎەبیەو زیلان-ېوە (زەینەب کیناچی) کە جە ٣٠ی حوزەیرانو ١٩٩٦ جە دێرسیم چالاکی گیانبازیش ئەنجامدابۍ، ئەنڎامەو ڕاوەبەری کەژەکەی بەسۍ ئەرزینجانە جە بەشو دۋەمو چەمپنەکۊتەکەیش سەبارەڎ بە ئەنجامەکا چالاکی فیدایی، هجومەکا سەرو ژەنا و ڕېبازەکا کۊشیای قسېش کەرڎۍ.

چالاکی فیداکاری گەشمەرڎە زیلانۍ چ کاریگەریېوەش سەرو جمیەرو ژەنا کورڎی نیارە؟ ئەنجامو چالاکییەکەی چېش بۍ؟

چالاکی فیداکاری گەشمەرڎە زیلانۍ کۊد و خوڵقناو ڕېبازو سەرکۊتەی بۍ و ڕای ئەساسیەش نیشانە دایمۍ. چی ڕووۊ چالاکیەکە ماناڎار و تاریخیا.

ئارۊ ٣٠ ەمین ساڵو کۊکوشی سێواس-مادیماکیا کە جە ٢ۍ تەمموزینە ڕۋەشدا. ئی کۊکوشیە وەحشیانەیە شەرمەسار مکەرو. بە ڕێزۊ یاڎو ئا ٣٣ کەسەیە کەروە کە گەشمەرڎۍ بیۍ. حیچ جیاوازیېۋە جە بەینو ئا عەقڵیەتەیەینە کە ئی کۊکوشیەشە ئەنجامدا و عەقڵیەتو ئاکەپەینە نییا. جە یاڎو ئا گەشمەرڎانە وەعدو پەرەپنەداو خەباتو گەلی عەلەویما واوەی کەرمېوە.

ئێمە پېسە جمیەرو ژەنا کورڎی سەرو خەتەو گەشمەرڎەکاما و سەرو خەتەو دڵسۆزی گەشمەرڎە زیلانۍ مژیۋمۍ و هەرمانە کەرمۍ. ئێمە ئینەی پۍ ئازاڎیی ژەنا و گەلەکەیما بە تەنیا ڕا ۋینمۍ. خەتەو قوربانیدای گەشمەرڎە زیلانۍ نەک حەر سەرکۊتەی چالاکیېۋە سەروازی نییا دژ بە دەوڵەتو تورکیای. جمیەری جەهانی پەشتەو ئی چالاکیە فیداکارییەیۊ، ڕەڎکەرڎەیۊ ڕېخەیی جیاکەرڎەیۊ ژەنان جە سیستمو ئیسەی و سەرهۊردایېن جە دژوو ستەمکاری. سەرەڕاو ئا ویست و ئیدیعا و ئیراڎە و ئازایەتییە گۊرەیەی سەرو بنەماو ئازاڎیی ژەنۍ ئەرەمەرزیېنۍ، بەڵام ئەگەر ئینسان یاسا نەۋینۊ، درکس پنەمەکەرۊ. جە یاگېنە کە دوژمن هەم جە ڕووی فیزیکی و هەم جە ڕووی ئایدیۆلۆژییوە گەمارۆش دان، ئەگەر سەرکۊتەیۍ پی جۊرە بەدەس بۍ، ئانە جە شېۋەو ژیایچەنە نیشانەش مڎۊ کە ئێمە چ ئەنجامێوە عاڵ بەدەس مارمۍ.

چالاکی فیداکاری گەشمەرڎە زیلانۍ کۊدەکۍ خوڵقنای و ڕا ئەساسیەکېش نیشانە دایمۍ. ئینە چا ڕوۊ چالاکیېۋە ماناڎار و تاریخیا. تەنیا پی جۊرە ۋیرکەرڎەیۊ و ژیای و هەرمانکەرڎەیە ئینسان متاۋۊ فاشیزمی دلېنەبەرۊ. پەنەوازەن چی خەتۍ و ئەنەیاۋای و فەلسەفەیە بیاۋمېنە کە جە گرڎ هەرمانېنە ڕووەو سەرکۊتەیما بەرۊ.

سیستمو پایا سالاری و پیایا دەسەڵاڎداری جە چوارچێوەو مۆدێلەکا ژیای کۆیلایەتی ژەنانە ستراتیج و تاکتیک بەبنەما گېرۊ. مزانیۊ کە جە مەجالو پوچکەرڎەیۊ پەیجوری ئازاڎی ژەنا و هورخەڵەتنایشانە شارەزۍ و پسپۊڕېنۍ.

