ئەنجامنامەو گلېرۊبېیەی ڕاوێژی نەتەوەیی دژو ئەرەگیری ئاشکراکریا
جە ئەنجامنامەو گلېرۊبېیەی ڕاوێژی نەتەوەیینە دژو ئەرەگیری بانگەواز پەی مڎرامانی هەمەلایەنەی و ئاماڎەبیەی کریا.
سەرو داوا و خولقەو کۆنگرەی نەتەوەیی کورڎەسانی (کەنەکە)ی نوێنەراو دەیان حزب، رێکوزیا و ئەرەمەرزیایا کورڎەسانی، جە گرڎوو توێژەکا بە سەڎان کەسایەتیۍ سەربەخوۍ (نویسەر، هونەرمەڼ، رۆشنۋیر، ئەکادیمیسیان، رۆنامەوان، سیاسەتمەدار، نوێنەراو پێکئامایا و ئایین و ئاینزا)کا کورڎەسانی کە ۋێشا پېسە دەنگوو ویژدانی نەتەوەیی ونیشتمانی موینا، پەی هەڵوێسهۊرگێرتەی جە ۋەرا ۋەر و ئەرەگیری دەوڵەتو تورکینە، پەی خاوەنداری جە مڎرامانوو هێزەکاو پارېزنای گەلوو کورڎەسانی، جە ٨و تەمووزینە کۆنفڕانسێوە ۋەرفراوانشا سەرو تۆڕەو زوومیۆ سازکەرد.
دەقو ئەنجامنامەکەی پی جۆرەنە:
ئه‌نجامنامه‌و گلېرۆبیەی ڕاوێژی نەتەوەیی دژو ئەرگیرکاری
سەرو داوا و خولقەو کۆنگرەی نەتەوەیی کورڎەسانی - کەنەکەی، ئێمە نوێنەرۍ دەیان حیزب و ڕێکوزیا و ئەرەمەرزیاکا کورڎەسانی، سەڎان کەسایەتیۍ سەربەخوۍ نویسەر، هونەرمەڼ، رۆشنۋیر، ئەکادیمیسیان، رۆنامەوان، سیاسەتمەدار، نوێنەراو پێکئامایا و ئایین و ئاینزاکا کورڎەسانی، ۋێما پېسە دەنگوو ویژدانی نەتەوەیی و نیشتیمانی موینمۍ، پەی ئانەی هەڵوێس بۆ ۋەرا ۋەر بە هرووژم و ئەرەگیریەکا دەوڵەتو تورکیای، پەی ئانەی پەشتیوانی جە مڎرامانوو هێزو پارێزنای گەلوو کورڎەسانی بۆ، جە ٨/٧/ ٢٠٢٤، کۆنفرانسێوە ۋه‌رفراوانمان سەرو تۆڕەو "زووم"یۆ سازکەرد. چا بارۆ ئی بانگەوازەو واری وزمێنە ۋەردەموو ڕای گرڎینی.
ڕۊو ١٥\٦\٢٠٢٤ ده‌وڵه‌تو تورکیای ئۆپراسیۆنێوە ۋەرفراوانش جە پانیشتوو کورڎەسانینە جە مەنتیقەکا مەتینا، زاپ و ئاڤاشینی دەسپنەکەرد. جە هەمان کاتەنە هێزێوە سەروازی گەورەش ئارڎەن پانیشتوو کورڎەسانی و جە لەشکرکێشیش بەردەواما. بەداخەوە رابەرایەتی پەدەکەی بە ڕسمی ڕاش پەی سوپاو ئەرەگیرو تورکیای کەردێنۆ و تەمامەتی کۆنترۆڵکەردەی فرەو شۊناش ڕادەسوو سوپاو تورکیای کەردێنۍ.
جە ٢٥\٦\٢٠٢٤ یوه ئەرەگیریەکۍ دەوڵەتو تورکیای لوێنۍ قۆناغێوە تەرۆ. پېسە هېزێوە دلێینەی نوقتۍ وشکنای (سه‌یته‌ره) منیارە و داواو ئشناسنامەی جە خەڵکی مکەرا. بە مەعنێوەتەر پرۆسه‌و ئەرەگیری ۋێش نمەشارۆوە و بە ئاشکرا ئەرەیاۋنۆش. ئینەیچ ئانەی بەروزۆ کە چنی فراوانبیەی هرووژمە ئەرەگیریەکا دەوڵەتو تورکیای، وردە وردە دەس سەرو خاک و دەسەڵاتوو پانیشتوو کورڎەسانینە مگێرۆ. جە لێوەتەرۆ سوپاو تورکیای ڕەز و باخۍ خەڵکی و سروشتوو کورڎەسانی سۆچنۆ و دەگایەکا بۆردومان مکەرۆ و یۆ بە یۆ چۆڵێشا مکەرۆ.
