ساڵەی تازۍ وانای دنیانە بە گردین و پانیشتوو کوردسانینە چند ڕۊی ئایندەنە دەس پەنە کەرۊ، مشتومڕەکاو وانای و قۊرتەکۍ و نۊعەکاو وانای و پەروەرڎەی و فێرکەرڎەی تا ئیساتۍ پانیشتوو کوردسانینە، مشتومڕۍ گەرمێنۍ، تا ئیساتێچ پانیشتوو کوردسانینە جگە جە وەنای مەکتەبی ئینگلیزی و عەرەبی و تورکی و مەکتەبی ئەهلی و حکومی و ئاینی... ئی فررجۊرییە کە خەتەر سەروو زوانەکەی وەش کەرۊ، هاموەخت زارۊڵی کوردسانی بەشە سۊرانییەکەنە بە سۊرانی و مەنتێقە بادینییەکانە بە زوانوو ئەڎێشا بادینی موانا، ئانە کە مەحرووما و بە زوانوو ئەڎێش مەوانۊ هەورامییەکێنۍ، سەرووبەنوو پەیوەندیکەرڎەی"مباشرە"و مامۊسایا بە مەکتەبەکاوە و بە گرنگزانای پەرسەو وانای بە زوانی ئەڎایی، بەرنامەو "ڕۊجیار"وو کەناڵوو "ستێرک"ی ئی پەرسیشە ورووژنا و بە مێمانداریی شارەزایاو پەروەرڎەی و زوانزانا، یۊ جە مێماناو بەرنامەکەی مامۊسا "فازیل ئیبراهیم" مامۊساو زوانوو کوردیین و شارەزاو هەورامیزوانا و سەرپەرشتی پەروەرڎەیین پێسە دۊخەکەش ورسەنگنا:

زوانوو ئەڎۍ زوانوو هەستی و شعوورین زوانوو ویۊکەرڎەی و خەیاڵەکاو ئینسانین

 بارەو زوانوو ئەڎۍ و چێشبییەی زوانوو ئەڎێوە سەرپەرشتە پەروەرڎەییەکەو پەروەرڎەو هەڵەبجەی واتش: زوانوو ئەڎۍ بە ماناو ئانەیە مۍ کە زوانوو هەست و شعوورین زوانوو ویۊکەرڎەی و خەیاڵەکاو ئینسانین، تەنانەت کە وەختۍ زارۊڵە ئینا لەمەو ئەڎێشەنە گۊشش ئینا هەست و سۊز و دەنگەکاو ئەڎێشۊ، چیگەوە خاستەرین زوانۍ پەی بەرکەوتەی تەماموو دلێنەکاو ناخیش تەنیا زوانوو ئەڎێشا، دمایی ئینە پەی زوانەکای تەری ور گێڵنییۊ، پەوکای زەروورا، هەر زوانێوە مافیی سرووشتیی هەرکەسێوەن کە بەسرووشت چە زوانێش بییەن و جە چە ئەدیوە بییەن پا زوانەیە بوانۊ، هەرکەسۍ بە هەر زوانێوە قسۍ کەرۊ، فاس، تورک، عەرەب ئازایی وێش نییا، مافی سرووشتی و خواکردشا پا زوانی دوۊ، ئێمە مشۊم شانازییش پۊوە بکەرمۍ و بپارێزنمێش، خزمەتش کەرمۍ و زارۊڵەو هەورامی بە سرووشت چەنی سرووشتی وکەشوکۊ و کەمەری ئامانرە مشۊم بەس پا زوانەیچە قسۍ کەرۊ، چوون خاستەرین زوانا بە نسبەتوو ئاڎیوە تا بتاوۊ خاستەرین نۊع ئانە کە هەنش بەرش وزۊ پەنەش، چێگەوە زوڵمێوە گەورەن وەنەو زاڕۊڵە هەورامییا نەتاوا بە زوانەکەیشا دوا.

