موٙخ گەورەتەرین بەشو دەماخین یام مەژگین، نزیکەو %90 و مەژگی بە هامیاری درزێوە کریان بە دویٛ بەشیٛوە(دویٛ نیمیٛ) نیمە خڕیلەوبەشو لاو ڕاسی(right hemisphere) و نیمە خڕیلەو بەشو لاو چەپی(left hemisphere). هەرپاسە چنڎ درزێوە تەریٛچ هەنیٛ مەژگی بەش مەکەران، درزێوە کە ڕوەو وەڵیٛ و پەی واری شوٙڕە مەبوٙوە(درزەو ڕۆلاندۆی Rolando Fissure of) مەژگی مەکەروٙ بە دویٛ پلیٛ ، پلو میاچەمانی، پلو دیواری، هەرپاسە درزەو سلیڤیاسیFissure of sylvius ، لاجانگە پلی(پلو لاجانگی) جە پلو دیواری جیا مەکەروٙوە، شوٙنەو ئانەیچرە درزەو پلو پەشتەو لاجانگی(پەشتەپلی) پلو پەشتیٛ جە پلو دیواری و پلو لاجانگی جیا مەکەروٙوە. هەر نیمە خڕیلێ مەژگی مەکریوٙنە بە چوار پلیٛوە:
a. پلو میاچەمانی- میاچەمانە پل Frontal lobe 
b. پلو دیواری- دیوارە پل Parietal lobe 
c. پلو لاجانگی- لاجانگە پل Temporal lobe 
d. پلو پەشتیٛ- پەشتە پل Occipital lobe  
ساخت یام دروٙسنەو هەردوی نیمە خڕیلەو مەژگی پیٛسەنیٛ یوٙی، وەلیٛم هەر یوٙشان ئەرکی تایبەو ویٛش هەنش، هەرپاسە هەر پلێو جە دلیٛ نیمە خڕیلەکانە ئەرکی تایبەش هەن، ئی تایبەمەندیە، هەر ئانزانەنە نیەن، باڵداریچنە هەن، ئینەیچ ئا پەیلوایە رەڎمەکەروٙنوە، کە مەواچوٙ زوان جە وەرپیٛکو گەشەو نیمە خڕیلەکانو مەژگینە، گەشەش کەردەبوٙ.
هەر مەژگ نیەن کریان بە دویٛ بەشیٛوە؛ توٙڕەو چەمانیچ مەکریوٙنە دویٛ بەشیٛوە، ڕاس و چەپ، بەشی ڕاسو توٙڕەو چەمی ڕاسی و چەپی بەسیانیٛ نیمە خڕیلەو چەپو مەژگیوە، هەرپاسە بەشی چەپو هەردوە چەمان(ڕاس و چەپ) بەسیانیٛ بە نیمە خڕیلەو لاو ڕاسو مەژگیوە، ئانزاننە نیمە خڕیلەو چەپی دەسەڵاتی فرەتەرش هەن تا نیمە خڕیلەو لاو راسی، نیمە خڕیلەو چەپو مەژگی وەرپەرسو لاو ڕاسو لاشەو بەشەرین، هەرپاسە نیمە خڕیلەو ڕاسو مەژگی وەرپەرسو بەشو لاو چەپو لاشەو ئانزانین.
 
زوان و ئایاگیٛ پەیوەسیٛنیٛ بە قسیٛکەردەیوە مەگنانیٛ وریتی بەشو نیمە خڕیلەو چەپو مەژگیوە، وەلیٛم نیمە خڕیلەو ڕاسو مەژگی پەیوەندیش هەن بە زانیاریە زوانیەکانوە. هەر تیٛکشیەیێو جە نیمەخڕیلەو راسو مەژگینە، مەبوٙنە بایسو لەنگی جە ئەنەیاواینە، خاس حاڵی نەبیەی جە قسیٛکەری، لەیەکەودایش پەی قسیٛ کوڵ ماوەروٙنە.
هەردوە نیمە خڕیلەو مەژگی، ڕاس و چەپ بە هامیاری باقێوە ڕیشاڵیٛ دەماریوە بەسیانیٛ هەنگەریوە، پەنەشان مەواچا(تەنی ڕەق)، جگەم ئینەی یەریٛ تەنیٛ میچقلیٛ تەریٛ هەنیٛ میانشانەنە پەنەشان مەواچان(گوٙڕیچە، تەنو بەستەی وەڵیٛ و دمای)، یوٙترین بڕیەی ڕیشاڵە دەمارەکانو تەنی رەقی و تەنو بەستەی بیەن بایسو ئانەی هەکە هەر نیمە خڕیلێوە مەژگی مەبەسیوٙ پا بەشەو لاشەیوە کە وەرپەرسەن چەنەش.
تازەتەرین بەڵگە پەی سەلەمنای تایبەمەندی و پسپوٙڕی هەر نیمە خڕیلێو مەژگی، ئا نەوەشیٛنیٛ هەکە توشو نەوەشی فیٛ(گەشکە، پەرکەم)ی مەبانیٛ، متاوی بە لابەردی و بڕیەی تەنی ڕەقی میانو هەردوە نیمەخڕیلەی چارەسەرش بکەرینە، ئتر فیٛ نمەگیٛران و نمەیوشان پەنە، وەلیٛم ئەگەر چیٛوێت دا دەسو چەپیشۆ، ئانە نمەتاووٙ نامیٛ چیٛوەکەی بنیوٙ، یام بواچوٙش، هەرچنڎ مەتاووٙ چیٛوەکەی جە چیٛوی تەری جیا بکەروٙوە، وەلیٛم نمەتاووٙ نامیٛش بنیوٙ، چونکەتەی نیمە خڕیلەو ڕاسو مەژگی نمەتاووٙ ئا چیٛوە کەهەستش پەنەکەردەن بفاڕوٙشەوە پەی نیمە خڕیلەو چەپو مەژگی پەی ئانەی نامیٛش بنیوٙ، هەمان وەختنە ئەگەر چیٛوێت دا دەسی ڕاسشۆ ئانە فرەبەئاسانی مەتاووٙ نامیٛش بنیوٙ. 

ئی باسە دریٛژەش هەن.... د. ناجح گوڵپی.