لایەزال تا ئیساتۍ پەدەکە هامکاری دەوڵەتو تورکیایش کەردەن، ئیجارە حکومەتو عێراقیچ بەشێوێوەتەر بیەن بە شەریکو دەوڵەتو تورکیای. حکومەتو تورکیای قەولوو ئاوۍ و ئابووری بە حکومەتو عێراقی مڎۆ. با عێراق عال بزانۆ کە حکومەتو (ئاکەپە-مەهەپە)ی بە عەقڵی ئەرەگیری نیم عوسمانی هەرمانە مکەرۆ. گەرەکشا سنوورەکاو (میساقی میلی) ئەرەگیر بکەرۆ کە پڕۆژێوە ناسیۆنالیستی و ڕەگەزپەرسانەن. پەی یاوای پا مەرامیە کۊشش مکەرۆ جەنگەکەی چڕتەر بکەرۆوە، خەڵک دژوو یۊترینی مرداوە، ئاشتی و ئارامی هه‌رێموو کورڎەسانی تێکبڎۆ.
جە ئیساتێنە جەنگۍ سەخت جە مەنتیقەکا زاپ، مەتینا، ئاڤاشین و خواکورکەنە ملۆڕاوە. هێزەکاو گەریلای بە قارەمانێتی و فیداكاری گەورۆ ۋەرەنگارۍ ئەرەگیری و جینۆسایدی مباوە. ئێمە بە دڵێوە گەرمۆ ئی مڎرامانە ماناڎار و گەورەیە مەدح مکەرمۍ. ئی هرووژمۍ تەنیا دژو هێزەکاو هەپەگەی نییەنۍ، به‌ڵكم دژوو گرڎوو هێزە کوردییەکانۍ و ئەرەگیرکەردەی پانیشتوو کورڎەسانی مەرامی سەرەکی ئی هرووژمانە. تەماموو پانیشتوو کورڎەسانی مەراموو ئی هرووژمانە. هرووژم مکریۆنە سەرو دەسکەوتەکا گەلوو کوردی و بەهاکاو کورڎەسانی، حەرپاسە ئی هرووژمۍ دژوو سەروەری عێراقیچەنۍ.
مەرامشا کوشتەی ئێمەن. دەوڵەتو تورکیای گەرەکشا کوردی و گرڎوو پێکئامایەکا کورڎەسانی (ئاشووری،سوریانی، كه‌لدانی و ئەویشای تەر)یچ سەرو خاکو ۋێشانە ئازاڎۍ نەبا، دیلۍ با و وڵاتەکەشا ئەرەگیر بکریۆ. سەڎ ساڵێن دەوڵەتو تورکیای ناسیۆنالیزمی تورکی سەرو دلېنەبەردەی گەلا تەری بنیاڎ منیۆ.
دەوڵەتو تورکیای دژوو بیەو کوردین، دژو کورڎەسانیا. مەراموو ۋێش نمەشارۆوە، بە کردەوەو کولتوور و سیاسی و سەروازی مەراموو ۋێش نیشانە مڎۆ. دەوڵەتو تورکیای جە هرووژم و ئۆپەراسیۆنەکاشەنە بە مەرامۍ خراپەکارانە و پلان پەی مجیایرەی دیمۆگرافیا و ژیۋگەو کورڎەسانی مکەرۆ ئامانج و دلێشەنە مڎۆ.
ساڵەو ٢٠١٧ حکومەتو تورکیای پەشتیوانی حکومەتو بەغڎایش کەرد جە هرووژمەکەیشەنە پەی سەرو کەرکوکی، خورماتوو، خانەقین، شنگالی و مەنتیقەکا تەرو ده‌وروبه‌ریش.
جە هرووژموو ئەرەگیریەکا داعشینە پەی سەرو کورڎەسانی و بەتایبەت هرووژموو سەرو کۆبانێ، دەوڵەتو تورکیای دەوری سەرەکیش بۍ و هامکاری داعشیش کەرد.
دەوڵەتو تورکیای جە سه‌ره‌تاوه هه‌تا ئیساتۍ ۋەرا ۋەر بە کانتۆنەکاو ۋەرنیشتوو کورڎەسانی و ئیدارەی ۋێڕاوەبەری سەرنیشتوو ۋەرکۊتوو سوریای هەڵوێسێوە جەنگەرانیش هەن. حەرپاسە جە پانیشتوو کورڎەسانی زیاتەر جە سه‌ڎان بنکه وباره‌گۍ سه‌ڕوازی و هه‌واڵگریێش ئەرەمەرزنێنۍ و ئا بنکه وباره‌گایۍ جە دژوو ده‌سكه‌وته‌كا گه‌له‌كەیما به کار مەیانە.
