مامەڕیشە، رەمزێك بۆ بەرەنگاریی تەعریب لە دوێنێ و لە ئەمڕۆشدا

 (63) ساڵ لەمەوبەر مامە ڕیشە، پێشمەرگەی قارەمان و فەرماندەی كەرتی (4)ی جەباری و دوو پێشمەرگەی هەڤاڵی لەلایەن جاشە خۆفرۆشەكانەوە بە شێوەیەكی زۆر نامەردانە شەهید كران.

بەڵام ئەوە تەنیا هەواڵی كوژرانی پێشمەرگەیەك نەبوو، بەڵكو هەواڵی دەستپێكردنی قۆناغێكی نوێ بوو، هەواڵی كۆتایهاتنی دانوستانی نێوان یەكێتی و حكومەت و شكاندنی ئاگربەست بوو..

 (63) ساڵ لەمەوبەر لەرۆژی (24.1.1985)دا لە گوندی (حەسەن ئاوا)دا مامەڕیشە شەهیدكرا، شەهیدكردنیشیی بۆ بەردەوامیدان بوو بە تەعریب، ئێستاش وادەبینین جارێكیتر تەعریب دەستی پێكردووەتەوە و بە بەرنامە هەوڵی داگیرکردنی زەوی و زاری كوردانی سنوری كەركوك و داقوق دەدرێت. لەهەمموو زیاتر ئەمڕۆ كورد و كەركوكی ئێستا پێویستی بە ورەی مامەڕیشەیە تا بەرەنگاری سیاسەتی تەعریب بوەستێتەوە.

 مامەڕیشە، ورەی كوردایەتی و ترسێك لەدڵی دوژمندا

مامەڕیشە سیمبولی شۆڕشی نوێی گەلی كوردە و پێشمەرگەیەكی قارەمان و شۆڕشگێڕی كوردستانە، نەک تەنها فەرماندەیەكی  ناسراوی كەركوك و گەرمیانە، بەڵکو لە هەموو کوردستان دەناسرێت، سیمبولی كوردایەتیەوە و  یادیشی دەرفەتە بۆ وەبیرهێنانەوەی عەزمی بەتینی پێشمەرگە لەبەرەنگاریی سیاسەتی تەعریب لەكەركوك و تەواوی خاكی گەرمیان و گەرمەسێردا.

نەبەردیی خۆی و هاوسەنگەرەكانی لە حەمكو و لە دەیان روبەڕوبونەوەی ئازایانەدا، هەر رووداوی وێستگەكانی مێژوو نین، بەڵكو ئیلهامبەخشی رابوونەوە و جۆشدانەوەی بزوتنەوەی ئازادی كوردایەتین.

مامەڕیشەی فەرماندەی كەرتی چواری جەباری، خۆی و پێشمەرگەکانی كەرتەكەی  لەهەرە  فەرماندە و كەرتە چالاكەكان بوون، ئەم كەرتە لەهەر قۆڵێكەوە بەشداری هەر چالاكیەكیان بكردایە سەركەوتنیان مسۆگەربوو، لێپرسراوانی سوپای عێراق  زۆر لە مامە ریشە و كەرتی چواری جەباری دەترسان، لەسنووری توانای خۆیان  ئازاتر و بە تواناتر و  بەدەست و بردتر بوون، شەو و ڕۆژیان دەخستە سەریەك بۆ ئەوەی گورزی كاریگەر لە دوژمن بدەن.

ئەو ناوچەیەی كە مامەریشە پێشمەرگایەتی تێدا دەكرد (ناوچەی جەباری)، ناوچەیەكی چالاك بوو، ئەمدیوی ناوچەی سەنگاوە، ئەودیویشی جادەی كەركوكە، ناوچەكە خۆی پڕبوو لە دوژمن. لای رژێم ناوچەیەكی ستراتیژی گرنگ بوو، بۆ پاراستنی شاری كەركوك و بارەگای فەیلەقی یەك و بیرە نەوتەكان.

