ئەندامەو دەسەو ڕاوەبەریی کەژەکەی، بەسۍ ئەرزینجانە واتش، جە ڕاو سیستمو هامسەرۆکایەتییوە گەرەکشانە خێزان و گلێرگێوە تازە مەرزنارە و واتش، "چی ڕێوە متاومۍ سەراپاو گلێرگەی دیموکراتیک کەرمۍ”.
ئەندامەو دەسەو ڕاوەبەریی کەژەکەی، بەسۍ ئەرزینجانە بەشدارە بییە جە "بەرنامەو خۆبوون"و ژەن تیڤیینە و نرخانایش کەرد پەی نوێنەرایەتیی یەکسانی و سیستمو هامسەرۆکایەتی.
چەمپەنەکەوتەکەی بەسۍ ئەرزینجانۍ پێسنەن:
تارێخو شارستانییەتی پاسە فێرێش کەرڎێنمێ؛ ژەنی هەرگیز یاگۍ وێش سیاسەتەنە نەگێرتێنە، سیاسەت ئسپاریان بە پیایا. تەنانەت چەنی دەوڵەتبییەی سیاسەت دەسش پەنە کەرڎەن. ئاخۆ ئینە ڕاسا؟
دماو تاریخی نویسیای، ژەنی جە ژیوای دوورە وزیێنۆ، جە ڕووەو سیاسەتی و گلێرگەی و ئابووری و پارێزنایۆ. سەرەڕاو ئانەیچە ، برۍ ژەنی یاگۍ وێشا تاریخەنە گێرتێنە. مەتاومۍ بواچمۍ بەحیچ هیچ شێوێوە ژەنی نەبیێنە. کلیۆپاترا نموونەنە. پییۍ گەرەکشا نیا ژەنی تاریخەنە دیارە بۆ، نزیکایەتیێوە پیایا هەن تا ژەنی نۍ وەڵێوە پێسە وەڵتری بەرە نەگنۆ و سەرمەشقە نەبۆ ڕەنگەو ژەنۍ بەرە نەگنۆ. وەلۍ تەنانەت وەڵۍ سەدەو هەژدەمیچەنە ژەنی بیێنە. بە تایبەت جە سەدەو ویسویەکینە فرە ژەنۍ سیاسەتمەدارۍ بەرۍ کەوتێنۍ. وەڵتەر ژەنۍ پێسە ڕۆزا لۆکسمبۆرگ، ئیما گۆڵدمان، کلارا زێتکین، ئەلێکساندرا کۆلۆنتایۍ بیێنۍ.
جە ئەوەڵو شارستانییەتی دەوڵەتپارێزنیوە تا ئارۆ، ئەوەڵ جارا ژەنی ساعیبەو مافی بۆ، ئینە چەنی تەڤگەرو ئازادیی کوردی دەسش پەنە کەرد، یوەمین مۆدێلا، ئی سیستەمە چەنی بی بە بابەتوو ڕۆی تەڤگەرنە؟
جە چاخو نیولیتیکیوە چاندو ژەنۍ هەن، ژەنی دەوری سەرمەشقشا بییەن ئینسانیەتنە. موینمۍ خودا و خوداوەندەکۍ پێوە گلێرگەی بەرا ڕاوە. ئی بناغەیە وەڵۍ ٥ هەزار ساڵانە میزۆپۆتامیانە بیەن. تەنانەت سۆمەرییەکۍ بە سەرمەشقانە و کۆموناڵ سەرمەشقایەتیی گلێرگەیشا کەرڎەن. نزیکایەتیی ڕابەر ئاپۆی و ئەرەمەرزنای پەکەکەی کاریگەرا پەی تەڤگەرەکەیما. با تەماشەو ژیوای ڕابەر ئاپۆی کەرمۍ. دایمە گەرەکش بیەن ژەنی دلۍ ژیواینە بۆ. پێویسا ژەنی شۆڕشەنە یاگۍ وێشا گێرا. بێگومان ٥ هەزار ساڵێن ژەنی جە سیاسەت و ژیواینە دوورۍ وزیێنێوە. پەوکای پڕۆسێوە ئامادەکاریی پێویس بۍ. تا ئەزموون جە ژیوای و سیاسەت و سەروازیینە بەدەس بارۆ، پێویستییش بە ئامادەکاری