ژەنۍ ۋەرەن ڕوو چنڎین لایەنۍ کۆیلایەتی کریاۋە

سیستەمو پیایا دەسەڵاڎداری ۋەرمو خەیاڵو جمیەرە ئازاڎیوازەکا و ئۆپۆزسیۆنی دزۊ. بە پاو مەسڵەحەتەکا ۋېش ستایلێوە تازە مڎۊ و ئینەی وزۊنە ۋەەردەمو گلېرگەی. گەرەکشا پی جۊرە قبوڵش کەرۊ. حۊڵ مڎۊ خەبات پۍ ئازاڎیی چی مەجالەنە بۍ ئەرزش کەرۊ. ۋیرۆکە و وزە و تواناو ئا ژەنا بەکارمارۊ کە گەرەکشانە ئازاڎۍ با و ئیجارە گەرەکشا پی جۊرە وەردەوامی بە سیستەمەکەی بڎۊ. ژەنی ۋەرەن ڕوو چنڎین بژارڎا کۆیلایەتی کریاوە و فشارشا ۋنەکەرا پۍ ئانەی قبوڵش کەرا. پۊکاتی ژەنی مەتاۋا ئازاڎۍ با حەتا جە دەوڵەتی و ئەرەمەرزیای کلاسیکی هامسەرگیری و شێۋازو ژیایی دەوروبەریش نەجاتشا نەبۊ.

مەبۊ ئینسان ۋېش جە قۊرتەکا ڕۋانەینە خنیکنۊ. ئېمە ئینایمۍ چکۊو ئازاڎینە؟ ئېمە حەتا چن گرنگیما بە ئایدیاڵو ئازاڎیی کۆمەڵایەتیما دان؟ ئامانجی گۊرە، ئامانجو ئاخېزو ژەنېما هەن، یا ئېمە تەنیا گەرەکمانە کەمېوەتەر چېۋەکا عال کەرمۍ؟ ئاژەو ئیسەی جە لایەنو کورڎیوە بە مەڵامەتو سیاسەتو جینۆسایدو دەوڵەتو تورکیوە دەسەبەرمەبۊ. ئەگەریچ بۊ، شکس مارۊ.

هۊرچنیەو ژەنا مشۊم ۋەشکەرڎەو ئاخېزەکا ژەنا بۊ

هۊرچنیەو ئازاڎیی ژەنا مشۊم خوڵقناو ئاخېزەکا ژەنا بۊ. پێۋیسا ئی توانا و زیرەکیە نیشانە بڎەیمۍ. ئینسانەکۍ متاۋا بە هێزی سروشتی ۋېشا سیستەمو سەربەخۆیی ژەنا بنیاڎ بنیا و پەرەش پنەبڎا سەرو بنەماو سەرکردایەتیکەرڎەی خەتەو یەرەمی، خەتە ئیحتیاتەکۍ چنی هێزی جەوهەری ۋېش سیستمو ۋېڕاوەبەوری ژەنا ئەرەموەرزنۊ و وەڵېش وزۊ. مشۊم رێکوستەبیەی ژەنا و سیستمو ژەنا تا قووڵایی گلېرگەی شۆڕکریۊوە و وەڵۍ وزیۊ.

ئاخېزو ژەنا و سیستمو ژەنا و ئەرەکۊشای پۍ بنیاڎنیا و کۆنفیدڕاڵی دیموکراتی ژەنا نەک تەنیا جە ڕوو ئازاڎیی ژەنېوە، بەڵکم جە ڕوو ڕزگاری خەڵکو کورڎسانی و ۋەرکەوتوو میامینی و مرۆڤایەتیچۊ ستراتیجییا. پېسە جمیەرو ژەنا کورڎی جە کورڎسان و ۋەرکەوتوو میامینی و جەهانیچنە، دەور و ئەرکو وەرپەرسی ئێمە سەرمەشقین. چا قۊناغېنە کە پنەش یاۋېنمۍ ئەگەر فاشیزم و ڕاستگەرایی و ڕەگەزپەرسی جە ۋەرکەوتوو میامینی و جە تورکیا و جە حەر ۋڵاتێوەنە کە کورڎش چنە مژیۋۊ ڕووە بڎۊ، ئینە بەپلەی یۋەم قۊرتەو ئێمەنە. چا وەختەنە ئاستو سەرکردایەتیکەرڎەی ئێمە جە جەنگو ئازاڎیی ئینسانینە پېسە ژەنۍ وەسۍ نییا.

"مشۊم بەعالی چارەسەرو لیبرالیزمی کەرمۍ و کۊشیەیمۍ"