 مامەڕیشە لە ڕیزی بزووتنەوەی ئازادی فەڵەستیندا جەنگاوە و برینداریش بووە

مامەڕیشە ناوی (نەجمەدین شكور ڕەئوف)ە، ساڵی ١٩٥٣ لە خێزانێكی ڕەنجدەری گوندی (تاڵەبان)ی ناوچەی گەرمیان هاتۆتە دنیاوە. ئەو كە هەر لە تەمەنی مێرمنداڵییەوە پێشمەرگەی خۆشدەویست و ئاواتی خواستووە ڕۆژێك لە ڕۆژان ببێتە پێشمەرگە.

لە تەمەنی لاویدا ناوی دێتەوە بۆ خزمەتی سەربازی و دەبێتە سەرباز لە سوپای عیراقدا. جارێك سواری زیلیان دەكەن و دەیانبەن بۆ وڵاتی سوریا لە ساڵی 1972 چووەتە سووریا و لە رۆژئاوای سووریا و باشووری لوبنان بۆ ماوەی پێنج ساڵ لە ڕیزەكانی بزووتنەوەی ئازادیی فەڵەستین وەكو خۆبەخشی عێراقی لە دژی سوپای ئیسرائیل جەنگاوە،  جارێك دەكەونە شەڕەوە و لەو شەڕەدا مامەڕیشە بریندار كرا، پاش ماوەیەك چاك بووەوە، لە ساڵی 1977 گەڕاوەتەوە كوردستان.

ساڵی پاریش كۆنسوڵخانەی فەڵەستین هاوژینی مامەڕیشە، شۆڕشگێڕی كوردی خەڵاتكرد لەپێناو بەشداریكردنی لە جەنگی ئازادیی فەڵەستیندا.

هەر لەو مەڕاسیمەدا كۆنسوڵی فەڵەستین لە هەرێمی كوردستان گوتی، "مامە ریشە لەگەڵ بزووتنەی ئازادیی فەڵەستین بەشداریی جەنگی كردووە دژی ئیسرائیل، بۆیە ئێمە هەمیشە شانازیی پێوە دەكەین".

لە رۆژانی دوای ئاشبەتاڵی 1975، هێزی پێشمەرگە پەرتەوازەكرا، ئەمن و ئیستیخبارات و هێزەكانی سوپاوی عیراق گەیشتنە هەموو بستێكی كوردستان، گوندەكانی سەرسنووری عیراق – ئێران - توركیا ڕووخێنران، ترس، گومان، دڵەڕاوكێ، بێسەرو شوێنكردن ئاسایی بوو رەفیق حیزبی و پیاوانی رژێم لە كوردستاندا، تەراتێنیان دەكرد.

ساڵی ١٩٧٨ كە ڕژێم شاڵاوی تەعریب و ڕاگواستنی لە كوردستان دا گەیاندە ترسناكترین ئاست، كارەساتی گوندە كاولكراو و جوتیارە ڕاگوێزراوەكان مامە ڕیشەی والێكرد چەكی پێشمەرگایەتی لە شۆڕشی نوێ دا بكاتە شان.

 بە تفەنگی خۆی و سەربەخۆ كەوتە گەڕان بە چیاو گوندەكاندا

ساڵی ١٩٧٨ لە دەستپێشخەرییەكی دانسقەدا بە تفەنگی خۆی و سەربەخۆ كەوتە گەڕان بە چیاو گوندەكاندا، بەبێ ئەوەی سەر بە هیچ حزب و رێكخستنێكی سیاسی بێ، بە تاقی تەنیا، ژیانێكی سەخت و دژواری پێشمەرگانەی بۆ خۆی هەڵبژارد و دوای دەستگیركردن و ئازاردانی لەلایەن پێشمەرگەوە بەگومانی ئەوەی كار بۆ دوژمن دەكات، مامە ریشە ئازاد دەكرێت، بۆ رەواندنەوەی ئەو گومانەی لەسەری دروستكراوە، رۆشتووە تفەنگێكی كڕیوە، لە جەباری و گەرمیان بەناوی پێشمەرگەوە دەستیکردووە چالاكی و كتێبی عەرەبیی قوتابخانەكانی سوتاندووە، هەڕەشەی لە مامۆستاكان كردووە نابێت بە زمانی عەرەبی وانە بڵێنەوە. ئەمە وایكردووە كە جاری دووەم مامە ریشە هاتووەتەوە بۆ ئەوەی ببێت بە پێشمەرگە، وەكو كوڕێكی دڵسۆز تەماشایان كردووە، بۆیە لە ساڵی (1979) بە پێشمەرگە وەرگیراوە.

