" گەلەكۆمەیەكی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی هاوشێوەی پیلانگێڕی نێونەتەوەی لەكەسایەتی رێبەر ئاپۆ لەدژی گەلی كورد لەئارادایە، بەگوێرەی ئەوەش دەبێت هەر تاكێكی كورد بەبەرپرسیارێتی مامەڵە لەگەڵ دۆخە هەستیارە هەنووكەیەكەدا بكات".
ساڵ و نیوێك پێش بەر لەهێرشی ئەمریكا بۆ سەر دەسەڵاتی سەددام حسێن و حكومەتەكەی و رووخانی رژێمەكەی لە 2003دا، نەتەوە یەكگرتووەكان بەرێگەی ئەنجوومەنی حوكم گوشاری خستە سەر دەسەڵاتی ئەو كاتەی عێراق بۆ ئەوەی لە یاسای بنەڕەتیدا و لەبواری دەسەڵاتی بەرێوەبەری پارێزگاكان هەندێ گۆڕانكاری بەئاراستەی ئاسانكاری بۆ ئیدارەدانی هەرێمی پێكبێنن. هەر پاش رووخانی رژێمەكەی سەددام حسێن ئەو خاڵە بووە زەمینەیەك بۆ چەسپاندنی حوكمی فیدراڵی"نیوچە" و گۆڕانكاری دەستوری لە 2005دا لە عێراق و پرۆسەی ریفراندۆم بۆ ئەرێ كردن و دەستەبەركردنی پشتیوانی كۆمەڵانی خەڵكی عێراق بۆ چەسپاندنی سیستەمی فیدراڵی و گۆڕانكارییە دەستورییە نوێیەكان لەو وڵاتە. هەرچەندە گەلی كورد بەدرێژایی تەمەنی سیستەمی دەسەڵاتداریەتی لەنێو دەوڵەت نەتەوەی عێراقدا چەوسێنراوترین پێكهاتەی كۆمەڵگەی عێراق بوو و تامەزرۆی ئازادی و سەربەستی بوون، و راگەیاندنی حكومەتی فیدراڵی وەكو خۆ قوتاركردن لەدەست سیستەمێكی چەوسێنەر دەبینی بۆ خۆیان و هەر زوو دەستیان بەشایی و هەڵپەڕكێ كرد و رژانە سەر سندوقەكانی پرۆسەی ریفراندۆم و بەدەنگی ئەرێ دەنگیان بەو دەستورە نیوەوناچڵە دا. تەنانەت لەبەشەكانی دیكەی كوردستانیش گەلی كورد بەراگەیاندنی فیدرالی شاگەشە بوون و جاڕدانی فیدرالیزم بوو بە راپەڕینی گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئەوانیش بۆ پشتیوانی و دەرچەیەك بۆ خۆیان لەداهاتوو سەیریان دەكرد، بۆیەش بەهەلهەلە ڕژانە سەرشەقامەكان و كوچە و كۆڵانەكان بەرووداوێكی مێژوویان بینی و كەیفخۆشی خۆیان نیشاندا و تەنانەت زۆرێك لەگەنجان و ئەو خەڵكەی رژابوونە سەرشەقامەكان بۆ پیرۆزبایی لەلایەن رژێمی داگیركەر و فاشیستی ئێرانەوە دەستگیر و رووبەرووی ئەشكەنجە و زیندان بوونەوە و ژمارەیەكشیان چارەنووسیان ئێستاشی لەگەڵدا بێت، نادیارە.
