تان و پۊ وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی و ھەنگامۍ کرڎەیۍ پەی ئاۋەڎانکەرڎەو ناوچەو ھۆرامانی و ئەۋەگېڵنای زۋانی ھۆرامی پەی بوارو وانای و ڕاۋەبەریی، کتێبێوەن جە نۋیستەی و ئاماڎەکەرڎەی "ئاکۊ مارانی" و جەی دماوە بە زنجیرە جە بەشو هەورامی ئاژانسەکەیمان (فوڕات نیوز)ەنە وەڵاو مەکریۆنەوە.

بەشی ششەم

ۋیرۆکەرڎەی و ھۊرسەنگنای ۋەڵۍ ڕەتۆکەرڎەی و سزاۋارکەرڎەی

پەی ئانەی کە ۋەڵداۋەریی و گومانکەرڎەی نەبۊ بە ڕاگیرو ئەنەیاۋای چە ئامانجو ئی ۋیرلەیە، خاستەرا ئی چڼ چېۋە ۋەرچەمگېریا:

ئەر ئی ۋیرلەیە بە خیاڵپڵاۋی مزانی و بېجگە سیستەمی دۆڵەتی - فەرمارنداریی - پارلەمانی – پارتیی [حزبی]، نمەتاۋی ئەگەرو جۊرېۋیتەر ژیۋای و ڕاۋەبەریی کۊمەڵۍ ۋەرو چەما وېت باری و ۋیناکەری، خراپ نېیا چە ئانەیە ۋیرکەرېۋە و چە وېت پەرسی؛ ئایا ھەرگیز بەبۍ خیاڵ و تواناو خیاڵکەرڎەی مرۊڤی، مرۊڤایەتی تاۋانش و تاۋۍ بە ئیسەی بیاۋۊ و مرۊڤایەتی تاۋۍ ئا گرڎە سەردەم و قۊناخ و بەڎبەختییا بڕۊ و دلېنەبەرۊ، یان بە ئاستۊ زانیاریی و تێکنۆلۆجیی ئیسەی بیاۋۊ؟

ئانە کە چە ئیسە تۊ چە ھۆرامان یانەو وېتەنە نیشتەنیەرە و بە کلیککەرڎەو دوگمۊ تێلەفۆنی یان کۆمپیوتەرەکەو وېت چنی یار و یاۋەراو وېت چە ئۆپەڕو دنیاینە پېۋەرە قسېکەرڎۍ و یەکتری ۋیندۍ، تاکو دۋۍ یەرۍ دەھۍ چێۋەڵتەر خیاڵپڵاۋیی و ئەستەم بۍ؛ ڕۊزگارېۋ وڕای پاشایی چە ئێراق و ئێران خیاڵپڵاۋیی و ئەستەم بۍ؛ ڕۊزگارېۋ بەرکەرڎەو لەشکرو بەعسی چە ھەرېمو "کوردستان"ییەنە فرە خیاڵپڵاۋیی و ئەستەم ۋەرچەم گنۍ، ڕۊزگارېۋ لۋای مرۊڤی پەی سەرو ھەسارەکا تەری خیاڵپڵاۋیی بۍ و بە ئا جۊرە تەمەنو "خیاڵپڵاۋی"یەکا مرۊڤایەتی ئېڼەو تەمەنو خودو مرۊڤایەتی درېژا و ئەر مرۊڤایەتی پەی کەتوارییکەرڎەو خیاڵەکا وېش کۊششنەکەرڎەبیێ، ئایا ئیسە تۊ و من تاۋېنمۍ ئا چېۋا ۋینمۍ و بەکاربەرمۍ، کە ھەنۍ؟

