ئەندامەو پاژکی ڤیان لەیلا دەسنیشانش کەرد، کە ژەنی داراو هێزێوە چانەینە کە وەرڎەموو سروشتینە هەستیارەنە، وەرپەرسەنە جە گلێرگەی و گرنگیی مدۊ بە پەنەوازییەکاو گلێرگەی. ڤیان لەیلا واتش: "ئێمە جە گرد بارودۊخێوەنە سیاسەتی تایبەت کەرمۍ.
ڤیان لەیلا ئەندامەو پاژکی بەشدارییش جە بەرنامەو 'خۊبوون'وو ژەن تیڤینە کەرد و ئەرەیاوناش، کە لیبراڵیزم پەرسەکاو زانستپەرەسی، ئاینپەرەسی، نەتەوەپەرەسی و ڕەگەزپەرەسی پەی بنیاتنیای وێش پێسە ئامرازێوە ئایدۊلۊژی بەکار مارۊ.
زانستپەرەسی، ئایینپەرەسی، نەتەوەپەرەسی و ڕەگەزپەرەسی لاو سیستمیوە ماناشا چێشەنە؟
زانستپەرەسی، ئایینپەرەسی، نەتەوەپەرەسی و ڕەگەزپەرەسی توخمە سەرەکییەکاو سیستمینۍ. سیستم ئی بابەتا پیسە ئامرازێوە ئایدیۊلۊژی بەکار مارۊ، تا ئی ڕاوەبەرییە قبووڵ کریۊ و دلێگلێرگەیچەنە کەس وەرانوەرش نەمرڎۊوە. هیچ سیستەمێوە، هیچ ڕێکوزیاێوە بەبۍ ئایدۊلۊژیا مەلۊ ڕاوە. تا هەژموونوو وێشا نەمەرزنارە، مەتاوا دەسەڵاتوو وێشا بە هەژموونی مەرزنارە. گردوو شارستانیەتەکا سەروو ئی ڕێبازەیە ئەرەمەرزیێنۍ. وەختۍ سیستموو دەوڵەتپارێزنی بنیات نریا و شارستانیەتی سەرمایەداری بنیات نریا، ئەوەڵ بە چالاکییە ئایدۊلۊژییەکاو ڕاهیبەکانی سۊمەرییوە دەسش پەنە کەرد. ڕاهیبەکاو سۊمەری زیگوراتشا بنیات نیا، چاگە پەرەشا بە چالاکییە فیکرییەکاشا دا، سەروو بنەماو ئا عەقڵیەتەیە سیستەمێوەشا بنیات نیا. سیستەمەکە چەنین بێ؟ سەرۊ خودا هەن، ڕاهیبەکۍ دەمڕاسۍ خوداینۍ. ئانۍ وارۊ مژیوا گرد کۊیلێنۍ. ئانۍ واری کێنێ؟ ژەنی، گەنجۍ، کرێکارۍ، یان ئانێنی کە ئینۍ بەروو سیستمیوە. بنیاتنیای دەوڵەتیچ پێسنەن. دەوڵەت پەشتی بە عەقڵیەتوو دەسەڵاتی بەسۊ. تا ڕەوایەتی بدۊ بە وێش و قبووڵ کریۊ فرە هەستیار هەرمانە کەرۊ. وەروو ئانەی وەرانوەروو دەوڵەتینە مدرامان و قبووڵنەکەرڎەی هەن. سیستم پی ویرۊکا خەڵکی خەڵەتنۊ و هەرمانەشا پەنە کەرۊ. دەوڵەت ئایدۊلۊژیاو وێش ئەکادیمیاکانە و مەکتەبەکانە ئەرەمەرزنۊ و گردوو دامودەزگاکاش بە پاو ئی ئایدۊلۊژیایە ڕێکۍ وستێنۍ. ئامانجشا چێشا؟ چی شۊنەو ڕێبازێوە ئایدیۊلۊژیرە گێڵا؟ تا گلێرگە بڕێش باڵادەس و ئەوش بندەس بۊ. بڕۍ دەسەلاتدارۍ و بڕێچ کۊیلۍ با. یانۍ چینوو واری و سەری بنیات منیا، ئانیشاو سەری کێنێ؟ دەوڵەتا، پیان، نەتەوە باڵادەسەکێنۍ، ئانێنی کە دەسەڵاتی بەرا ڕاوە. نەکاو واری کێنێ؟ گلێرگە وێشا. تا دایمە ئانیشاو واری ملکەچۍ نەکاو سەری با، یاگۍ وێشا قبووڵ کەرا، دەسەڵاتدار ناچارا بە ئایدۊلۊژیاێوە بەرۊشا ڕاوە . ئارۊنە ئایین و ئامرازی سەرەکییشا لیبراڵیزما. وێش لیبراڵیزم سەروو بناغەکاو ئایینپەرەسی، زانستی، نەتەوەپەرەسی و ڕەگەزپەرەسی بنیات نریان. حەتا ئینە قبووڵ کریۊ، گردوو دامودەزگاکا پا عەقڵییەتەوە ڕێکۍ وزیا. مۊدی فەلسەفی وەڵۍ وزۊ، تێز و تیئۊری بنیات منیۊ و بە پاو ئینەیە پێوەندیی کۊمەڵایەتی وەش کەرۊ. جە ئەنجامنە تا ئی سیاسەتە یاگۍ وێش گێرۊ و بنیات بنریۊ گرد هەرمانێوە کەرۊ. تا سیستەمەکەیشا پەرە پەنە بدا. مەکتەب، ئەکادیمیا و زانکۊی ئەهلی بنیات منیا. گردوو میدیایەکا پەی وێشا بەکار مارا. جە چوار لێوە گلێرگەشا وستەن دلۍ تەوقێوە، تا گلێرگە چی بازنەیە بەرنەشۊ، ئی چەکە خۊفناکایە بەکار مارا.
با جە زانستپەرەسییوە دەس پەنە کەرمۍ، زانستپەرەسی چەنی بەکار مێ؟ ئێمە هەمیشە ماچمۍ وینای ئەرێنی. ئینه ماناش چێشەنە؟
زانست جیاوازا، زانستپەرەسی جیاوازا. ئێمە هیچ دژایەتییما چەنی زانستی نییا. زانست چالاکیێوە سەرەتایی ئینسانین. ئێمە متاومۍ بواچمۍ زانست و وەڵێکەوتەی تەکنەلۊژیای سەیەو سەرمایەداریینە دروست نەبییەن. سیستموو سەرمایەداری بە گرڎ نۊعێوە گەرەکشا زانستپەرەسی ڕەوا کەرۊ. پێسە وێش مواچۊ: "زانست بەبۍ من وەڵۍ مەگنۊ، ئینسانەکۍ جە ڕووەو فیکرییوە گەشە مەکەرا". وەلۍ ئینە دروێوە گەورێنە. دلۍ گلێرگەی سروشتییچنە زانست هەن. بە نموونە تایۍ، گۊزۍ، پەرڎاخ و قاپ کە وەشۍ کریێنۍ بە پاو سەرڎەمەکەی وەڵێکەوتەێوە تەکنیکی بییەن. ئا چێوۍ گلێرگەشا فرەتەر وستەن وەڵێکەوتەی تەکنیکی و هەرمانەی زانشتییەنە. پەوکای ئێمە مەبۊ باوڕ بە دروەکاو سیستمی سەرمایەداری کەرمۍ. ئا زانستە کە پێشکەشوو ئێمە کریان پێوەس نییا بە ئەخلاق و پەنەوازییەکاو گلێرگەیۊ. زانستی پۊزەتیڤ چێشا؟ جە زانستوو سەرمایەداریینە گرڎ چێوۍ ماددیاتا و یاگۍ نەمەنێنۊ پەی مەعنەویاتوو گلێرگەی. مشۊ گرڎ چێوۍ بە تاقیکەرڎەیوە سەلەمیۊ، جگە چانەیە حیچ چێوۍ دەرڎە مەوەرۊ. هەست بە چێشی کەری، ویرۍ جە چێشی کەریوە، دەروونت چەنینا سیستم هیچ خەمێوەش نییا. ئی چێوۍ پێسە مەیدانێوە بەتاڵی وینا. یان ئانە باسش کەری و پرسیارە کەری، باوڕت بە چێشین، ئینەیچ پەی سیستمی چیرۊکەنە. یانۍ مشۊم گرڎ چێوۍ بە چەماو وێت بوینی. تەنانەت ئا چێوۍ بە چەماو وێت موینیشا مشۊم بە ئەزموونەکا بسەلەمییا.