لە دووهەزار و سێوە تا دووهەزار و پێنج لیژنەی نوسینەوەی دەستوری نوێی بنەڕەتی عێراق، دەستوریان ئامادە كرد و لەپرۆسەیەكدا خستیانە بەردەم رای گشتی گەلانی عێراق، ئەو كاتە تاكە پارت و لایەنی كوردی كە بەشێوەیەكی لۆژیكیانە دەیڕوانیە داهاتووی بارودۆخی عێراق، پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستان"پ چ د ك"بوو. بەشێوەیەكی دیموكراتیانە رایگەیاند كە ئێمە لەگەڵ ئەو دەستورە ئامادەكراوەدا نین و دەنگیان پێ نەدا، چونكە مافە بنەڕەتیەكانی گەلی كورد گەرەنتی ناكات و دەستورێكی سكۆلاستیكە. پ چ د ك، لەبەرامبەردا پرۆژەی نا بۆ دەستوری لەچەند خاڵێكدا ریز كرد و پێشكەشی رای گشتی كوردستانی و عێراقی كرد. هەندێ لایەنی كوردی كەوتنە دژایەتی كردنی پرۆژەكەی پ چ د ك وەكو هەوڵێكی چەواشەكارەیان بەناو كرد و رایانگەیاند كە ئەوانەی دەنگ بەدەستور نادەن؛ بێژی"زۆڵ"ن.
پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستان لەو باوەڕه‌دا بوو كە دەستورە ئامادەكراوەكە؛ بەگوێرەی راستینەی گەلانی عێراق لایەنی دیموكراتیكی لاوازە و ناوەندچێتی بەبنەما گرتووە و لەشۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكان بۆ پارێزگاكان و ئەنجوومەنی پارێزگاكان وەكو پێویست خاوەن دەستڕوێشتووی نییە كە بتوانن ئەوانیش مومارسەی پرس و لەبەرچاوگرتنی پێوانەكانی دیموكراتیك بكەن لەچارەسەری كێشە و مەشاكلی خۆیاندا و بەشێوەیەكی سەربەخۆیانەتر ئەرك و بەرپرسیارێتی و كاروبارەكانیان ناتوانن رایی بكەن. لەلایەكی ترەوە پ چ د ك لەو باوەڕەدا بوو كە دەستورەكه بەشێوەیەكی كۆنكرێتی و ریشەیی بەرژەوەندیەكانی گەلی كوردی رەچاو نەكردوە و لەچەندین بواردا ماف و ئازادیە بنەڕەتیەكانی گەلی كوردی پێشێل كردوە؛ لەوانەش: لەرووی نوێنەرایەتی كردنی سیاسی، رۆڵی پێشمەرگە و هێزی پاراستن و پێگەی سیستەمی فیدراڵی، بەكارهێنانی سەرچاوە سروشتیەكان لەژێرخان و سەرخان، گەرەنتی كردنی میكانیزمەی چارەسەری پرسی كەركوك و چارەسەری درێژ مەودا و چەند بابەتێكی تر بەهەڵواسراوەیی ماونەتەوە.
لەگەڵ هەموو ئەو كەم و كوڕیانەش لایەنی كوردی بەهۆی هەڵپەی گەیشتنیان بەدەسەڵات و بەدەستهێنانی سەدا هەڤدەی میزانیە"بوودجەی"ی ساڵانە وەكو بەشە بوودجەی هەرێمی باشوری كوردستان شاگەشە بوون و ئەو شاگەشكەبوونەش وای كردبوو كە چاویان لەئاست كەم و كوڕیەكانی دەستوری ئامادەكراودا بنووقێنن و گەلی كوردیش بخەنە خزمەتی ئەجێندا و بەرژەوەندیەكانی خۆیانەوە و بەدەنگی ئەرێ چوونە سەر سندوقەكان.
هەڵپەی دەسەڵاتداری و بەرژەوەندی تەسكی حیزبی و ماددی لەلایەك و لەلایەكی تر، پشتگوێ خستن و بەمەترسی نیشاندانی بارودۆخەكە و ئامادەنەبوون و پاش خستنی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان ناوەند و هەرێم وای كردوە كە بارودۆخی عێراق ئاڵۆزتر لەهەمیشە بێت و هەڕەشە و گوشارەكانی هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەكان كێشە و ململانێیەكانی نێوخۆی عێراقیان گەیاندۆتە لووتكە و بەتێپەڕبوونی كات ئیدی توانای هەڵگرتنی ئەو بارودۆخە لەلایەن گەلانی عێراق و هێزەكانی نێو گۆڕەپانەكە نەماوە و لە هەر ئان و ئاستێكدا رەنگە دۆخەكە بتەقێتەوە و عێراق ببێتە هۆكارێك بۆ ناسەقامگیری و شەڕێكی درێژخایەن و هەڵگیرساندنی ئاگرێك لەناوچەكە كە دامركاندنەوەی زۆر ئەستەم بێت.