بۍ. دلۍ پەکەکەینە، بە سەرمەشقایەتیی ڕابەر ئاپۆی، پێسە ژەنەو کوردی، گردوو ئا قۆناغاما ئەزموونۍ کەرڎۍ. بدیەیمۍ ئەرەمەرزنای پەکەکەی و بەسوپابییەی و پارتیبییەی و پارێزنای، بدەیمۍ حەر لێوە جە تارێخوو کوردی دەسکەوتۍ ژەنا هەنۍ. جە ڕووەو ئایدۆلۆجییچۆ وەڵێکەوتەی بیەن. سەرۆکایەتی خێزانی و ژەنیش شیۍ کەرڎێوە، وێش شیی کەرڎۆ. باسو پەیوەندیی وێش چەنی فاتمەی کەرد. ڕابەر ئاپۆ جە ڕووەو ئازادیی ژەنێوە و ئایدۆلۆژیای و زیهنیەتیوە جە ڕووەو ڕێکوستەیوە شیکاریش کەرۍ. ڕێکوستەێوە چەنین تا ژەنی بتاوا ئازادتەرۍ با. چەنیەتیی وەشکەرڎەی ڕێکوزیایێوە تا ژەنی ئازادتەرۍ با. ئینە جە شۆڕشەکای تەرنە ڕووەش نەدا. ڕێکوستەی ژەنا و هەم ئیرادەو ژەنا ناما بەرۆ، بە حیچ شێوێوە سەر پا سیستەمەو هامسەرۆکایەتییچ نەبێنۍ. تەنیا فاڕای ئایدۆلۆژیا و زیهنیەتی وەسۍ نیەنۍ. مشۆم فۆڕمێوە بۆ تا ژەنی بەشداریی ژیوای کەرا. دماو ساڵەو ٢٠٠٠ ژەنی ئەزموونێوە گەورەشا دەس کەوت. با سەرنجە بدەیمۍ ئا ڕاسییە، چە دلۍ و پەکەکەینە و چە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە ژەنی ورد ورد جە ڕووەو مەعریفیوە کەوتۍ وەڵۍ. ژەنی تاواشا بڕۍ قەرارۍ بدا، پوی هەوەڵ جاری کۆنگرەو ششەمینە هامڕۍ بیۍ ئەندامۍ کۆمیتەی ناوەندی پەکەکەی. هەڵبەتە ئینە وەسۍ نەبۍ، پەی هەوەڵجاری جە ساڵەو ٢٠٠٥ ڕێبەرێتی سیستمو هامسەرۆکایەتییش وست وەروو باسی. چا وەختانە بەڕێز ئەحمەد تورک و ئایسەل توغلووک هامسەرۆکۍ بێنۍ. دلۍ پەکەکەیچەنە تاقیکەرڎەیوە هامسەرۆکایەتی بۍ. تا ساڵەو ٢٠٠٠-٢٠٠٥ ئی واتەواچۍ بیۍ بە پەرسەو ڕۆی. وەلۍ ئی سیستمە ئەورووپایچەنە هەن. پەی نموونەی، پارتی سەوزەنە. وەلۍ تەنیا هامسەرۆکایەتی هەن. سەرۆ پەی واری بۆ خوارەوە سیستمو هامسەرۆکایەتی و نوێنەرایەتیی یەکسان نییا. دماو ساڵەو ٢٠١٢ باشورنە و هەم وەرنیشتنە و پەیەدەنە سیستمو هامسەرۆکایەتی پەیدا بی. جە ساڵەو ٢٠١٤ ئی سیستمەوەرکەوتەنە ئەرەمەرزیا. ٢٠١٣ دلۍ کەجەکەینە پەیدا بی. ڕێبەرێتی دماو ساڵەو ٢٠١٥ واتش نیمە بە نیمە، یانۍ سەدەنە پەنجا ژەنی و سەدەنەپەنجا پیۍ. یانۍ شێوازی کۆتای وەڵین نەمەن. وەلۍ یاواینەی ئندەو سیستەمەکەی گرنگا. ڕاسا نیمە ژەنی نموە پیێنۍ، وەلۍ ژەنی مەجلیسو ژەنانە یاگۍ وێشا گێرا. پێسە نوێنەرایەتیی، ئیرادەو ژەنا با بە هامسەرۆکۍ.
