ڕەخنە یام ئا چێوە کە فارسیەنە ماچاش پنە نەقد تا ئیسە تاریفێ فرێش چنە کریاینێ، بەڵام ڕەنگا بنەڕەتیتەرین تاریفەنە بتاوی واچی؛ جیاوە کەردٚەی خاس و خرابی پەڕەپۆسشا.
جیاوە کەردٚەیش هەرمانەو مامۆسا و شارەزاو ئا ویەریەنە.
نەقد یامکەتی ئا چێوە سۆرانیەنە ماچاش ڕەخنە مشیۆم تۆ تۆ کۆمەڵگایەنە بۆ تا ئا وەڵاتە ترۆق و گەشە بە وێشەوە ڤینۆ چوونکەتی ئا ڕێزوشۆر کەردٚەیە و ئا جیاوە کەردٚەیە ئەر بێ خەرەز و بە شێویوی زانشتیانە کریۆ بۆ نوونگەو زیت و قیتەوە بیەی نۆقسانیەکا و هەر پاسە قنجەوە بیەی خاسیەکا کە گێڵنەرێ هەرمانەکا خاسیەکا فرەتەر کەرا و باروومش چنا و وەروو کەلەبەرەکا گێرا.
قاو دای نۆقسانیەکا و چڕیایشا ملوو گۆشوو کۆمەڵگایەرە بۆ نوونگەو وەرگیری جە وەرێژی.
وەرێژیچ هەر وەخت وەرش گیری قازانجا،
قازانج پەی کێ؟
قازانج پەی کۆمەڵگای بە گردٚی و تاکەکێ بە تایبە.
حەشاش چنە مەکریۆ هیچ کۆمەڵگایێو بێ بیەی نەقدی نەتەنیا گەشە مەکەرۆ بەڵکووم دمارە ملۆ.
ئەر گێڵنەرێ وەڵاتی دڵسۆچنێ با مشیۆم وێشا پەردٚۆچێو وەش کەرا پەی لەیەکەوەدەرا تا هەڵەکێشا بیۆزاوە و پەی چار کەردٚەیشا چۆڵێ هۆرکەرا.
هووشەنگ کاووسی گەورە ڕەخنەگیروو فیلمی کە پەی یەکەم کەڕەتی ڕەخنەش ئاردٚەنەنە دنیاو فیلموو ئێرانی و یەکەم کەسا کە دەسەواچەو فیلم فارسی بەکار مارۆ جە تاریفوو نەقدیەنە ماچۆ:
ڕەخنە مشیۆم پێسە بۆ چۆشەللاخیوی کە سوارێو مدٚۆشەوە دوەلاو ئەسبیوی تا خاستەر دۆ چوارناڵ!!!.
جە وەڵاتە وەرنیشتیەکانە کە جە بەشە سیاسی،کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیەکانە و.....دامنەو ڕەخنەی یاویانەرە و پەیجۆرکارێ و لەیەکەوەدەرێ لیڤیۆشا پەی بە تەشک و دیامانیوی وەروەڵا بلا بنکڵیشەو هەرمانەکا بشکاڤا ئەوەتەنای خاڵاتوو کۆمەڵگایا،چەنی؟
چا وەڵاتانە هەم ئەرەنیەروو هەرمانەکێ و هەم ڕەخنەگیرەکە مزانا هەر دوە پەی وەرلوای و قازانجی فرەتەری بنەو هەرمانەکێشا داینەرە هەر وەروو ئانەیە ئەرەنیەرەکە نەتەنیا جە ڕەخنەو ڕەخنەگیرەکەی عادز مەبۆ بەڵکووم کانگاو دڵیشەوە حەز کەرۆ هەڵەکێش پنەش برمانیا تا پەی بەرویری دمایینیش لاروچەوتیەکاش بارۆوە ڕاسێ.
دۆکتر مەحموود سەریعۆلقەلەم یۆ جە گەورەتەرین شارەزایە سیاسەکا جە ئێرانەنە جە کتێبوو"روش تحقیق در علوم سیاسی و روابط بین الملل"شەنە پەی گەورەئی و ژیری جەیمز ڕۆزنارا ی مامۆساو زانستە سیاسیەکاو ئامریکای جە پەسینای ڕەخنەی جە وێ ماچۆ: هەرگیز ویرم مەشۆوە جەیمز ڕۆزنارا مامۆساو زانشتگایم بێ و فرە ئەنەیاوایچ بێ،کتێبێوش چاپ کەردٚەبێ،وانامەوە و چننێ یاگێشەوە ڕەخنەم چنە گێرت،سەروو کەلاسیەوە ڕەخنەکێم پەی وات،بە یاگێو ئانەیە چنەم عادز بۆ فرە وەشش ئامان و گردٚوو ڕەخنەکام نویستێش،واتانێش پنە فرە وردٚ و بە سەرەنجەوە کتێبەکەت وانانەوە چەپڵێش پەی کوانێ،جە چاپوو دمائینوو کتێبەکەیشەنە ڕەخنەکێش وەرەچەم گێرتێبێنێ،دماوە نامێوش پەی نویستەبێنێ و پەی ڕەخنەکام سپاس و یانەئاوایش کەردٚە بێنێ.
جەیمز ڕۆزنارا بی پا گردٚوو زانشتیەوە نەک تووڕە نەبی جە وانیارەکەیت بەڵکووم چەپڵێچش پەی کڤی!!.
ئانەنە جیاوازی ویری ترۆق کەردٚەی و ویری دماکەوتەی کە بە تەشکیوی پیویا با نوونگەو وەڵکەوتەی و دماکەوتەی کۆمەڵگاکا.