هێزە ناوخۆ و هەرێمیەكانیش و هێزەكانی نێودەوڵەتی هەركامەیان لەئاستی خۆیانەوە هەوڵدەدەن، ئاراستەی گۆڕانكاریەكان لەچوارچێوەی بەرژەوەندیەكاندا بەلای خۆیاندا بشكێننەوە و بارودۆخی عێراقیش بۆ خۆیان وەكو دەرەتانێك دەبینن و دەیانەوێت سوودی زیاتر و قازانجی زۆرتر لەو دەرفەتانە وەرگرن. واتا هیچ كام لەو هێز و دەسەڵاتانەی كە دەیانەوێت سەروەری خۆیان بەسەر گەلانی عێراق و دەست بەسەر دەوڵەمەندی چاندی و كەلتوری و ئابوری و ئەمنییەكانی عێراقدا بگرن، هیچ كامەیان ئینتمایەكیان بۆ گەل و نیشتیمان و بەرژەوەندیە باڵاكانی گەل نەماوە و هیچ بەلایانەوە ئەو خاڵە گرنگ نییە.
پێكهاتەی شیعە مەزهەب و كوردان دوو پێكهاتەی سەرەكین لەعێراقدا و لەحكومەت و رژێمی سەددام حسێندا، زوڵمیان لێكراوە و مەغدوری هەرە سەرەكی بوون. پێكهاتەی سووننەكانیش خۆیان هەم لەكاتی دەسەڵاتداریەتی رژێمی سەددام حسێن و هەمیش دووای رووخانی رژێمە گۆڕبەگۆڕەكەی، خۆیان بەمیراسی دەسەڵاتدارێتی لەعێراقدا دەبینن.
پێكهاتەی شیعە هەرچەندە لەسەرەتای پێكهێنان و بونیادنانی عێراقی نوێ دوای رووخانی رژێمی سەددام وەها خۆیان دەنواند كە گوایا هاوپەیمانی كوردن و پشتیوانی لە سیستەمی فیدراڵی دەكەن كەچی بەدرێژایی ئەو هەموو ساڵە بۆ تاكە جارێكیش تاكە سەركردە و لایەنێكی سیاسی وشەی فیدرالیزمیان بەزمانیشدا نەهێناوە، نە بەباش و نە بەخراپ و وەكو هێڵی سور بۆ خۆیان دەبینن. پێكهاتەی سووننەش هەرچەندە لایەنی كوردی داوای قەوارەیەكی فیدراڵییان بۆ ئەوان و پشتیوانیان لەبیرۆكەیەكی وەها دەكرد، بەڵام بەهۆی دژایەتیەكانی پێكهاتەی شیعە ئەو هەوڵانە بێ ئەنجام بوو. سەرەڕای هەموو ئەو گیرەوبەردانە، جارێكی تر كوردان پشتیان دا بەپشت شیعەكان و عێراقی نوێیان بونیاد نایەوە. رژێمی داگیركەر و فاشیستی ئێرانیش وەكو جەمسەرێكی بەهێزی هەرێمی و دەستێوەردەر لەكاروباری عێراق، بەمەرجی بەشداری كوردان و مانەوەیان لەپاش پێكهاتەی شیعە ئەوان دان بەفیدرالیزمەكەیاندا دەنێن و لەرووی سیاسییەوە ئەو دیفاكتۆیە پەسەند دەكەن، بەڵام لەراستینەی خۆیاندا تا ئێستا و لە ئەدەبیاتی فەرمی و ئایدۆلۆژیكی خۆیاندا، كوردان وەكو بەكرێگیراوی ئەو دیو سنوور بەناو دەكەن و لەدەرفەتێك دەگەڕێن تا ئەو نیچە فیدرالیەش لەدەستوردا بسڕنەوە.
