کۆمەڵکوشی ٩-١-٢٠١٣ی پاریسی کە ساکینە جانسز و هەڤاڵەکێش کەردێ ئامانج چی ئەجام دریا و چ ئاژێوش شونیەرە ئوما و سەرەڕاو بەڵگێ کەسەلەمناش تورکیای ئەنجام دان، چی فەڕەنسای پەردەپۆش کەرد و عومەر گونەی تاوانبار و میتە بەشداربیەکێ ڕووبەڕڕوێ چ چارەنویسێ بیێنێوە؟
جە ۹ مانگەو کانونو دووەمو ساڵەو ۲۰۱۳ی، جە پاریس-و پایتەختو فەڕەنسای ژەنە پێشەنگەو جمیەرو ئازادی کوردستانی (ساکینە جانسز ئەشناسیێ بە سارا) و هەر دووێ ژەنە کۆشەرێ (فیدان دۆغان ئەشناسیێ بە رۆژبین) و (لەیلا شایلەمەز ئەشناسیێ بە رۆناهی) کۆمەڵکوشێ کریێ. سەرەڕاو ئانەیە بکوشەکەشان عومەر گونەی دەستگیر کریا و بەبەڵگێ سەلەمیا کارش پەی دەستگاو هەواڵگری و سیخوڕی میتی تورکی کەردەن و بە فەرمانو میتی تاوانەکەش ئەنجامدان و جەی ئی چوارچێوەنە چەندین بەڵگێ تەرێ دەنگیێ و دیمەنییێ و وێنەیی و نویسیێ بەدەستێوزیێ، بەڵام دەوڵەت و دادگەری فەڕەنسای تاوانەکەی پەردەپۆش مەکرانێ. جە ئی چوارچوەنە کوتوپڕ بانگەشە کریا کە عومەر گونەی بە شێوازێکی گوماناوی جە زیندانەنە مەردەن و واچیا، گوایا تۆماری سەرەتانی سەرەشەنە بییەن، بە ئا هۆکارە گیانش جەدەستدان. بەڵام ئا بانگەشە هەرگیز پەشتڕاست نەکریاوە و دیار نییە جە بنەڕەتەنە عومەر گونەی مەردەن یان زیندە؟
پەی پەردەپۆشکەردەکەی کۆموڵکوشی پاریسی هامکات چەنی بانگەشەو مەردەی عومەر گونەی جە زیندانەنە، جە سەکەندالێوی ئاوڕوبەرانەنە دیسان بانگەشە کرایام کە گوایا سەرجەم بەڵگێ و دۆسیێ سەرو کۆمەڵکوشیەکەی کە جەلاو دادگای و دادوەری فەڕەنسای بیێنێ، دزیێنێ.
(بەشی دووەم)
"پەیوەندی عومەر گونەی و میتی تورکی"
عومەر گونەی تاوانباری سەرەکی کۆمەڵکوشی پاریسی، نزیک بە ساڵێوە وەر جە کۆمەڵکوشیەکەی جە ئەڵمانیاوە شییەبێ پاریس و پەیوەندیش بە جمیەرو ئازادی کوردی کەردەبێ. ئیتر جە دمای ئانەیە وردە وردە متمانەش پنە مەکریۆنە و چەنی ئەندامێ و لایەنگرێ جمیەرەکەی تێکەڵ مەبۆنە و تا دەرنجام سەرەش ناوەندو زانیاری کوردستانی جە پاریس بەرمشۆنە و بە هامکاری و ڕانمونی میتی پیلانەو تیرۆرکەردەی ساکینە جانسزێ و هەڤاڵەکانش مجارە. گونەی شۆنەو ئەنجامدای کۆمەڵکوشیەکەی، جە کۆجیەو "لافایت"ی دەسگیر مەکریۆن و پۆلیس ونەش مەپەرسۆنەوە. نامبریا سەرەتا نکۆڵی جە ئەنجامدای تاوانەکەی مەکەرۆن، بەڵام وەختێوە کە دیمەنێ تۆمارکریێ کامێراکێ چەمداریش نیشانە مدریانێ، تێستی دی ئێن ئەی-ش پەی مەکریۆن، پەنجەمۆرش جە یاگێ تاوانەکەیەنە بەرکەوتێ و ئەوامەنەو بارووتی سەر چاکەتەکەیشەوە ئێزیاوە، بەناچاری دزانش نیا ئەنجامدای تاوانەکەیەرە.