متاومۍ واچمۍ هامسەرۆک پێسەن قسەکەرو ژەنا؟
ڕاسا، گرد چێوێنە بەتایبەت سیاسەتنە، گردوو قەرارەکا لاو یەک کەسیوە دریا. یەک سەرۆک هەن، گرد چێوۍ لکە دریان پۆشۆ. ئیرادەو ژەنۍ و گلێرگەی نمۍ وەرۆ. دماو سیستمو هامسەرۆکایەتی، دلۍ کۆمۆنەکاوە تا مەجلیس و تەعاونەکا و پارتەکا، سیستمو هامسەرۆکایەتی هەن. هەرپاسە ژەنی بەشداریی قەرارڎای کەرا. ئینەیچە بناغێوە پەی سیاسەتی دیموکراتیکی ئەرەمەرزنۆ، ئەگەر ئیرادەو ژەنۍ و ڕێکوستەی ژەنا و وینای ژەنۍ نەبۆ، سیاسەت دیموکراتیک مەبۆ.
واتت ئی سیستمە جە سآڵەو ٢٠٠٥ ـەوە تا ئارۊهەن. ئی سیستمە چێشش چەنی وێش ئارڎ. ئا ژەنۍ یانەنە ئەسیرۍ کریێبێن، ئارۊ گرڎ مەیدانێوە ژیواینە یاگۍ وێشا گێرا. چێش ئی دەورەشە دا بە ژەنێ؟
پێسە ساڵەو ٢٠٠٥ ، جە دماو ساڵەو ٢٠١٣ پراکتیزە کریا. چی نێوەندەنە پراکتیزە بۍ، وەلۍ یەکلایی نەبیۊ. سەرۊ بۍ تەنیا پارتەکەنە نەبۍ، بەڵکوم مەجلیسو کۊمونیچنە بۍ. وەلێم پراکتیزەکەرڎەی ئی قەرارەیە پەی وێش شۊڕشا. پیا دەمودەس ئینەیە قبووڵ مەکەرۊ. چونکوم پەنج هەزار ساڵێن جە ڕووەو سەروازی، سیاسی، ژیوایۊوە پاسە فێر بییەن. سیستموو مۊدێرنیتەی سەرمایەداری جە ڕووەو ئایینی و زانستی و هتد. زیهنیەتێوە چانەش وەش کەرڎەن، پیا فێرو سەرڎەسەیی بییەن. فێرو ئانەیە نەبیەن، کە جەنی ژەنۍ هامبەش بۊ و واتەوچش جەنی کەرۊ و قەرارش چەنی بدۊ. پیا هەست بە سووکایەتی کەرۊ، پێسە شکسی وینۊش. پەوکای وستەی دلۍ بواروو ئی سیستمەیوە سەرکەوتەین. بێگومان مەزنتەرین سەرکەوتەی ڕابەر ئاپۊین. سەرکەوتەیی ژەنەو کورڎین. خەباتو ژەناو کورڎی متمانەش بە جڤاکی کورڎی بەخشان. تاریخو ئێمەنە نزیکایەتیی ژەنا پەی خەڵکی خاستەرا. سەرڎەس نییا، خاستەر جە جڤاکی میاوۊنە، گۊشش چەنە گێرۊ واتەواچ کەرۊ. ئینە جە بواری سەربازییچەنە هەن، هامڕا ژەنەکێما سەرمەشقایەتیی فرەو زۊر شۊڕشاشا کەرڎەن. بەنەڤش عەگالە، زەکییە ئاڵکانە و هتد. ڕابەر ئاپۊ چا ڕووەوە گلێرگەش ئامادە کەرڎ. دە ساڵۍ گلێرگە بوارو ئازادیی ژەنێنە ئامادە بۍ، چێگەنە فاڕیای و متمانۍ ئاما ئاراوە. سیستمی هامسەرۊکایەتی وەڵتەر لاو ڕابەر ئاپۊیۊ وەڵێنیار کریابۍ. پەنەش واتیمۍ ئی سیستمە سیستمێوە دیموکراتیکا. ئەگەر گەرەکمابۊ سیاسەتی دیموکراتیک چەسپیۊ، گلێرگە دیموکراتیک بۊ، مشۊم جە سەرۊ پەی واری سیستمو