'تەرسەکاو نەوانای بە زوانوو ئەڎۍ پانیشتوو کوردسانینە'

بارەو خەتەرەکاو نەوانای بە زوانوو ئەڎێوە شارەزاکەو زوانی ئەرەیاوناش، من پا کەسا ماچوو کە پلۍ حکومدارییەشا هەنە و ئینۍ دەسەڵاتنە، کە شمە چەنی فارس، تورک، عەرەبەکا فەرقتا چێشا کە ئادێچ زەمانێوە ناستشا، بە کوردی بوانمێ؟ یانۍ شمەیچ دەستا هەن چانەینە کە نازدۍ بەشێوە گەورەو کوردی کە ساعیب فەرهەنگی دۊڵەمەندوو وێشا بە زوانوو وێش دوۊ؟ هەورامان یەکەم مەڵبەنڎوو وانای و زوانی فێربییەی و ویرین، ئێمە یەرەگۊشێوەما هەن، بایەزید بادیناننە و بابان سۊرانەنە و هەورامانیچ هاموەخت زیاد ڎجە هەزار ساڵا زوانوو ئەدەبی و دوای بییەن، شاعیرەکێما سۊرانۊ تا کەرکووک پەنەشا نویستەن پێسە "مەلای جەباری، فەقۍ قادری هەمەوەندی، مەولەوی"ی هەورامیزوانۍ نەبیێنۍ و بە هەورامی شیعرێشا نویستێنۍ. کە چی سەرڎەمنە هەورامی خزمەتیوە گەورەو ئەدەبیاتی کوردییش کەرڎەن و هەزار ساڵێش خواینان ئیسە تۊ بەی پی تارێخۊ، زارۊڵەی بێبەش کەری جە زوانەکەیش، سی ساڵی حوکمەتی کوردی هەورامی مەحرووم کەرۊ جە وانای ئیتر چێولای چەنی بیاوۊنە جە مەولەوی جە ئەدەبیات و کولتوورەکەیش. یۊتەر جە زەرەرەکاو نەوانای بە زوانی هەورامی نەمەنەی ئینتمای نەتەوایەتین، تۊ حساب مەکەری پەی زوانوو تاکێوە هەورامی دمایی چەنی تاوی داواو هەستی و ئیحساسی نەتەوەییش چەنەکەری کە وەڵاتەکەی بە هینوو وێش بزانۊ، جە وەختێوەنە هیچ بەشێوە کولتوورییەش نییەنە هەرێمەکەنە و دڵسۊزییش نیا پەی هەرێمەکەی.

 'کاکەییەکاو هەڵەبجەیچ ئینۍ چەنی وانای زاڕۊڵەکاشا بە هەورامی'

مامۊسا فازیل ئیبراهیم" نەشارتشۊ و بەرش وست، کە ئەگەر حکومەت نیەتش ستانداردا، هەورامی پەشتگۊش وزی قبووڵمانە وەلۍ چی هەر ئا کتێبوو وانایە " خوێندنی کوردی" کرمانجییەکۍ بادیناننە هەمان کتێب ورشاگێڵنان بە "خوێندنا کوردی پۊلا ئێکا بنەڕەت" و بە زوانوو وێشا موانا، زاناشا تەرسی هەنە سەروو زوانەکەیشا لوێوە وێشارە و ئەنجوومەنوو پارێزگاو دهۊکی کە دەسەڵاتوو پەرلەمانیش هەن واتشا ماشۊم بە زوانی ئەدایی ونیۊ و هەرمانەو وێشا کەرڎەشا، چێوە هەرێمەکەی بە هینوو وێشا مزانا و زانا کە مەحروومۍ نەکریێنۍ. ئێمەیچ داواما ئانێنە پێسە ئادیشا کە مافێوە ئەوەڵینەمانە، هەمان کتێبەکۍ تەرجومە کریا و زارۊڵێما پەنەش بوانا و کەسیچ ناچار مەکەرمۍ بەزۊر بە زوانەکەیما بوانۊ، تەنانەت کاکەییەکاو هەڵەبجەیچ داواشا کەرڎێنە ئێمەیچ بە زوانی هەورامی بوانمۍ کە هەرمانۍ فرە ئاسانە و بێقۊرتەنە بەنسبەتوو دەسەڵاتیوە، هەورامان یوەم مەڵبەندوو فێربییەی و ئەدەبیاتین کوردساننە و فەرهەنگۍ دۊلەمەنا بەیتە شیعراو مەولەوی زانکۊو ئەزهەرینە منویسییاوە ئێمە ئا فەرهەنگەما هەن و ئا بناغە مەحکەمەما هەن پێسە هەورامی، زوانەکەما هیچش جە تایبەتمەندیی زوانە قەوەتەکاو دنیۍ کەمتەر نیا، جە رووە فۊنەتیکی و مۊسێقای و جوانی و بییەی جیاوازیی نێرومای و گوزارشتپەنەکەرڎەیش گردوو بوارەکانە و متاومۍ نەک پەشتگۊشوستەی خاستەرین سوودش چەنەورگێرمۍ پەی زوانی ستانداردی، هەورامییچ پێسە بەشەکاو تەروو کوردسانی و دیالێکتەکای تەری مافشا هەن وەڵاتەکەیشاوە شۊڕششا کەرڎەن و مدرامانشا بەرڎەن ڕاوە، پەوکای ‌حەقشانە بە زوانوو وێشا بوانا.

