جە ئەنجامنامەو کۊنفرانسوو لۊزانینە ئامان:"ئەرکی سەرەکی گنۊ سەروو شانا و کەسایەتییە سیاسیەکا کورڎی. مشۊم بزانیۊ کە ئازاڎیی مەدریۊ، پۍ ئازاڎیی پەنەوازما بە کۊشیایۍ سەردەمیانەی ستراتیجۍ نەتەوەیی هەن"
پارتوو هەرېمە دیموکراتیکەکا(دەبەپە)،کۊنگرەو گلېرگەی دیموکراتیک(کەجەدە)،پارتوو کۊمۊنیستی کورڎسانی(کەکەپە)، پارتوو سۊسیالیستی کورڎسانی(پەسەکە)پارتوو ئینسانی و ئازاڎیی(پیا) ی، پارتوو چەپی سەوزی جە کۊنفرانسېوە ڕۊنامەوانینە جە جەمەو ڕۊنامەوانا سەرنیشتوو ۋەرکەوتوو مەنتیقەو یەنیشەهیری ئامەڎی ئەنجامنامەو کۊنفرانسەکەیشا ئاشکرا کەرڎ،چېروو نامۍ،"کورڎو کورڎسانی، جە سەڎ ساڵەو پەیماننامەو لۊزانینە"لۋاڕاوە.
جە کۊنفرانسە ڕۊنامەوانیەکەنە هامسەرۊکوو کەجەدەی بەدران ئۊزتورک،هامسەرۆکەو گرڎینە و دەبەپەی ساڵیحە ئایدەنیزە، سەرۆکوو گرڎینی پیای محەمەد کاماچ، سەرۆکوو گرڎین و کەکەپەی سینان چیفیورەک، سەرۆکوو گرڎین و پەسەکەی بایرام بۆزیەل و نوێنەرا پارتە سیاسیەکا و رێکوزیا مەڎەنیەکا بەشڎارۍ بېنۍ.
دەقوو ئەنجامنامەکەی بە کورڎی جە تەرەفوو قسەکەروو کەکەپەی نەسرەدین ماچینی و دەقە تورکیەکەیچش جە تەرەفوو سەرۊکوو گرڎینەو پیای محەمەڎ کاماچاوە یۊ ۋنیاوە.
دەقوو ئەنجامنامەکەی پی جۊرەنە:
"پەیماننامەو لۊزانی دمایش پنە ئامان هەرمانەی بەپەلۍ ئانېنە کە دەستورېوە هەمیشەیی تازە کە بیەو گەلوو کورڎی بەڕەسمی بشناسیۊ ئاماڎە کریۊ. سەڎ ساڵۍ سەروو جەنگوو دۊڵەتە ئیمپریالیست و کۊلۊنیالیستیەکانە ۋیەرڎ و دماو جەنگ و بەشکەرڎەی، پېوەرە ڕېکۍ کۊتۍ. کەمالیستەکېچشا چا پڕۊسەنە بەشڎارۍ کەرڎۍ. ئیراڎەو گەلوو کورڎی پەشتگۊش وزیا و کورڎسان بەش کریا. نامۍ پەیمانەو ٢٤ و لۊزان و ١٩٢٣ۍ پۍ گەلەکەیما بە ماناو تاریکی، کۊکوشی و ستەمی هەتاهەتاین. ئېمە پەیماننامەو لۊزانی کە نوېنەرایەتی گەلەکەیما چنەش نیا ئیراڎەکەش چنەشەنە پەشتگۊش وزیان و بە ڕەسمی نەشناسیان ئا کەسۍ ئا پەیمانېشا ئیمزا کەرڎېنە و جابەجېشا کەرڎېنە بەتنی شەرمەسار کەرمۍ. پەیمانەو لۊزانی، تەنیا گەلوو کورڎیش جە مافە ڕەواو نەتەوەییە دیموکراتیکەکا و فرسەتوو بە دۊڵەت بیەینە مەحرووم نەکەرڎ. حەرپاسە جە ۋەرکەوتوو میامینینە تۊموو دوژمنایەتی و نەفرەتیش نیا و بییە بە مەڵامەتوو ئانەی سەڎېوە پەڕ جە نا سەقامگیری و جەنگوو ئاژاوۍ بېنە ئاراوە.