هامسەرۊکایەتی بنیات بنیەیمۍ. پێویسا ژەنی بلا دلۍ سیاسەتیوە. ڕەنگا چی ساڵاو دماینە، وەروو کۊشیای ژەنا زیادش کەرڎەن فرەو ژەنا ئامێنۍ وەڵێوە. وەلۍ ئینە تەنیا ئاستوو سەرین. ئەگەر سیستمێوە دیموکراتیک بۊ، ژەنی بەشداری کەرا، ڕێکوزیای هامبەشو ژەنا بۊ ژەنی قەرار مدا و هامسەرۊکیچ سەروو ئا بناغەیە ژەرمانە کەرۊ، ژەنی زیاتەر قەلاپۊپەنە مەناوە. فرەو جارا ئی ژەنۍ لاساوۍ پیایا کەراوە. وەروو ئانەیە جڤاکەکەما متمانێش بە ڕابەر ئاپۊی بۍ، متمانێش بە ژەنۍ بۍ، ئی سیستمە ئەرەمەرزیا، هەڵبەت لاو پیایایچۊ ئی زەحمەتۍ سەرەشا ورڎا. حەر نۊعۍ بۊ مشۊم واچوو کە گلێرگە زوو قبووڵش کەرڎ. مەتاومۍ بواچمۍ فاڕیای تەمام زیهنیەتنە ڕووەش دێنە. وەلۍ هامسەرۊکایەتیی ژەنۍ قبووڵکریان. متمانۍ زیاتەرە بە ژەنا هەنە. وەلۍ لاو ژەنایچۊ سەختی هەن. هەزاران ساڵێن ئی هەرمانێشە نەکەرڎێنۍ. بۍ متمانەبەوێبییەی نزیک بۊوە، بڕۍ جارۍ لاساوۍ پیایا کەرۊوە، بڕۍ جارۍ پێسە دەسەڵاتداری وێش نیشانە مدۊ. وەلۍ گرڎوو ئینیشا یاگۍ کۊشیاینۍ.
قاچێوە ئی سیستمەیە فاڕیای پیاین، فاڕیای یاواینەی سەرڎەسیین. ئجۊت پیا بە ملەملۍ چەنی ئی سیستمەیە دەسش بە کۊشیای کەرڎەن، دەسش بە فاڕیای کەرڎەن؟
من ماچوو جیاوازیێوە گەورە وەش کەرۊ. گێرا بڕۍ زەحمەتۍ قبووڵکەرڎەیشەنە بۊ، وەلۍ ئیساتۍ ئادیچ هەست بە ناچاری کەرۊ، کە فاڕیای کەرۊ.
جە گرڎوو ئەرەمەرزیا کورڎییەکانە ئی سیستمە یاویان یاگۍ. وەلۍ پێسە چەنی ژمارەکە وەسێن پەی بەیاگەیاونای. ئەی چەنبییەی گرنگ نییا؟
ڕاسا سیستم ئەرەماەرزیا، وەلۍ چند دلێنەکەشما پەڕ کەرڎەنۊ. ژەن و پیا چند بە پاو ئی سیستمەیە هەرمانە کەرا، بڕۍ قۊرتۍ چێگەوە هەنۍ. وەلۍ هەڵای پیۍ سەرمەشقێنۍ. فرەو یاگانە ئەزموونو ژەنا زیاتەرا جە پیایا جە ڕووەو فیکری و ڕێکوستەی و ئایدۊلۊژی و ژیوایۊ. وەڵێکەوتەتەر و ئازاتەرا، خاستەر گلێرگەی مشناسۊ، چالاکا. بڕۍ جارۍ لاو ژەنایچۊ قۊرتۍ با. کاریگەریی سیستمو سەرمایەداری هەن. گەرەکشا هەمان چێوو پیای کەرۊوە ئامانجما فاڕای شێواز و ڕەنگو سیاسەتین. گەرەکمانە سیاسەتێوە تازە و دیموکراتیک بنیات بنیا. سیستمێوە کۊڵەکتیڤ وەش کەرمۍ. ژەن و پیا پێوە هەرمانە و گفتوگۊ کەرا. وەلۍ ئی سیستمە هامسەرۊکایەتییە گەشەش سانا، جڤاکێوە وەڵێکەوتە، سیستمێوە وەڵێکەوتە و دیموکراتیکش خولقنا.