 كادرێكی چالاكی سەربازی بوو، گەلێك ئازا بوو لە هێرش بردنی كتوپڕ و لە ناكاودا

دواتر چووە سەر ئەو باوەڕەی كە شۆڕش كارێكی بەكۆمەڵە و بەیەك كەس ناكرێ، بۆیە لەكۆتایدا پەیوەندی بە هەرێمی پێنجی قەرەداغەوە كرد و بووە پێشمەرگەی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان.

مامەڕیشە ساڵی ١٩٧٨ لە ڕیزی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا بووە بە پێشمەرگە، پێشمەرگەیەكی ئازا و دڵسۆز بوو، جگە لەوانەش مامەڕیشە كادرێكی چالاكی سەربازی بوو، شارەزای زۆربەی هەرد و كەڵبەز و چەم و شیو و شوێنەكانی خۆحەشاردان و ڕێگا و بان و كانی و ئاوەكانی ناوچەی جەباریی گەرمیان بوو. ئەو سوودی باشی لەم شارەزاییەی وەردەگرت بۆ ئەنجامدانی چالاكییە سەربازییەكان و دەربازبوون و خۆحەشاردان لە كاتی هێرشی بەرفراوانی جاش و جەیشدا. جگە لەوەش مامەڕیشە خۆی گەلێك ئازا بوو لە هێرش بردن و دەستوەشاندنی كتوپڕ و لە ناكاودا.

 فەرماندەی كەرتی چواری جەباری بوو

بەهۆی چالاكیەكانیەوە رژێمی بەعس زۆر لێی داخ لە دڵ بوو

لە ساڵی ١٩٨٢ كرایە فەرماندەی كەرتی چواری جەباری،  لە ژیانی پێشمەرگایەتیدا پشوودرێژ و خاوەنی نەخشەی ورد و سەركەوتوبوو. بەشداری لە چەندین شەڕی گەورەی ناوچەكەدا كردووە، هەمیشە هەوڵیدەدا چالاكییەكانی نائاسایی بن. هەڵسوڕان و ئازایەتیی، بە جۆرێك دەنگیدایەوە كە سەربازەكانی سوپای عیراق لەو ناوچەیەی ئەوی لێبوو وەك ئەفسانە باسیان دەكرد. ئا لەو رۆژانەدا لەسنووری جەباری و هەمەوەند و قەرەحەسەن  تا جەبەل حەمرین كەرتی چواری جەباری، بووركانی شۆڕش بوو، بەداستانەكانیان ئەوەندە بەهای پارتیزانانەیان ڕەوشتی باڵای پێشمەرگانەبوو،  لەترسا بە مامە ریشەیان دەوت (الرجل الحدیدی). رژێمی بەعس زۆر لێی داخ لە دڵ بوو. ئەو سەردەمەش، كە كرایە فەرماندەی كەرتی جەباری، رژێم هەموو هاتوچۆیەكی لە نێوان كەركوك و بازیاندا قەدەغە كرد و ناوی مامە ریشە كەوتە ناو سروود و دروشمە جەماوەرییەكان.

 یەكەم شەڕی ناو دێهات، مامەڕیشە كردی

تا پێش مامەڕیشە یەكێتی بەشێوەی پارتیزانی شەڕی لە دژی حكومەتی بەعس دەكرد، بەڵام مامەڕیشە لەو شەڕەی كە خۆی فەرماندەیی كرد و  بە "داستانی حەمك" ناسراوە تاكتیكێكی نوێی عەسكەری پێشخست، ئەویش شەڕی ناو دێهات بوو، بە تەنها خۆی و دوانزە پێشمەرگە بەرامبەر بە سەدان جەیش و جاشی حكومەتی بەعس وەستانەوە و بەرگرییەكی بێ وێنە و قارەمانانەیان كرد، ئیتر لەو ساوە پێشمەرگە لەگوندەكانیش دەستی خۆی لەدوژمن دەوەشاند.