جە سەرنیشتوو کورڎسانینە هەزاران کەسۍ ئێمە زینڎانەکانە زینڎانی کریېنۍ. سیاسەتو جینۆسایدو دەوڵەتو تورکی زانا بیەی قووڵش جە بارۊ بەدەس نمۍ. پاسە دیارا ماۋېۋە فرەن ڕێسا و یاساکۍ دیموکراسی هەنۍ و پا جۊرەیچ شێوازێوە قسەکەرڎەی و هەرمانکەرڎەی پەرەش پنەدریان. پەنەوازەن خەڵک ئاگاڎارو شێوازو ئەرەکۊشای بۊ بە بەپاو ئا ئاستەی کە فاشیزم پنەش یاۋان. ژیای و شێۋازو هەرمانکەرڎەی چېرو کۆنترۆڵو دوژمنینە بە دڵنیاییوە شکس مارۊ. مشۊم شېوازەکۍ پەرەشا پنەدریۊ پۍ ۋیەرناو ئینەی. چی ڕوۊ مشۊم لیبرالیزمی بە عالی چارەسەر کەرمۍ. پێگەو چینی میامینی پێگەو چەم جە دەسبیەو دەوڵەتی و پیایا. هێزو سروشتی ۋېش بەرمەوزۊ. ڕێکوستەی بە پێۋیس مەزانۊ. فەراخ جە ژیاینە ۋەشکەرۊ. ئی ئاژە زەمینە پۍ ۋېڕکوستەیۊ فاشیزمی ۋەش کەرۊ. پۍ نمونەی وچیۊ خەتەو ڕیزو چینی میامینی جە ئامەڎ و قامیشلۊنە باڵادەسا. جە دیمو ژەناوە مشۊم ئېمە لیبرالیزمی بە عالی چارەسەر کەرمۍ و خەبات کەرمۍ. شێۋازو چەوەسنایۊ بە کۊیلەکەرڎەو ژەنا جە سیستەمی لیبڕاڵینە فرەتەر وەڵۍ گنۊ. لیبرالیزم خەباتی بەکۆمەڵ و هەرەوەزی دلېنەبەرۊ. ئازاڎیی کەسی پۍ ژەنا دەسەبەر مەبۊ. جە دیمو ژەنۍ و گلېرگەیۊ ئینە فرە بە ڕۊشنی ئاشکرابیەن. مشۊم ئازاڎیی کەسی و ئازاڎیی کۆمەڵایەتی پېۋەرە پراکتیزە کریۊ.

پۍ زاڵبیەی سەرو ئا کەموکوڵیارە کە ئامېنۍ ئاراوە و بنیاڎنیاو سیستەمێوە سەرو بنەماو ئازاڎیی ژەنا بەتایبەتی ژەنا، مشۊم چ جۆرە خەباتێوە گېرمېنە ۋەر؟

سەرەتا پێۋیسا چەم خشکنایۊ بە ژیایما و شێۋازو هەرمانکەرڎەیمارە کریۊ. فرە ئاشکران حەتا ۋېما خاس نەکەرمېوە مەتاۋمۍ چواردەورکەیما خاس کەرمېوە. ئێمە پېسە جمیەرو ژەنا کورڎی ئینیشا گرڎ جە پلاتفۆرم و گلېرۊبیەکانە هۊرسەنگنمۍ. پرسیارەو ڕابەر ئاپۆینە کە "تا چن جە خەتەو ئازاڎیی یاۋېنمېنە و تا چن بەدیش مارمۍ؟" فرەو چېۋی ئینا ڕامانە. عال مزانیۊ کە ئێمە حیچ قۊرتېۋەما نییا جە جابەجېکەرڎەی خەتەو قوربانیدای زیلانۍ-نە.

بەڵام ئینسان مەتاۋۊ واچۊ ئێمە جە ڕوو ئایدۆلۆژیای و ڕێکوستەیۊ هەمان ئەداو ۋېما نیشانە مڎەیمۍ. تەنیا ۋېڕاگری و مانیایی وەسۍ نییا. پۍ ئاخېزو ژەنا پەنەوازش بە ۋنەکۊڵیای قووڵتەری و هێزو خەیاڵی و ئاستێوە فیکری هەن. مشۊم پەرە پی چېوەیە بڎەیمۍ. ڕابەرەکەما هەمیشە گرنگی پی دېڕۍ دۍ. جە جەهانەنە، جە ۋەرکەوتوو میامینی و کورڎسانینە، قۊرتەی ئەساسیە جە خەباتو ئازاڎینە، قۊرتەو سەرکردایەتینە. جە حەر چوار پارچەو کورڎسانینە گەلەکەما خەباتو سەرۆک ئاپۆی و پەکەکەی و ئازاڎیی ژەناش قبوڵ کەرڎەن. حەرپاسە بە ملۋېنان ژەنی هەنۍ کە سەرو ئی بنەمۍ خەبات کەرا.

چی دماییەیچەنە جە ۋەرکەوتوو کورڎسانی و ئێرانینە بە دروشمەو ''ژەنۍ، ژیای، ئازاڎیی" مەردم سەرهۊردایش کەرڎ. جە پانیشتوو کورڎسانیچ هەمان ئاژە هەن. جە گرڎ بەشێوە کورڎسانینە سەرکردایەتی ژەنا جە لایەنو خەڵکو ۋەرکەوتوو میامینی و جەهانیۊ قبوڵکریان و جمیەرو ئازاڎیوازی ئێمەیچ پیسە سەرمەشقی ۋینیۊ.

