دەوڵەتى تورک ناتوانێت خۆی لە بەر گوشارەکانى رووسیا و سەپاندنەکانى رێککەوتننامەى سۆچی دا رابگرێت، بۆیە پێشنیازی بە هەئیەتى تەحریریی شام کردووە، کە خۆی هەڵبوەشێنێتەوە و بەشداری "سوپای نیشتمانیى سوریا" ببێت. دەستەى تەحریری شام پێشنیازەکەى رەتکردووەتەوە و دەوڵەتى تورکیش لە بەرەى حەلەبدا پشتی لە تەحریری شام کرد.

هێزەکانى رژێمى سوریا بە پشتیوانیى رووسیا و ئێران لە پێشڕەویدان و چەندین ناوچە، کە لە چوارچێوەى رێککەوتننامەى سۆچی دایە لە چەتەکانی سەر بە دەوڵەتى تورکی پاککردووەتەوە. هێزەکانى رژێم پێری بە بێ ئەوەى شەڕ بکەن رۆژئاواى حەلەبیان لە دەست چەتەکان پاککردەوە.

لەو کاتەوە بە هۆی رێککەوتنی سۆچی-یەوە لە نێوان هەر یەک لە گارەنتیکارانی رێککەوتنەکە، واتە رووسیا و دەوڵەتى تورک قەیران زیادیکردووە، دەوڵەتى تورک لە ماوەى ٣ رۆژی رابردوودا لەگەڵ هەئیەتى تەحریری شام (بەرەی نوسرەى پێشوو و باڵی قاعیدە لە سوریا) چاوپێکەوتنى ئەنجامدا. تەحریری شام لەلایەن بەرەی نوسرەوە سەرپەرشتی دەکرێت.

لەو دانیشتنەدا بەرپرسانى دەزگای سیخوڕیى تورک (میت) و دەستەى تەحریری شام (HTŞ) و سوپای ئازادی سوریا (OSO) بەشدار بوون، دەوڵەتى تورک داوای لە دەستەی تەحریری شام کرد خۆی هەڵبوەشێنێتەوە و بەشداریی ریزەکانى 'سوپای نیشتمانیى سوریا (AMS)'  بکات. دەوڵەتى تورک لەو رێگەیەوە حسابی ئەوەى بۆ خۆی دەکرد، کە بیانو و ئارگۆمێنتی "شەڕ لە دژی تیرۆر" لە دەستی روسیا دەربهێنێت و وای نیشان بدات ئەو چەتانەى لە ئیدلب دان "نەرمن" و "توندڕەو و رادیکاڵ"ی لە یەک جیاکردووەتەوە، کە ئەوەش یەکێکە لە خاڵەکانى رێککەوتنى سۆچی.

پێشنیازەکەى دەوڵەتى تورک بۆ دەستەى تەحریری شام

بەپێى زانیارییەکان، بەهۆی ئەو دۆخەوە هەندێک ناوچە، کە لە رووی سەربازی و دیپلۆماتیکەوە تیادا باڵادەستن لێیان وەردەگیرێتەوە و بەرپرسانی دەوڵەتى تورک پێشنیازیان بۆ دەستەى تەحریری شام کردووە "خۆی هەڵبوەشێنێتەوە و ئەندامەکانى بە ناوی لقی چوارەمی سوپا بخاتە ناو ریزی سوپای نیشتمانیى سوریاوە. هەروەها محەمەد جۆلانی ئەمیری دەستەى تەحریری شام و ژمارەیەک لە ئەندامانی ئەنجومەنى شورا و گەورە ئەمیرەکانیان بڕۆن بۆ عەفرین و لەوێ لە ژێر پاراستنى دەوڵەتى تورکدا بمێننەوە".

دەستەى تەحریری شام رایگەیاند، خۆیان هەڵناوەشێننەوە

لە دانیشتنە دوو رۆژییەکەى نێوان قاعیدە و دەستەى تەحریری شامدا پێشنیازەکەى دەوڵەتى تورک قبوڵ نەکرا و دەستەى تەحریری شام لەوبارەیەوە راگەیاندراوێکى بڵاوکردەوە و تیایدا هاتووە "بزووتنەوەکەمان خۆی هەڵناوەشێنێتەوە و درێژە بە رێگاکەى خۆی دەدات، بۆیە دەرگامان بە رووی هەموو ئەو کەسانەدا کراوەیە، کە دەیانەوێت بەشداری ریزی بزووتنەوەکەمان ببن".