سەرو ئا بنەمێ، بە پەیلۋاو من ھەر کەسېۋ، ھەر کۊمەڵېۋە خیاڵش نەبۊ، ھەرگېز بە ئامانجو وېش نمەیاۋۊ و بە گەرەکبېیەو وېش نمەفاڕیۊ و بۊ بە دماڕەۋو ھېزە جەھانگیر و جەھانلۇشەکا و نمەتاۋۊ بە ئاستېۋی باڵاتەر چە ھۊشیاری و زانیاری و فېلۆسۆفیی و تێکنۆلۆجی و ...تد بیاۋۊ. پەی سەلەمنای یان بەرکۆتەی ڕاسی ئا پەیلۋایە، متاۋمۍ میانو وېما و ئۆروپییەکانە، میانو کۊمەڵۊ وېما و کۊمەڵە ئۆروپییەکانە بەراۋردکەرمۍ؛ ئېمە کە چە ئیسەنە خیاڵما نېیا، یان کەم-خیاڵېنمۍ، یاگۊ وېمانە چەقێنمۍ و ئاڎۍ کە خیاڵشا ھەن و تواناو خیاڵکەرڎەیشا فرەن، بە یاگېۋە تەرە یاۋێنۍ. ھەڵبەتە من چېگەنە گەرەکمنېیا ۋاچۊ گرڎ خیاڵېۋ ئەرېنی (پۆزەتیڤ) و گرڎ ۋەڵکۆتېۋ ئەرېنی و گرڎ فاڕیێۋ ئەرېنی ھەن و ھەرچی ئۆروپییەکۍ پنەش یاۋێنۍ، خاس و درۊس و پەنەوازو مرۊڤایەتی بېیەن. نەخێر، بە پەیلۋاو من کریۍ فرەو خیاڵەکا خەڵکو ئۆروپای بە ئاراستېۋی تەر کریا و ئەنجامېۋی تەرشا بۊ؛ ئەۋەئېستەی و ئەرەگېرتەی سەرزەمینېۋی کە دماتەر بە (ئەمەریکا) نامېبریا، خیاڵ بۍ، بەڵام خیاڵەکە بەدیئاما و بی بە مڵامەتو کۊمەڵکوژییکەرڎەو خەڵکو ئا سەرزەمینەیە. پائەرەگېرتەو من چۆگەنە سەرو گرنگیی خیاڵکەرڎەی، مەبەس چە خیاڵی ئەرینین، نەک خیاڵی نەرېنی؛ خیاڵېۋ کە ئامانجش یاۋنای مرۊڤایەتین بە باڵاتەرین ئاستو ڕۊشنۋیری و ئاشتی و پېۋەرەژیۋای و مسۆگەرکەرڎەو ئاسۇڎەیی و ئارامی و خزمەتگوزاریی. بەڵام بەبۍ بەھرەکېشی و ڕەتنای و دلېنەبەرڎەو تواناییەکا کەسا تەری.

- ۋەڵداۋەریی و قفڵدای بەرەو گفتوگۊکەرڎەی و ۋیرۆکەرڎەی چە بارەو فاڕای سیستەمو ڕاۋەرەبەریی و ھەمیشەیی-زانای سیستەمېۋی (سیستەمی چینایەتی) کە وېش تاکو ھیزی خیاڵ و ئەستەم بېیەن.

یۊ چە ۋەرەنجامەکا ژاراۋیبېیەی ھۊشو مرۊڤایەتی بە ڕامیاریی و ئایدیۆلۆجی ئانەن، کاتېۋ کەسېۋی ۋیر جیاۋاز یان پەیلۋا جیاۋاز چنی ئېمە قسېکەرۊ، چە ئا کاتەنە جیاتی ئەژنەۋیەی پەیلۋاکەو ئاڎی و ئەنەیاۋای چە ۋیرلەکەی، ئېمە خەریکۍ ئاماڎەکەرڎەی وەڵامی و ڕەتۆکەرڎەی پەیلۋاکەو ئاڎیەنمۍ، ھەڵبەتە پېسەو دژایەتیکەرڎەی، چۇنکە ئېمە بە دەمارگیری پارتییایەتی و ڕامیاریی و ئایدیۆلۆجی بارگاۋیۍ و گیرۊڎۍ بیېنمۍ و بەس یەک چېۋ مزانمۍ، ئاڎېچ دژایەتی ۋەرانۋەرکەو وېمان، ھەرچڼ کە پەیلۋاکەو ئاڎی ڕاس بۊ و پائەرەگېرتەی سەرو پەیلۋاو وېما، یان لایەنەکەو وېما ناڕاسیچ بۊ. چە ئا کاتەنە ھۊش و ئاۋەزو مرۊڤی نائاماڎەن و دەمارگیریی و کڵېشەگەریی و قېنۍ ڕامیارییە و ئایدیۆلۆجییە جیاتی ئاۋەزو ئېمە بڕیارەمڎا و چنی ۋەرانۋەرەکەیما مشتومڕکەرا.

