فواد کاڤ واتش: "گەر ئارۊنە دەیان هەزار زیڼانیۍ ئینۍ مڎرامانەنە و جە دەورو هەڵمەتەو ڕابەرایەتینە کوۍ بیێنێوە، ئینە ڕۆح و هزرو ئا مانیفیستۆینە."

**

سیاسەتەمەدار فواد کاڤ کە جە گېرتەخانەو ئامەدینە زیڼانی بیەن، دەربارەو مڎرامانی گەورەو ڕۊچۍ مەردەی پەی ئاژانسیما قسېش کەردۍ. بەشی دووەم و دمایی چەمپنەکۊتەکەو کاڤی پی جۊرەنە.

فواد کاڤ باسش جە واچە تاریخیەکا محەمەد خەیری دورموشی پەیوەس بە چالاکیەکەیشا جە دادگانە و مڎرامانەکا دماتەری کەرد: "جە حاڵەتی ئاسایینە ئەگەر جە وەختوو ۋێشەنە مافوو قسەکەردەی دریابیۍ بە هەڤاڵ دورموشی، گەر ئەرەیاۋناکەی دریابیۍ چالاکیەکە یەک دووۍ مانگۍ چا وەڵتەر دەس پنە کەرۍ، بەڵام جە دادگایکەردەی دماینە هەڤاڵ خەیری جەخت چانەی مکەرۆوە و ماچۆ بەدڵنیاییوە پەنەوازا قسۍ بکەرۆ. ماچۆ پەرسێوە گرنگا و بەبێ ئیجازەو دادگای وتارێوە تاریخیە مڎۆ، ئەرەیاۋناو چالاکی ڕۊچۍ مەردەی گۊرەی مڎۆ. بە پوختی ماچۆ 'ئێمە زیڼانیێنمۍ، زیڼانیۍ پەکەکەینمۍ، زیڼانیۍ سیاسیێنمۍ. من  ئەنداموو کۆمیتەو ناوەندی تەڤگەروو پەکەکەینا. حەرپاسە هەڤاڵەکێچما ئەندامۍ کۆمیتەو ناوەندینۍ،  بڕێچشا ئەندامۍ کۆمیتەو شارەکانۍ، بڕێچشا ئەندامۍ کۆمیتەو مەنتیقەکانۍ چا یا گێنە کە شمە پېسە زیڼانی سیاسی تەماشەما مکەردۍ، شمە ئەشکەنجە مکەردۍ و کوشدۍ. مافوو قسەکەردەی نمەڎەیدۍ و ڕەڎش مکەردێوە. تا ئی حەدە بڕۍ چێوێما قبووڵێکەردێنۍ پەی ئانەی بتاومۍ پارېزنای سیاسی بکەرمۍ. بەڵام جە ئاژەو ئیساتێمانە هەمڕا مەزڵوم دۆغان ۋێش فیداکەرد. چوار هەڤاڵۍ تەرۍ ۋێشا سۆچنا. پۊکەی جە ئارۆی بەدماوە دەس مکەروو بە ڕۊچۍ مەردەی.

کاتێ ئینەی ماچۆ ئیتر شاندو دادگای چانەی میاوانە. بازنەو یەرەموو چالاکیەکا مېنە ئاراوە. یانی چالاکی یووەم چالاکیەکەو هەڤاڵ مەزڵومی بۍ. دووەم چالاکی چالاکیەکەو فەرهاد کورتای و هەڤاڵەکاش بۍ. ئانەو یەرەمیچ چالاکیەکەو خەیری دورموشی بۍ.