کەمالیستەکۍ سەرڎەموو ورشانایۊ ئیمپراتۊریەتوو عوسمانی-ینە بە نامۍ برایەتیی ئاینییوە داواو پەشتیوانی وەنەو کورڎەکا کەرێنۍ، ئەرەیاوناشا، کە ئا دەوڵەتە کە مەرزییۊرە، بۊ بە دادەمەزرێت دەبێتە دەوڵەتی هامبەشوو تورکی و کورڎەکا. ئەرەیاوناشا ئادۍ لۊزاننە نوێنەرایەتیی تورکی و کورڎەکا کەرا، دماو ئیمزاکەرڎەی پەیمانەو لۊزانی ڕاستەوخۊ گردوو قسەکاشا ویرێشا شیێوە و مافەکاو زوانی کە خاڵەکاو ٣٨-٣٩و پەیمانەو لۊزانینە دیاریۍ کریێبێنۍ، نەیاونیۍ یاگۍ و دماو یەرۍ مانگا جە ٢٩و تشرینوو یەکەموو ١٩٢٣ینە کۊمار ئەرەیاونییا. کۊماروو تورکیای سەروو بنەمێوە نەژادپەرسی، سەروو بناغەو تورکبیەیۊ ئەرەمەرزیا و گۊشش بە پێکئامای فرەنەتەوەیی، فرەکولتووری، فرەئایینی ئا جوگرافیایە نەدا، کە سەرشۊ ئەرەمەرزیابۍ.
دەستووریی بنچینەیی ١٩٢٤ینە چەمکوو هاموەڵاتبییەی، کە نکۊڵی وەنەو بییەی، زوانی و کولتووروو گەلوو کوردی کەرۍ و گردوو ئانیشا تورکیانە ژیوێنۍ بە تورک نیێرە، ڕسمی کریا. "تورک-ی سوکون" کە ساڵەو ١٩٢٥ سەرەش ورڎا و 'پلانەو خاسسازی وەرکەوتی' کە دماتەر بە نهێنی ئامادۍ کریا و کەوتە بواروو یاگەیاونایۊ، بیۍ بە بنەماو ڕژێمی سەروازی، کۊڵیارە گردییەکۍ و سیستموو باری نائاسایی، کە ماوەو سەدێوەن کوردستاننە بەرڎەواما. زوانی کوردی بەڕسمی قەدەغە کریا، پەی وێش کردش بە ئامانج، کە کوردی و کوردستانی دلێنە بەرۊ، تا ئا ئامانجا پێکۊ کۊکوشیی گەورەش کەرد.
ڕژێمی کەمالیست ساڵەو ١٩٢١ جە کۊچگری، ساڵەو ١٩٢٥ جە هەرێمەکەو جەنگوو شێخ سەعیدینە، ساڵەو ١٩٢٨-١٩٣٠ ئاگرینە، زیلانە و ساڵەو ١٩٣٨ دێرسیمنە بە گرد نۊعە ڕا و ڕێبازەکا و بە کۊکوشی سەرەورڎای و مدرامانوو گەلوو کوردیش پەی ئازادیی نەتەوەیی سەرکوت کەرد. سیاسەتوو جینۊسایدی کولتوری، کە سەد ساڵێن درێژەش هەن، دژوو زوان و کولتووروو کوردی ملۊ ڕاوە. ئا سیاسەتە کە ستانداردکەرڎەی نەژادپەرسین سەد ساڵێن، کە پێسە ستراتیژوو دەوڵەتی بە شێوە و ئامێری جیاجیا درێژەش پەنە دریۊ، وەلۍ جە جەوهەر و دلێنەنە نەفاڕییان.