ئایا سەبەبوو ئینەیە ئانەن کە زانست پارچە پارچە بییەن؟
بەڵۍ، ئیساتێوە، گرڎوو دیارڎەکا دابەش کەرۊ و پاسە وزۊشا ڕوو. مەنتیقەو پۊزەتیڤیستیینە چێش هەن؟ گرڎ چێوۍ کار و کارڎایوەن. پەی نموونەی پەیوەندییە کۊمەڵایەتییەکا گێرۊ وۍ، گلێرگەنە پیا کەرڎەن، متاوۊ گرڎ چێوۍ کەرۊ، پەوکای بە پاو ئەقڵیەتی پۊزەتیڤیستی پیا کەرڎەن، سەروەرا. یان حکومەت سەروەرا، بەرۊش ڕاوە، گرڎوو هەرمانەکا کەرۊ. وەلۍ گلێرگە کرڎارا، نمەبۊ دەنگیش بەرز بکەرۊوە. ئارۊنە ئینسان کرڎەن، سروشت کرڎارا. ئینسان متاوۊ هەرچییش گەرەک بی سەروو زەمینیوە کەرۊش. یانۍ هەرکەسێوە کەرڎە بۊ هەقەتینا.
زانست دزیەی عەقڵیەتی کۊمەڵایەتیین. پەی نموونەی حکومەت عەقڵ و عەقڵییەتوو گلێرگەی زۊ و دەسش ملەرە گێرۊ و کەرۊش بە ئایدیاو وێش و دماتەر بە گلێرگەیش ورەشۊوە، ژەنیچ هەمان چێو پەی ژەنایچ ئانەیە کەرۊ. ئەقڵوو ژەنۍ بەرهەم و وەڵێکەوتەی ژەنان، کە تارێخی کۊمەڵایەتیینە خۊلقنانشا، تاڵانشا کەرڎەن و دەسشا ملەرە گێرتەن، دماتەر پێسە ئانەیە کە بەرهەموو وێشا بۊ دانشا بە گلێرگەی. گرڎوو ئینیشانە ڕەگەزپەرەسی دەورێوە جیددیش هەن.زانست ئیسەنە ڕەگەزپەرستانەن. بە عەقڵوو پیای هەرمانە کەرۊ، پەوکای نە ئەخلاقی کۊمەڵایەتی، نە بەرژەوەندیی ئینسانی و نە پارێزنای سروشتی هیچکامشا نەمەنێنۍ، بە گرڎین کاریگەریش هەن.
زانست چە بوارێوە پەی ژەنا کەرۊوە؟
ئینسان متاوۊ بواچۊ بوارەکا پەڕۍ کەرۊوە. موچیۊ مەژگوو ژەنۍ چی بابەتا نمەیاوۊنە، جە ڕووەو بەرهەمئارڎەیۊوە لۊژیکێوە چانەش نییا، زیرەکییەکەش نزما. ژەنی تەنیا متاوۊ ئامرازێوە بۊ جە هەرمانۍ زانستیێنە. بە نموونە جەسەو مێڵۍ پێسە لاکێوە پەی وەڵێکەوتەی پزیشکی بەکار ئاریۍ. جە بڕۍ تاقیکەرڎەیەوانە پێسە کانزاێوە بەکار ئامان.بێگومان ژەنیچ هەنۍ هەن گەرەکشانە قسۍ وێشا بۊشا. وەلۍ بڕێشا بەدزییوە، بڕێشا بەتەرسییوە هەرمانەکاشا کەرا. تارێخەنە ژەنی دلۍ زانستینە هەنگامێشا نیێنۍ، چونکوم بەرهەمەکێشا مەوینیا، ژەنی ناچارۍ بیێنۍ بەرهەمەکاشا بە نامۍ پیاێوە وەڵا کەراوە. یان بڕۍ ئشیا پیاێشا پاڵوو وێشانە نیێرە تا هەرمانەکاشا بەئاسوودەیی زیاتەرۊ کەرا. ژەنی سنوورەکێشا شەرمەزارۍ کەرڎۍ. تەنانەت ئەگەر ژەنی چی بابەتەنە هەوڵێشا بیێنۍ، یا بە پاو سنووروو وێشا مامەڵەشا کەرڎۍ وەختۍ لوێنۍ بەروو سنووروو وێشا، ڕووبەڕوو پراکتیزەی جیاوازی بێنیوە. پەی نموونەی پێسە جادووگەری سۊچیێنۍ، ژەنی چارەسەرکەرۍ بێنۍ، جوابوو باوڕوو گەلا دێنێوە، فرێشا سەدەکاو دلێڕاسەینە بەزیندەیی سۊچیێنۍ. تاکە تاوانشا چێش بییەن؟ خەریکۍ هەرمانۍ زانستیۍ بیێنۍ. پێسە ژەنە خراپەکا، ژەنۍ بەرکریۍ نیشانە دریێنۍ، بەروو زانستیوە جیۍ ئازیێنۍ. باڵادەسیی پیای چی بوارەیچەنە هەن. ئا کاریگەرییە کە پیۍ سەروو ژەنێوە هەنشا، سەروو سروشتی و ئا کاریگەرییەو دەسەڵاتی سەروو جڤاکی هەنش، بە تایبەت هەرمانە کەرۊ.