ئیساتۍ هرووژمێوە گەورە جە مەنتیقەو مەتینا و زاپ و ئاڤاشینی دەسش پنەکەردەن. دژو ئی ئۆپراسیۆنە گەورەیە، تا ئیساتۍ، سەرو ئاستی نیشتمانی و مېیان دەوڵەتی، هه‌ڵوێسه‌كۍ لاوازێنۍ و کاروەدایەکۍ کەمێنۍ پېسە ئانەی کە چەمەرا کریۍ نیەنۍ. هاموەخت چنی ۋەرپەرسا پەدەکەی، بەشێوە جە ۋەرپەرسا حکومەتوو هەرێموو کورڎەسانی، کەسۍ هامکارۍ چنی دەوڵەتو تورکیای و بڕۍ دەزگایۍ ئەرەیاۋنای نزیک چنەشا، خه‌ریكۍ چه‌واشه‌كەردەینۍ، گەرەکشانە ئاژەکەی ئاسایی بکەراوە و حەقەتینەکا بشێونا. ئینە مه‌ترسیێوە گەورەن و ئی ڕەفتارۍ بە حیچ جۆرۍ قبوڵ نمەکریا. ئی ئاژە نمەبۆ پېسە ئاژێوە ئاسایی بوینیۆ، مشۆم ئی بۍ ده‌نگییه بمەڕیۆ و کاروەدایەکۍ ۋەرا ۋەر بە ئەرەگیری فراوانتەرۍ بكریا. پەنەوازا هێزەکاو مڎرامانی هەڵوێس و هامکاری ئێمە چنی ۋێشا بۋینا.
بە یەکڕیزی هێقم و پاڵپەشتی دۆساما متاومۍ ئی هرووژما بماڕمۍ. دەوڵەتو تورکیای ئاڼە قەوەت نیا، بە مڎرامانێوە نەتەوەیی متاومۍ دەسەڵاتشا بماڕمۍ.
چی ئاژەنە مشۆم هەڵوێسێوە نەتەوەیی قەوەت سەرەهۊربڎۆ. هەر ۋەرو ئی مەڵامەتیە پەنەوازا گرڎوو هێزەکا کورڎەسانی هەڵوێسشا بۆ ۋەرا ۋەر بە ئەرەگیری و جە بەرزتەرین ئاستەنە بۆ. مشۊم به‌رێوە وەەرگیری نیشتمانی جە بەروو مڎرامانکەراوە وەش بکریۆ. هەڵوێسێوە یۆگێرتە متاوۆ بێدەنگیی ئەکتەرە سیاسییە مېیاندەوڵەتییەکایچ بواڕۆ.
ڕاوێژو دژو ئەرەگیری بە شێوۍ دەموودەسی ئی داواكریایا واری وزۆ ۋه‌ر ده‌مو خەڵکوو کورڎەسانی و جیهانی و مرۆڤایه‌تی و دیموکراسی :
١- تورکیا گەرەکشا پی هرووژم و ئەرەگیریا گرڎوو ده‌سكه‌وته‌کا گەلوو کورڎەسانی دلېنەبەرۆ و جینۆساید ئەنجام بڎۆ. ئێمەی بەشدارا گلێرۆبیەکەی، هەستیارێنمۍ ۋەرا ۋەر پی هەڵوێستە دڕندەییەو دەوڵەتو تورکیای، بە گرڎوو هێزیماوە دژوو ئی هرووژمەیە مردمێوە و چنی هێزەکاو پارېزنای کورڎەسانی یاگۍ مگێرمۍ.
٢- ناتەبایی دلێېنەو کورڎەسانی پێگەو وەرگیری وپارێزنای دەسکەوتەکا لاواز مکەرۆ و زەمینە پەی دوژمنا وەشمکەرۆ. ئینەیچ دماین جار جە ئەرەگیرکەردەی کەرکوک و خانه‌قین و شه‌نگالینە وینیا. بەڵام هامپەیمانی دلێینەی هرووژم و دوژمنا ماڕۆ و زەمینە پەی سەرکەوتەی وەش مکەرۆ، ئینەیچ جە وەرگری و سەرکەوتەی کۆبانینە وینیا. گلێرۆبیەکەی یۆبیەی دلێینەی پېسە شەرتەو مەنەیۆ موینۆ و داواو هێقم کەردەی یەکڕیزی نیشتمانی واوەی مکەرۆوە.
٣- پەنەوازا جە کورڎەسان و جبەرو وڵاتینە پەشتیوانیێوە قەوەت پەی هێزو پارێزنای کورڎەسانی بکریۆ، حەرپاسە بە روحو پارېزنای کۆبانێوە ئەرەگیریەکۍ دەوڵەتو تورکیای پەی سەرو پانیشتوو کورڎەسانی مردانە. جە پێوەندی چنی ئی ئامانجەیە پەنەوازا کارێوە قەوەتی دیپلۆماسی هامبەشی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی جە وڵات و بەرو وڵاتی ئەنجام بڎریۆ.