دەوڵەت ـ نەتەوەی فاشیست و دیكتاتۆری توركیش بەدەر نییە لەو نزیكبوون و زیهنیەتەی رژێمی داگیركەری ئێران. دەوڵەتی توركی فاشیست و داگیركەر بەمەرجی لەبەرچاوگرتنی پێگەی توركمان وەكو پێكهاتەیەكی سەرەكی و رەسەنی هەرێمی باشوری كوردستان و دەستەبەركردنی مافەكانیان لەلایەك و لەلایەكی ترەوە، دەبێت لایەنی كوردی لەگەڵ ئەجینداكانی ئەو دەوڵەتە خوێنمژە و هاوبەشی سووننەكان لەعێراق بجوڵێتەوە، تا بەرژەوەندییە باڵاكانی دەوڵەتی تورك رەچاو بكرێت. ئەو دەوڵەتەش هاوشێوەی رژێمە فاشیستەكەی ئێران، دەیەوێت هەرێمی باشوری كوردستان و دەسەڵاتەكەی لەخزمەت بەرژەوەندییەكانی خۆیدا بهێڵێتەوە و هەمیشە هەوڵدەدات، ناو ماڵی كوردی بەپارچەكراوەیی بمێنێتەوە و لەو روه‌شەوە هەموو هەوڵێك دەدات، هەر دوو دەوڵەتی داگیركەر لەكاتی ریفراندۆمی هەرێمی باشوری كوردستاندا بینیمان چۆن پەلاماری كوردانیاندا. هەستی شۆڤێنی دەسەڵاتدارێتی تورك و رژێمی داگیركەری ئێران و نەتەوەپەرستی هەر دوو دەوڵەت لەئاستێكی بڵنددا، دژایەتی كوردانیان بۆ خۆیان كردۆتە سەندرۆمێكی كوشندە بۆ خۆ و بەددان و نینۆك پەلاماری بەرژەوەندیی و مافە رەواكانی كوردان دەدەن.
دەوڵەتی تورك، رێككەوتنی پەنجا ساڵەی خۆی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی باشوری كوردستان و پەدەكە وەكو كارتێك لەدژی دەسەڵاتی ناوەندی عێراق بەكاردێنێ و هەستی نەتەوەپەرستی دەسەڵاتی كوردیش هاوشێوەی دەسەڵاتدارێتی هەر دوو دەوڵەتی ئێران و تورك بەشێوەی پەرچەكردار مامەڵە دەكات. هەر ئەمەش وای كردوە، هەر دوو حكومەت"هەرێم و ناوەند"باوەڕیان بەیەكدی نەبێت و بێ متمانەیی سیاسی لەنێوانیاندا رۆژ بەرۆژ تۆختر و قووڵتر دەبێتەوە. كاتێكیش كە متمانەی ئەو هێز و لایەنانەش بەیەكدی لاواز بوو، ئیدی ئیرادەی چارەسەری كێشە و ململانێكان نایەتە ئاراوە و هەر كەسە لەلای خۆیەوە لەپێناو سەرخستنی ئەجێندا و مەرامە تەسك و بەرژەوەندییە بچووكەكانیان دەجوڵێنەوەو خۆیان لەبەرپرسیارێتی ئەو نەهامەتیانەش كەبەسەر گەلدا دێت دەدزنەوە.
هەنووكە كەس ئامادە نییە بەرپرسیارێتی باری خوار و خێچی و ناسەقامگیری عێراق هەڵگرێت و كەسیش خۆی بەبەرپرسیار نابینێت لەبەرامبەر بەو رەوش و بارودۆخەی هاتووەتە ئاراوە. زیهنیەتی نەتەوەپەرستی دەسەڵاتداری عەرەبی و كورد و مەزهەبگەرایی و دینپەرستی و عەشیرەتپەرستی و بنەماڵەپەرستی وای لەعێراق كردوە كە زۆر ئەستەمە بارودۆخەكە بەئاراستەی چارەسەری بگەڕێتەوە. بەئەندازەی دەسەلاتداران و چینی كۆنەپارێز و حیزبی بەرپرسیارن لەو رەوشە، هەر بەو ئەندازەیەش چین و توێژە رۆشنبیر و مامۆستا و ئەكادیمی بێ بەش نین لەو بارودۆخەی بەسەر عێراقدا زاڵ بووە.