ئێمە ماچمۍ قڕکەرڎەی ژەنۍ و جڤاکی، وەلۍ مشۊم قڕکەرڎەی سروشتیچ بوینمۍ. بەشوو زانسپەرستی جە قڕکەرڎەی سروشتینە چەنینا؟
سەرەتاو بەجڤاکبییەینە ئەخلاقێوە جڤاکی بۍ، تا نازۊ عەقڵی شیکاریی ئینسانەکا لاڕارە بلۊ و و ئەنجام بەروو بەرژەوەندیی جڤاکیوە بەرهەم نارۊ. ئەخلاقوو جڤاکی گرڎ چێوێوە دیاری کەرۍ. جە ڕۊو ئارۊینە بە نامۍ ئەخلاقوو جڤاکییوە هیچشا ناستەنۊ. تەکنەلۊژییاکۍ بێسنوورێنۍ. کۍ ئا سنوورا دیاری کەرۊ؟ دەسەڵات کەرۊش. گلێرگە وێش قەرار مەدۊ پەی پەنەوازییەکاش. پەی نموونەی جڤاک پێویستش بە چەکی ئەتۊمی نییا. یان جڤاک پێویستیش بە بەرهەمئارڎەی بێسنوورت نییا. خەڵک مرا چونکوم هەڵای نمەتاوا وارڎەو پەڕوو لەمێشا بوەرا. وەلۍ باسوو گەشتوو بۊشایی ئاسمانی کەرا، کە بەهاو هەزاران ملیۊن دۊلاران. ئینە پێویستیش نییا. وەختۍ بەرهەمە تەکنەلۊژییەکۍ دەسوو جڤاکی ئەخلاقینە بەرۍ شیێنۍ، کارەساتێوە ڕووە مدۊ ئەگەر بە یەک دەستی نەلۊ ڕاوە. ئیساتۍ فرەو یاگەکانە هەرمانگێشا وەشۍ کەرڎێنۍ، وەلۍ مەوشکنیا. گرڎوو سروشتوو ئێمە پێسە تێک مشۊ. ئینە کارەساتا، گرڎوو دارەکاشا پەی بۊ بەرژەوەندیی وێشا بڕیێوە، پێسە جوگرافیای فاڕا.
ئامانجی سیاسی مۍ دلۍ زانستیوە
ئامانجی سیاسی و مەیلوو دەسەڵاتداری چەنین بۊ وەڵێکەوتەی زانستییچ پاسە، بوومەلەرزە و سۊتەی، وەلۍ خۊ ئینۍ زەنگوو هاگادارکەرڎەیوە سرووشتینۍ. پێسە واچی سرووشت قڕ کریۊ. چەنی زانستێوە ئیکۊلۊژیک بارمۍ کایەوە؟ پێویسا فرەتەر واتەواچ سەروو ئینەی کەرمۍ.