مشۊم ئێمە چەمکو ئازاڎیی کەسی بە عالی بشناسمۍ

رێکوستەی ژیۋایما مشۊم ئەرکی فرەلایەن گېڵنۊ. ئێمە تەنیا سەرو بنەماو پەرسو ئازاڎیی ژەنا خەبات مەکەرمۍ. ئێمە خەبات کەرمۍ پۍ ئانەی ئاخېزو کورڎسانی و ئاخېزو ۋەرکەوتوو میامینی و جەهانی سەرو بنەماو نەتەوەی دیموکراتیکی بێنە ئاراوە و سەرمەشقی پۍ ئانەی کەرمۍ.

زەرورا کە ئینسان رەخنە و رەخنە جە ۋېگێرتەی ۋەڵۍ وزۊ. مشۊم ئێمە کەموکوڵیەکا ۋېما بە کردەوە ۋیەرنمۍ و بیمۍ بە تەمامکەر و رەخنە جە ۋېما گېرمۍ. سەرو ئی بنەمۍ متاۋمۍ ئەرکو سەرمەشقی جابەجۍ کەرمۍ. مشۊم سەر جەنۊ ڕۋەکەرمۍ ئەندێشەکا سەرۆک ئاپۆی پۍ ئازاڎیی ژەنۍ و کۆڵەکەکا ئایدۆلۆژیای و رزگاری ژەنۍ و وردبیەیۊ کەرمۍ چا بارۊ. مشۊم ئێمە جە هەڤاڵ سەکینە جانسزېوە دەسپنەکەرمۍ، چەمخشکنایۊ بە تەجروبەکا رێکوستەی ۋېمارە و سەرو ئا بنەمۍ بە بەقوەتی بەشڎاری کەرمۍ. مشۊم ئێمە  بە عالی جە چەمکو ئازاڎی لیبڕاڵی، چەمکو ئازاڎیی کەسی بیاۋمېنە. دژوو ئانەیچ مشۊم  ئێمە سەرەتا کەسایەتی ۋېما هۊرسەنگنمۍ. سەردەمۍ هزری، چا روۊ فرە زەرورا.

چی ساڵا دماینە بەتایبەت، هجومەکۍ پۍ سەرو ئا ژەنا زیاڎشا کەرڎ کە دژ بە سیستەمی کۊشیانە، ئانۍ کە ژیۋایە سەپیاکا سەریشا قبووڵ مەکەرا، چنی ئی هجوما هۊرسەنگندۍ؟ ڕا چارە دژوو ئی هجوما چېشا؟

هجومەکۍ پۍ سەرو ئێمەی ژەنا سرووشتێوە ئایدۆلۆژییشا هەن، ۋەڵۍ گرڎ چېۋێنە، مشۊم گرنگی بڎەیمۍ بە قووڵبیەیۊی ئایدۆلۆژی و پەرەپنەدای هێزو ۋیرکەرڎەیۊ، ئانۍ کە جە ۋیر و مەغزەنە ئازاڎۍ با بە جدی هەرمانە پۍ پراکتیزەکەرڎەیش مڎا، پېسە تەڤگەری ئازاڎیی ژەنا کورڎی، پەنەوازەنە ۋېسا وەرو چەما گېرا، سەرو ئی بنەڕەتیە پێگەو سەرمەشقی گېرا. سەرمەشقی ژەنۍ تەنیا جە ڕاو نرخنای سیاسی و پەیامی و ڕابەربڕیەیۊ مەبۊ، پێۋیسا حەر سەرمەشقېۋە بەشێۋیۋە چالاک جە گلېرگەنە هەرمانە کەرۊ، جە راو پەروردەیۊ بۊ یان ڕێکوستەی، ۋېش بیاۋنۊ بە تاک بە تاکو خەڵکی، لەم مانگەدا چی مانگېنە چن کەسېما پنەیاۋنۍ و باشڎارۍ ڕېکوستەیما کەرڎۍ، ئینە پیمەری ئەساسیا، واتە بنیاڎنیای سەرو بنەڕەتو ئایدۆلۆژیاو ئازاڎیی ژەنۍ جە سیاسەت و گلېرگە و ملەملانێی ئایدۆلۆژیینە.

قۊرتەی ئەساسیە چېگەنە، نوقتۍ لاوازە جە ۋیرکەرڎەیۊ ئایدۆلۆژیمانە هەن، چن ساڵێوە فێربیەی و تەجروبە پۍ ئینسانی وەسۍ نییا. گېڵایما سەرو بناغەو پارادایمو ڕابەری، پەروەردە و گفتوگۆکېما فرە لاوازېنۍ. ئینە ئەوەڵو خاڵە لاوازەکامانە و پێۋیسا سەرشەرە زاڵېبیمۍ. پێۋیسا هەمڎیسان هۊرسەنگناکا ڕابەر ئاپۆی سەبارەڎ بە ئازاڎیی ژەنا سەرو بناغەو پەروەردەی ۋەروچەما گېرمۍ، شیتەڵشا کەرمې و جابەجېشا کەرمۍ، حەرپاسە سەرو ئی بناغەیە هەڵۋێس هۊرگېرمۍ.