جۆلانی لەوە دەترسێت چارەنووسی هاوشێوەى بەغدادی بێت

بەپێى سەرچاوەکەمان، دەسەتەی تەحریری شام تاوەکو ئێستا چەند جارێک ناوی خۆی گۆڕیوە، بەڵام لەبەر ئەوەى ئەمجارە بڕوا بە دەوڵەتى تورک ناکات ئامادە نییە ناوەکەى بگۆڕێت و خۆی هەڵبوەشێنێتەوە و لە لێکدانەوەیەکی سەرنجڕاکێشدا وتی "بەغدادی خەلیفە و ئەمیری داعش لە ژێر چەتری پاراستنى دەوڵەتى تورک دا کوژرا. ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەى جۆلانی و تیمەکەى بڕوا بە پاراستنى دەوڵەتى تورک نەکەن. هەر ماوەیەک لەوە پێش قاعیدە لە راگەیاندراوێکدا رەخنەى بەرەی نوسرە (دەستەى تەحریری شام) کردبوو، کە زۆر پشتی بە دەوڵەتى تورک بەستووە".

بەبێ شەڕکردن لە قەڵای ئیخوان کشانەوە

پێش ئەو راگەیاندراوە، گروپە چەکدارەکان خۆیان لە ناوچەکانى کەفەر حەمرا، هاریتا و ئانەدان و حەلەب کشاندەوە و ئەو ناوچانە کەوتنە ژێر دەستی هێزەکانى رژێمی سوریا. ئەو ناوچانە وەک ناوەندی ئیخوان موسلیمن لە سوریا دەناسران. دەوترێت دەوڵەتى تورک لە پشتی  کشانەوەی ئەو گروپانەیە لەو ناوچانەدا، کە بەبێ شەڕ کشانەوە و رادەستى رژێمى سوریا کران.

گروپەکانى سەر بە سوپای نیشتمانی لە بەرەکە کشانەوە

ئەو ناوچانە لە سەرەتای مانگی شوباتەوە لەلایەن رژێمی سوریاوە کرابوونە ئامانج. سوپای نیشتمانیى سوریای سەر بە دەوڵەتى تورک سەرەتا هێزی پشتیوانیان بۆ دەستەى تەحریری شام لەو ناوچانە رەوانەکرد، بەڵام لەبەری ئەوەى لە دانیشتنى نێوان دەستەى تەحریری شام و میت دا، دەستەى تەحریر شام قبوڵی نەکرد خۆی هەڵبوەشێنێتەوە، سوپای نیشتمانیى سوریا لەسەر فەرمانى دەوڵەتى تورک گروپەکانى خۆی لەو ناوچانە کشاندەوە.

ئەردۆغان و ئاکار هەڕەشەیان لە دەستەى تەحریری شام کرد

رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورک ماوەیەک لەو پێش لەبارەى ئیدلبەوە وتبووی "ئێمە لە دژی ئەو گروپە ئۆپۆزسیۆنانە دەبین، کە سەربەخۆ دەجوڵێنەوە و بیانوی هێرش دەدەنە رژێم و ئیدی دەبێت باجەکەى بدەن". دوابەدواى ئەو وتەیەى ئەردۆغان، وەزیری بەرگریی توک خولوسی ئاکار وتی "بە گروپە رادیکاڵەکانیشەوە، ئەوانەى بەپێى ئاگربەست نەجوڵێنەوە توندییان لە دژ بەکار دەهێنرێت و هەموو رێوشوێنێکیان بەرامبەر دەگیرێتە بەر". سەرنجڕاکێش ئەوەیە، ئەو کارانە بەرامبەر دەستەى تەحریری شام  لە دواى ئەو لێدوانانە روویانداو.