"لە ماوەی پێشمەرگایەتیدا لە (142) شەڕدا بەشداربووە و  چوار جار بریندار كراوە"

ناو و ناوبانگی ئازایەتی و شۆڕشگێڕی مامەڕیشە لە خەباتی پێشمەرگانەدا لە ناو دڵی خەڵكی كوردستاندا بۆتە سیمبولی تێكۆشان و بەرگری و ورەبەرزی، لە سەدان چالاكی و داستانی پێشمەرگانەدا لە گەڵ هاوڕێیانیدا لە دژی داگیركەران و خۆفرۆشان ڕۆڵی پاڵەوانانەی نەخشاندووە. لە (142) شەڕدا بەشداربووە و لە ماوەی پێشمەرگایەتیدا چوار جار بریندار كراوە.  لە ڕقی ئەو هەموو چالاكییەی كە لە ناوچەكەدا ئەنجامی دەدا، دەزگا ئەمنییەكانی رژێمی بەعس باوكیان گرت و بێ سەرو شوێن كرا، پاشان شەهیدیان كرد، ئەوە بوو دواتر دەركەوت باوكی مامەڕیشە (مام شكور) یان بە زیندوویی هەڵدابووە بیرێكەوە و چووە ڕیزی گیانبەختكردووانەوە. خێزانەكەشی بۆ ئەوەی بەهەمان چارەنوس نەگات، دەربەدەربوو.

 مامەڕیشە دژی تەعریبی ناو كەركوك وەستایەوە

رژێمی بەعس بەپێی بەرنامەیەكی نەخشە بۆ كێشراو، پرۆسەی تەعریب و تەبعیس (بە عەرەبكردن و بە بەعسكردن)ی لە نێو گوندەكان جێبەجێ دەكرد، ماڵە عەرەبە خێلەكییەكانی خواروی عێراق بە مەڕو ماڵاتەوە ڕوویان دەكردە پاوان و باخ و باخاتی کوردان و بەزۆر داگیریان دەكرد و نەدەگەڕانەوە، ئەوكاتانە چەند ماڵە عەرەبێك لەنزیك گەرەكی (حوڕییە)ی كەركوك نیشتەجێ بوون، بە رۆژ ماڵە كوردەكانیان لە ماڵ و كێڵگەكانی خۆیاندا بێزار كردبوو، زۆرجار ئازاری خەڵكەكەشیان دەدا، لەمانگی مایسی 1982 مەفرەزەیەكی كەرتی چواری جەباری بەفەرماندەیی مامەڕیشە، رێگایەكی دوور و پڕ مەترسییان بڕی تاگەیشتنە نزیك گەڕەكی حوڕییە، لەوێ چەند ماڵە عەرەبێكیان بینی، هەموویان چەكداربوون لە دەوروبەری ماڵەكانیان سەنگەریان دروستكردبوو، پاسەوانی خۆیان دەكرد، پێشمەرگەكان هێرشیان كردە سەریان، چەكدارەكان بەرگری پێشمەرگەكانیان پێ نەكرا، دوانیان لێ كوژرا، ئەوانیتر بەرەو كەركوك هەڵاتن، دەوارو ئۆتۆمبیل وماڵاتەكانیان بەجێهێشت، پێشمەرگەكان تراكتۆرێك و پیكابێكیان دەستكەوت، دەوارەكانیان سووتاند و تەنیا یەك دەواریان هێشتەوە بۆ ئەوەی ئەو بەرخانەی بەجێ مابوون نەسوتێنن، ئینجا گەڕانەوە.

"لە كۆتایی هەموو نامەكاندا دەینوسی مامەڕیشە عاشقی خاكی كوردستان"

