یۆ جە بیرمەندە گەورەکا ئی سەڎەیە ئێدگار مۆرین باسش چانەی کەرد، کە سەرساما بە کۊشیای ئازاڎیی گەلوو کوردی و واتش، "کۊشیای ئازاڎیی گەلوو کوردی ڕەوان. مشۊم پەی گەلوو کوردی و رابەرەکەیشا عەبدوڵا ئۆجالانی کۊشش بکەرمۍ".
فەیلەسوف و بیرمەندی دیاروو فەرەنسای تەمەن ١٠٣ ساڵ ئێدگار مۆرین کە جە ساڵا ١٩٥٠یۆ یۆ جە کەسایەتیە ئشناسیاکا دلۍ بواروو کۆمەڵناسین، جوابوو پرسیارەکاو ئێمەش داوەو جە بارەو کۊشیای ئازاڎیی گەلوو کوردی و رابەرەکەیشا عەبدوڵا ئۆجالانی، کە ٢٥ ساڵېن ئینا زینڎانوو ئیمراڵینە.
ئێدگار مۆرین ئانەش وست ڕووە، کە بنەماو پرسوو کوردی کە ئارۊنە ئینا ئارانە دەرەنجاموو ئا سیاسەتانە کە هێزەکۍ بە سەرکردایەتی بەریتانیای و فەرەنسای جە وەختوو وڕای ئیمپراتۆری عوسمانینە ئەنجامشا دا و پەی ئەنەیاوای چا جەنگا ئارۆ فرەو شۊنانە ئینۍ ئارانە باسش چانەی کەرد، "ئەوەڵ چێوۍ کە مشۊم کریۆ ئانەنە کە پەیوەندی ژیۆپۆلیتیکی و تاریخی پێوەرەدایەکا بشناسیا و دەسنیشانۍ بکرییا. پەی نمونەی، گەلوو کوردی دماو وڕای ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بە شێوێوە هەڕەمەکی جە تەرەفوو بەریتانیای و فەرەنسیەکاوە سەروو نەتەوە دەوڵەتەکارە بەشکریا. جە ئاکاموو ئا سیاسەتانە گەلوو کوردی ۋێش دلۍ نەتەوەی جیاجیاینە جە تورکیاوە تا ئێران بە پارچە پارچەکریایی ویناوە و جە مافە نەتەوەییەکاش بێ بەش کریا. سەرەڕاو ئانەیچ بەشکەردەی ئیمپراتۆری عوسمانی سەروو نەتەوەی ئیتنیکی نایەکسانی جە ئەوروپا و ئاسیانە بی بە مەڵامەتوو چنڎین جەنگا گەورەی. یوگسلاڤیا، دماتەر کۆسۆڤۆ جە ئەوروپا و جەنگەکاو ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی جە ئاکاموو سنوورەکا نەتەوە-دەوڵەتینە کە چا سەردەمەنە کیشیۍ، دروسۍ بیۍ".
'نەبیەی چارەسەری ئاشتیانەی جەنگەکا قووڵتەر مکەرۆوە'
کۆمەڵناسی نامیە ئێدگار مۆرین ئانەش وست ڕووە، کە گەورەتەرین مەڵامەتوو جەنگە سەختەکا ئی سەردەمیە، نەبیەی چارەسەری ئاشتیانەیا و واتش، "نەبیەی چارەسەری ئاشتیانەی، تەرسەو هۆرگیسیای و ۋەرفراوانبیەی جەنگیش ئینا دماوە. بڕێ جە گەلوو کوردی تاواشا هەڕێموو ۋێڕاوەبەری پارێزنا و پارێزنای جە ۋێشا بکەرا، بەڵام ئەوۍ تەرۍ هەڵای چێروو ستەموو هێزەکا پێسە تورکیای و ئێرانینە درێژە بە بیەو ۋێشا مڎا".
ئێدگار مورین ئاماژەش بە بەرزبیەیۆ سیاسەتوو پۆپۆلیستی و زیاڎبیەی ئا سەرۆکا جە جەهانەنە جە جەنگەنە دەورشا بیەن، کەرد و واتش، "جە گردوو کیشوەرەکانە پاشەکشێوە گرڎیین هەن. قەیرانەو جەهانی دیموکراسی و دماکەوتەیی رژێمە نیۆ-ئۆتۆریتەرەکۍ بە ئامرازەکاو کۆنترۆڵکەردەی کەسەکا جە ڕاو کۆمپیوتەریوە، بانۍ بە مایەو ئامای کایۆ سیاسەتوو پۆپۆلیستی و ئا سەرۆکا پەرە پانەی مڎا".
'پەنەوازیما بە گلێرۆبیەیۍ میان نەتەوەیی هەن'
ئێدگار مۆرین هۆرسەنگنایش پەی مامەڵەو هێزە ۋەرنیشتیەکا چنی جەنگی جە کوردسانەنە و کۆشیای ئازاڎیی گەلوو کوردی کەرد و واتش، "هێزە ۋەرنیشتیەکۍ حەجگیز تایبەتمەندی نەتەوەیی گەلو کوردیشا ۋەروو چەما نەگرتەن. جە ۋەرا ۋەروو ئانەینە، جە جەنگوو دژ بە داعشینە بە پاو مەسڵەحەتەکاشا پەشتیوانی گەلوو کوردیشا کەرد جە سوریانە".