شمە پێسە ئەڵتەرناتیڤی باسوو ژەنۊلۊژی کەرڎۍ، ژەنۊلۊژی چە چێوێش هەن وەراوەروو زانستپەرسییوە؟
ژەنۊلۊژی وەراوەروو گرڎ زانستپەرسیێوە مرڎۊوە، جە دیای ژەنێوە مدیۊ پەی وەڵێکەوتەیە تەکنیکییەکا. یانۍ تەنیا مەیدانوو ژەنێنە مەمدرۊ. وەلۍ چی بە چەماو ژەنێوە؟ وەروو ئانەیە ڕاسیی ژەنۍ وەراوەروو سروشتی هەستیارا، وەرپەرسا وەراوەروو جڤاکی، دەسەڵاتێوە سەرمەشقش هەن پەی پەنەوازییەکاو جڤاکی. تەنانەت سەرڎەموو ئێمەیچەنە دیاێوە ژەنۊلۊژی پەرسەکاو زانستپەرستی ئەرەمەرزنۊ. جە حەریۊ جە لەقەکاشنە، کە چەنی وێما ڕێکۍ وزمۍ و سیاسەتی تایبەتی خوڵقنمۍ.
بەیمۍ سەروو باسوو ئایینپەرسی، وەلۍ وەڵۍ ئانەینە، ئایین چێشا، ئایینپەرسی چێشا؟
با بە گرڎی بشناسمێش، ئانە ئێمە دژشەنمێو پێناسەش کەرمۍ، دەکەین، زانست نییا، ئایین نییا، نەتەوە و ڕەگەز نییەنۍ. زانست ڕاسیێوەن پەی پەنەوازییەکاو جڤاکی. ئایین پەنەوازیێوەن پەی باوڕی و مەعنەوییەتوو جڤاکی. نەتەوە شوناس و ستاتۊیێوە جڤاکیین. هەرپاسە ڕەگەز ڕاسیێوە جڤاکیین. ئینسان متاوۊ بواچۊ هیچ جڤاکێوە وێش بۍ زانست و نەتەوە و ئایین ناستەنۊ. باس جە ئایینپەرسیی کەرمۍ، پێسە سیستەمێوە، پاسە نیسانە مدا کە ئێمە دژۍ ئایینەکانمۍ. ئاخر سۊسیالیزم پراکتیزەکرڎەی ئانەین کە چەنی گرڎوو دەوڵەمەندییەکا متاوا پێوەرە بژیوا. پەوکای ئایین چێوەکاو جڤاکیش بنیاتۍ نیێنۍ، پێسە مەبارەکی موینۊشا جە سەرڎەموو نیۊلیتیکینە جڤاک ژەنۍ بە مەبارەک وینۍ، باوەڕی ستارشا بۍ، بە پاو ژەنۍ باوەڕشا پەرە پەنە دا. دماتەر ئایینە یەکتاپەرستەکۍ سەرەشا ورڎا. مشتومڕی جیاواز بەینوو ئایینەکانە وەش بی، بەینوو وێشانە ڕێکۍ نەکەوتۍ و بەشۍ بیۍ گلێرگە وەڵۍ پەرەسانای سیستموو دەسەڵاتینە گرڎوو ئینیشاش گێرتێبێنۍ وۍ، ڕێز بۍ و ئینسان باوەڕش بە چێشی بیۍ ڕێزش وەنە گیریۍ.
ئارۊ پاسە نیا، دلۍ خودوو ئایینەکانە جەنگی دژوار قۊمیۊ. متاومۍ لکەش دەیمێوە بە ئەقڵییەتی ئایینپەرەسییوە؟
سیستموو دەوڵەتی مەتاوۊ بەبۍ ئایینی سەروو پایاشۊ مرڎۊ. هەر دەوڵەتێوە بەپاو بەرژەوەندیی وێش ئاینێوە ورچنۊ، ئی ئایینە پێسە ئامرازێوە سەروو جڤاکەکاوە بەکار مێ. وەختۍ جڤاک بە پێچەوانەو دەوڵەتیوە ملۊ، پێسە ئانەیە دژوو ئایینی بۊ، پاسە نیشانە مدۊ، کە حیچ دەوڵەتێوە بەبۍ ئایینی هەرمانەکێش نەکەرڎێنۍ و چێولایچ هیچش پەنە مەکریۊ. جە لۊجیکوو دەوڵەتینە جیابییەیوە جە ئاینی نییا. فرەو دەوڵەتەکا وێشا بە سیکۊلار پێناسە کەرا. سیکۊلاریزم چێشا؟ پێسە ئانەیە ئایین و ڕاوەبەرڎەی جیاوازۍ با. ئینە دروێنە دەوڵەتی سیکۊلار نییا. فرەو وەڵاتاو ئەورووپای پێسە وێشا نیشانە مدا. وەڵاتاو ئەورووپای ئایینوو مەسیحی بەکار مارا. تەنانەت جە ڕووەو مەزهەبیچۊ ئینگلیزەکۍ مەزهەبوو وێشا وەش کەرڎەن. تراژیکۊمیکتەرینشا تورکیان. بە پاو دەستووری تورکیا دەوڵەتێوە سیکۊلارا. بەڵام مزانمێ، گرڎوو حکومەتەکا ئایینشا بەکار ئارڎەن. موینمۍ دەسەڵاتوو ئاکەپەی چەنی جە ڕاو ئیسلامی سەوزیوە کاریگەری سەروو جڤاکی وەش کەرا. بە ئیسلامی سەوز ئیسلامشا چەنی دەوڵەتی وستەن یۊ، ئامێتەبییەی ئایینی چەنی دەوڵەتی وەرکەوتی ناویننە فرە کەوتەن وەڵێ، وێشا پێسە نوێنەروو خوای موینا، بە بەکارئارڎەی مەزهەبەکا، چەنی ملەملۍ شیعەی و سوننەی ئینەشا کەرڎ. مەزهەبەکۍ بەشی بیۍ و کامشا دەسش بلۊ جەنگ کەرۊ. دیما چەنی عەلەوییەکا کۊکو کەرا و چەنی بەزیندەیی سۊچناشا. جە ڕاو فشاری و هێزیوە پێباسەو ئیسلامیشا کەرڎ، سیستمەکە بڕۍ ڕێکوزیێش ئشناسنۍ کە ئامانجشا دەوڵەتێوە ئیسلامیین. نموونەشا قاعیدە و نوسرە و داعشنێ. یۊتەرشا ئیسلامی سەوزا. ئاکەپە پێسە پرۊژەو وەرکەوتوو دلێراسەی مەرزیارە. بە ئیمپریالیزمی بیانی بنیات نریان. وێش پێسە نوێنەروو ئیسلامی نیشانە مدۊ چونکوم ئیسلام لاو گرڎوو گەلاو وەرکەوتوو دلێڕاسەیوە قبووڵ کریان. ئینسان متاوۊ بواچۊ تا ئیمپریالیزمەکەت قبووڵ کریۊ مشۊم متمانەو گەلا بەدەس باری.
ئایینپەرستی ڕێک ئانەنە دیزاینکەرڎەی بەپاو بەرژەوەندیی دەسەڵاتی بۊ بە ئایینپەرسی. ئاکەپە چەنی ئیسلامش بەکار ئارڎ؟ بە پاو لۊژیکوو وێش تەریقەتش ئەرەمەرزنا، بەرەو تەریقەتیش کەرڎۊ، بە پاو لۊژیکوو سوننەییش بە نامۍ تەریقەت، وەقف، کۊمەڵە، مەدرەسە، ڕێکوزیا و دامودەزگاکاشۊ ڕاو وێش کەرڎێنۊ، ئیساتۍ بەروو ئینیشایچۊ وێش نیشانە مدۊ، ڕاش وەرڎەموو پێکئامایەکا پێسە گولەن، مەنزیل و هتد. کریاوە. مۊدە و تەرزوو ژیوای وێشا بنیات نیان. مۊدێلێوە ژەناشا وەش کەرڎەن، کێشەو ئێمە سەرەی پۊژیا و سەرەی ڕووت نیا، وەلۍ ئینە ئا مۊدێلەنە کە ئاکەپە پەرەش دان پەنە. ئەدێما گرڎشا سەرەشا پۊژیانرە فرەو وەرکەوتوو دلێڕاسەی پێسە کولتووری ئەدۍ فرێشا سەرەشا پۊژیانرە، وەلۍ ئاکەپە پێسە مۊدێلی پەرەش دا پەنە. ئاکەپە گەرەکش بیەن ژەنی ژەنی بە پاو ئی مۊدێلەیە سەرەشا پۊژنارە و ژەنەو یانەی با و چەنی خوای پەرسا پاسەیچ مێرڎەکاشا. هاموەخت وەراوەروو ئینەیچۊ مۊدێلوو وەراوەری هەن، خاستەرین نموونە