چە ئانەیچە خراپتەر ئانەن، کە بڕۋاما بە فاڕیای کەسەکا دۆروبەریما نەبۊ، ئەر کەسېۋ پەنجا ساڵۍ چێۋەڵتەر لایەنگرو لایەنېۋی بېیەبۊ، یان ۋیرۆکەرڎېۋی تەرش بېیەبۊ، ئیسەیچ و چە ئارۊنە، ئېمە سەرو ھەمان بنەماو ۋیرۆکەرڎەی جاراو کەسەکەی پەی کەسەکەی گۊشگېرمۍ و پەیلۋاکاش ھۊرگېرمۍ. ئینەیچە یۊ تەرا چە ئا بەڎبەختییا، کە ئېمە بە مڵامەتو پارتییایەتی و ئایدیۆلۆجی گیرۊڎەشا بېینمۍ و پېسەو وەرەمېۋی مەژگو ئېمەش ھەرمانە ۋزتەن و تواناو ۋیرۆکەرڎەی و دییەی دنیای بە چەمۍ وېما دۇر چە چەشمەکە ڕامیاریی و ئایدیۆلۆجییەکاش دلېنەبەرڎەن.

- بڕۋانەبېیەی بە فاڕیای، ھەڵبەتە چە کاتېۋەنە، کە تەنانەت خیاڵ و وەرمۍ ھەر یۊ چە ئېمە و دۆروبەرەکەیما و پەیۋەڼییەکېما و شېۋەو ژیۋایما و ۋیرۆکەرڎەیما فاڕیێنۍ. بەڵام بەداخۆ بەرەو خراپی و ملکەچی و کۊیلەبېیەی و بڕۋانەبېیەی بە تواناو وېما و چەمەڕانی ئانەیە، وەشباۋەڕیی بە ئانەیە، کە " سالارېۋی دڵسۊز و سەرمایەدارېۋی بە وېژدان" پېڎێبا و ئېمە چە ئا بەڎبەختییا ڕزگارکەرا، کە ئاڎېشا وېشا سەرو ئېمەشارە ئارڎېنۍ و ئېمەشا بەڎبەختۍ کەرڎېنمۍ.

- من نۋیسەرو ئی ۋیرلەیە سەر بە ھیچ لایەنېۋ، پارتیېۋ، فەرمانداریېۋ، دۆڵەتېۋ، ئایدیۆلۆجیېۋ و ھیچ ڕۆتېۋی ڕامیاریی نېیەنا و شۊنکۆتەی و پەیڕەۋیکەرڎەی چە ئا دەزگا و ڕۆت و ئاراستا، بەس بە سڕکەرڎەی ھۊش و ئاوەزو وېما مزانۇ و ملکەچکەرڎەی کۊمەڵەکېما سەرئەنجامشا.

- پەی ئانەی کە بە ئاسانی جیاۋازی سیستەمو (وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی) و سیستەمو (ڕاۋەبەریی ڕامیاریی) ۋېناکەرمۍ، متاۋمۍ (وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی) بە خانەواڎېۋی ئازاڎ ۋیناکەرمۍ، کە ئەڎا و تاتە سەرو بنەماو وەشەۋیسی یۊشاگیرتەن و سەرپەرشتیکەرڎەی زاڕۊڵا و ھەرمانکەرڎەی دلۍ یانەی و بەرەو یانەیشا سەرو بنەماو ئەرکی ھامبەشی و مرۊڤانەی ئەنجاممڎا و گرڎ کەس ئەڎا و تاتە و زاڕۊڵۍ، ئازاڎانە و ھۊشیارانە و ۋەرپەرسانە ئەرکو سەرو شانەو وېشا ئەنجاممڎا و مافی یەکسان و ھامبەشا ھەن و ھیچ کەس سالارو ئەۋی تەری، یان ئەۋیشا تەری نېیا؛ ھەر کەس بە ڕادەو تواناو وېش ھەرمانەکا یانەی و خانەواڎەینە [کە کۆپی کۊمەڵېن] بەشداریکەرۊ و ئەرکەکاش ئەنجاممڎۊ و ھەر کەس بە ڕادەو پەنەۋازییەکاو وېش چە دەرامەتو خانەۋاڎەی بەھرەمەڼ بۊ، مافی یەکسانیچ بنەماو ئازاڎی گرڎیشانە.

