هەورامان "هەورامان یا هۆرامان یا ئۆرامارات"، مێژوویەكی چەند هەزار ساڵەی هەیە و لەباشوری كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستان هەرێمەكانی "ژاوەرۆ، گاوەرۆ، رەزاو و كەمەرە، لەهۆن، دزڵی، هۆرامانی تەخت"، بەناو بانگن. هەورامان لەبواری  كەلتووری زۆر دەوڵەمەندە و خاوەنی ئاواز و موسیقی و جل و بەرگ و ... هتدی تایبەت بەخۆیەتی. زمانی خەڵكەكەی كوردی و بەزاراوەی هەورامیە. لەساڵی ٢٠٢١دا یونسكۆ هۆرامانی وەكو میراتێكی كەلتووری پەسەندكرد.

هەرێمەكانی هەورامان زۆرتر چیاین و پڕن لەهەورازو نەشێو و كەمتر لەوێدا دەشتایی و رەز و باغێك ببینی كە لەسەر زەویەكی تەخت و بەریندا بێ، لەبەر ئەوەش كشتوكاڵی كەمترە لە چاو شوێنە دەشتاییەكاندا، ئاو و هەواكەی و بەپیتی خاكەكەی بۆ بەرهەمهێنانی گوێز زۆر باشە و بەهۆی هەوراز و نەشێوی و بەرز و نزمبوونی هەرێمەكە، كشتوكاڵ و چاندنی بەروبومی دانەوێڵە بەزەحمەتە، بەو بۆنەیەوەش ئەو خەڵكەی لەوێدا دەژین، خەڵكانی رەنجدەر و ماندوونەناسن.

بەرزایەكانی چیاكانی هەورامان بە ٣٣٩٠ پێ دەگات و بەم هۆیەوە گوندەكانی هەورامان كەمتر بەرەو  شارنشینی هەنگاو دەنێن، تایبەتمەندی جۆگرافی لەبواری ئابوری و خانەوبەرەوە وای لەخەڵكەكەی كردوە، زیاتر پشت بەخۆیان ببەستن و بەرۆ بوومی خۆماڵی بكەنە جێگڕەوەی بەرهەمەكانی تر و تەنانەت بەگوێرەی زۆرێك لەزمانناسان، خەڵكی هەورامان، زمانێكی سەربەخۆ و تایبەت بەخۆیان هەیە.

ژنانی هەورامان وەكو سرۆشتەكەیان رەنجدەر و جەسورن و هەمیشە رەنجی زۆر بۆ بەخێوكردن و تێپەڕاندنی ژیان لەسەر شانیانە و شانبەشانی پیاوان و بگرە زیاتریش بەرپرسیاریەتی هەڵدەگرن و سەرقاڵی بەخێوكردنی مەڕوماڵات، كشت و كاڵ، ماڵداری و بەخێوكردنی منداڵانن. لەم ساڵانەی دواییدا بەهۆی كۆچبەری بەرەو شارەكان باری سەرشانیان كەمتر بووەتەوە و هەندێكیان ژیانێكی دوولایەنەی شاری، دێهاتیانە و هەندێكیشیان بەهۆی نەبوونی خوێندنگا و نەبوونی خزمەتگۆزاری بەگشتی ناچار بەدەستبەردان لەگوند كراون.

سەرەڕای سرۆشتی چیایی و ئاو و هەوای قورس و گرانی هەورامان، بەڵام خەڵكەكەی مێواندۆست و دڵنەرم و خوێنگەرمن. لەهەر كۆڵان و باخچەێكەوە تێپەڕ بێ بەبێ دوودڵی بانگت دەكەن بۆ خواردنەوەی كۆپێك چا یا ژەمە خواردنێك دەكەن. لێرەدا خۆشەویستی گەل، راستەقینەیە و چاوەڕوانی شتێك ناكەن و ئەگەر رۆژێك سەردانی ئەوێت كرد، هەست بەمرۆڤبوون و مرۆڤایەتی دەكەیت.

بەدەست پێ كردنی وەرزی بەهار و دەست پێكردنی كشتوكاڵ هاتووچوو لەگوندەكاندا زۆرتر دەبن و زۆرێك لەو كەسانەی لەشارە جیاوازەكاندا دەژین دەگەڕێنەوە بۆ گوند لەم وەرزەدا. ژنانی هەورامان رۆڵێكی سەرەكی و بنەڕەتیان هەیە، پیاوێك نابینی كە بەتەنیا سەرقاڵی كاركردن بێ، بەدرێژایی رۆژ ژنان سەرقاڵن بەبێ هیچ گازندە و سكاڵایەك سەرقاڵی كاركردنن، نان درۆست دەكەن، سەرقاڵی كاری ماڵەوە و منداڵەكانن. لەناو دەشتدا سەرقاڵی كشت و كاڵن و پاڵپشتی هاوژینەكانیانن. بەراستی شێرەژنانێكی بێ هاوتان.

بەقسەی خۆیان شانبەشانی پیاوان كار دەكەن و تەنانەت زیاتر لەپیاوانیش بەرپرسیاریەتی هەڵدەگرن و ژیانیان بەزەحمەتیەكی زۆرەوە بەرێ دەكەن، سەرەڕای ئەوەش شۆكرانەوبژێرن و لەكردەوەدا دەیسەلمێنن كە ژن بوون هێزێكی گەورەی دەوێت.