تەنانەت ئیسە نەک هەر زوانە هەورامییەکە سۊرانییەکەیچ کەوتەن پەشتەو کەنۊڵاو زوانی ئینگلیزییچۊ، سایۍ حکومەتوو پانیشینە مەکتەبە حکوومییەکۍ خەریکا چۊڵێنۍ و کەشووفش ئانەن زاڕۊت مەکتەبی ئەهلینە بۊ و ئینگلیزییش زاڵ بۊ ملوو زوانوو ئەڎێشرە و ئینگلیزیی بزانۊ و بوانۊ، حکومەتوو بەعسی پا زاڵمیی وێشۊ زوانی عەرەبیش تا چوارەم ساڵ فەرز نەکەرد ملوو زارۊڵاو کوردیرە، تا چواروو بنەرەتی حەر بە کوردی وانۍ و فەرز نەبۍ عەرەبی بوانۊ کە زوانوو دەسەڵاتوو ئا وەختیچە بۍ، ئیسەنە گەورەترین خەتەرا عەرەبی، ئینگلیزی، سۊرانییەکەیچ یەکی بنەڕەتینە وانا و هەورامی کە زوانوو ئەڎێشانە مەوانا، تەرسەو ئی تاونایۊ کولتوورییە یاوان یاگۍ وەختۍ مەلیکەو ئینگلیزی مرۊ بەریتانییانە زارۊڵۍ کوردی چێگە پەیش گرەوا ئینە ئەگەر سڕیەیۊ کولتووری نەبۊ ئەی چێشا؟ ئینە تەرسیوە فرە گەورێنە سەروو نەمەنەی هەستوو وێبییەی و حکوومەتوو هەرێمی چەنەش وەرپەرسا.

'هەرمانەو حکوومەتوو هەرێمینە ئی مافی گێڵنۊوە پەی هەورامییەکا'

ئاخرۊ قسەکاشنە "فازیل ئیبراهیم" ئەوەخوایش کەرڎۊ، کە وانای زوانی هەورامی مافوو هەورامیزوانان و ئەرکوو حکومەتین، نە وزیۊ دەنگدایۊ و نە پەنەوازییش بە مشاوەرەین، تۊ چەنی متاوی بە کۊو دەنگی چیوۍ کەرۍ بە زوان و چێوۍ تەری جە زوانی ماڵیرە، ئینە کێن متاوۊ ئی حەقەیە زەوت کەرۊ، کێن ئینە کە دەس وزۊ بینیش و خنیکنۊش، دەی نەوانای بە زوانی ئەدای خنیکنایشا، پەوکای زەروورا بەتایبەت وانەو ئەلفبۍ  بە هەورامی بوانمۍ، ئاسانتەرین هەرمانە و بێمەسرەفتەرینەیچ پەی حکومەتی ئەلفبا سۊرانییەکەن کەرمێشۊ هەورامی چەنی چەولا کریانۊ بادینی، ئینە نە خەتەری قەومین و نە خیانەتی نیشتمانی، نە پایۍ حکومەتوو هەرێمی لەق کەرۊ، بە پێچەوانەوە پاسە کەرۊ هەورامییەکۍ هەست بە وێبییەی و شانازی کەرا و وێشا بە دڵسۊزوو کوردسانی بزانا.

س.ز