خۆسه‌ری شه‌نگال و لاوكی ده‌روێشێ عه‌بدی و عه‌دولێ
به‌نزیك بوونه‌وه‌مان له كۆتای ساڵێك و ده‌ستپێكردنی ساڵێكی نوێ، كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی له‌سه‌ر ئاو و خاكی خۆی به‌رده‌وام رووبه‌ڕووی په‌لامار و هێرشی ده‌وڵه‌تی داگیركه‌ری تورك و نۆكه‌رانی ده‌بێته‌وه.
به‌نزیك بوونه‌وه‌مان له كۆتای ساڵێك و ده‌ستپێكردنی ساڵێكی نوێ، كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی له‌سه‌ر ئاو و خاكی خۆی به‌رده‌وام رووبه‌ڕووی په‌لامار و هێرشی ده‌وڵه‌تی داگیركه‌ری تورك و نۆكه‌رانی ده‌بێته‌وه. هه‌موو هۆكاره‌كه‌ش ئه‌وه‌یه دوژمن ده‌یه‌وێت كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی وه‌ك پێش 2014 كۆیله‌ی ده‌ستی به‌كرێگیراوانی بن، تاكو چ كاتێك ویستیان به‌ئاره‌زووی خۆیان بیانفرۆشن جا به هاوپه‌یمانه‌كه‌یان داعش بێ یان هه‌ر هێزێكیتری دژه مرۆڤی.
كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی له‌دوای فه‌رمان و ژینۆسایدی 73 هەمین ئیتر تائاستێك هۆشیار بۆته‌وە، كه له‌لایه‌ك دوژمن و داگیركه‌ران ده‌ناسێت، له‌لایه‌كتریش به‌بڕیاره، كه نه‌چێته‌وه ژێر ده‌ستی هێزه نۆكه‌ره‌كانی داگیركه‌ران. بۆ ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر رێباز و فه‌لسه‌فه‌ی رێبه‌ر ئاپۆ، له‌پێناو به‌ڕێوه‌بردنی كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی سیسته‌مێكی پێكهێناوه، كه ژنان و گه‌نجان پێشه‌نگایه‌تی ده‌كه‌ن.
له‌ماوه‌ی شه‌ش ساڵی رابردوو، كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی له شه‌نگال سه‌لماندیان كه ده‌توانن خۆیان به‌ڕێوه‌به‌رن و خۆیان بپارێزن و خۆیان خزمه‌تی خۆیان بكه‌ن، بۆ ئه‌مه‌ش سه‌رجه‌م داموده‌زگاكانی خزمه‌ت گوزاری و په‌روه‌رده‌یان بونیادناوه‌و به‌شێوه‌یه‌كی ئاشتییانه و به‌ته‌با و به پێوه‌ری دیموكراتی به‌ڕێوه‌به‌ر و هاوسه‌رۆك و به‌رپرسه‌كانیان ده‌رخه‌ن. تائێستا دوو كۆنگره‌یان ئه‌نجامداوه‌و دوو هاوسه‌رۆك و ئه‌ندامانی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیان هه‌ڵبژاردوون. سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانی شه‌نگال به ئاین و مه‌زهه‌ب و زمان و باوه‌ڕیه جیاوازیه‌كان، پێكه‌وه به‌ئاشتیانه ده‌ژین.
ژنان و گه‌نجانی شه‌نگال كه له‌هه‌موو فه‌رمان و ژینۆسایده‌كان زۆرترین قوربانین، دیسان له فه‌رمانی 73هەمینیش بوونه قوربانی هه‌ره گه‌وره. بۆیه ئه‌گه‌ر سه‌یربكه‌ین له سه‌رجه‌م هێز و په‌لاماره‌كانی دوژمن و نۆكه‌رانیان ئامانجیانه ژنان و گه‌نجان بێ كاریگه‌ربكه‌ن. له‌ئێستاش له رێگای ئه‌و شه‌ڕه ده‌روونیه‌یی كه له‌سه‌ر گه‌نجانی شه‌نگالی به‌ڕێوه‌ده‌بن، رووی گه‌نجانی شه‌نگالیان داوه‌ته ده‌روه‌ی وڵات، بۆ ئه‌وه‌ی رێگای به‌رده‌میان بۆ داگیركردنی شه‌نگال و كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی ئاوه‌ڵابێ.