شاندێکى دەوڵەتى تورک لە مۆسکۆیە

هێزەکانى رژێمى سوریا بەشێکى گەورەیان لەو ناوچانە خستووەتەوە ژێر دەستی خۆیان، کە دەکەونە ژێر چەتری رێککەوتنى سۆچی و ئەو رێککەوتنە لەلایەن رووسیا و دەوڵەتى تورکەوە گارانتی کراوە. بۆ ئەوەش دوێنێ شاندێکى دەوڵەتى تورک چوو بۆ مۆسکۆ و دەستیان کردووە بە دانوستان لەگەڵ بەرپرسانی رووسیادا.

ئەو خاڵانەى سۆچی کە هەوڵی جێبەجێکردنیان دەدرێت

لە ١٧ی ئەیلولی ٢٠١٨دا لە نێوان دەوڵەتى تورک و رووسیادا رێککەوتننامەى سۆچی واژۆکرا. چەند خاڵێکى رێککەوتنەکە بریتین لە "ناوچەیەکى داماڵراو لە چەک بە قوڵایى ١٥ بۆ ٢٠ کیلۆمەتر. رێگای ئێم ٤ (M4) لە نێوان (حەلەب و لازقیە) و رێگای ئێم ٥ (M5) لە نێوان (حەلب و حەما) بکرێنەوە و رادەستى رژێم بکرێن. گروپە چەکدارە نەرم و توندڕەوەکان لە یەکتر جیابکرێنەوە". لەو کاتەوە تاوەکو ئێستا قورسایى خراوەتە سەر رێگاخۆشکردن بۆ جێبەجێکردنى ئەو خاڵانە.

مناورە و شانۆگەریی سیاسیى دەوڵەتى تورک

جگە لە کردنەوەى رێگای ئێم ٤ و سەرباری دژایەتییەکانى دەوڵەتى تورک زۆربەى ئەو خاڵانە لەلایەن رووسیاوە لە ناوچەکە بە کردەوە جێبەجێکران، بەڵام پێش چاوپێکەوتنەکەى مۆسکۆ باسی ئەوە دەکرێت، دەوڵەتى تورک هەوڵ دەدات بە هەڵوەشاندنەوەی دەستەى تەحریری شام شانۆگەرییەکى تری سیاسی ئەنجام بدات.

پێشتریش ناوی گۆڕیوە

قاعیدە بە ناوی بەرەی نوسرەوە لە کۆتایى ساڵی ٢٠١١دا چووە سوریا و لە ساڵی ٢٠١٥ دا هەندێک گروپی تریان بردبووە ناو ریزەکانى خۆیان و دواى ماوەیەک لەو رووداوە ناوی خۆیان کرد بە فەتحی شام. بەڵام ئەو گروپە لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧دا ژمارەیەکی زۆر لە گروپە بچووکە چەکدارەکانى بردە ناو ریزەکانى خۆی و ناوی خۆیان نا دەستەى تەحریری شام. لەو کاتەوە تاوەکو ئێستا بە ناوی دەستەى تەحریری شامەوە کار دەکەن.

دەستەى تەحریری شام سۆچیی بە سربرینیتسا شوبهاندبوو

کاتێک رێککەوتنی سۆچی لە نێوان دەوڵەتى تورک و رووسیادا واژۆ کرا دەستەى تەحریری شام لە رێگەى راگەیاندنەکانییەوە ناڕەزایەتیى لە دژی رێککەوتنەکە نیشاندابوو. دەستەى تەحریری شام ئەو رێککەوتنەى شوبهاندبوو بە رێککەوتنى رادەستکردنى چەک لە سربرینیتسای سەردەمی جەنگ لە بۆسنەدا. دەستەى تەحریری شام راشیگەیاندبوو، سربرینیتسای بۆسنە بە گارانتی و زەمانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە چەک داماڵرا و دواتریش کۆڵکوژیان کردن. دەستەى تەحریری شام ئەوەشی راگەیاندووە، دەوڵەتى تورک بەپێى بەرژەوەندییەکانى خۆی دەجوڵێتەوە.

ژ.ت