ژن و پیاوێك كە لەیەكێك لەئاوایەكانی ژاوەرو بێڵیان بەدەستە و سەرقاڵن، ئاودێری زەویەكەیان دەڵێن و دەڵێن، ئەم ئاودێرییە، پێش كشت و كاڵە و دەڵێن كارمان لەم وەرزەوە دەست پێ دەكات.

بەگەشتەكەی هەوراماندا دەگەینە، ئاوێهەنگ و ژنان لەسەر رێگاكان دەبینین و دەڵێن ئێستاكە كاری زۆرمان نیە. هەست بەوە ناكەی كە مێوانی و ئەوەندە بەگەرم و گوڕیەوە نزیكت دەبنەوە، وا نیشان دەدەن كە هیچ شتێك نییە كە لێ بترسن. هەڵسوكەوتیان پڕە لەباوەڕی. ژنان ئەوەندە دڵگەرم و دڵنزمن و خۆش روون كە هیچ گرنگی بەوە نادەن كە ئەو كەس غەریبە، پیاوە یا ژنە بەشێوەیەكی هاورێیانە و گەرم دێنە پێشوازی خەڵكەكەوە، پرسیاری ئەوە ناكەن بۆچی و لەكوێیەوە هاتوون و تەنیا عەشق دەبخشنەوە، ئەمەیە جیاوازی نێوان ئەوان و ئێمە ...

دەچیتە سەر هەر زەوی و باخێك چا لەسەر ئاگرە و دەست لەكار دەكێشنەوە بۆ ئەوەی لەگەڵتدا دانیشن و پێشوازیت لێ بكەن. لەم وەرزەدا ژنان زۆرتر سەرقاڵی كاری ئاویارین. سۆمەیە سەرقاڵی نان درۆسكردنە و بەبێ ئەوەی بمانناسێت بەپێداگریەوە لەلای تەنورەكەوە داماندەنێت و بەهەورامی دەڵێت:"خۆم خەڵكی هویەم و هاوژینەكەشم ئاوێهەنگیە. لەگەڵ هاوژینەكەم لێرە دەژین و لەسەر زەویەوە كشتوكاڵ دەكەین. كاری كشتوكاڵ زۆر زەحمەتە، بەڵام رازی بوون لەچاوانیدا دەبارێت، چونكە چاوی تەماحی نییە و ژیانی زۆر بەزەحمەت وەرنەگرتووە. نزیكن لەخۆرائاوا بوون و لەنێو رێگەدا ژنانێكی زۆر دەبینین كە بەرەو ماڵ دەگەڕێنەوە. بۆخچە لەشان و كەل و پەلەكانیان بەدەستەوە و بەجل و بەرگە رەنگاورەنگەكانیان دەگەڕێنەوە. دەگەینە ئاوی"هۆیە" و دەچینە لای دایكێك كە لەیەكێك لەباخەكاندا سەرقاڵی ئاودێریە. دایكەكە دەڵێ؛ بۆ ئەوەی دەست بەكێڵاندنی بكەین دەبێت سەرەتا ئاوی زەویەكە بدەین و پاشان شێفی دەبڕین و دەیچێنین. لەق و پۆپی كارەكان ئەوەندە بەناویەكدی چوونە كە كاتێك یەكێك تێپەڕدەبێت، بانگی ئەوی تر دەكەن بۆ ئەوەی رێگەی بۆ بكەنەوە، ژنان لەدوورەوە یەكتر بانگ دەكەن و بەیەكەوە دەكەونە قسەكردن. زۆرم پێش خۆش بوو سەردانی هەموو ئەو ژنانە بكەم سەرقاڵی كاروبار و راپەڕاندنی ئەركەكانیان بوون. خەڵكە بەتەمەنەكانیان بەبێ ئەوەی پەرتووكێكیان خوێندبێتەوە، وەكو مامۆستای دووازدە علمن، پڕ لەزانیاری و عەشق و مێژوو و دڵنزمن ...

لەگەڵ دوو لەو ژنانە كەوتمە قسەوباس، دەیانگووت، لەكۆندا وەكو كوێلە لەگەڵماندا هەڵسوكەوتیان دەكرد، هەموو كارەكانی ماڵمان رادەپەڕاند و پاشان دەچووینە هاوكاری هاوژینەكانمان، ئەوان وا بیریان دەكردەوە كە ئێمە هیچ كارێكمان نەكردوە و كلەیی ئەوەیان دەكرد كە بۆ چی دەرنگ هاتوون، ئێدی با لێدان و قسە ناشیرینەكانیان بمێنێتەوە ...

ئەو دوو ژنەی قسەیان لەسەر رابردوو دەكرد، وەها باسیان لەتاڵی و سۆری ژیان دەكرد كە دەتوانی بەكاتژمێران گوێ لەقسەكانیان بگری، دڵیان پڕ بوو لە بیرەوەری نەگۆتراو. هێدی هێدی كەش و هەوا دادەهات و بەرەو تاریكی دەچوو لەهەرلایكەوە ژنان لەسەر زەوی، لەحیوانداری و نان درۆسكردن بەرەو ماڵەوە دەگەڕانەوە، بۆن و بەرامیان لێدەباری. گۆڵ، دووكەل، خاك و خۆڵ ... ئەوانە هێزی خۆیانیان باش دەناسی و بەلەبەركردنی جل و بەرگی پیاوان وەكو شێرژنان وڵاتی رۆژ هەنگاویان دەنا.

سەرچاوە: ئاژانسی هەواڵی ژنها

ژ.ت