یەک ساڵ دماتەر یانی جە 2014نە، بەڵگێ تەرێ پەیدێ کریێ. جە ئا ساڵێنە میانەو ڕژێمەکەو ئەردۆغانی و تاقمەکە فەتوحوڵڵا گولەن-ی تێکشی و هەر دووێ لا پەی زڕنای نامێ هەنتری، کۆمەڵێ بەڵگێ دەنگیێ، دیمەنیێ و نوسیاریێشان جە ئەنتەرنێتەنە وەڵاوێ کەردێوە، کە بەشێ جە ئا بەڵگا پەیوەستێ بێنێ بە پیلانەو ئەنجامدای کۆمەڵکوشی پاریسی و سەلەمنێنێش کە ڕاستە ڕاستە ڕژێمو ئەردۆغانی وەرپەرسیار و ئەنجامدەرو کۆمەڵکوشیەکەیەن.
شۆنیشەرە تۆمارێوی تەری دەنگی وەڵاوکریاوە کە دلێشەنە عومه‌ر گوینه‌ی و 2 سیخورێ ڕژێمو تورکیای پێوەرە پیلانو تیرۆرکەردەی ساکینە جانسزێ مجارە. جە تۆمارەکەنە باس جە وردەکاری تیرۆرەکەی مەکریۆنە و پنەوازی بە بەدەستوستەی چەکی پەی کوشتەی ساکینەی قسێش سەر مەکریانێ.
تۆمارەکە دەنگییەکە جەلاو پۆلیسە پسپۆره فه‌ره‌نسیه‌کاوە پەشتراست کریاوە و ئا کەسە پەیجۆرکارە فەرەنسیێ کە جە نزیکەوە شۆنیەرەلوای پەی تاوانەکەی مەکەرێنێ ئاشکراشان کەرد: جە دمای ئاشکرا بییەی ئەنجامدەرێ کۆمەڵکوشیەکەی و پەی ئانەیە کوشەری سەرەکی یانی عومەر گونەی زیاتەر وردەکاریێ تاوانەکەی ئاشکرا نەکەرۆن کە جە رێککەوتو 21 کانونو دوه‌مو 2013 ده‌ستگیرکریابێ، میت هەوڵش دا جە زیندانە بڕفانانەش و ڕزگارز بکەران، بەڵام پیلانەکەشان ئاشکرا بی و سەرش نەگێرت و شکست ئاورد.
"ئیتر دەست کریا بە لاڕارەبەردەی ڕاستی کۆمەڵکوشیەکەی و پەردەپۆش کەردەیش"
دمابەدمای ئانەیەکە پیلانو دەربازکەردەی عومەر گونەی جە زیندان ئاشکرا بی و شکستش وارد، شێوازێوی تەر جە پیلانی گیریانەوەر. ڕژێمو ئەردۆغانی کە دەستەکەش کەشف بییەبێ و بەڵگێ تاوانباریش جە کۆمەڵکوشیەکەنە حاشاهۆرنەگێرێ بێنێ و تاوانەکە سەرش ساخ بییەبێوە، فاشارە سیخۆڕیێ و هەواڵگریێ و ئابوریێ و دارایێ و سیاسیەکێش دژ بە دەوڵەت و حکومەتو فەڕەنسای وستێ گەڕ و چێر بەجێر و بەئاشکرا چەندین پەیمانێ و ڕێککەوتێ تازێش چەنی حکومەتی فەرەنسی ئیمزێ کەردێ کە بەهۆشانەوە فەڕەنسا دەیان ملیارد یۆروێ قازانج مەکەرێ و کەلوپەل و تفاقێوی سەربازی فرە بە تورکیا مەورەشێ. دەرەنجام ئانەیچە بەرهەمشدا و هەر خێرا حکومەتی فەڕەنسی فشارەکێش پەی سەرو دادگای و دادوەری زیادێ کەردێ. دادگا و داوەری گردیی فەرەنسای هەرچی بەڵگێ سەبارەت بە گەورە کاربەدەستەکێ تورکی بێنێ و سەلەمنێنیش دەستشان جە کۆمکوشیەکەنە هەن، نەوستێشانە دۆسیەو کۆمەڵکوشیەکەی و نادیدێشان گێرتێ.