ئارۊیچ هجوومەکۍ پەی سەروو دەسکەوتەکاو گەلەکەیما هەرێمی فیدراڵیی کوردستانینە و وێڕاوەبەریی وەرنیشتینە بەرڎەواما. سەرنیشتوو کوردستانینە ئیرادەو گەلەکەیما زەوت کریۊ و پەی ڕاوەبەریی وێمانەیی قەیومۍ دیاریۍ کریا. پارتە کوردستانییەکۍ ئینۍ چێروو هەڕەشۍ وستەیرەینە، دژوو کادرە سیاسییەکا بە بەرڎەوامی ئۊپراسیۊنۍ هەنۍ. سیاسەتی گۊشەگیریی تند، کە گردوو یاسایەکا پاشێلۍ کەرۊ ملۊ ڕاوە. سەرباروو ئانەیچە کۊشیای گەلەکەیما پەی ئازادیی نەتەوەیی بێوچان بەرڎەواما و چێولایچ بە هەمان پاگێرتەیرەوە بەرڎەوام بۊ.
گەلەکەمان جگە گردوو هجووم و کۊکوشییەکا
چوار پارچەی کۊشیای ئازادیی نەتەوەیی وێش مەمردنۊ. گەلەکەما پانیشتوو کوردستانینە ساڵەو ٢٠٠٥یوە بییەن بە ساعیبوو ستاتۊێوە فیدڕاڵی. جە پانیشت و وەرنیشتوو کوردستانینە گەلوو کوردی ڕاو ئازادیینە فرسەتۍ خاسێش ئینۍ وەرڎەمنە. پارێزنای و وەڵێوەبەرڎەی دەسکەوتەکاو هەردووە بەشەکا و دوورکەوتەیۊ جە ماڵاییۊیرەی دلێنە فرە گرنگا. گەلەکەما جە کۊشیای ڕزگاریی نەتەوەیی وەرکەوت و سەرنیشتوو کوردستانینە سەنگەری گەورەش دەس وستەن. تاکۊشیای ئا دووە پارچەیە بیاوۊ سەرکەوتەی، ئەرەمەرزنای و وەرفراوانکەرڎەی هامپەیمانیی نەتەوەیی هەرمانە و وەرپەرسبیەێوە گرنگا.
لاێوە تەرۊ مامەڵەی نکۊڵیکارانە و تاونایۊی کولتووری دژ بە کوردی نەک تەنیا زەرەرێوە گەورەش بە گەلوو کوردی یاونان، بەڵکوم کاریگەریی نەرێییش سەروو پڕۊسەو دیموکراتیکبییەی تورکیایچۊ وەش کەرڎەن. حەر جارێوە کە دەوڵەتوو تورکی وەراوەر بە کوردی تندوتیژییش کەرڎەن، کاریگەریی مەکینەو سوپۍ سەروو سیاسەتیوە زیاتەر بییەن و شەپۊلەو شۊڤێنیزمی بەرزە بیێنۊ. ئی دۊخە ڕاگیر بییەن جە وەڵێوەلوای تورکیاینە بەرەو گلێرگێوە سەرڎەمییانە. حەر وەروو ئی هۊکارانە حەر دە ساڵۍ جارێوە سوپاو تورکی بە کودەتێوە سەروازی دەس ملوو دەسەڵاتیرە گێرۍ. دەوڵەتوو تورکی گردوو سەرەورڎایەکاو کورڎەکاش پەی ماڕای وەرهەڵێستکاراو دژوو وێش بەکارۍ ئارڎۍ. تورکیانە ڕاش گێرتە جە وەڵیکەوتەی جمیەری دیموکراتیکی و ڕێکوستەی گلێرگەی. ئینەیچە بی بایسوو ئانەیە، کە دەسەڵاتی سیاسی تورکیا نە تاکلوە بۊ و بۊ بایسوو سەرەورڎای و زیادبییەی ڕەگەزپەرسی و ملەملە کۊمەڵایەتییا.