گەرەکمانە چاندێوە جیاوازو ژەنا ۋەڵۍ وزمۍ

جواب دایۊ پرسیارەو ئانەی "چنی بژیۋمۍ" پۍ ئێمەی ژەنا فرە گرنگا، ئاخۊ بەگوێرەو سیستەمی یان بەگوێرەو ڕێبازو ڕابەری جواب مڎەیمېوە. ئینە یاگۍ نیقاشیا، مشۊم ئەرکما گرڎ یاگېنە بۊ بە پەروەردەو ئایدۆلۆژی، زەرورا خەباتو ژنۆلۆژیما بۊ بە خەباتێوە جڤاکی. ژنۆلۆژی یاۋان بە ئاستێوە باڵا ، بەڵام قۊرتېش پۍ مەیا ۋەڵۍ جە ۋۍ گونجنایش چنی شێۋاز و کەسێتی ۋېش چنی ئی شێوازیە. پۊکاتی دلۍ ژەنانە هەنگامېوە گرنگو ڕۆشنگەری هەن، مشۊم ۋەنەیۊ کتێبی پەرەش پنە بڎریۊ ، گرووپو کتێب ۋەنەیۊ جە کۊڵانەکانە با، جە مەکتەب و زانشتگەکانە چالاکی چی چەشنەیە با.

قۊرتۍ تەرە، قۊرتەو ڕێکوستەین. خەباتو ئازاڎیی ژەنۍ جەڕوو باوەڕی و مەعنەویاتیوە بەرزا. دەسبەرڎەی پۍ ماڎەی و دەسەڵات و موڵکی کەسی زەحمەتا. پەی پنەداو شێوازو ئەڵتەرناتیڤی ڕاوەبەرڎەی ژەنېوە، غەڵەتۍ کوشندېما هەنۍ، جە چالاکی ژەنانە، ڕاوەبەرڎەی پیایانە و سیاسەتی پیایانە و دەسەڵات و پۆپۆلیزمی ۋینمۍ، ئێمە گەرەکمانە چاندێوە جیاوازو ژەنا ۋەڵۍ وزمۍ، ئازاڎیی جەڕاو لاسایکەرڎەیۊ پیایاۋە بەدەس نمۍ، ئەگەر نەتاۋمۍ جیاوازییەکا بۋینمۍ، ئا ۋەختە کۆیلایەتی زیاتەر مۍ ۋەڵۍ.

پەنەوازەن سیستەمی هامسەرۆکایەتی بەقوەت کەرمۍ

چاندو ڕاۋەبەرڎەی هامبەشو ژەنا چاندو دیموکراسی و یەکسانی و دادپەروەریا. مشۊم ئینسان ئینەی بە بناغە هۊرگېرۊ. پێۋیسا تەڤگەرو ژەنا سەرەتا دلۍ خەباتی گرڎینە سەرمەشقی کەرۊ و پېسە گوڵەبەڕۆژەی دەور گېڵنۊ. مشۊم ڕاس و غەڵەت پۍ ژەنا و گلېرگەی بەروزۊ. پەنەوازەن سیستەمی هامسەرۆکایەتی بەقوەتتەر کەرمۍ، مشۊم هامسەرۆک و هاموتەواچەکا چنی مەجلیسو ژەنا هەرمانەکەرا و بەگوێرەو سرووشتو ۋېشا جماوە. مەکریۊ سیستەمی هامسەرۆکی و هەرمانەی هامبەشە جە مەجلیسو ژەنا جیا کریۊۋە. پۊکاتی مشۊم ژەنۍ ڕێکوستەی سەربەخۆشا بۊ جە گرڎ چالاکیېۋەنە. مشۊم کۊبیەیۊ سەربەخۆ کەرا وەختۍ ملا دلۍ چالاکییە هامبەشەکاوە. مەبۊ هجومە فاشیستییەکا کەرمېنە بەهانۍ. فاشیزم وەردەوام ئامادەن. کێشە ئینا ئێمەنە، نەوەک هجومو فاشیستەکا، مشۊم نزیکایەتییەکە پی جۊرە بۊ.  

مشۊم ژەنی جە کۊڵانە و جاڎە و مەنتیقەکانە ۋېشا ڕێکوزا. قۊرتەکاشا چارەکەرا ۋەڵۍ ئانەینە یاۋناش بە دەوڵەتی. ئەگەر ژەنێوە تنوتیژیش وەران ۋەر کریا، با ژەنی جە مەجلیس و شارۆچکڵە و کۊڵانە و یانەکانە خۊتانکەرڎەی چی ژەنۍ کەرا. ئەگەر دەوڵەت بازاڕو لەشورەشی و ماڎەی هۆشبەر و جاسوسی گەرم کەرۊ، ئانە بە ڕێکوستەی ڕاش ۋنە گیریۊ. ڕای تەرە نییەنە. مشۊم وەردەوام گفتوگۆ کریۊ سەرو جەنگی تایبەتی دژ بە ژەنا، مشۊم گلېرگە چینەی ئاگاڎار کریۊۋە. چانەی گرنگتەر، پێۋیسا دژش مرڎمېوە سەرو بنەماو ڕێکوستەی. سیاسەتێوە جەنگی تایبەتو ترسناک دژ بە ژەنا و کناچا کورڎی هەن. پۊکاتی بەشڎاری کناچا جە تەڤگەرو ژەنانە گرنگا.