هەر جە ئا چوارچوەنە، جە دۆسیەو کۆمەڵکوشی پاریسیەنە سکەنداڵ "ئاوڕووشییە"ی گەورە ڕووشدا و واچیا کە گوایا "کۆمپیوته‌رو دادوەری گردیی فەرەنسای، ژان دویێ-ی کە ڕاستەوێ پەیجۆری پەی کۆمەڵکوشیەکەی مەکەرێ و سەرجەم بەڵگەکەێ کۆمپیوتەرەکەشەنە بێنێ، جە 25و ئەیلولو 2013ی جە یانەکەشەنە دزیان.
بەڵام سەرجەم ئی پیلانێ کۆڵەشان بە خانەوادێ و پارێزەرێ قوربانیەکان و گەلو کوردی و دۆستەکانش نەدا و سورێ بیێ سەرو بەردەوامیدای بە دادگاییکەردەکەی و ونەکۆڵیای زیاتەر جە دۆسیەکەی. هەر پۆکەی بەناچاری ونەپەرسای جە دۆسیەکەی 2 ساڵی تەمام بەردەوام بێ. بەڵام دادگا و دادوەری گردیی فەرەنسی دەستی دەستی بە دۆسیەکەی و بەڵگەکان مەکەرێ بە ئا ئومێدە کەسوکارێ و پارێزەرێ قوربانیەکان و گەلو کوردی و دۆستەکێش کۆڵە جە دادگاییکەردەکەی و کۆمەڵکوشیەکەی بدانێ. ئانەیچە فاشارێوی فەرەش وستەبێ هەم سەرو حکومەتی فەڕەنسی و دەزگا دادگەریەکەیش هەم ڕژێمە کۆنەپارێز و فاشیست و دژە کوردەکەو ئەردۆغانی.
پەی وێ دەربازکەردەی جە ئا فاشارەیە، جە مانگەو 4و ساڵەو 2015یەنە بە ڕانمونی حکومەتی فەڕەنسی دادگا بڕیارشدا دۆسیەکە بوزیۆرە و جە 13و ئابو هەمان ساڵیەنە ئا بڕیارە کیانیا پەی دادگاو سزا قورسەکانو پاریسی.
سه‌ره‌تا دادگاکە بریارشدا کە جە 5 و16 ی کانوونو دوه‌مو ساڵەو 2016یەنە ئەرەنیشتەو دادگای ئەنجام بدریۆنەوە. بەڵام چیرو فشارەکانە ئانە هەرگیز ڕووەش نەدا و جە 24 حوزەیرانیەنە بەرکەوت کە دۆسیەکە پەی 23 کانوونو ساڵەو 2017 دما وزیانەوە.