شۊڕشوو ژەنی، ژیوای، ئازادی بۍ وەرکەوتوو کورڎسانی و ئێراننە، کە پۊلیسوو ئەخلاقی بۊنەو پاشێلکەرڎەی پراکتیزە ئیسلامییەکاوە ژینا ئەمینییەشا کوشتە. بەپاو ئایینی ژەنی کاڵایێوە سێکسییەنە. تا دڵوو پیای ڕازی کەرۊ، پێویسا هەرمانۍ قورسۍ کەرۊ. فرەو کەلیما هەنۍ کە پەی ئافرەتۍ بەکار مەیا وەختۍ سەرە بەرز کەرۊوە. ئەها ماچا "دایوەنەی عاسمانۊ ئامان، ژەنی پێسەنە تەڵانۍ چەنیت گەرەک بی کاڵەش؟ ئەگەر ژەنێوە خوۊ یان تاڵێوە قژش دیار بۊ ئانە گوناحا". ئێمە گرڎوو پەیوەندییە پیسەکا، پەیوەندییە سێکسییە پیسەکا فرەو دامودەزگا ئاینیانەکانە موینمێ، دەستدرێژیکەرڎەی سەروو زارۊڵا. ئینە جگە ئانەی وەرکەوتنە سیاسەتوو سیغەی هەن کۍ کەرۊش؟ پیا ئاینییەکاۍ و فرەو یاگایچنە فەتواش سەر بەرکەرا، کە هینەو ئاینی نییەنە فتوێکۍ هینەو دەسەڵاتینە. واچێنی ئەگەر ژەنێوە سەرپێچی مێرڎەکەیش کەرۊ ئێمە بە دروسش مزانمۍ دریۊش وەنە. چەنی پڕۊسەو ورچنیەی تورکیانە، بڕۍ مشتومڕۍ پەرەشا سانان، ئانۍ وێشا بە ئاییندار مزانا، یاساکاو خێزانیشا ئارڎێنێوە وەر. یاسۍ خێزانی چێشێنێ؟ مافوو ئافرەتۍ قبوڵ کریان. ئی خەڵکە بەروو دینیوە ئینەی وینا؟ کۍ نوێنەرایەتیی ئینەیش کەرڎ؟ پارتوو ڕەفاهی کەرڎ، حیزبوڵڵای و ئاکەپەی کەرڎ، پارتە نەتەوەپەرسەکۍ پەیوەندییشا بە ئایینپەرسییەوە هەن.
پیمەروو گلێرگەی قبووڵ مەکەرا، پیمەروو شەریعەتی قبووڵ کەرا، وەلۍ ئی شەریعەتە ئیسلامی هەقەتینە نییا.
ئەوەڵوو ئیسلام چەنی هامپەیمانی مەدینەی ڕووەش دا. ڕێککەوتەی مەدینەی ڕێککەوتەێوە جڤاکیین. چا باسوو چێشی کەرا؟ گرڎوو ئایین و مەزهەب و گەلا باسوو چەنی پێوەژیوای کەرا. یانۍ مزگییەکۍ مەجلیسوو گەلینێ، ژەن و پیا ملا و چا پەرسە گلێرگەییەکا چا باس کەرا، وەلۍ وەختۍ دەسەڵاتی ئیسلامی دەسش پپەنە کەرڎ گرڎ چێو پێچەوانە بۊوە، ئیساتی پاسە بەرگنۊ ئیسلام چەنی گرڎ چێوێوە ئینا جەنگەنە، دۊخوو فەلەستینییەکا دیارا، کە ئینەی پێسە کێشەو ئیسلامی نیشانە مدا، وەلۍ کێشەو دەسەڵاتین. یا پێسە کێشەو مەزهەبی نیشانەش مدا، یان نزیکایەتی وەراوەروو ئەرمەن و سریانییەکا پێوەسا پی دەسەڵاتیوە. لۊژیکوو دەسەڵاتی یەک ڕەنگ، یەک جۊر، یەک ئایینا. کە ئیسلاما چێروو حکومڕانیی دەسەڵاتینە کە بۊ بە ئیسلامی سوننە تورکیانە و ئیسلامی شیعە ئێراننە. بە واتاێوە تەرە جڤاکی مدا گژێشرە و گەل گژیا پێوەرە، جیۍ باوە، ژنی و پیا با بە دوژمنۍ یۊترینی، بەتایبەتی هەرمانە سەروو ئینەیە کریۊ.
