ئەمڕۆ کۆنفرانسی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیک لە بەغدا بەسترا، تێیدا بانگەواز لە حکومەتی عێراق کرا، لێپرسینەوە لە بەرپرسیاران بکرێت، بەتایبەت پەدەکە کە ڕێخۆشکەر بوو بۆ کۆمەڵکوژییەکە، هەروەها داوا کرا ڕێککەوتنی ٩ ی ئۆکتۆبەر هەڵوەشێتەوە.
لەژێر درووشمی "ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری گەرەنتی مافی پێکهاتەکانی عێراقە"، ئەمڕۆ پێنج شەممە، لە بەغدای پایتەختی عێراق کارەکانی کۆنفرانسی مەجلیسی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری لە هوتێل بەغدا لە هۆڵی "ئەقواس" بەڕێوەچوو.
لە کۆنفرانسەکەدا کەسایەتییە سیاسییە عێراقییەکان، کەسایەتی کەمینەکانی کاکەیی و شەبەک و کوردی فەیلی بەشداربوون، لەگەڵ میوانی پێکهاتە جیاوازەکانی عێراق (کورد، عەرەب، تورکمان، مەسیحی، شیعە، سوننە)، لەگەڵ نوێنەری پارتە کوردی و عێراقییەکان.
ئەنجامنامەی کۆنفرانسەکە دووپاتی کردەوە، پێویستە حکومەتی عێراق ڕێککەوتنێکی نیشتیمانی و یاسایی لەگەڵ گەلی شەنگال و ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری ببەستێت، بەجۆرێک بچێتە خزمەتی بەرژەوەندییەکانی گەلی عێراق بە گشتی و گەلی شەنگال بەتایبەت، ئەمەش تاکە ڕێگەیە بۆ ئاشتی و سەقامگیری لە شەنگال و درووخستنەوەی دەستی دەرەکی.
پاش کۆنفرانسەکە ڕاگەیاندراوێک بۆ ڕای گشتی خوێنرایەوە و تێیدا هاتووە:
"بۆ یادکردنەوەی نۆهەمین ساڵیادی کۆمەڵکوژی ئێزدییەکان، مەجلیسی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری شەنگال لە ٣/٨/٢٠٢٣، کۆنفرانسێکی بەست بە درووشمی (ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری گەرەنگی مافی پێکهاتەکانی عێراقە)، لە بەغدای پایتەخت لە هوتێل بەغدا لە هۆڵی ئەقواس، بە ئامادەبوونی نوێنەری پارت و ڕێکخراو و ڕۆشنبیران و سیاسەتمەداران. مەراسیمەکە بە خولەکێک وەستان دەستیپێکرد بۆ گیانی شەهیدانی فەرمانی ٧٤ لە شەنگال و دەوروبەری لە ٣ ی ئابی ٢٠١٤ لەمیانی هێرشی دڕندانەی داعش، هەروەها بۆ یادکردنەوەی هەموو شەهیدە بێتاوانەکانی عێراق. لە کۆنفرانسەکەدا، وتاری پارت و ڕێکخراوە مەدەنییەکان خوێنرایەوە و دیکۆمێنتارییەک دەربارەی دوایین کۆمەڵکوژی نمایشکرا. پاش کۆنفرانسەکە بە چەند سیمینارێک پێشکەش کران دەربارەی ئێستە و ڕابردوو ئێزدییەکان و هۆکاری بەئامانج گرتنیان و ئاکامەکانی کۆمەڵکوژی و ئامانج و پرۆژەکانی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری.
ئامادەبووان لە وتەکانیاندا دووپاتیان کردەوە، جڤاکێ ئێزدی لە دێرینترین چاند و باوەڕەکانی وڵاتەکەیە، سەردەمانێکە بەهای ئازادی و ئاشتی و پێکەوەژیان هەڵدەگرن لەگەڵ چاند و باوەڕەکانی تر. کەچی لە مێژوودا ڕووبەڕووی ٧٤ کۆمەڵکوژی بۆتەوە، دوایین کۆمەڵکوژی دوو هۆکار هەڵدەگرێت: لایەنە بەرپرسەکان ئەرکی خۆیان بەجێ نەگەیاند لە پاراستنی شەنگال، لەوانەش پاشەکشەی هێزەکانی پێشمەرگەی پەدەکە لە شەنگال، کە گەلی شەنگال بە "خیانەتی مەزن" ناوی دەبەن.
هۆکاری دووەمیش ئەوەیە، جڤاکی ئێزدی خاوەنی سیستەمی ئیداری و هێزی خۆپاراستن نەبوو بەرامبەر چەتەکانی داعش، بۆیە سەدان هەزار ئێزدی ڕووبەڕووی کۆمەڵکوژی بوونەوە، کرانە قوربانی هێرشە تیرۆریستییەکانی داعش، لەم کاتەدا گەریلاکانی پەکەکە و شەڕڤانانی یەپەگە، تاکە هێز بوون بۆ بەرگری لە جڤاکی ئێزدی.