سەرەڕاو ئانەی، هەرمانکەرڎەی چنی ڕێکوستەو کناچا و پنەداو هێزی پنەشا فرە گرنگا. کۊشیایما پۍ ئازاڎیی ژەنا، تەڤگەرو گەنجیا. پێۋیسا گۊش جە ئارەزوو حەزو گەنجا گیریۊ و هەرمانەی هامبەشە کریۊ. پێۋیسا ڕێبازو پێکئارڎەو قەراری هامبەشی پەرەبسانۊ. ئا وەختە ژەنی متاۋا جە ئازاڎیی ڕێکوستەی سەربەخۆی بیاۋانە و هێزو سرووشتی ۋېشا بەروزا و ئازاڎۍ با.

مشۊم جە گرڎو بەشەکا گلېرگەینە قۊرتۍ ژەنا چارەسەر کریا

پێۋیسا ڕێکوستەکاو ژەنا سەرو بناغەو هونەری و ئابووری و گلېرگەی و چاندی و وەرزش و هتد، ئەرەمەرزیا. ژەنی دەسو قۊرتەکا ئابووریۍ تەرسناکیۊ مناڵنا. پۍ چارەسەرو ئی قۊرتۍ، مشۊم گرنگی پنەدای زیاتەر بۊ، مشۊم سەندیکاو ژەنا و سیاسەتو چارەسەری پی جۊریە بۊ. مشۊم ڕێکوستەی ژەنا سەرو ئی بناغەیە ئەرەمەرزیا. مشۊم ئەرەکۊشای دەربارەو ڕێککۊتەی ئیستەنبوڵی و یاساکا تەری بۊ. ئی ڕێککۊتەیە گرنگ و دەگمەنا. پێۋیسا ماف و ئازاڎیی ژەنۍ پارێزیا بۊ. پێۋیسا ژەنی کورڎی چنی ژەنا تورکی مرڎا دژوو هۊرشېۋنایۊ ڕێککۊتەی ئیستەنبوڵی و یاساکا تەری. چی بارۊ، مشۊم قۊرتەکۍ ژەنا جە گرڎو بەشەکا گلېرگەینە چارەسەر کریا.

حەرپاسە مشۊم قۊرتەو ژەنە پەچەدارەکا چارەسەر کریۊ. مشۊم سەرنج وزیۊ سەرو ناوەنڎە ئەساسیەکا پېسە ئامەڎی و وانی جە سەرنیشتوو کورڎسانی. پەنەوازەن هامکاری زیاتەرو هەرێمەکا پېسە ئامەڎی و دێرسیم و بۆتان و هەرێمەکا جزیری و سلۆپی جە کورڎسان و شارو ئیستەنبوڵی جە تورکیا کریۊ. بەتایبەت دێرسیم، بەمەڵامەتو تاریخەکەیش و پێگەکەیش پەیوەس بە ئایینەکاوە.

قۊرتۍ گرنگەی تەرە، قسەکەرڎەی و فێربیەین و نۋیستەین بە زۋانی ڕەسمی و زۋانی ئەڎایی، ئینە ئەرکی ئەساسین. پەنەوازەن کریۊ بە بناغەو ئەجێنداکا. بەشڎاری و دەورو ژەنۍ جە تورکیانە یەکلایکەرەوەن پەی پەرەپنەداو ئیسلامی دیموکراتیکی. مشۊم دەور و پەیامو ژەنۍ سەبارەڎ بە ئیسلامی یەکلاکەرەوە بۊ. پېسە چنی سیاسەتو دژایەتی ژەنا جە ڕاو ئاکەپەی و ئەرەمەرزیا ئایینییەکا و مامەڵەکەرڎەی خراپی چنی زارۊڵا، ڕۊشن و دیارا. مشۊم تەڤگەرو ژەنا حۊلو دیموکراتیزەکەرڎەی ئیسلامی بڎا.

قۊرتېۋە تاریخی و قووڵ هەن پەیوەس بە گەلی عەلەوی جە تورکیا. ئی بەشە جە گرڎی زیاتەر زەرەرمەنڎۍ بیېنۍ جە کۊکوشی و ئەسیمیلاسیۆنی. پێۋیسا ئینسان خۊتانکەرڎەی جە جوگرافیاو گەلوو عەلەوی کەرۊ و هانیشا بڎا پۍ گېڵایۊ، مشۊم باوەڕو عەلەوی بەڕەسمی قبووڵ کریۊ، مەبۊ دەسوەردای کریۊ جە باوەڕ و نەریتو گەلی عەلەوی، مشۊم خەتېوە مدرامانی و ئەرەکۊشای بۊ لک دریاو ئایینی نەبۊ، ئینە گرنگا.