تاویۍ ڕووەدایەکۍ دلۍ زیڼانەکا هۊرۍ بشنیاوە. کارەکۍ ڕژێمو فاشیستی، سیاسەتوو تەسلیمبیەی و خیانەتی کریۍ هۊربشنیۆوە. یانی دەسەو قەسەم وەرا درکشا پینەی کەردەبۍ. پۊکەی پنەشا واتەبۍ. خەیری دەس چی چالاکییە هۊرگېرە. بە زۋانێوە پەی ئانەی هەڤاڵ خەیری نەرم بۆ داواشا ۋنەکەرد دەسبەردارو چالاکیەکەیش بۆ. جە ۋەران ۋەرەنە هەڤاڵ خەیری واتش 'ئینە قبوڵنەکریان، تا وەکو ئیساتۍ هەر قەولێتا پنە دێنمۍ نەبەردەنتا سەر. دووڕوویی جە گرڎوو قەولەکاتانە بیەن، نمایش و گەمێوەبۍ، پیلانگێڵنی بۍ. پۊکەی من دەس بە ڕۊچۍ مەردەی مکەرو'.

جە وەختوو چالاکی ڕۊچۍ مەردەینە عەزیەتکەردەی فرەتەرکریا

دماتەر هەڤاڵ عەلی چیچەک، هەڤاڵ کەمال پیر و چن هەڤاڵێوەتەر دەسشا بەچالاکیەکەی کەرد. چالاکی ڕۊچۍ مەردەی پی جۊرە و پی مەرامۆ دەسشپنەکەرد. مەرامەکەش پی جۊرەبۍ: فشارەکۍ سەرو پارێزنای سیاسی لابریا. ئەشکەنجەو زیڼانیا نەکریۆ. دڎانیایپۊرەی سەرو زیڼانیارە نەسەپیۆ. ئاژەو ژیۋای زیڼانیێوە سیاسی چنین بۆ پەنەوازا ئەوۍ تەرێچ بە هەمان جۊر بۆ. یانی پەنەوازا ئاژەو سەردانیکەردەی و چەمپنەکۊتەکا بێنە کایۆ. جوابوو پەنەوازیەکا ۋەنایۆ، ڕۆنامەی و کتێبی بڎریۊوە و مەیسەر بکریۆ. سەرو ئی بنەمایۍ لیستێوە جە داواکاری پێشکەشکریابۍ.

دماو ئانەی ڕۊچۍ مەردەی دەسشپنەکەرد بڕۍ جە هەڤاڵا جە زیڼانەکانە دەسشا بە ڕۊچۍ مەردەی کەرد. هەر]پەی ۋێش هەڤاڵ عاکیف یلمازیچ جە زیڼانەنە چالاکیەکەش دەسپنەکەردەبۍ. پۊکەی چالاکیەکە ۋەرفراوانتەربی و جە یەک کەس و دووە کەسەنە نەمەنۆ. جە  چالاکی یووەمەنە هەڤاڵ مەزڵوم بە تەنیا چالاکیش کەرد، هەرپەی ۋێش مەراموو چالاکیەکەیچ ئانەبۍ. جە چالاکی دووەمەنە فەرهاد کورتای و هەمڕاکێش بە چوارکەسێوە چالاکیەکە کریا، دیسان ئینەیچ بەشێوەبۍ جە مەراموو چالاکیەکەی. خاڵەو یەرەموو چالاکیەکەی فرە وەرفراوانتەر بی. یانی گرڎ کەسێ تاوۍ بەشداری جە چالاکیەکەینە بکەرۆ. چا کاتەنە نزیکەو ٥٠-٦٠ کەسا بەشدارۍ بێنۍ. تا چالاکیەکە درێژەش کێشابیۍ هەڤاڵۍ زیاتەرۍ بەشدارۍ چالاکیەکەی بێنۍ. پۊکەی چا کاتەنە ئەشکەنجەکۍ زیاتەر و دژوارتەرۍ بێنۍ. بەڵام سەرەڕاو گرڎوو ئەشکەنجەکا چالاکیەکە بەردەوام بۍ.

