کۊمەڵناسی سویسری ژان زیگلەر هامڕای نزیکو رابەرو ئاخېزو ئەمریکای لاتینی ئێرنێستۆ چی گیڤارای و یاردیدەرو سەرۆکو لوجنەو راوێژەرو مافەکا مرۆڤی سەر بە نەتەوە یۊگېرتەکا جە بەرنامەو ڕوانەو ئەوروپاو کەناڵو مەدیا نوچەی جوابو پرسیارەکا سەرکان دەمیرەلیش داوە.

زیگلەر سەرنجش وست سەرو ئەرەکۊشا و تاریخو گەلوو کورڎی و ۋاتش، "ئێمە باس جە ساڵەو ٢٠٢٣ۍ یاخوڎ ١٠٠ ساڵۍ دماو پەیماننامەو لۆزانی کەرمۍ کە ئا پەیماننامە جە کۆشکەو رومینەی ئیمزا کریا. چا پەیماننامەنە ناپاکی جە گەلوو کورڎی کریا. سەرۊکو ویلایەتە یۊگېرتەکا ئەمریکای وودرو ویڵسۆن، کە جە روو رۊشنۋیری و سیاسیوە سەرمەشقی جەمەو گەلا کەرۍ، خۊتان ئا بنەمېبۍ کە مشۊم گرڎو نەتەوەکا مافو ۋېڕاوەبەری و دیاریکەرڎەی چارەنۋیسیشا بۊ. پی جۆرە ساڵەو ١٩٢٠ینە جە پەیماننامەو سیڤەری قەوارەو نەتەوەیی و ۋېڕاوەبەری پۍ کورڎی بە ڕەسمی دیاری کریا. بەڵام جە مابەینو ساڵەکا ١٩٢٠ پۍ ١٩٢٣ېنە فەرەنسا و بەریتانیا ناپاکیشا جە قەرارەکا سیڤەرینە کەرڎ و کورڎشا جە مافو چارەی ۋێنۋیسی و نەتەوەبیەی مەحروم کەرڎ. گەلوو کورڎی، قەڎیمیتەرین گەلوو مەنتیقەکەیا و خۊتان دەوڵەمەنتەرین کولتورا و کورڎسان جە بەینو چۋاردەوڵەتای پېسە عێراق، ئێران، سوریای و تورکیانە بەش کریان. ئینەیچ بی بە سەرەتېوە پۍ ئا کارەساتا کە سەرو گەلوو کورڎیرە ئامۍ.

تەعاجب کەرو بە گەلوو کورڎی. سەرەڕاو ئانەی ۋڵاتەکۍ ۋەرنیشتی ستەم و زوڵمشا ۋنە کەرڎۍ، سەرەڕاو مەرڎەی، زامڎاربیەی و زینڎانی کەرڎەیچ گەلوو کورڎی ۋېڕاگریش کەرڎ و خۊتانکەرڎەیش جە شناسنامە، کولتور، زۋان و جمیەرە کۆمەڵایەتیەکا ۋېش پېسە پەکەکەی کەرڎ.                                                                                                  

حەرپاسە کورڎەکۍ ۋەران ۋەر بە وەحشیگەری جیهادیەکا جەنگېوە زەحمەتشا کەرڎ. بە هەزاران کورڎۍ پەی ۋڵاتا ۋەرنیشتی و، دیموکراسی و ئێمە جە دژوو جیهادییە دڕنڎەکا جەنگشا کەرڎ و گەشمەرڎۍ بیۍ. قەناعەتم پاسەن کە جە دماینە گەلوو کورڎی سەرگنۊ و بانۍ بە خۊتان کورڎسانېۋی ئازاڎی. ئینە ڕۊشنا".

'پەکەکە جمیەرېۋە رزگاریی نەتەوەییا'

زیگلەر ئاماژەش پانەی کەرڎ کە پەکەکە جمیەرېۋە رزگاریی نەتەوەییا و ۋاتش، " جمیەرېۋە رزگاریی نەتەوەییا، پېسە مدرامان و فەرەنسیەکا وەران ۋەر بە ئەرەگیری نازییەکا. پەکەکە جمیەرېۋە رزگاریوازا کە جە ژماریۋە فرە شەڕڤانۍ قارەمانۍ بەتایبەت ژەنا پێکمۍ. پۍ نمونەی جە ۋەرنیشتوو کورڎسانی جە سایەو شەڕڤانا کورڎیوە گلېرگېوە دیموکراتیک کە چنەشەنە ژەن و پیا مافو یەکسانیشا هەن، ئەرەمەرزیان. ئینە پۍ گرڎو جەهانی ئاژېوە نائاسایی و نمونەییا. ۋەرنیشتوو کورڎسانی نوێنەرایەتی گلېرگێوە دیموکراتیک، ئازاڎی و یەکسانی کەرۊ و ئانەیچ پۍ جەهانی نمونە و مۆدیلێوەن.

حەرپاسە زینڎانی کەرڎەی عەبدوڵا ئۆجالانی و پڕچنای پەیونڎییەکا چنی پەکەکەی  ئاوڕو شیەین. فشارەکۍ دەوڵەتو تورکی پۍ سەرو گەلوو کورڎی تاوانێوە ئاشکران. تورکیا نەک هەر پەکەکەییە قارەمانەکا گەشمەرڎۍ کەرۊ، ژمارېوە فرە پیۍ و، ژەنی و زارۊڵېچش کوشتۍ و ئەشکەنجە دریۍ. ئا ئاژە بە پەشتیوانی ۋڵاتا ۋەرنیشتی وەردەواما. تورکیا ئەنڎامێوە ناتۆیا.