بەڵام ڕاۋەبەریی ڕامیاریی [ڕېکۋزیای خېڵەکیی، پاشایی، سەربازیی، تاکپارتیی، فرەپارتیی (پارلەمانی)، فەرمانداریی و دۆڵەتی] پېسەو خانەۋاڎەی ڕەگەزسالاری ھەردەم کەسېۋ یان دەسەچنېۋ یان پارتیېۋ دێکتاتۆرانە پېسەو تاتەی یان ئەڎێ دەسەڵاتدارانە سەرو کەسەکا تەریەرە فەرمانمڎۊ و ئەۋۍ تەرۍ بەس مافو ملکەچی و فەرمانبەرڎەیشا ھەن. ڕەنگا خاسترین نمۇنە ئاساییبېیەی دیکاتۆریی سیستەمو ڕاۋەبەریی کۊمەڵە دماڕەۋەکا بۊ، کە پېکئامای خانەۋاڎەیی و نەریتۍ و بەھا کولتۇرییەکۍ کۊمەڵۍ، بنەما و ڕېکۋزیای دیکاتۆریشا ھەن و دیکاتۆریی ئاماڎەیېۋی ھۊشی و کولتۇریی و ۋەرجەسەی دەزگاییش دلۍ ئاڎېشانە ھەن. پەی نمۇنەی چە ئێرانەنە کە دیکتاتۆریی نەریتی-ئایینی زاڵا و سزاو تەۋەنۋارانکەرڎەی ژەنا سەرو پەیۋەڼییە سۊزیی و سێکسییەکا، یان تۊمەتە نەریتییەکا، چە چوار دەھەی ۋیەرڎەیەنە بەکاربریان و سەپیان، بەڵام گرڎ ناوچېۋو ئێرانییەنە، پەی نمۇنەی ناوچەو ھۆرامانییەنە ھەرچڼە فرەو خەڵکەکەیش ئاییندارا، چنی ئانەیچە پیاڎەنەکریان، کە بە پەیلۋاو من گرڎ دیارڎېۋ پەی ڕادەو ئاماڎەیی کولتۇریی و کۊمەڵایەتیی بنەماکا دیکتاتۆریی گېڵۊۋە، کە ناوچەو ھۆرامانی ناوچېۋی ناخېڵەکی، فرەتەر تاکگەرا و پەیۋەڼیۍ بەرھەمئاۋرڎەی تاکو ڕادېۋی فرە ھامبەشیی ڕەگەزییشا ھەن و ھیچ کەس سەرۊکو کەسېۋی تەری نېیا و ئایینیش پېسەو پەیۋەڼېۋی گیانی میانو مرۊڤی و پەرسیاکەیش بېیەیش ھەن.

چە بنەڕەتەنە خانەۋاڎە بنەڕەت یان یەکەو پېکئاماو سیستەمو ڕاۋەبەریی ھەر کۊمەڵېۋېن و سیستەمو ڕاۋەبەریی ھەر کۊمەڵېۋۍ ڕەنگۆدای پېکئامای خانەۋاڎەیین و پەیۋەڼی میانو ئەنداماو کۊمەڵۍ ڕەنگۆدای پەیۋەڼییە خانەۋاڎەییەکا و ھەر پاسەیچ بە ھەمان ھامکېشو میانو [تاکی ئازاڎ و کۊمەڵۍ ئازاڎە، یەکسانا بە، کۊمەڵۍ ئازاڎە و تاکی ئازاڎ]، پەیۋەڼییە خانەۋاڎەییەکۍ ڕەنگۆدای نەریت و بەھای کولتۇریی و پایەگاو ئەنداما کۊمەڵېنۍ دلۍ سیستەمو ڕاۋەربېییەنە. ئەر ھەر کەس گەرەکشبۊ، پەی فاڕای سیستەمو ڕاۋەبەریی کۊمەڵۍ کۊششکەرۊ، مشیۊ پەی فاڕای سیستەمو پەروەرڎەی و پېکئامای خانەۋاڎەی کۊششکەرۊ، چۇنکە فاڕای سیستەمو ڕاۋەبەریی کۊمەڵۍ پەنەوازیش بە فاڕای پایە کۊمەڵایەتیی و ئابۇریی و کولتۇرییەکاش ھەن، کە دلۍ ئاڎېشانە پېکئامای خانەۋاڎەی و ئابۇریی خانەۋاڎەی و سیستەمو پەروەرڎەی خانەۋاڎەیی بنەمێۋە سەرەکییەشا ھەنە.
- چە باری زۋانەۋانیچۆ (وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی) و (ڕاۋەبەریی ڕامیاریی) دۋۍ چېۋۍ جیاۋازېنۍ و چە باری یەکەمەنە (سیستەمی کۊمەڵایەتی) تاک و کۊمەڵە [دەگا، ناوچە، شار، ھەرېم، کیشوەر*] وېشا بڕیاردەرۍ وېشانۍ و وېشا ئایەندەو وېشا، ژیۋاو وېشا، سیستەمو ژیۋاو وېشا دەسنیشانکەرا و ھیچ کەس سالارو ھیچ کەسېۋی تەری نېیا، گرڎو کەسەکا چە ئەرک و ماف و بڕیارداینە ھامبەشېنۍ. بەڵام چە باری دوەمەنە (سیستەمی ڕامیاریی)، فرەو خەڵکی یان نزیکەو گرڎو خەڵکی ھیچ مافېۋو بڕیاردایش نېیا و بەس پیاڎەکەرو فەرمانو فەرماندەران و بە کاناڵۍ پېچاوپېچۍ پېسەو پارتیی و پارلەمانی و فەرمانداریی و دۆڵەتی، کەسانۍ تەرۍ با بە یاگەگیرو کەسە بېدەسەڵات و نەڎارەکا و پېکئاماو کۊمەڵۍ قۇچکەیین و سەر پەی واری بڕیارەبڎۊ.