هەڤاڵ کەمال پیر جە ڕۊو ٥٧ەمینوو چالاکیەکەینە گەشمەرڎە بی. یانی جە سات و کاتێوە فرە کوڵەنە گەشمەرڎەبی. بە گرڎیی جە دماو ڕۊو ٦٠ەمین و چالاکیەکەیۆ بەمەڵامەتوو خراپی ئاژەو زیڼانەکەیۆ چ جە نەبیەی ئاوۍ، چ دلۍ پیسی یاگەکێنە. هەڤاڵاو چالاکیەکەی ئاسایی جە دماو ڕۊو ٥٠ەمینو چالاکیەکەیۆ کیانێنێشا پەی خەسەخانەی، حەرپۊکەی جە خەسەخانەنە گەشمەرڎۍ بێنۍ. دماتەر هەڤاڵ خەیری جە ڕۊو ٦٤ەمینینە بریۆ پەی خەسەخانەی و هەر چایچ گەشمەرڎە بۆ. جە ڕۊو ٦٥ەمینینە هەڤاڵ عاکیف و جە ڕۊو ٦٦ەمینینە هەڤاڵ عەلی گەشمەرڎۍ با.

'هێزوو مڎرامانیشا دی'

کەمال یاماک و شاندو ژەنەراڵەکا دیشا کە چالاکی ڕۊچۍ مەردەی جدییا، ئا هەڤاڵۍ کە جە چالاکیەکەنە مەنێبێنێوە ئاڎیچۍ مرا، پۊکەی واتشا پەنەوازا چنیشا کوۍ بیمێوە. چا کاتەنە ئەسەد ئۆکتای دووروزیاوە، دماو گەشمەرڎەبیەی هەڤاڵا تەنیا ئەسەد ئۆکتای چا لابریا. چونکی یۆ لە داواکا پەیوەس بە ئەشکەنجەی بۍ. واچێنۍ، بە دووروستەیۆ ئەسەد ئۆکتای نزیکایەتیۍ پەی جابەجێکەردەی ئی داخوازییە پێک مارا.

پەیامەکۍ پی جۊرە بێنۍ. یوەم؛ پارێزنای سیاسی بکریۍ. دووۍ؛ ئەشکەنجەو زیڼانیا نەدریۆ. یەرۍ؛ ئاژەی ئاسایی جە زیڼانەنە وەشبکریۆ. بەڵام جە قۆناغەی دماتەرەنە ئەشکەنجە تەنیا ۋەرا ۋەر پا هەڤاڵا نەکریا کە جە ڕۊو مەردەینە بێنۍ و هەڵای گەشمەرڎۍ نەبیێبێنۍ. چوونکی دەنگوو زیڼانیا تەری جە وەختوو ئەشکەنجەداینە یاوۍ بە ئێمە.

قۆناغوو چالاکییەکەی ئاستوو شۆڕشینە بێ

دماو ئانەیە یاوایمێنە چانەیە کە ئا قۆناغە دڕندانە ماییش نامان،١و ئەیلوولو ١٩٨٣نە قۆناغێوی تازەو ڕۆچێ مەرگیما دەس پەنە کەردە. ئی جارە چالاکییەکە ٢٧ ڕوێ بێ، حەر وێش دماو ئانەیە هامرێ پانەیشا زانا، کە هیچ داواکاریێوە جە پارێزنای سیاسی و دماییئاردەی بە ئەشکەنجەی بەتەمامی دماییش نامان، قەراروو قۆناغێوی تازەو چالاکیی دریا و ١و ئەیلوولینە ڕۆچێ مەردەی دەسش پەنە کەرد و پەی ماوەو ٢٧ ڕوا بەردەوام بێ، بەڵام ئی جارەشا چالاکییەکە فاڕیا پەی شۆڕش و ئەرەپڕای. چالاکییەکە فرەو قاوشەکاش گێرتۆ. زیاتەر جە ٤٠-٥٠کەسا بەشدارێ چالاکییەکەی بێنێ. یاگێونە قاوش بیێ چا سەرەوردای ئێ ئاراوە.  بەرەکێشا وستێرە، پاسەوانەکێ نەتاوێنێ بەیانێ چوەر. دروشموو 'بژیوۆ مەردەی' وچیێوە. دمایی بڕێو سیخوڕێ بێنێ ئڕفانیێ، پێسە چالاکییەکە فاڕیا پەی ئەرەپڕای و شۆڕشی. چا قۆناغەنە گردوو پیمانەکا لابریێ. تندتوتیژی، ئەشکەنجە بە تەمامی لابریێ.