لە ئەورووپانە بە نامۍ نوێنەرایەتیی یەکسانیوە ژەنی پێسە کۊتای نریارە، ژمارەو ژەنا فرەن، وەلۍ خەبات چەنی کریۊ. ژەنی چەنی ڕێکوستەی کەرا؟ پەی نموونەی، فرە وڵاتاو ئەورووپاینە، وێکوشتەی ژەنا فرەن.
ماچا ئەورووپا وەڵێکەوتەتەرین یاگێنە. هەرچندە وەڵێکەوتەی هەن، وەلۍ پیا ئینا وەڵێوە. گێرا بڕۍ ژەنی کۊبییەیوە و هەرمان و چالاکیینە با، وەلۍ بنەڕەتەنە پیا بە بناغە گیریۊ. شکڵەنە ژەنی گەرەکشا وەلۍ بناغەنە ڕێکوستەی ژەنا نییا. ئەورووپا ئازادی جە تاکنە موینۊ. ئازادیی ژەنۍ و ئازادیی جڤاکی نمەوینۊ. ئەگەر گرڎوو ژەنا جڤاکەنە ئازادۍ نەبا، ئەگەر وێکوشتەی پاسە فرە نەبۊ، ئانە ماناو ئانەینە، کە مانێوە فرە کەمە ژیواینە هەنە. بە ژەنۍ ماچا "تەماشە، ژەنی ئازادە بیێنە، متاوۊ بۊ بە سەرۊکوەزیرانە. یانۍ پێویس مەکەرۊ شمە کۊشیەیدۍ و ئەرەپڕدۍ و داواو مافوو ژەنا کەرڎۍ، ژەنی متاوۊ گرڎ چێوە بۊ". ڕاسیینە چاگە بەجڤاکبییەی نییا.
ئی سیستمە هامسەرۊکایەتییە چەنی جیهانەنە بەرکەوت؟ ئایا پەیوەندییتا چەنی ژەناو دنیۍ هەن، یان ژەنی ئی سیستمەیە کەرا بە مۊدێلو وێشا؟
ژەنی و جڤاک بە سەرنجێوە تەماشە کەرا. فرەو کەسی گەرەکشانە ئا نموونەیە گیرارە وەر. فرەو ژەناو دلۍ ڕێکوزیایەکەی تەری پەرساما چەنە چەنی ئی سیستمەتا وەش کەرڎ؟ ئێمە حەرچی کەرمۍ پیۍ ئی سیستمەیە قبوڵ مەکەرا. یانۍ هەوڵۍ ژەنا فرە ئینۍ سەرۊ. ئینسانی ئازادیواز، دیموکراتیک گەرەکشا پەرە پی سیستمەیە بدا. وەلۍ هەمان وەختەنە ئی سیستمە تەرسێوە گەورۍ لاو دەوڵەت-نەتەوەکاوە خولقنۊ. جە ڕووەو زیهنیەتیوە دژوو ئی سیستمەیە هەرمانە کەرا. ئاننە ئێمە سیستمەکەی پەرە پەنە مدەیمۍ دەوڵەت دژوو ئێمە هەرمانە کەرۊ. فرەو جاری پیۍ هامپەیمانیی وێشا چەنی یۊترینی قەوەت کەرا، دەوڵەت هامپەیمانیی وێش دژوو ژەنا قەوەتتەر کەرۊ. مەسەلا جەباربەرڎەی زارۊڵەینە، بڕۍ جارۍ ماف مدا و بڕۍ جارۍ ڕاش وەنە گێرا. پەی نموونەی تورکیانە جە پەیمانەو ئەستەنبوڵینە سەرمەشقش گێرت، وەلۍ دماتەر چەنی وەڵاتای تەری واتەواچش کەرڎ و کێشیاوە. تا ئازادی دنیانە پەرە بسانۊ، تا ئێمە پێسە تەڤگەروو کورڎی زیاتەر ئی سیستمەیە قەوەتتەر کەرمۍ، هجومی زیاتەر کریۊ.