له‌ماوه‌ی ئه‌و شه‌ش ساڵه‌ی رابردوو ده‌وڵه‌تی توركی داگیركه‌ر، به‌پشتیوانی په‌ده‌كه‌ی نۆكه‌ری زۆرترین هێرش و په‌لاماریان كردووەته سه‌ر شه‌نگال، به‌تایبه‌ت سه‌ركرده‌و پێشه‌نگانی ئێزیدی به‌ئامانج ده‌گرن. ئه‌و هێرشانه‌یان ئه‌وه‌مان بۆ ده‌سه‌لمێنێ كه دوژمن و نۆكه‌رانی وه‌ك بانگەشه‌ی بۆ ده‌كه‌ن مه‌به‌ستیان گورز وه‌شاندن نییه له په‌كه‌كه، چونكه ئه‌وانیش ده‌زانن كه په‌كه‌كه هێزه‌كانی خۆی له‌شه‌نگاڵ كشاندووەته‌وه، ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستیانه ده‌یانه‌وێت كادیرانی پێشه‌نگ و سه‌ركرده‌كانی ئێزیدی له‌ناو به‌رن. بۆیه‌ش دوژمن به رێگای ده‌زگای پاراستنی په‌ده‌كه ئه‌و مه‌رامه گڵاوه‌یان جێبه‌جێده‌كه‌ن. ئه‌گه‌ر بەكرێگیراوانی میت – پاراستن نه‌بن، بێگومان له‌كوێ دوژمن ده‌ستی ده‌گاته سه‌ركرده‌كانی ئێزیدی له‌شه‌نگال، بۆیه پێویسته سیخوڕه‌انی پاراستن ده‌ست له‌و دوژمنایه‌تیه‌یی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی هه‌ڵگرن، چونكه مێژوو ره‌حمیان پێناكا و ده‌كه‌ونه به‌ر تۆڵه و غه‌زه‌بی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی و ئازادیخوازنی كوردستان.
داگیركه‌ر و نۆكه‌رانی، بۆچی له خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی دیموكراتییانه‌ی شه‌نگال ده‌ترسن؟ ئایا مافی ره‌وای كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی نییه، كه له‌سه‌ر خاكی خۆیان به‌ئازادی و به‌شێوهی دیموكراتیانه خۆیان به‌ڕێوه‌به‌رن؟ مافی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی دیموكراتیانه مافێكی ده‌ستوریه به‌گوێره‌ی ده‌ستوری عێراقی نوێ، ئه‌ی بۆچی سه‌رۆك وه‌زیرانی ئێستای عێراق بۆته به‌شێك له پیلانگێڕان له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی توركی داگیركه‌ر و په‌ده‌كه‌ی نۆكه‌ری؟ له‌لایه‌كیتریش نوێنه‌رایه‌تی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له‌جیاتی ئه‌وه‌ی ببێته به‌شێك له پشتیوانی له پرۆژه‌ی دیموكراتیانه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی، ئه‌ویش پشتی له‌پیشه‌كه‌ی كردووه و له‌گه‌ڵ نه‌یارانی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی بووەته یه‌ك و ده‌یه‌وێت كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی بكه‌وێته ژێر هه‌ژموونی ئیخوانی " ئاکەپە - په‌ده‌كه" به پشتیوانی كازمی. ئه‌گه‌رنا بۆچی ئاسمانی عێراق له فڕۆكه‌كانی توركیا قه‌ده‌خه ناكه‌ن.
شه‌ش ساڵه كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی سه‌ركرده و كادیری پێشه‌نگی وه‌ك " مام زه‌كی و زه‌رده‌شت و مام به‌شیر و بێریڤان و مه‌روان" شه‌هید ده‌دا، له‌پێناو سه‌رخستنی پرۆژه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموكراتیانه و بوونه قوربانی گه‌له‌كه‌یان. كاتێك ئه‌و مرۆڤه هێژا و له‌خۆبردوانه ده‌بینین كه بوونه‌ته قوربانی، ئه‌وكات ده‌بێ نرخ و به‌های خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموكراتیانه بزانین، ده‌بێ بزانین كه خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموكراتیانه‌ی رێبه‌ر ئاپۆ زۆر له سه‌ربه‌خۆیه‌كه‌ی په‌ده‌كه پڕواتا تره، چونكه خۆبه‌ڕێوه‌به‌رییه دیموكراتیه‌كه‌ی رێبه‌ر ئاپۆ گه‌ل خاوه‌نداریه‌تی لێ ده‌كات و خۆشی بۆ فیدا ده‌كات، به‌ڵام به‌ناو ده‌وڵه‌ته سه‌ربه‌خۆكه‌ی په‌ده‌كه و بارزانی ته‌نها بۆ بنه‌ماڵه‌یه‌كه و كه‌سیش خاوه‌نداریه‌تی لێناكات، نمونه‌كه‌شمان له 16ی ئۆكتۆبه‌ری 2017 بینی. ئه‌وكات پێویسته خه‌ڵكی كوردستان له نمونه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموكراتیانه‌ی شه‌نگال ئه‌وه بزانێت كه مۆدێل و پرۆژه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموكراتیانه‌ی رێبه‌ر ئاپۆ، نه‌ك ته‌نها بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی، به‌ڵكو بۆ ته‌واوی كوردستان پرۆژه‌یه‌كی لۆژیكی پێشكه‌وتنخوازه و ده‌توانێت وه‌ڵامی سه‌رجه‌م پرسه چاره‌سه‌ر نه‌كراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه بداته‌وه.