چی خاڵێنە تورکیا بۊنەو سیاسەتوو تندوتیژی و ملەملۍ دژ بە کوردیوە کەوتەن دلۍ قەیرانێوە فرەلایەنۍ و قووڵێوە. بناغەی ئابوورییش وڕیانەرە، وەربەس پەی سیستمی سیاسی نریانەرە، بەها ئەخلاقییەکانە خراپەکاری و گەندەڵیێوە گەورە هەن. تەنیا جە ٤٠ ساڵی ویەرڎەنە بۊنەو جەنگی و ململەکاوە ٤ ترلیۊن دۊلارۍ خەرجۍ کریێنۍ. چارەسەرنەکەرڎەی کێشەو کوردی، چە تورکیانە و چە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە ناسەقامگیریی سیاسی قووڵتەر کەرۊوە. ئەزموونی سەد ساڵە ئانەی وزۊ ڕووە، کە تا کێشەو کوردی بە ئاشتیانە و سەروو بنەماو یەکسانی چارەسەر نەکریۊ، ئارامی و ئاشتی و دۊڵەمەندی مەنتێقەکەنە وەش مەبۊ. چارەسەروو کێشەو کوردی بییەن بە کرێڵوو ئاشتی و ئارامی تورکیا و مەنتێقەکەنە.
داواکارییەکۍ کۊنفڕانسەکەنە
مشۊم نادادپەروەریی تارێخوو سەد ساڵەی سەروو گەلوو کوردیوە دماییش بۍ. گەلوو کوردی پێسە حەر گەلێوە تەری مافشا وەڵاتوو وێشەنە بە ئازادی و شکۊمەندییوە بژیوۊ. ئی مافە چەنی حقوقی گوردوونیی میاننەتەوەیی یۊی گێرۊوە و مەرجێوە پێویسا پەی ئاشتیی دایمی. چی ئاستەنە ڕژێمی مۊنیستی دژە کورد، کە سەروو بنەماو نکۊڵی جە کوردی ئەرەمەرزیان، ئیتر نمەتاوۊ بەرڎەوام بۊ. بونیادنیای سیستمێوە فرەلایەنی، ناناوەندی و دیموکراتیکی سەروو بنەمای فرەنەتەوەیی، فرەکولتووری و فرە ئاینی تورکیانە پێویسیێوە گەورەن. ئینەیچە وەڵۍ گرد چێوێوەنە بە ئەرەمتەی دەستوورێوە، کە بە ماناو لکبەسێوە کۊمەڵایەتی مۍ، مسۊگەر بۊ. پێویسا بەتەمامەتی مافە دیموکراتیکە نەتەوەییەکاو گەلوو کوردی دەسەبەرۍ کریا. چا دەستوورە تازەنە کە مجییۊرە.
بشناسییۊ. *مشۊم بییەی و شناسنامەو گەلوو کوردی بەڕسمی
*مشۊم زوانی کوردی پێسە زوانوو پەروەرڎەی جە باخچەو ساوەڵاوە تا زانکۊ پێسە زوانی ڕسمیی چەنی زوانی تورکی بەڕسمی بشناسییۊ.
*مشۊم زەمینێوە دیموکراتیک ساز کریۊ، تا ڕا پەی کوردی کەرۊوە، کە بتاوۊ بە نامۍ کوردی و کوردستانیوە بە ئازادی وێش ڕێک وزۊ و گوزارشت جە وێش کەرۊ.
*مشۊم قەوارێوە بدریۊ بە گەلوو کوردی تا بتاوۊ کوردستاننە وێش بەرۊ ڕاوە.
*مشۊم نامۍ کوردییەو دەگایەکا، شارەکا، یاگە تارێخییەکا کە کوردستاننە فاڕیێنۍ گێڵیاوە.
*مشۊم یاگۍ نیای ئا کەسایەتییە کورڎا، کە دەوڵەت شارۊشاوە ئاشکرۍ کریا.
پێسە مشۊم ژیوای گەلوو کوردی چەنی گەلای تەری بە یەکسانی و ئازادی و شکۊمەندانە بە یاسایی و کۊمەڵایەتی پارێزیی
مشۊم ئەقڵیەتوو نکۊڵی و ستەمی کە وەراوەروو گەلاو کورد، ئەرمەنی، ئاشووری-سریانی، کلدانی، عەرەب، ئازەری، تورکمان و ئایینەکا پێسە عەلەوی-سوننە، مەسیحی، جوو، ئا ئێزیدیا کە کورڎساننە مژیوا، بریۊ ڕاوە دماییش پەنە بۍ. مشۊم جیاوازیی نەتەوەیی و مەزهەبی و فەرهەنگیی پێکئاماکاو کورڎسانی پێسە دۊڵەمەندیێوە وزییۊ دلۍ دەستووریوە، کەرڎەی ئینەیە یوەم هەرمانەو کەسایەتییە سیاسییەکاو کوردینە. پێویسا بزانییۊ کە ئازاڎی مەدرییۊ، پەوکای پێویسما بە ستراتیژوو کۊشیای سەرڎەمیانەی هەن.