 

ژەنی  کورڎسان و تورکیانە و وەرکەوتوو دلێڕاسەینە، گیرۊدۍ قۊرتاو گلێرگەی پەڕتەرسینۍ. قۊرتەکا پێسە هامسەرگیریی وەڵێوەختەی، تنڎوتیژی دژوو ژەنا، ڕەنجوارڎەی، هەژاریی ژەنا، کۊچوو ژەنا، لەشورەشی، ماددەی هۊشبەر و هتد، چەنی چارە کریا؟

 

پێسە ڕێکوزیایەکاو ژەنا، قۊرتۍ سەرەکیێما ڕزگارکەرڎەی پیایا و ژەنان و ڕایەکاو چارەسەری. ئا ژەنۍ سەروو بناغەو ئازاڎیی ژەنۍ و فاڕیای پیای ڕێکۍ وزیا، با بە بابەتوو ڕۊی. پەنەوازا وێپەروەرڎەکەرڎەی و واتەواچ پەرە بسانۊ. جگە ئانەیە، پەیوەنڎییە کەسییەکۍ چەنی پیایا گرنگێنۍ، ئی بوارە کە نامۍ بریۊ بە بواری تایبەت، ڕاسییەکەش بواری گردینیی بنیات نریان.

 

دلۍ ئا زەرەرانە ژەنی ژیوایەنە تووششا مۍ، نەبییەی پەیوەنڎیێوە تەنڎروستین چەنی پیایا. پەیوەنڎیی عەشقی و وەشەسیای هەقەتینی مشۊم چەنین بۊ؟ پەی نموونەی، مشۊم ویرۊکە ئازاڎ و وڵاتپارێزنەکۍ، کۊشیایەکا پەی ئازاڎیی جڤاکی و دڵسۊزی پەی وەڵاتی سەروو بناغەو پەیوەنڎیی بەینوو ژەنۍ و پیای بۊ. ئەر پاسە نەبۊ، پەیوەنڎیی عەشقی و وەشەسیایی ماناش مەبۊ. مشۊم ئازاڎییە جڤاکییەکۍ سەروو بناغەو عەشقی و وەشەسیاییوە ئامانجدارۍ با. ئاشکران کە پەیوەنڎیی هامسەرگیریی کلاسیکی چنڎ ژەنیش کەرڎێنە بە کۊیلە. جە پەیوەنڎییەکاو بەروو هامسەرگیری، ئەگەر ئازاڎی و ئەخلاق نەبۊ، هەمان کێشە و قۊرتۍ تەرسدارتەرۍ گناوە. پەوکای مشۊم واتەواچ بکریۊ سەروو هامژیوای ئازاڎی، کە ڕابەر ئاپۊ وەڵێنیارش کەرڎەن و ئاستوو پەیوەنڎیی عەشقی بەرزتەر کریۊ.

 

مەجلیس و کۊمیونوو ژەنا بەڕۊشنی ئیرادە و قەراروو وێشا بەر نەوستەن. پاسە ئشناسیان، ژەنی و ڕەنگەکەش پێسە ناپیویسی پەی ژیوای کۊمەڵایەتی چەسپیێنە. سەرمەشقایەتیی ژەنۍ بەراورد بە جەنگوو گەلی شۊڕشگێڵنی و ڕێبازوو پارێزنای سرووشتی وەڵۍ نەکەوت. مشۊم تەرکیز وزیۊ سەروو پەروەرڎەی و ڕێکوستەی چەنی ژەنە عەرەب و ئەرمەن و ئاشووری و چەرکەس و تورکمانا. مشۊم شۊڕشوو ژەنۍ بەقووڵی جە مەجلیس و کۊمیونەکانە پەرە بسانۊ. ئەوەڵۊ، پەنەوازا چالاکیی ژەنا حەلەب و شەهبا و کۊبانۍ و جەزیرە و هەرێمە عەرەبییەکانە زیاڎتەر کریۊ.

 

دووەبارە ئێران و وەرکەوتوو کورڎسانینە، بە پاو پەنەوازی سەرمەشقایەتی جە شۊڕشوو "ژەنۍ، ژیوای، ئازاڎی" نەکریا. مدرامانوو ژەناو ئێرانی و کورڎسانی و بەلوجی و ئەفغانی سەرەمڕا. حوکمەتوو ئێرانی یۊ دماو یۊی سەرمەشقەکاو ئی شۊڕشەیە کەرۊ زینڎان. غازی کیمیاوی مەکتەبەکانە دژوو کناچا بەکار مۍ و ژەعراویۍ کریا. ژەنی ناچارۍ کریا بە پەچەپۊشتەی.ن. پەوکای کۊشیای و مدرامانی هامبەشوو ژەناو ئێرانی و ڕێکوستەیشا جە گرد وەختێوە گرنگتەرا.