گۆڕانكارییە دەستوریەكان بەكام ئاراستەدا دەبێت؟!
دەبێت پێش هەر كەس كۆمەڵگە ئەوە بزانێت كە دەسەڵاتدارێتی زیهنیەتێكە، چەوسێنەرە و خزمەت بەگەل ناكات. دەسەڵاتداری سیستەمێكە، لەخزمەتی چین و گروپێكی دیاریكراودا و لە بەرژەوەندی گەل و كۆمەڵگە ناجۆڵێتەوە. بەپێچەوانەوە هەمیشە هەوڵدەدات، بەرژەوه‌ندی ئەو گروپ و چینە بپارێزێت كە رۆڵیان هەیە لەدەسەڵاتدا. بۆیەش پەنا بۆ هەموو تەڵەكەبازی و فرت و فێلێك دەبەن و بەلۆمەكردن و تانەوتەشەر"ناوزڕاندن"یش، بۆیان نالوێت. دەبێت باش بزانن كە دەسەڵاتداری سیستەمێكی بێ رووه و خۆی بەسەدان دەمامك داپۆشیووە، بۆیە لێرەدا گرنگە بزانین؛ كێن ئەوانەی دەیانەوێت گۆڕانكاریی لەدەستووردا بكەن، ئاخۆ چەندە دەیانەوێت دەستورەكە لەبەرژەوەندی لایەنە دەسەڵاتدارەكان یا خود لەبەرژەوەندی كۆمەڵانی گەلی عێراق بگۆڕن.
ـ كێن ئەوانەی دەیانەوێت بەستنەوەی كێشە و ململانێیە نێوخۆییەكانی عێراق و چەقبەستوویی هێزو دابەشبوونی ئەجێندا سیاسییەكانی نێو گۆڕەپانی كۆمەڵگەی عێراق بەدەستورەوە گرێ بدەن و ئامانجیان چییە لەو هەوڵانەیان.
ـ كێن ئەوانەی دەڵێن كێشە لەدەستورەكەدا نییە؛ بەڵكو كێشەكە لەوەیە كە دەستورەكە تەتبیق"وەكو خۆی جێبەجێ"نەبووە و ناكرێت.
ـ كێن ئەوانەی دەڵێن ئەگەر دەستورەكە بگۆڕدرێت دەبێت، بەگوێرەی بەهێزكردنەوەی ناوەند و ناوەندچێتی و حكومەتێكی بەهێزی نیشتیمانیدا بێت.
ـ كێن ئەوانەی دەیانەوێت لۆژیك و چەقبەستوویی خۆیان و نەگۆڕبوونی زیهنیان دەبەستنەوە بەرۆحی دەستورەكەوە و تمۆحی دەسەڵاتداریەتی خۆیان خستووەتە پێش بەرژەوەندییە باڵاكانی گەلانی عێراقەوە.
ـ كێن ئەوانەی دەیانەوێت لەژێر ناوی بێ كێشەبوونی دەستورەكە؛ هەموو دەسەڵاتێكی رەهایان لەدەستدا بێت و بەكەیفی خۆیان، عیش و نۆشی پێوە بكەن.
ـ كێن ئەوانەی ئەم دەستورەی ئێستا لەچوارچێوەی سیستەمێكی دیموكراتیك تردا بەكەم دەبینن و ویستی تەعدیلاتیان"گۆڕانكاری"هەیە.
ـ رۆڵی دەوڵەتانی داگیركەری سەركوردستان لەمەڕ گۆڕانكاریی دەستوری لەعێراقدا چەندە و بەدوای چییەوەن؟
ـ ئەو ماددە و خاڵانەی دەیانەوێت تەعدیلاتی تێدا بكەن، كامانەن؟
ـ پرۆژە و پێشنیاریەكانی كورد لەم بارەیەوە چییە و چەندە ئامادەكاری و زەمینەسازی بۆ ئەو گۆڕانكاریانەی بێنە ئاراوە كردوە؟
ئەمانه و چەند پرسیارگەلێكی تر لەمبارەیەوە؛ جێگەی تێڕامان و هەڵوەستە لەسەركردنە بۆ ئەوەی بزانین؛ ئاخۆ ئاراستەكانی گۆڕینی دەستور، چی لەژێر سەر دایە و عێراق بەرەو دیموكراتیەتی زیاتر یا چەقبەستوویی و ناوەندچێتی زیاتر پەلكێش دەكەن.