کرێڵوو ئازاڎیی نەتەوەیی پەی گەلوو کوردی هامپەیمانیێوە وەرفراوان، دیالۊگ و هامکاریین. مەبۊ ئانەما ویربشۊوە، کە گەلوو کوردی سەد ساڵۍ چێوەڵتەر بۊنەو نەبییەی یۊبییەی نەتەوەییوە لۊزاننە مافی نەتەوەیی وێش جەدەس دا. ئێمە بە سیاسەتوو بونیادنیای هامپەیمانیی نەتەوەیی، زیادکەرڎەی دۊسەکامان و کەمکەرڎەیۊ دوژمناما متاومۍ جە سەدەو ویسوویەکینە هەرمانە کەرمۍ. کورد پی سیاسەتا متاوۊ قۊرتەکاو وەرڎەموو ئازاڎیی نەتەوەیی نازۊ و ئیسفادە جە فرسەتەکا کەرۊ و ڕێککەوتەی لۊزانی بێکاریگەر کەرۊ. ئێمە داوا وەنەو وەڵاتا پێسە بەریتانیای و فەڕەنسای کەرمۍ، کە جە سەد ساڵی ویەرڎەنە، جە ساڵەو ١٩٢٣ بە پەیمانەو لۊزانی کورڎسانشا بەش کەرد و کوردشا بێقەوارە کەرد، دمایی پی ستەم و نادادپەروەرییە تاریخییە بارا.
ئێمە داوا وەنەو نەتەوە یۊگێرتەکا، ئەنجوومەنوو ئەورووپای، یۊبییەی ئەورووپای و ئەرەمەرزییا میاننەتەوەییەکای تەری کەرمۍ، پەشتیوانی وەنەو کۊشیای گەلەکەیما کەرا، پەی دیاریکەرڎەی چارەسەروو وێشا و دماییئارڎەی بە نادادپەروەریی لۊزانی. گەلوو کوردی گەرەکشا پەی سەد ساڵی ئایندەی بە یەکسانی چەنی گەلوو تورکی، فارسی و عەرەبی هەرێمەکەنە بژیوا، وەراوەروو ڕەتکەرڎەیۊ و نکۊڵیکەرڎەینە واچا نەخێر، پەی ئارڎەیوەرۊ هەلومەرجوو ژیوای بە ددانییایپۊرەی وەڵات و شناسنامەی نەتەوەیی و زەمینێوە پەی یەکسانیی سیاسی، ستاتۊێوە جوگرافی کۊشییۊ.
بانگەوازوو ئێمە پەی دەوڵەتوو تورکی ئینەن؛ سیستمێوە، کە سەروو نکۊڵی وەنەو کوردی ئەرەمەرزییان، تا سەر بەرڎەوام مەبۊ. سیستموو ئیساتۍ نەک تەنیا نادادپەروەریێوە گەورەش ملوو کوردیرە ئارڎەن، بەڵکوم ژیوایش پەی گەلوو تورکیای کەرڎەن بە دۊزەخ. ئینە سەلەمییان کە تا گەلوو کوردی ئازاڎ نەبۊ گەلوو تورکیچ ئازاڎ مەبۊ. بەیدۍ جیاتیی سیاسەتوو جەنگی و نکۊڵی، با دەس بە لاپەڕێوە تازەی کەرمۍ پەی چارەسەرێوە ئاشتییانەی و دیموکراتیکی پەی پەرسەو کوردی. با هێز و سەرچەمەکاما کوۍ کەرمێوە نەک پەی جەنگی و ملەملا، بەڵکوم پەی دەستوورێوە تازەی، کە ژییواێوە ئازاڎ و شکۊمەند و یەکسان بە گەلوو کوردی و تورک و گەلای تەری بەخشۊ. ئێمە گردما پێوە سەرۍ گنمۍ. "
هـ.ش / س.ژ