'ئامانجما بە تەنیا گرتەیخانە نەبێ، پارێزنای پەکەکەی بێ'

پڕۆسەکاو دماتەرینە جارێوی تەر چالاکییەکێ بەردەوامێ بیێ، ئینە ڕووەداێوی جیاوازا بەڵام ئاخرۆ زیندانوو ئامەدینە چالاکییەکە ئاستوو شۆڕشینە وەش بی، حەر وێش زیندانوو ئامەدینە هەمان وەختەنە تارێخوو پەکەکەیا. چا وەختەنە قۆناغوو زیندانوو ئامەدی یۆن چا تارێخاو پەکەکەی کە ئشیا بیێ. وەروو ئانەیە چا وەختەنە کودەتاو ١٢و ئەیلولی کریابێ پەکەکە وێش کێشنابێوە و ڕووەش کەردێبێ وەرکەوتوو دلێڕاسەی. پەوکای ئی قۆناغە و هەم وەروو ئانەیە کادرە سەرمەشقەکاو پەکەکەی زیندانەکانە گەشمەردێ بیێبێنێ، تارێخەکەی فرە مانادار کەرێ. پەوکای ئامانجی بنەڕەتی کەردەی چالاکییەکا بە تەنیا  پەی پارێزنای سیاسی و لابەردەی ئەشکەنجەی نەبێ زیندانەکانە، بەڵکوم هەمان وەختەنە پەی پارێزنای پەکەکەی بێ، پارێزنای پەکەکەی زیندانەنە. پەکەکە زیندانەنە پاڕێزگارییش وەنە کریا پا مانێ ئێ، کە گەورە مبۆ، وەڵێ مگنۆ، کۆشیای مپڕۆوە پەی قۆناغێوی بەرزتەری. بەتایبەت سەرۆک ئاپۆ پێسە چی چالاکییەیە یاوابێنە.  دماو چالاکییەکا ماچۆ ئێمە متاومێ چێش بکەرمێ. ماچۆ چالاکییەکێ پەیامێوەنێ پەی ئێمە. چەنی چی پەیامەیە بیاومێنە. گەشمەردەبییەی ئا هامڕایا بانگەوازێوا پەی ئێمە. واتەبێش بانگەوازیوەن تا ئێمە بگێڵمێوە پەی وەڵاتی. گەر بانگەوازوو گێڵایوەی ئێمە بۆ پەی وەڵاتی، ئا وەختە پێویسا بەشدارێ وێڕێکوستەی بیمێ و قسەکاما دمایی پەنە بارمێ و بگێڵمێوە پەی وەڵاتی. کۆنفراسی یوەم، کۆنگرەی دووەموو پەکەکەی چا وەختەنە بەینوو ساڵەکاو ١٩٨١ و ١٩٨٢ بەیروتەنە ئەنجام مدریۆ. چایچ قەراروو گێڵایوەی پەی وەڵاتی مدریۆ.

چا قۆناغەنە مدرامانەکاو زیندانوو ئامەدی جە کەسێتیی هامڕا مەزڵومینە، چوار هامڕایانە ڕۆچێ مەردەی گەورێ ١٤و تەمووزینە گەشمەردێ بیێ هەمان وەختەنە بانگەواز بێ پەی ڕابەرێتی، پەکەکەی و کادراو پەکەکەی. واچێنێ 'ئێمە ئینایمێ چێ زیندانەنە تەسلیمبییەی و خیانەت نییەن، ئینایمێ مدرامانەنە. چا وەختەنە پێویسا تەڤگەرما بگێڵۆوە پەی وەڵاتی و کۆشیای ئاستێوی بەرزتەرنە   دەس پەنە بکەرۆ'. پەوکای وەختێ چالاکییەکاو زیندانوو ئامەدی ورمسەنگنی، نمەبۆ تەنیا پێسەو چالاکیێوی پەی لابەردەی ئەشکەنجەو زیندانییا ورشبسەنگنی. پێویسەن پێسەو زنجیرێوی چالاکیی بوینیش، کە هەڵای فراوانا و ئامانجێوی ستراتیژییش هەن."