لێرەدا جێگەی خۆیەتی ئەوەش بەراشكاوانە بڵێین؛ لەگەڵ ئەوەی دەسەڵاتی كوردی لەهەرێمی باشوری كوردستان، خۆی بەمەغدور دەبینێت، بەڵام ئەویش هاوشێوەی دەسەڵاتی هەر دوو پێكهاتەكەی دیكەی عێراق"شیعە و سوونە"خاوەن ئەزموونێكی دیموكراتیكتر نییە و نەبووەتە هیوا و ئومێد بۆ گەلانی عێراق و كوردیش بەتایبەت و لەزۆر بواردا بگرە لە حكومەتی ناوەندیش پاشكەوتووانەتر مامەڵە دەكات. گەلانی عێراق بەگشتی لەهەردوو دەسەڵاتی هەرێم و ناوەند توڕە و بێزارن و راپەڕینی گەلانی عێراق و نەچوونە سەر سەندووقەكانی دەنگدانیش بەشێكی زۆری ئەو توڕەیی و ناڕەزایەتیەی گەلان پشتڕاست دەكاتەوە.
سەرەڕای هەموو ئەو مەترسیانەی باسمان لێوە كرد؛ دەبێت بزانرێت كە گەلەكۆمەیەكی هەرێمی و نێودەوڵەتی لەدژی كوردان و ئیرادەی ئازاد و سەربەخۆی كوردان لەئارادایە.
دەوڵەتی فاشیستی تورك ماوەی نۆ مانگە بەپێشكەوتووترین چەك و تەكنەلۆجیای هاوچەرخ و بەپشتیوانی ناتۆ پەلاماری گەریلاكانی بزوتنەوەی ئازادیخوازی گەلی كوردستان دەدات و لەناودا بەسەدان جار چەكی كیمیاییان لەبەرامبەر بەگەریلا بەكارهێناوە و هەموو رای گشتی جیهانی و هێز و دەوڵەتە بەناو دیموكراسی و دام و دەزگاكانی مافی مرۆڤیش خۆیان لەئاست ئەو هەموو پێشلكارییەدا كەڕ و كوێر كردوە. بەهەمانشێوە دەوڵەتی فاشیستی تورك رۆژانە پەلاماری خۆبەرێوەبەرایەتی رۆژئاوا، باكوری سوریا دەدات و پێشلكاری مرۆڤیی پێكدێنێت، بەڵام بەهەمانشێوە لەبەرامبەر بەو دەستدرێژیانەشی لەدژی دەستكەوتەكانی گەلی كورد لەو بەشەی كوردستانیش بێ دەنگییان هەڵبژاردوە و دەیانەوێت بەرەوا نیشاندانی دووبارەی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد، كوردان لەمافە رەواكانی بێ بەش بكەن. بەروودانی كارەساتی دڵتەزێنی زەوی لەرزەكەی باكوری كوردستان و رۆژئاواش دەیانەوێت هەلەكە بقۆزنەوە بۆ جینۆسایدی نەتەوەیی و گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەكە و راگواستن و كۆچبەركردنی دووبارەی كوردان.
بۆیەش بەخوێندنەوەی ئەم رووداوانە بەكۆی گشتی مرۆڤ دەتوانێت بەئاشكرا بگاتە ئەو باوەڕەی كە هەوڵ و گەلەكۆمەیەكی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی هاوشێوەی پیلانگێڕی نێونەتەوەی لەكەسایەتی رێبەر ئاپۆ لەدژی گەلی كورد لەئارادایە، بەگوێرەی ئەوەش دەبێت هەر تاكێكی كورد بەبەرپرسیارێتی مامەڵە لەگەڵ دۆخە هەستیارە هەنووكەیەكەدا بكات و هەوڵی پاراستنی دەستكەوتەكانی گەلەكەمان بدات.
هـ . ب