سەبارەت بە پەکەکەی کە کۆشیای ئازاڎیی ڕاوەبەرمکەرۆ و جەتەرەفوو یۆبیەی ئەوروپایۆ جە لیستوو 'رێکوزیا تیرۆریستیەکان'ە راگیریان، ئێدگار مۆرین واتش، "چەمکوو تیرۆریسی پەی پێناسەکەردەی مدرامانی دژوو ستەمکاری بەردەوام بە شێوێوە غەڵەت و ناڕاس بەکارئامان. ئا هەڵوێسە خزمەت بە ئاشتی مەکەرۆ. مشۆم هەلومەرج پەی گلێرۆبیەیۍ میان نەتەوەیی پەی خاسکەردەو ئاژەو ۋەرکەوتوو دلێڕاسەی کە گەلو کوردی و فەلەستینیەکێش ئینۍ دلێنە، ڕەخسیۆنە. بەڵام ئێمە تائیساتۍ جە دیدگایۍ پا جۆرەیە دوورێنمۍ".
'ۋەرنیشت مۆدێل و نمونێوە نیشانە مڎۆ' ئێدگار مۆرین سەرنجش وست سەروو گرنگی بیەو سیستموو ئیکۆلۆژیکی دیموکراتیکی و ئازاڎیی ژەنۍ جە ۋەرنیشتەنە کە جە پاڕادایموو عەبدوڵا ئۆجالانیۆ سەرچەمەش گێرتەن و باسش چانەی کەرد، ئا سیستمە پەی ئا گلێرگا ئینۍ شۆنەو فاڕیای و هۆرچەرخنایۆنۍ تەجرووبێوە گرنگا. ئێدگار مۆرین واتش، "ئەزمونوو ۋەرنیشتی نمونە و مۆدێلێوەن پەی ئا فاڕیایا گەرەکشانە ئەنجامشا بڎا و مشۆم فرە بە ۋەرفراوانی بشناسیا و بە گرڎ شۆنێوەرە وەڵا بکریۆوە".
ئێدگار مۆرین ئاماژەش بە گرنگی هەڵمەتەو "ئازاڎیی پەی ئۆجالانی و چارەسەری سیاسی پەی پرسوو کوردی' کەرد کە جە ١٠و تشرینوو یووەم و ٢٠٢٣ سەروو ئاستی میان نەتەوەیی دەسشپنەکریا و واتش، "مشۆم ئێمە پەی گەلوو کوردی و عەبدوڵا ئۆجالانی رابەریشا دەس جە کۆشیای و هەڵمەتەکۍ هۆرنەگێرمۍ.
ئا هێزۍ کە متاوا پەی چارەسەری ئاشتیانەو پرسوو کوردی هەنگامە بنیا، فرە لاوازۍ و پرش و وەڵێنۍ. پەی ئانەی دەسوەردایۍ میان نەتەوەیی جەبارەو دۆزوو گەلو کوردی بێنە ئاراوە، مشۆم سەروو ئاستوو جەهانی جمیەرێوە دیموکراتیک رێکوزیۆ. چا ڕووانگۆ فشارەکۍ سەروو تورکیای جە بارەو عەبدوڵا ئۆجالانیۆ متاوۆ کاریگەرۍ با".
'من پەی گەلوو کوردی کۆشیانا و درێژە پانەیچ مڎەو'
ئێدگار مۆرین ئانەش وست ڕووە کە مشۆم کۆشیای ئازاڎیی گەلوو کوردی جە گرڎوو کایە و بوارەکانە پەشتیوانیش ۋنە بکریۆ و واتش، "سەرنجوو من ڕۆشنا. من سەرسامەنا بە کۆشیای گەلوو کوردی. کۆشیای ئازاڎیی گەلوو کوردی دۆزێوە رەوان و من سەروو نامۍ ئاڎیشا کۆشیانا و بەردەوامیچ بوو. بەڵام پەی ئانەی گەلوو کوردی جە ستەمکارا رزگارش بۆ، پێویسا هەلومەرج و هامکێشە تاریخیەکۍ فاڕیا. ئانەیچ گرنگا مشۆم ئا راسی و ئەرەکۆشایەو گەلوو کوردی جە ویر نەکریۆ".
ئێدگار مۆرین کێن؟
ئێدگار مۆرین ساڵەو ١٩٢١ پاریسەنە جە ئەڎۍ بیەن، پێسە فەیلەسوف و کۆمەڵناسۍ نامیەو جەهانی مشناسیۆ. ئێدگار مۆرین کە جە وەختوو جەنگوو دلێینەو ئیسپانیاینە جە بەرەی دژە فاشیزمینە بەشداربیەن، دماتەر جە ساڵەو ١٩٤٢ جە وەختوو جەنگی جەهانی دووەمینە بەشداریش جە کۆشیای دژوو ئەرەگیری ئەڵمانیای پەی سەروو فەرەنسای کەردەن. ئێدگار مۆرین جە گەنجینە چالاکۍ کۆمۆنیست بۍ و جە ساڵەو ١٩٥١ینە جە پارتوو کۆمۆنیسی فەرەنسای بڕیارە.
پرۆفیسۆر ئێدگار مۆرین کە بە ئەندێشەکاو وێش جە ساڵەکا ١٩٥٠ی بەدماوە جە فەرەنسا و دماتەر سەرانسەروو جەهانینە بیەن بە کەسایەتی و روخسارێوە دیاروو کۆمەڵناسی، دلۍ فەیلەسوف و بیرمەندا هەرە دیاروو جەهانینە ڕاش گرتێنە. ئێدگار مۆرین پەی چنڎین ساڵا رێکوزوو ناوەننڎو توێژینەوەی زانستی نەتەوەیی فەرەنسای (سی ئێن ئار ئێس)ی بیەن.