لەلایەکی ترەوە، هەندێک لە هێزە نێودەوڵەتی و هەرێمییەکان حکومەتی پێشووی عێراقیان ناچارکرد ڕێککەوتنی ٩ ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٠ لەگەڵ پەدەکەدا ببەستێت دژی جڤاکی ئێزدی، بەبێ ڕەچاوکردنی بۆچوون و ئیرادەی جڤاکی ئێزدی. ئامانج لەم ڕێککەوتنە دەستوەردانە لە کاروباری شەنگال و شکاندنی ئیرادەی جڤاکی ئێزدی و زەوتکردنی سیستەمی ئیدارەی و پاراستنەکەی. ئەمەش مانای هێشتنەوەی زەمینەیە بۆ بەردەوامی کۆمەڵکوژی. هەڵبەت دەوڵەتی داگیرکەری تورک و پەدەکە و هەندێک هێزی نێودەوڵەتی لەپشت ئەم ڕێککەوتنە بوون و بەگوێرەی بەرژەوەندییە ستراتیژی و شاراوەکان ئەم ڕێککەوتنەیان سەپاند بەسەر سیاسەتی ئەوکاتەی عێراقدا. پاش واژۆکردنی ڕێککەوتنەکە، دەوڵەتی تورک بە هاوکاری پەدەکە هێرشی چڕکردەوە بۆ سەر شەنگال، وەک بەشێک لە ستراتیژی داگیرکردنی خاکی عێراق و دابەشکردنی یەکێتیە سیاسی و جڤاکییەکەی، هەروەها بووە مایەی دەستوەردانی زیاتر و هێرشی زیاتری دەوڵەتی تورک، بەمەبەستی تێکدانی ڕەوشی سیاسی و تێکەڵکردنی کارتەکان.
بۆیە ئێمەی بەشدارانی کۆنفرانسەکە، ڕێککەوتنی ٩ ی ئۆکتۆبەر بە ڕێککەوتنێکی نانیشتیمانی و دوور لە مافە دەستوورییەکان دەزانین بۆ گەرەنتی کردنی مافی پێکهاتەکانی عێراق، بۆیە تەنها دژی شەنگال نییە، بەڵکو دژی سەروەری و یەکێتی عێراقیشە.
هێزەکانی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بەدەم بانگەوازی ئێزدییەکانەوە هاتن و گەیشتنە شەنگال، نەیانهێشت کارەسات و کۆمەڵکوژییەکی مەزنتر ڕووبدات. جڤاکی ئێزدی گەیشتە ئەو باوەڕەی ئەگەر سیستەمی ئیدارە و خۆپاراستنی خۆی بونیاد نەنێت، ناتوانێت خۆی بپارێزێت. بەمەش جڤاکی ئێزدی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و هێزی خۆپاراستنی پێکهێنا، نەوەک هەر ئیدارەیەکی سیاسی و جڤاکی بەرتەسک، بەڵکو سیستەمێکی خۆپاراستنە بۆ جڤاکی ئێزدی و گوزراشتە لە ئیرادە و خۆپاراستنی ئێزدییەکان. بەڵام دەوڵەتی داگیرکەری تورک و پەدەکە کە هاوکاری داعش بوون، بەرگری خۆڕاگری گەلەکەمانیان نەگرت و هێرشیان کردە سەر شەنگال بە ئامانجی درێژەدان بە کۆمەڵکوژی. ئەم هێرشە سەربازی و سیاسی و چاندی و ئابوورییانە ٩ ساڵە بەردەوامە، دەیان کەس لە جڤاکی ئێزدی بەهۆیەوە کوژراون، لەوانەش فەرماندەکانی هێزی پاراستنی ئێزیدخان.