٤- ئا ئاژەی ئێمەش ئینایمۍ چنە، ئاژێوەن کە مشۊم جە گرڎ شۆنێنە مڎرامانۍ تەمام بکەرمۍ و جە ۋەرا ۋەرو هرووژم و کۆمکوژینە بە ڕۆحێوە یۆگێرتەی بەشداری جە گرڎ چالاکیێنە بکەرمۍ. جە گلێرۆبیەکەینە، دژو هرووژم و ئەرەگیریەکا دەوڵەتو تورکیای، داوا جە کورڎەسانیا کریا شەو و ڕۆ بە گررڎ جۆرێ جە چالاکییەکانە ڕاو ۋێشا بگېرا و پالو هێزەکاو مڎرامانینە مردا و مڎرامانی گه‌وره جە گرڎ شۊنێنە قەوەت بکەرا.
٥- گلێرۆبیەکەی داوا جە دەسەو سەرۆکایەتی هەرێمی و پەرلەمانی و حکومەتوو هەرێموو کورڎەسانی و حزب و ڕێکوزیا کورڎەسانیەکا و گرڎوو خەڵکو مەنتیقەکەی مکەرۆ دژوو ئا هرووژم و ئەرەگیریا دەوڵەتو تورکیای مرداوە و سوپاو تورکیای پانیشتوو کورڎەسانینە بەر بکەرا.
٦- داوا جە دەوڵەتو فیدراڵی عێراقی مکریۆ کە هامکاری دەوڵەتو تورکیای نەکەرۆ، ئا ڕێککەوتەیا دەروازە سنوورییەکا هۊرشێونۆوە کە سەردەموو سەدامینە چنی تورکیای کریێنۍ، ناڕەزایی ۋێش ۋەرا ۋەر بە ئەرەگیری دەوڵەتو تورکیای پەی سەرو پانیستوو کورڎەسانی بەربڕۆ، قەڎەغەکەردەی ئاسمانو عێراقی پەی فڕۆکە جەنگییەکاو دەوڵەتو تورکیای ئەرەیاونۆ و ڕاوجای کردەیی پەی لوای جبەرو هێزەکاو تورکیای جە سنوورەکا دەوڵەتو فیدراڵی عێراقی بگێرۆنە ۋەر.
٧- داوا جە کۆمکاری عەرەبی کریا، هەڵوێسشا بۆ ۋەرا ۋەر بە هرووژم و ئەرەگیری دەوڵەتو تورکیای پەی سەرو پانیشتوو کورڎەسانی، و شەرمەزارش بكه‌را.
٨- داوا جە نەتەوە یۆگێرتەکا و یۆبیەی ئەوروپای و گرڎوو هێزە پەیوەندیدارەکا کریا بێدەنگۍ نەبا و هەڵوێسشا بۆ ۋەرا ۋەر بە هرووژمەکا دەوڵەتو تورکیای پەی سەرە گەلوو کوردی.
٩- داوا جە دۆساو گەلوو کورڎەسانی و جیهانی دیموکراسی به ویژدانی بە گرڎی کریا و واتشا "جە جەنگەکا کۆبانی و عەفرین و گرێ سپی و سەرێکانینە، هەڵوێسێوە عالتا نیشانەدا، هیواڎارێنمۍ کە چی جەنگەنە هه‌مان هه‌ڵوێس نیشانە بڎەیدۍ. گەلوو کوردی پەنەوازش بە پەشتیوانی شمەن.
١٠- داوا جە کورڎەسانیا و دۆسا کورڎەسانی کریا مامەڵەی ئابووری چنی تورکیای مردنا، بایکۆتوو گەشتیاری تورکیای بکەرا.
١١- ئێمە پېسە كه‌سایه‌تی و نوێنەرا گه‌لوو کورڎەسانی ئاماڎەبیا ئی گلێرۊبیەیە، هەڵوێسوو ۋێما ۋەرا ۋەر بە هرووژم و ئەرەگیریەکا دەوڵەتو تورکیای ئەرەیاۋنمۍ و شه‌رمازارش مکەرمۍ و پەشتیوانی ۋێما پەی هێزەکاو پارێزنای کورڎەسانی واوەی مکەرمێوە و ماچمۍ "پارېزنای مەنتیقەکا مەتینای و زاپ و ئاڤاشینی پارېزنای گرڎوو کورڎەسانیا"، گرڎوو تواناکاما بەکاربەرمۍ پەی وەرەنگاربیەیۆ ئی هرووژما. جگە چانەیچ ئێمە داواو هەمان هەڵوێسیما جە گرڎوو حزب و ڕێکوزیا و ئەرەمەرزیایا و تاکەکا کورڎەسانی و گرڎوو خەڵکوو کورڎەسانی مکەرمۍ.