جیای ئانەی ۋڵاتەکۍ ۋەرنیشتی فشار جە ئەردۆغانی کەرا پۍ ئانەی مافو ئازاڎیی، کولتوری و دیموکراتیکی کورڎا بە ڕەسمی بشناسا، کەچی پەشتیوانی جە ئەردۆغانی مکەرا. حەر حکومەتێوە مېنە سەرو دەسەڵاتی سیاسەتی تنوتیژانە، ستەمکارانە و گەمژانە وەران ۋەر بە کورڎی پەیڕەو مکەرۊ. ۋڵاتەکۍ ۋەرنیشتی وەران ۋەر پا ئاژەیە بێدەنگېنۍ.

'ۋڵاتەکۍ ۋەرنیشتی خیانەت جە کورڎا مکەرا'

ئینەیچ خیانەتێوە تەرو ۋڵاتا ۋەرنیشتیا جە کورڎا. کورڎەکۍ پەی ئازاڎی و ۋڵاتا ۋەرنیشتیچ وەران ۋەر بە جیهادییەکانە کۊشیای گۊرەشا کەرڎ. وەران ۋەر پا وەحشیگەرییەینە ئازایانە جەنگشا کەرڎ. بەڵام دماو جەنگەکەی ۋڵاتەکۍ ۋەرنیشتی کورڎشا بە تەنیا جیائاست. ئارۊ پۍ ئانەی جیهادییەکۍ نەگېڵاوە پۍ ۋڵاتا ۋەرنیشتی، کورڎەکۍ ئا جیهادیېشا زینڎانەنە راگرتېنۍ بەڵام ۋیندۍ کە ۋڵاتەکۍ ۋەرنیشتی جارێوەتەر خیانەتشا جە کورڎا کەرڎەن.

ئەمریکا هێزێوە گۊرەو ۋېش جە هەرێمەکەنە کېشتۊ. ۋڵاتەکۍ ۋەرنیشتی ڕا بە ئەردۆغانی مڎا کە هجوم کەرانۍ سەرو خاکو کورڎا ئازاڎی و ڕا مڎا کە تورکیا هجوم کەرۊ سەرو ۋەرنیشتوو کورڎسانی".

زیگلەر ئاماژەی پانەی کەرڎ کە جە پەرسو کورڎینە هەڵۋێسو گلېرگەی میان نەتەوەیی مایەو قەبوڵکەرڎەی نییا و ۋاتش، "بەکارئارڎەو چەکی کیمیاۋیی و هجوم دژ بە مەڎەنییەکا تاوانەنە دژبە مرۆڤایەتی. سەدام حسێن جە سەرنیشتوو عێراقی جە دژوو کورڎەکا چەکی کیمیاۋیش بەکارئارڎ. دماتەریچ جە سوریا بەشار ئەسەد چەکی کیمیاۋیش بەکارئارڎ. وەختۍ ئەسەد ئا چەکېشە بەکار ئارڎۍ، سەرۊکو ئا وەختەو ئەمریکای ئۆباما و حەرپاسە فەرەنسا حیچ کاروەدایېشا نەبۍ".

'چی گیڤارا زینڎەبیۍ پەشتیوانی جە گەلوو کورڎی کەرۍ'

زیگلەر باسش چانەی کەرڎ کە ئەگەر ئارۊ چی گیڤارا زینڎەبیۍ پەشتیوانی جە گەلوو کورڎی کەرۍ.

زیگلەر سەرنجش وست سەرو ئاژەو رابەرو گەلوو کورڎی عەبدوڵا ئۆجالانی و ۋاتش، "ئا کرڎەوۍ وەران ۋەر بە عەبدوڵا ئۆجالانی تاوانېنۍ جە دژوو مرۆڤایەتی. ئشیا ئەردۆغان بریۍ وەردەمو داڎگاو تاوانی میان نەتەوەیی و سزا دریۍ. رابەرو رەواو مدرامانو گەلوو کورڎی عەبدوڵا ئۆجالانا. مشۊم گلېرگەی میان نەتەوەیی گنۊنە ۋېش و داواو ئازاڎیی عەبدوڵا ئۆجالانی کەرۊ".

ژان زیگلەر کێین؟

ژان زیگلەر ساڵەو ١٩٣٤ جە ئەڎۍ بیەن. سیاسەڎمەدارێوەن جە دژوو بەجیهانیبیەین و کۆمەڵشناسا. ئا پېسە نێردەو تایبەتی نەتەوەیۊگېرتەکا پۍ هەرمانو کارو مافەکا مرۆڤی هەرمانەش کەرڎېنە و چا چوارچێوەنە جە بارەو ئاژەو مافەکا مرۆڤی جە ۋڵاتا پېسە نیجەر، ئەسیوپیا، هیندستان، بەنگلادیش، مەنگولیا، بەرازیل، فەلەستین، بولیڤیا، کوبا، گوانتانامۆ و هتد، ۋنەکۊڵیایش ئەنجامدان و جەبارەو ئاژەو مافەکا مرۆڤیوە گوزارشتەش 'راپۆرت' پێسکەش بە جەمەو گرڎی نەتەوەیۊگېرتەکا کەرڎ. زیگلەر جە ساڵەو ٢٠٠٩یوە یاردیدەرو سەرۆکو لوجنەو ڕاوېژەرو مافەکا مرۆڤی سەر بە نەتەوە یۊگېرتەکان.

زیگلەر بە یۊ جە رۆشنۋیرە دیارەکا سویسرای منریۊرە و کتێبەکېش پۍ سەرو دەیان زۋانا هۊرگېڵیېنۍ.

هـ . ش