بۆیە لە کۆنفرانسەکەدا گەیشتین بەم خاڵانەی لای خوارەوە:
١- عێراق خاوەنی دەستوورێکی دیموکراتیکە و ماف و ئازادی هەموو پێکهاتەکانی گەلی عێراق دەپارێزێت. ئەمەش بناغەی ئازادی و یەکسانیە لەنێو هەموو ڕۆڵەکانی گەلی عێراق بە جیاوازییە نەتەوەیی و ئایینی و ئیتنیکییەکانیانەوە، بەگوێرەی مادەکانی (١١٦، ١١٧، ٢٢، ١٢٥) لەم دەستوورە، هەر پێکهاتەیەک مافی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و نامەرکەزی هەیە. ئەمڕۆ پاش ٩ ساڵ لە فەرمان و وێرانکردنی هەرێمەکەیان لەلایەن داعشەوە، ئێزدییەکان ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و هێزی خۆپاراستنیان پێکهێناوە. هەروەها هەوڵ دەدەن بۆ بونیادنانەوەی هەرێمەکانیان و چارەسەرکردنی کێشەکانیان بە هاوکاری حکومەتی عێراقی. بۆیە داوا لە پەرلەمان و حکومەتی عێراق دەکەین، بەگوێرەی دەستوور بجووڵێنەوە و بەفەرمی دان بنێن بە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری شەنگال و پێویستییەکانی ئیدارە و خۆپاراستن بەگوێرەی دەستوور بپارێزن. ئەمە باشترین ڕێگەیە بۆ پتەوکردنی یەکێتییەکی دیموکراتیک و ڕێگەگرتن لە داگیرکردنی عێراق لەلایەن دەوڵەتانی هەرێمەکەوە. دەرفەتی یاسای و سیاسی هەن بۆ چارەسەری ئەم کێشانە، عێراق خاوەنی دەستوورێکی دیموکراتیکە، هەروەها هێز و پارتە سیاسی و جڤاکییەکانی شەنگال هاوپەیمانییان ڕاگەیاندووە، یەکێک لە ئەجێندا سەرەکییەکان چارەسەرکردنی کێشە ئیداری و سیاسییەکانی شەنگالە، ئەگەر حکومەتی عێراق و دامەزراوەکانی دەوڵەت بتوانن گفوگۆ لەگەڵ ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری شەنگال پەرە پێ بدەن، دەکرێت چارەسەرێک بۆ ڕەوشی ئیداری شەنگال بدۆزرێتەوە.
٢- جڤاکی ئێزیدی پێکهاتەیەکی سەرەکی جڤاکی عێراقە، پاراستنی ئەم جڤاکە ئەرکی سەرەکی حکومەتی عێراقە، بەڵام کاتێک ئێزدییەکان لە ٣/٨/٢٠١٤ ڕووبەڕووی کۆمەڵکوژی بوونەوە، هێزەکانی عێراق و پێشمەرگەکانی پەدەکە بەرگریان لێ نەکردن. بۆیە ئێزدییەکان بەرگریان لە خۆیان کرد، بە هاوکاری هێزەکانی هەپەگەی سەر بە پەکەکە و شەڕڤانانی یەپەگەی سەر بە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا. سەرەڕای ئەوەش، کۆمەڵکوژی ڕوویدا و هێشتا هەزاران ئێزدی بەدەست ئاکامەکانییەوە دەناڵێنن. حکومەتی عێراقی هێشتا کۆمەڵکوژی ئێزدییەکانی بە فەرمی نەناساندووە، هەرچەند دەیان دەوڵەت و ڕێکخراوی نێودەوڵەتی دانیان پێدا ناوە. پرۆژە بڕیاری کۆمەڵکوژی ئێزدییەکان لەلایەن لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق پەسەندکراوە و پێویستە سەرۆکایەتی پەرلەمان ئەم بڕیارە بکەنە ڕۆژەڤ و دەنگی لەسەر بدەن. بۆیە بانگەواز لە حکومەت و پەرلەمانی عێراق دەکەین بە فەرمی ئەم کۆمەڵکوژییە بناسێنێت لەسەر گەلی عێراق بەگشتی و گەلی شەنگال بەتایبەت، ئەمەش تاکە ڕێگەیە بۆ سەقامگیری و ئاشتی لە شەنگال و ڕێگرتن لە دەستوەردانی دەرەکی.
٣- بانگەواز لە دادگای فیدراڵی دەکەین لێپرسینەوە لە بەپرسە سیاسی و ئیداری و سەربازییە کەمتەرخەمەکان بکات، بەتایبەت بەرپرسانی پەدەکە کە لە شەنگال هەڵهاتن و ڕێگەیان بۆ کۆمەڵکوژی خۆشکرد و هاوکاری داعشیان کرد. وەک هەمووان دەزانن، هەزاران چەتەی داعش لە زیندانەکانی عێراقن، بەڵام هێشتا دادگایی نەکراون لەسەر تاوانەکانیان بەرامبەر ئێزدییەکان و عێراقییەکان بەگشتی، ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا لە ١٠ ی حوزەیرانی ٢٠٢٣ بڕیاریدا بە دادگاییکردسنی چەتەکانی داعش، ئەمە بڕیارێکی مێژووییە بۆ جڤاکی ئێزدی. پێویستە حکومەتی عێراق و دادگای فیدراڵی ڕێکاری گونجاو بگرێتە بەر، بە بەشداری دامەزراوە دیموکراتیکە ئێزدییەکان بەتایبەت ژنە ئێزیدییە ڕزگاربووەکان، بۆ دادگاییکردنی تۆمەتباران.