زیندان مانیفیستۆیێوی مدرامانیش خولقنا

کاڤ باسش کەرد کە زیندانوو ئامەدی مانیفیستۆیێوی مدرامانیش خولقنا و واتش: "هەرکەسێو دماتەریچەنە بگنۆنە زیندان، بە پاو مانیفیستۆو ئامەدی بجوڵیۆوە. گەر ئارۆنە زیندانەکانە مدرامان هەن، گەر چی مدرامانانە جەنگێوی قورس هەن، گەر تەسلیمبییەی نییەن. گردوو ئینیشا سەروو بنەماو دیای مانیفیستۆو زیندانوو ئامەدیوە هەنێ. گردوو مدرامانەکا وێشا بە هەڵمەتەو ڕابەرێتی کوێ بیێنێوە وەروو ئی زهنیەتەیە و ڕۆحوو ئی مانیفیستۆیەینە. پەوکای قۆناغەکە گرنگیێوی فرەش هەن.

چالاکیی حەرە گرنگ جە مانگێرتەی جە واردەینە بێ. چەنی چالاکییەکەی بنەیانەو زیندانییا بەرۆ هەڵوێستشا ورگێرت. ئی چالاکییە نیشانەش دا مانیفیستۆکە  زیندانەکانە چندە مانادارا و گەورەن. هەمان وەختەنە حەقیقەتوو نەتەوێوە، حەقیقەتوو گەلێوە نیشانە مدۆ، کە چندە دەوروو سەرۆک ئاپۆینە جەمێ بیێنێوە.""

'سەرۆک ئاپۆ جۆروو چالاکییەکاش زیاتەر و گەورەتەر کەرد'

کاڤ سەرەنجەش وستە سەروو مدرامانوو ئیمراڵی و واتش: "  پەی نموونەی ئا چالاکییە، مدرامانوو سەرۆک ئاپۆی فرە گەورەتەرا جە مدرامانوو ئا سەردەمەیە جە ١٢و ئەیلولوو ١٩٨٢. سەرۆک ئاپۆ واتش، من متاوو پێسەو هامڕایم حەیری دورموشی مامەڵە بکەروو، کەمال پیر، مەزڵوم دۆغان و فەرهاد چالاکییەکێشا مانادارێ بێنێ، بەڵام چوارچوەو ئا مەرجانە، پێویسییش پا جۆرە هەرمانا بێ پەی زیندەکەردەیوەی پەکەکەی، دژوو تاوانکاریی ١٢ ئەیلولی کۆشیاێوی چانەبێ. بەڵام ئا شێوازوو چالاکییەیە کە من بەرووش ڕاوە فرە جیاواتەر و وەرفراوانتەر مبۆ. ئانەو من پێویسا چەنین بۆ؟ ئانەو من مدرامانێوی پاسنە بۆ، کە دەوڵەتی بارۆ سەروو خەتێ. یانی بابەتوو چارەسەروو پەرسەو کوردینە من وێم نیشانە بدەو، کەسێتی چارەسەروو پەرسەو کوردی بخولقنوو. حەر وێش پا ڕەنگەیچە بێ، قۆناغوو ئاشتی، قۆناغوو چەمپەنەکەوتەی، هەرپاسە چەمپەنەکەوتەیە جیاوازەکێ چەنی حکومەتوو ئەردۆغانی، ئا ڕێککەوتەیێ ئامادێ کریێ... گردوو ئینیشا شێوەو  چالاکیی سەرۆک ئاپۆی بێنێ زیندانوو ئیمراڵییەنە.