بەداخەوە وەڵاتەکاو جەهانوو یەرێنە ئێژایی ڕەخنەی و هەرپاسە پەسینایش نەکەوتەنەوە سارا پەی خەڵکی،تەنانەت دەسەڵاتە ملهۆڕەکێچ پەردٚۆچوو ڕەخنەی بە گەشاوەزەکا مەدٚا و وێشا با بە وەرپەنگێ هەرمانەکێ!!.
ئیجا ویرێ کەرمێوە ئێمە ئینایمێ
 جەهانوو یەرێنە
وەرهۆرزی دلێڕاسینەنە
کوردٚەسانەنە
و
هەورامانەنە
ئێتر وێما با ئاخرش بوانمێوە!!!.
ڕێزوشۆر کەردٚەی،تۆ تۆ هۆروشکنای، لەیەکەوەدای و کاردٚەوەژێ کەردٚەی هەرمانێوێ بۆ نوونگەو وەرلوای فرەتەروو هەرمانەکێ.
بە نویستەی ئی وەر واتەیە جە بارەو ڕەخنەیرە بلمێوە سەروو ڕەوتوو ئارۆ ئەدەبیاتوو هەورامانی و چەنیەتی هۆرزەوئەرەنیشتیش چنی دنیاو نەقدی.
هەر چی بنەڕانە دوێ پەرسێ بنەڕەتیێ بەرەکەما گێرا کە
ئایا ئەدەبیاتوو ئارۆ هەورامانی لوانەنە چوارچۆ ڕەخنەی؟
ئایا ئا کەسێ ئەدەبیاتوو ئارۆ هەورامانی نەقد کەرا وێشا شارەزاینێ؟
وەڵێ ئانەینە جوابوو پەرسەکاو سەری دەیمێوە با دالێو باسوو ئاژەو ئارۆ ئەدەبیاتوو وەڵاتیما کەرمێ.
ئەدەبیاتوو هەورامانی کەوتەبێنە سەراوچێری و لێژی فەوتیای وێش و خەریکوو هۆرلووشای دمایین هەناسەو وێش بێ تا بڕێو خەمەوەرێ و دڵسۆزێ پووزەوانێ خیرەتیشا هۆرکێشتێ و بە نویستەی بە هەورامی و ئەرەمدرای سەروو ئا پەیلوا ڕاسەیە کە هەورامی زوانا و مشیۆم پارێزیۆ ناستشا زوان و ئەدەبیاتوو هەورامانی فەوتیۆ.
ئی ئازیزێ جە دلێڕاسەو دەهەو هەشتای کۆچی ڕۆجیاری بە ئەوەوانای بەرویرە جەهانیەکا و وێمانەوە کەردٚەیشا بە مدرامانیوی بێ وێنە وەراوەروو ناحەزاوە مدرایرە.ئی نویسەرێ بە نویستەی و ڕێک ونارای نویستە ئارۆیانەکا باسوو پارێزنای زوان و فەرهەنگوو هەورامانی کەرێنێ و گەرەکشا بێ واچا کە هاگاتا زوانە کەم هازەکەیتا بۆ و هەر وەروو ئانەیە بە تەشکیوی زانشتی باسوو ئەدەبیاتی پێسە وێش نەکەرێنێ.
هەروەرەنە کە پارێزنای زوان و فەرهەنگوو هەورامانی بی بە جەرەیانێو و ڕێسکێوە نویسەرێ خەڵکیوی فرەشا وەراوەر بە جەرەیانەکەی زیت کەردٚەوە ئێتر مشیەیا چاگەولا زانستیانە باسوو ئەدەبیاتی کریایا کە بەداخەوە نەکریا.
ئیسە با بلمێ سەروو جوابوو پەرسەکاو سەری.
بەدڵنیایەوە ئەدەبیاتوو ئارۆ هەورامانی هەڵای پێسە زانشتیوی و بە چوارچۆیوی ڕێکوپێک وەش نەبیەن تا بلۆنە دنیاو نەقدی
چەنی؟
ئەدەبیات پێسە فرەو زانشتەکا تووڵەڕایێوەش هەنە کە مشیۆم ئانە گیریۆنە وەر بەڵام بەداخەوە گێڵۆوە بڕێو نویسەرێ و هۆنیارێ گەشاوەزا کە مزانا ڕاکێ کامەنە و پەی کۆگەی ملۆ ڕەوتی ئەدەبی هەورامانەنە وەش نەبیەن.
ئایا ڕەخنەگیرێ جە ئەدەبیاتی هەورامیەنە گنا مشتە تا پاشارۆ بەرویرێ و کتێبەکا داوە؟
بەڵێ گنا مشتە بەڵام فرە کەم
فرە کەمێنێ و مشیۆم چینەیە فرەتەر وەشێ با و لۆسێ هەرمانەکێ گێرا تا بەرهەمەکا هۆروشکنا ئانێ کە کەڵکشا نیا ڕێزوشۆرش کەرا و واچا بە نویسەرەکەیش پا جۆرە هەرمانێ ئەدەبیە کەرا و ئەر نەکەرا بازنەو ئەدەبیاتیەنە بەر مەیا.

پنەوازوو ئارۆ ئەدەبیاتوو هەورامانی وەش بیەی ڕەخنەی و ڕەخنەگیریا تا تاریفێ گۆترەیێ نەدٚۆ و بە ئاوەزیوی بەرز ڕەخنە گێرۆ جە بەر و بەرهەمەکا تا هەم فەزاو نەقدی وەش بۆ و هەمیچ بۆ نوونگەو ترۆق و ئەوەتەنای ئەدەبیاتوو هەورامانی!!.

نویسەر: ئۆمید حەبیبی/ نۆدشە

٭جە فەیسبۆکو نویسەری هۆرگێریان