٤- گۆڕە بەکۆمەڵەکان پرسێکی هەرە گرنگە بۆ جڤاکی ئێزدی، تا ئێستا ٨٣ گۆڕی بەکۆمەڵ لە شەنگال دۆزراونەتەوە، بەڵام تەنها ٤٦ گۆڕی بەکۆمەڵ کراونەتەوە، پێویستە هەموویان بکرێنەوە و تەرمەکان ڕادەستی بنەماڵەکانیان بکرێتەوە.
٥- هەرچەند ئیدارەی شەنگال و پارتە سیاسییەکانی لەم ٩ ساڵەدا لەگەڵ حکومەتی عێراق کۆبوونەتەوە و پرۆژەی چارەسەری کێشە سیاسی و ئیداری و ئەمنییەکانیان خستۆتەڕوو، بەڵام حکومەتی عێراق هەنگاوی جدی نەناوە بۆ چارەسەری کێشەکان ئەمە ڕێخۆشکەر بووە بۆ دەستوەردانی دەرەکی، بەتایبەت دەوڵەتی تورک و پەدەکە. بەبێ ڕەچاوکردنی ئیرادەی جڤاکی ئێزدی، بە فشاری دەوڵەتی تورک و پەدەکە و هەندێک هێزی نێودەوڵەتی، لە ٩ ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٠، ڕێککەوتنێک لەگەڵ پەدەکە واژۆکرا، ئەمەش ڕەوشی شەنگالی دژوارتر و کێشەکانی قووڵتر کردەوە.
بۆیە داوا لە حکومەتی عێراق دەکەین، ڕێککەوتنی ٩ ی ئۆکتۆبەر هەڵوەشێنێتەوە، چونکە ناچێتە بەرژەوەندی گەلی عێراق بەگشتی و گەلی ئێزدی بەتایبەت. لەبری ئەوە، بانگەواز دەکەین بۆ ڕێککەوتنێکی نیشتیمانی و یاسایی لەگەڵ گەلی شەنگال و ئیدارەی خۆبەڕێوەبەرییە ڕەواکەی، لەپێناو بەرژەوەندی گەلی عێراق بەگشتی و گەلی شەنگال بەتایبەت، ئەمەش تاکە ڕێگەیە بۆ ئارامی و ئاشتی و ئاسایشی شەنگال و ڕێگرتن لە دەستوەردانی دەرەکی.
٦- پاش فەرمانی ٧٤، تەنها نزیکەی ١٠٠٠٠ ئێزدی لە شەنگال مانەوە، هەموویان چوونە چیاکان، ئێستەش نزیکەی ٢٠٠ هەزار ئێزدی لە گرد و چیاکانی شەنگالە. گرنگترین سەرکەوتنەکانی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری گەڕانەوە گەلی شەنگالە بۆ زێدی خۆیان. داوا لە حکومەتی عێراق دەکەین هەماهەنگی بکات لەگەڵ ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و ئاسانکاری بکات بۆ گەڕانەوە خێرای کۆچبەران بۆ ناوچەکانی خۆیان و بونیادنانەوە هەرێمەکە.
٧- لە نۆهەمین ساڵیادی کۆمەڵکوژییەکەدا، بانگەواز لە هەموو هێز و پارتە سیاسییەکانی عێراق دەکەین، بەتایبەت نوسەر و ڕۆشنبیر و دامەزراوە دیموکراتییەکان، ماف و ئازادییەکانی جڤاکی ئێزدی بپارێزن و هەڵوێستی توندیان هەبێت بەرامبەر دوژمنکارییەکانی سەر گەلی شەنگال و هاوکاری ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیک بکەن. بانگەواز لە حکومەتی عێراق دەکەین، ڕێخۆشکەری بکات بۆ پرۆژەیەکی چارەسەری دیموکراتیک و پاراستنی مافە دەستوورییەکانی جڤاکی ئێزدی. هەروەها بانگەواز لە نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەو دەوڵەتانە دەکەین کە بە فەرمی دانیان ناوە بە کۆمەڵکوژیدا، بەهەمانشێوە دان بنێن بە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری شەنگال و پشتیوانی ڕێککەوتنی ٩ ی ئۆکتۆبەر نەکەن. لەگەڵ ئەوەشدا، ئێمەی جڤاکی ئێزدی، بانگەواز لە هەموو پێکهاتە عێراقییەکان دەکەین هاوپەیمانییەک پێشبخەن لەسەر بناغەی یەکێتی دیموکراتیک و تێکۆشان پەرە پێ بدەن لەپێناو ئازادی و دیموکراسی".