گەر ڕابەر ئاپۆ مدرامانەنە نەبیێ، جەختش جە مدرامانی نەکەردێوە، چەمپەنەکەوتەیەکاشەنە چەنی دەوڵەتی وێش پێسەو ڕابەرێوە نیشانە نەدێ، ئانە ئارۆنە مانیفیستۆییوە نەبێ، نە کۆشیای یاوێ پی حاسەو ئیساتێ، پەوکای نەبییەی  ئەشکەنجەی جەستەیی پا مانێ نمێ کە زیندانوو ئیمراڵیینە ئەشکەنجە نییەن. بە پێچەوانەو ئانەیوە ئەشکەنجێوی گەورەی ڕۆحی هەن، وەروو ئانەیە ڕابەر ئاپۆ ڕابەرێوی شۆڕشگێڵنەن. ڕابەروو گەلێوەن. وەروو ئانەیە هەر هەنگامێوە، کە منیۆش هەنگامەنە پەی نەتەوەی و گەلێوە. ئیساتێچەنە بە نامێ گەلاوە قسێ مکەرۆ. مانیفیستۆکەش بە نامێ گەلاوە بەرموزۆ. ئانەش دیاری کەرد ئیتر پێویسا گرد جۆرە شۆڕشێوە جیهانەنە بفاڕیۆ.

'چێوەکێ بە چەمەڕوانیکەردەی بەدەسنامێنێ، بە ڕوانگەکاو شۆڕشی و مدرامانی بەدەس ئامێنێ  '

پەی نموونەی شیکاری، ورسەنگنای تێزی سەبارەت بە ژەنێ کریان، جە تارێخوو شۆڕشی جیهانیینە جە ڕووەو تیۆرییوە هەنگامێ تازێنێ، وەروو ئانەیە وەختێو  باسوو ئیمراڵی مکریۆ، پێویس نمەکەرۆ پێسەو زیندانوو ئامەدی نیشانە بدریۆ، پەی وێش نزیکبییەیۆێوی چینە مانادار نییەن. بەڵام وەختێ باسوو ئیمراڵی مکریۆ خاس  مزانمێ ڕابەروو گەلا ئیمراڵییەنە، ماوەو ٢٥ ساڵان بە تەنیا ئینا ژوورێوەنە، پێویسا چینەیە بیاومێنە. سەرۆک ماچۆ. وەروو نەتەوێوە مکۆشیۆ و ئینا مدرامانەنە. یانی بە پاو ئینەیە گەلێوە و نەتەوێوە ئینێ مدراماننە. یانی نەتەوەی دیموکراتیک ئینێ مدرامانەنە. چەنی مدرامان مکەرا؟ جە کەسێتیی ڕابەر ئاپۆیەنە ئینێ مدرامانەنە. وەروو ئینەیە فرە گرنگا فرە جاس جە ئیمراڵی بیاومێنە، مدرامانوو سەرۆک ئاپۆیچ بە شێوێوی زانستی هورمسەنگنیۆ.

گەرەکمەن خاڵێوی گرنگەی تەرە باس بکەروو، هەڵمەتەکێ ماچۆ پەنەوازا ڕابەر ئاپۆ جە ڕووەو جەستەییوە ئازاد بۆ. پێویسا گرد لایێوە قەناعەتش پی بابەتەیە بۆ. یان ئانێ قەناعەتشا نییەن پەنەش قەناعەتشا پەنە بکریۆ. چێش بۆ ئەگەر قەناعەتشا پەنە بکریۆ؟ وەروو ئانەیە گەر تۆ بکۆشییەی ئا وەختە سەرۆک ئاپۆ بە جەستەیی ئازاد مبۆنە. بە بێ تێکۆشیا، بەبێ هەڵوێست، بەبێ چالاکی، چەمە ڕوانی وەربییەیش و ئازادیی ڕابەر ئاپۆی گێجیین. چێوێوی چینە نییەن و نمەبۆ. دلێ بارودۆخوو ئیساتێ دەوڵەتوو تورکینە تەنانەت پارچێوە نان نمەدۆ. بە بێ مدرامان و هەڵوێست بستێوە خاکیچ نمەدۆ، وەروو ئانەیە گرد چێوێ بە مدرامان بەدەس مێ. گرد چێوێ بە شۆڕش مێ دی. گرد چێوێ چوارچوەو ڕوانگەکاو شۆڕشینە هەن، تەنیا بکۆشییەی متاوی بەدەسش باری. گەر نا نمەتاویۆ بەدەس بێ."