ئاخۊ سیستمو سەرمایەداری جەنگێوە تایبەت بەرۊ ڕاوە پەی دلێنەبەرڎەی ئی سیستمەیە؟
بێگومان. سیستمو پیای پێسە هەرمانە کەرۊ. هەمیشە سەروو بنەماو یەک کەسیوە وێش بنیات نیان. وەختۍ سیستمێوە تەر وەراوەروو وێشۊ موینۊ، یان پییێوە بۊ بە هامسەرۊک، بە چەمێوە سووک مدیۊ پەیی ئەویشای تەری. بێگومان جەنگی تایبەتیچ هەن. دژوو پڕوپاگەندەی و سیستمەکەیما کەرۊ. سیستموو ئیساتۍ گەرەکش نیا ژەنی سیاسەت و سەروازیینە یاگێش یەکسانە بۊ، دلۍ ئێمەیچەنە هەنۍ. هەبێت. ئێمە دلێنە چە وەراوەروو هامڕا پیایەکاما چە وەراوەروو دەوڵەتیوە، جڤاکیوە، وەراوەروو زیهنیەتوو ٥ هەزار ساڵەیوە، تێدەکۊشیەیمۍ. ئینە کۊشیاێوە قووڵ و فرەلایەنەن.
یاواینەی و زیهنیەت ئەوەڵۊ جە خێزانیوە فاڕیۊ. متاودۍ چی بارەوە چێش بواچدێ؟
پێسە تەڤگەرو ژەناو کورڎی گەرەکمانە فاڕیای جە خێزانینە و جڤاکینە کەرمۍ. بنیاتنیایی خێزانی و جڤاکێوە تازەی و دیموکراتیکی. ئی مۊدێلە هامسەرۊکایەتییە مۊدێلێوە سیاسیین، وەلۍ جە هەمان وەختەنە مۊدێلێوە جڤاکیچا. جە خێزانەنە موچیۊ کە پیا سەرۊکوو یانەین. گرڎوو ژەن و زارۊلەکەی هینۍ ئادینی، سیستمو خێزانیچ سەروو ئی بناغەیە بنیات نریان. ئێمە گەرەکمانە مۊدێلێوە تازە سیستمو هامسەرۊکایەتی وەش کەرمۍ. مۊدێلێوە، کە ژەنی و پیا بتاوا بەئازادی هەرمانە کەرا. پێوە قەرار سەروو ژیوای و سیاسەتی بدا. زەروورا ژەنی و پیا بە شێوێوە دیموکراتیک جە یۊترینی نزیکۍ باوە، یەکسانۍ با. خێزان هینو پیای نییا. گرڎ کەسێوە مافش هەن. پێویسا گۊشگێرتەی بۊ، گفتوگۊکەرڎەی، وەشەسیای یۊترینی و قەوەتکەرڎەی یۊترینی بۊ، وەلۍ پێویسا گرڎ پەیلوای ئازادشا بۊ. وەختۍ ئێمە سیاسەتێوە دیموکراتیک بنیات منیەیمۍ، کاریگەرییش سەروو یانەی و ژیوایچ بۊ. وەڵتەرۍ پیا سەرگەورەو یانەی بییەن. وەلۍ ئینەیچ بە زیهنیەتێوە تازە مەڕیۊ. ئی سیستمە کاریگەریی فرەش سەروو ژیوایۊ هەن. ڕابەرما ئی سیستمەشە نەک تەنیا پەی کورڎستانی بەڵکوم پەی گرڎوو جیهانی وست وەروو چەمی. پێسە متاومۍ گرڎوو ژیوای دیموکراتیک کەرمۍ.