مامەڕیشە كەسێكی سادە و پێشمەرگەیەكی خۆشەویستی ناو جەماوەر بوو، جگە لە ناوچەی گەرمیان لە سەر ئاستی كوردستان ناوبانگی ئازایەتی و قارەمانیی پەیدا كردبوو. گەلێك نامەی لە چەمچەماڵ و كەركووكەوە بۆ دەهات و زانیارییان لەسەر دوژمن دەدایە. گوندی تاڵەبان لە سەردەمی منداڵیی مامەڕیشەدا قوتابخانەی تێدا نەبووە، لەبەرئەوە بە نەخوێندەواری مابۆوە. بە هۆی نەخوێندەواریەكەی چەندین جارنامەكانی بە هەڤاڵەكانی دەدا تا بۆی بخوێننەوە، هەرچەندە لە پێشمەرگایەتیدا هەندێك فێری نوسین ببوو، هەروەها چەندین جار لەسەر داوای خۆی و بە گوزارشتی سادەی خۆی دێڕ بە دێڕ وەڵامی نامەكانیان بۆ دەنووسییەوە. لە هەموو نامەیەكیشدا دەیگوت لە خوارەوە بنووسە : دڵسۆزت/ مامەڕیشە عاشقی كوردستان.

 ئاهەنگی سورداش دەریخست مامەڕیشە خۆشەویستی  جەماوەرە

ساڵی 1984 كە یەكێتی نیشتمانی لە گەرمەی دانوستاندا بوو لەگەڵ حكومەتی عێراق، ئاهەنگی نەورۆز لە ناوچەی (سورداش) كرا، بەپێی گێڕانەوەكان نزیكەی (750 هەزار) كەس بەشداری ئاهەنگەكەیان كردووە. كە مامە ریشە هات بۆ ئەوێ، خەڵك زۆریان پێخۆش بوو، مامە ریشە كە هات كوڵەباڵێكی لەبەردابوو، سێ چوار پێشمەرگەی لەگەڵدابوو، ئیتر زۆربەی خەڵكەكە لێی كۆبونەوە و بەرەو پیریەوە چوون، كە ئەمەش دەیسەلمێنێت كەسێكی خۆشەویست بووە لەدڵی جەماوەردا.

 مامەڕیشە دوژمن دەستی پێ نەگەیشت، خیانەت زەفەری پێبرد

مامە ریشە كە تا ئەوكات بەشداری لە دەیان شەڕی سەختدا كردبوو، نەمرد، بەڵام لەكاتی ئاگربەست و دانوستانی نێوان یەكێتی و حكومەتی عێراقدا، كە شەڕ راگیرابوو، شەهید كرا.

لەو کاتەدا تەحسین شاوەیس پەیوەندیی لەگەڵ مامە ریشە دروستیكردبوو، بەڵام ئەوە پلانی ئیستخباراتی بەعس بوو، بۆ حاڵەتێك  ئەگەر دانوستان سەری نەگرت، بەعس تەحسین شاوەیسیان ئاگاداركردبووە و مامە ریشە بانگ بكات و بیكۆژێت، چونكە ئەیانزانی شەڕ دەستپێئەكاتەوە، بۆیە خواستبویان پێش دەستپپێکردنەوەى شەڕ دەستی خۆیان بوەشێنن و مامە ریشە لە پیلانگێڕییەکەدا لە رێگەى تەحسین شاوەیسەوە تیرۆر بکەن.

لە ڕۆژی ٢٤ی كانوونی دوومی ساڵی ١٩٨٥ خۆی و دوو پێشمەرگەی قارەمانی دیكە (سەردار و موحسین) بە دەستی تاقمێك لە خۆفرۆشان لە پلانێكی خافڵگیردا گیانیان لە ڕێگای ئازادیدا بەخت كرد. ناوی ئەو، هەمیشە ترس و لەرزی دەخستە ناو دڵی داگیركەران و خۆفرۆشانەوە، تەنانەت هێزەكانی ڕژێمی سەدام و جاشەكان خۆیان بە (رجل حەدیدی) ناویان دەبرد.

ئێزگەی دەنگی گەلی كوردستان دواجار هەواڵی شەهیدكردنی مامە ریشەی بڵاوكردەوە، لە كاردانەوەی شەهیدكردنی مامە ریشەدا زنجیرەیەك چالاكی دەستیپێكرد، یەكەم وەڵامدانەوەی شەهیدكردنی مامە ریشە گرتنی زنجیرە شاخەكانی دابان هەلاج بوو، ، دواتر لە گەرمیانەوە زنجیرەیەك شەڕی زۆر گەورە بەناوی (لە تۆڵەی مامە ریشەدا) ئەنجامدران، کە ئەو شەڕانە هەموو كوردستانی گرتەوە.

ژ.ت