- ھۆرامان پېسەو ھەر ناوچېۋی تەری تایبەتمەڼی وېش ھەنېش، کۊمەڵۊ ھۆرامانی پېکئامای خېڵەکی و کۊیلەییش نەبېیەن و نەبڕیەن. پېسەو فرەو کۊمەڵە ئازاڎشارەکا شان بە شانو پەرەئەسای و یاگەگیربېیەی تاکگەرایی و ئازاڎی تاکەکەسی، چنی ڕۆتو کۊمەڵایەتیی-بېیەی و سەرھۊرڎای سڤېلېزاسیۆنی، ھەرەوەزیی ئازاڎانە سەرو بنەماو ئازاڎی و وېگەرەکیی کەسەکا سەرشھۊردان و بېیەن بە بنەماو پېکئاماو کۊمەڵۍ ئازاڎشارۍ و وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی. ھەر ئانەیچەنە کە کۊمەڵۊ ھۆرامانی چە کۊمەڵەکا دۆروبەریش جیاکەرۊۋە و ئارامی کۊمەڵایەتیی و ئازاڎی تاکەکەسیی کەرۊ بە تایبەتمەڼی کۊمەڵەکېش.

سەرو ئا بنەمایاۋە، من چېگەنە گەرەکما ۋیرلەو (وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی) ۋەرچەمو شمەی وەنەری ۋزۇ و پەی ئا مەبەسەیە کۊمەڵۊ ھۆرامانی پېسەو گونجیاتەرین کۊمەڵۊ ناوچەکەی و ئی سەردەمەیە پەی سەرھۊردایش ھۊرۋچنۇ. ھەڵبەتە ئا چېۋەما ۋیرنەشۊ، کە کۊمەڵۊ ھۆرامانی ۋیەرڎەشەنە بنەمێ سیستەمېۋی چامنەیشە بیېنۍ؛ ئازاڎشاری، دێمۆکراتی [مەبەس ھۊرۋچنای و ڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتیی و  ئازاڎانەن، نەک سیستەمی پارلەمانی]، ئازاڎی تاکەکەسی، ھەرەوەزیی ئازاڎیوازانە و وېوازانە، دەزگێ کۊمەڵۍ سڤیلیستۍ، سەربەوېوازیی و بەرەنگاریکەرڎەی ھورۇژمو ئیمپراتۆرەکا و مڎرامانی کۊمەڵایەتیی بە درېژایی ۋەڵینەیش ھەنۍ و بیېنۍ و تاکو ڕادېۋ چە ئارۊیچەنە مەنېنۍ.

----------------------------
ڎ : ئەڎا
ۋ : ۋاران
ڼ : مەڼ
ۊ : لۊ
ﯗ = وو : (مــﯘ)

 

بەشی پەنجەم

 

 

بەشی چوارەم

 

 

بەشی یەرەم

 

 

بەشی دووەم

 

بەشی یوەم