فاشیزمی ئیخوانی " ئاکەپە - په‌ده‌كه" به‌رگه‌ی هیچ داخوازی و ویستێكی ئێزدیه‌كان ناگرن، به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك ده‌یانه‌وێت له‌سه‌ر شانۆی رۆژگاریان بسڕنه‌وه، هه‌تا به‌رگه‌ی لاوك و حه‌یران و كولتور و كه‌له‌پووری ئێزیدیه‌كانیش ناگرن. هه‌موو كورد له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌ده‌كه شانازی به لاوكی دروێشێ عه‌بدی و عه‌دولێ ده‌كات، لاوك بێژانی رۆژئاوا به‌تایبه‌ت هه‌رێمی روحا و عه‌فرین، به‌جوانترین شێوه ئه‌و لاوكه‌یان گووتووه، له‌سه‌رووی هه‌موویان بابێ سه‌لاحی عه‌فرینی، كه شایسته‌یه په‌یكه‌رێكی زێڕینی له‌پای ئه‌و لاوكه به‌ناوێ ده‌لێل بۆ بكرێت. له 300 ساڵی هه‌بوونی ئه‌و قاره‌مانیه‌تیه‌ی تێكۆشانی ئێزیدیه‌كان له‌به‌رامبه‌ر عوسمانیه‌كان به پێشه‌نگایه‌تی دروێشێ عه‌بدی و 12 سواری هاوڕێی كه‌وه‌ك 12 سواره‌كه‌ی چیایی شه‌نگال به‌ناو ده‌كرێن. ئه‌مڕۆ ئیخوانیه فاشیسته‌كان " ئاکەپە - په‌ده‌كه" ده‌یانه‌وێت مێژووی به‌رخودانی ئێزیدیه‌كان له شه‌نگال بسڕنه‌وه. له‌بنه‌مادا ئه‌وه‌ی دژایه‌تی لاوكی دروێشێ عه‌بدی و عه‌دولێ ده‌كات تاكو له پرۆگرامی په‌روه‌ردی ده‌ربخه‌ن، هه‌ستی موسلمانانی هه‌ریمی كوردستان نییه، چونكه 300 ساڵه كوردی موسلمان گوێ له‌و لاوكه ده‌گرن و لای خۆشیان ده‌ی پارێزن، چونكه لاوكی دروێشێ عه‌بدی وه‌ك لاوكی مه‌م و زینه. چۆن ئه‌حمه‌دی خانی فه‌لسه‌فه‌ی یه‌كێتی و یه‌كریزی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی به داستانی مه‌م و زین گوزاره لێكردووه، ئه‌وا گه‌لی كورد به‌پێشه‌نگایه‌تی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی و به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ ته‌واوی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی، داستانی قاره‌مانیه‌تیان تۆمار كردووه، له‌به‌رامبه‌ر ده‌وڵه‌تی عوسمانی داگیركه‌ر، بۆیه بۆته لاوك و له‌سه‌ر زمانی لاوك بێژان و چیڕۆكوانان و هاتووه تا رۆژی ئه‌مڕۆ.
مێشكی بچوكی په‌ده‌كه نه‌ك ته‌نها شوێنی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی دیموكراتییانه‌ی شه‌نگالی تیا نابێته‌وه، به‌ڵكو به‌رگه‌ی لاوكێكی ئێزیدیه‌كانیش ناگرێت، ئه‌و زهنیه‌ته ناوه‌ندگه‌را سوونی ئیخوانیه‌یی په‌ده‌كه، له‌ده‌ره‌وه‌ی كاره‌سات هیچ شتێكیتری پێنییه. بۆیه له‌پێناو ئه‌وه‌ی كه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان له باشوور به ئازادانه و له‌سه‌ر بنه‌مای دیموكراتی و پێكه‌وه به‌ئاشتیانه ژیانێكی شه‌ره‌فمه‌ندانه به‌سه‌ربه‌رن، پێویسته ئه‌و فیكره ئیخوانیه كه په‌ده‌كه پێشه‌نگایه‌تی ده‌كات له‌كوردستان وه‌ك كۆسپێكی سه‌ره‌كه تێپه‌ڕێندرێ. خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموكراتیانه‌ی شه‌نگال و لاوك و حه‌یران و مێژووه‌كه‌شی وه‌ك بونیادنه‌ری كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ئازاد و دیموكراتیانه ببیندرێ، له‌پێناو رزگار بوونمان له‌و قه‌یران و گێژاوه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی باشوو رووبه‌ڕووی بۆته‌وه.
ژ.ت