 

پانیشتوو کورڎسانینە و  بەتایبەت هەولێرنە، کناچۍ وچکلۍ ناچارۍ کریا بە لەشورەشی. ماجا کە جە وەرنیشت و وەرکەوتوو کورڎسانیوە ئامێنۍ. پەنەوازا خەباتی هامبەش و ئیرادە پەرەش پەنە بدریۊ چەنی ڕێکوستەی ژەنا دژوو ئی قۊرتەیە و قۊرتەکای تەروو ژەنا جە پانیشتوو کورڎسانینە. کۊشیاێوە هامبەش و بەرجەسە هەن، نزیکایەتیما پەی ڕێکوستەی هامبەشی هەن چەنی ژەناو تورک و ئێرانی و سریانییا و عێراقییا. پەنەوازا پێسە ژەنا وێما ڕزگار کەرمۍ جە تەوژموو نەتەوەپەرسی.  

 

ژەنی متاوا بەزووی وێشا جە نەتەوەپەرستی ڕزگار کەرا

 

هەڵای گرووپۍ ژەنە نەتەوەپەرسا تورکیانە هەنۍ فرە دوورێنۍ جە کۊشیای ئازاڎی ژەناو کوردیوە، بە لایەنڎاریوە مامەڵەش چەنی کەرا، مشۊم ئینە چار کریۊ. مشۊ ژەنی وێشا ئازاڎ کەرا جە نەتەوەپەرسی و ئی ژەعرە هامچەرخەیە. مشۊم بە کۊشیای هامبەش دژوو سیسەموو پیاسالاری مرڎاوە. سەکوێوە هامبەشما هەن سەروو کەدەبەهەیۊ، پەنەوازا زیاڎتەر پەرەش پەنە بدریۊ. 

 

قۊرتی سەرەکی جیهاننە و تورکیانە قۊرتوو گلێرگەی (LGBT). بەگردین، خەباتێوە جیهانی هەن سەروو ئی پەرسۍ. زیهنیەتی پیاسالارین گەرەکشا کۊشیای ئی جڤاکەیە پەی لاوازکەرڎەی کۊشیای ئازاڎی ژەنۍ بەکار بارۊ. چێوە گەرەکشانە بابەتوو ڕۊی جە پەرسەو ئازاڎیی ژەنۍ و ناڕەزایەتییە جڤاکییە قووڵەکا دوورۍ وزاوە.

 

ئێمە کۊشیای ئازاڎیی گەردوونیی ژەنا وەڵۍ وزمێ

 

هامپەیمانیی فاشیستی ئاکەپە و مەهەپەی ئی پەرسێشا پێسە کەرەسەو ورچنیەی بەکار ئارڎە. پەنەوازا پەرسۍ کۊمەڵایەتیۍ چارۍ کریا  کۊمەڵایەتیی (LGBT)نەک فاڕیا. ڕێبازی ئایدۊلۊژیمان سەروو ئی پرەنسیپەیە. مەبۊ سیسەمی پیاسالاری دەسەڵاتواز بە ڕای نادیموکراسی و تنڎوتیژانە مامەڵە چەنی خەڵکی کەرۊ.

 

پەرەپەنەدانی سیاسەتوو بەدیئارڎەی یۊبییەی ژەنا و مدرامانی هامبەشوو ژەنا فرە گرنگا، جە چوارچوەو نەتەوەی دیموکراتیکی و یۊبییەی دیموکراتیکینە سەروو ئاستی لۊکاڵی و جیهانی هەرمانە کەرمۍ پەی ئازاڎیی ژەنا. ئێمە کۊشیای ئازاڎیی گەردوونیی ژەنا وزمۍ وەڵۍ. چی ڕووەوە، بە باوڕێکی قەوەتۊ دژوو فاشیزمی مردمێوە پە یۊبییەی ژەنۍ و پەرەپەنەدای ستراتیژوو کۊشیای هامبەشی.

 

هەرمانە کەرمۍ پەی سەرمەشقایەتیی هەقیقەتوو ژەنا جە کەشەکانە و زینڎانەکانە و گردوو بوارەکاو ژیوای گلێرگەینە سەروو خەتەو ڕابەر ئاپۊیۊ دەربارەو ئازاڎیی ژەنۍ. ڕا مەدەیمۍ هیچ هێزێوە دەسەڵاتواز وەرڎەمشنە مرڎۊ. بێگومان شۊڕشوو ئازاڎی و شۊڕشوو ژەناو  کورڎسانی و وەرکەوتوو دلێڕاسەی و دنیۍ سەر وزمۍ. وەعد مدەیمۍ، شایسۍ ڕەنجوو ڕابەری و یاڎوو هامڕایا زیلانۍ و گەشمەرڎا و خەڵکەکەیما بیمۍ. بە باوڕۊ جەخت جە ئازاڎیی ژەنۍ کەرمێوە، بە هومێدوو سەرکەوتەی. حەر سەرۍ گنمۍ.

هـ . ش / س . ز