"پەی وێ دەربازکەردەی جە کۆمەڵکوشیەکەی و بە یەکجاری ئەرەوستەی دۆسیەکەی عومەر گونەی-شان کوشت"
دماوستەی دۆسیەکەی مشتومڕ و گفتوگۆ و توڕەیی فرەش شۆنیەرە ئاوما و هەم خانەوادێ و پارێزەرێ قوربانیەکان و هەم کورد و دۆستەکێش بە چالاکیێ جۆراوجۆرێ ناڕەزایەتیشان نیشانەدا و فاشاری زیاتەرشان وست سەرو حکومەتی فەڕەنسی و دادگەریەکەیش تا ڕاستیەکەی ئاشکرا بکەرۆن. ئی جارە فشارەکێ فرە قورسێ بێنێ و ئاستەم کریێ دادگا و حکومەتی فەڕەنسی نادیدێشان بگێرانی. پەوکەی پەی ئانەیە ڕاستیەکە ئاشکرا نەبۆنە، پەنا بریا بە کوشتەی عومەر گونەی. جە ئا چوارچێوەنە کوتوپڕ واچیا، گوایا گونەی نەوەشەن و تۆماری سەرەتانی ئینا سەرەشەنە و بە ئا هۆکارە جە 17و کانوونو یه‌که‌مو 2017یەنە جە زیندانەنە گیانش جەدەستدان یان مەردەن.
ئیتر جە دمای ئانەیە دادگا بڕیارش دا بە ئەرەوستەی یەکجاری دۆسیەکەی، بە ئا بەهانە کە گونەی تاوانباری سەرەکییەن و مەردەن و قانون ڕا بە بەردەوامی دادگایی کەردەکەی نمەدۆنە.
"پەی چێشی دۆسیەکەی وزیارە و ئەگەر ئاشکرا بکریێ چێش ڕووە دێنە"
ئیتر دۆسیەو تیرۆرکەردەی ژەنە پێشەنگەو جمیەرو ئازادی کوردستانی و یوە جە ئەرەمەزنەرانو پەکەکە-ی (ساکینە جانسز ئەشناسیێ بە سارا) و هەر دووێ ژەنە کۆشەرێ (فیدان دۆغان ئەشناسیێ بە رۆژبین) ئەندامەو کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستانی- کەنەکە و (لەیلا شایلەمەز ئەشناسیێ بە رۆناهی) ئەندامەو ڕێکوزیاو گەنجانو کوردی جە ئەرووپا، بی بە 26مین دۆسیەو تیرۆری سیاسی جە فەڕەنسانە کە بەبێ ئاشکرا کەردەی تاوانبارەکان و سزای دایشان، نا قانونیانە و نائەخلاقیانە بوزیۆرە. چونکە جە فەرەنسا تا ئیسە 25 تاوانێ تەرێ سیاسیێ ڕووەشان دێنە کە تا ئارۆچ هیچکامشان ڕۆشنێ نەکریێنوە و کەس سەرشان دەستگیر نەکریان و سزا نەدریان و سەرجەمشان دەوڵەت و حکومەتی فەڕەنسی پەردەپۆشێ کەردێنێ.
چونکە ئەگەر تا تیرۆرە سیاسیێ ئاشکرێ بکرینێ، ئاوەختە وەڵێ گردیەنە ئەردۆغان و چەندین کاربەدەستێ باڵێ ڕژێمەکەیش و چەندین کاربەدستی فەرەنسیێ و تەنانەت ئەورووپێێ و وڵاتێ تەرێ جیهانێ ئەشیەی پەلکێشیێ دادگایی بکریێنێ و سزای قورس بدریێنی. هامکات چەندێن سکەنداڵی گەورێ دەستگاکێ هەواڵگری و سیخوڕی ئا وڵاتا و ڕێککەوتێ و پەیمانێ چێر بەچێرێ بەرژەوەندیوازێ کە حکومەتەکی سەرو حسابو گەلو کوردی و گەلە بندەستەکێ تەرێ ئیمزێشان کەردێنێ، ئاشکرێ ببیێنێ و ئەشیەی دادگای گەورەی میاندەوڵەتی پەی دەستگیرکەردەی و سزادایشان ڕێکوزیابێ.
