ئەنڎاموو کۆمیتەو ڕاوەبەری پەکەکەی موراڎ قەرەیلان بۆنەو هەڵمەتەو ١و حوزەیرانیوە کە ساڵەو ٢٠٠٤ ئەرەیاۋییا، قسێش پەی ئاژانسوو هەواڵوو فوراتی کەردۍ.

پرسیارەکۍ ئێمەکە ئەنڎاموو کۆمیتەو ڕاوەبەری پەکەکەی موراڎ قەرەیلان جوابش دێنێوە پی جۆرەنۍ:

ئێمە ئینایمۍ ٢٠ەمین ساڵەو هەڵمەتەو ١و حوزەیرانینە کە ساڵەو ٢٠٠٤ ئەرەیاۋییا. سەبارەت بە پێگە و گرنگی هەڵمەتەو ١و حوزەیرانی پەی کۆشیاو شمە متاودۍ چێش واچدۍ؟

ساڵیاڎوو ٢٠ەمینوو هەڵمەتەی تاریخی ١و حوزەیرانی، جە سەرەتانە جە رابەر ئاپۆی، گرڎوو گەلەکەیما، دۆساما و هامڕایاما پیرۆز مکەرمۍ. جە ئەرداڵ، عادل، نودا، چیچەک، رەشید و ئاتاکانەکا تا قاسم ئەنگین، فازڵ بۆتان، عەگید جڤیان، گوڵجیا گابار، جۆمالی چۆروم، مزگین رۆناهی، یاشار بۆتان، عەگید ئامەدان، رۆژهات زیلان و ئەرداڵ شاهینەکاوە من جە کەسایەتی گەشمەرڎە قارەمانەکاماوە گرڎوو گەشمەرڎا هەڵمەتەو ١و حوزەیرانی یاڎ مارووە، ۋەروو دەم و یاڎوو ئاڎیشانە بە رێز و پنەزانایۆ سەرەو ۋێم منامنوورە و قەولوو هامڕایی کە پایشاما دان واوەی مکەرووە.  ئێمە پابەنڎۍ ئا قەولەیما بیمۍ، بە گەشتەر کەردەی کۊشیای یاڎوو گەشمەرڎا بە زینڎەیی ڕاگێرمۍ و سەروو ئا بنەمایۍ ئێمە وەرمەکاشا مارمێنە دی.

هەڵمەتەو ١و حوزەیرانی جە کۊشیای ئێمەنە پێگێوە گرنگش هەن. پېسە مزانیۆ هەڵمەتەو ١٥و تەباخی ڕاش جە دلێنەشیەو گەلو کوردی گێرتە، سەرجەنۆ ژیۋایۆیش ئارد ئاراوە و پەرسوو کوردیش فاڕاوە پەی سەروو مێزەو چارەسەری. هەڵمەتەو ١و حوزەیرانی متاومۍ پېسە هەڵمەتەو ١٥و تەباخی دووەمی وەسفش بکەرمۍ. هەڵمەتەو ١و حوزەیرانی هەڵمەتێوەنە دژوو پیلانگێڵنیی میان نەتەوەیی جە ۋەرا ۋەروو رابەر ئاپۆینە، پەی چارەسەرکەردەی پەرسوو کوردی و وەڵۍ وستەی ئازاڎییا. جە تورکیانە پەی وەڵێوستەی کۆماری دیموکراتیکی و جە ۋەرکەوتوو دلێڕاسەینە پەی وەڵێوستەی سیستموو کۆنفیدڕاڵیزمی دیموکراتیکی، هەڵمەتێوە شۆڕشگێڵنیەنە؛ بەڵام جە سەروو ئاستی سەروازییوە، ئاستەکا ئایدۆلۆژی، سیاسی، رێکوستەیی، کۆمەڵایەتی و کولتوری زیاتەر ئینۍ وەڵێوە. پەی ئانەی پاڕادایمی دیموکراتیک، ئیکۆلۆژی، کۆمەڵایەتی سەروو بنەماو خەتەو ئازاڎیی ژەنۍ جابەجێ بکریۆ، ئامای مێڎانێوە تاریخی شۆڕشگێڵنیا، کە ئا پاڕادایمە جە تەرەفوو رابەر ئاپۆیۆ وەڵۍ وزیان.

پېسە ئانەی دیاریما کەرد، ئا هەڵمەتۍ کە جە ڕاو ١٥و تەباخیوە وەڵۍ وزیا، پەرسوو کوردیش یاۋنابۍ بە چارەسەری. بەڵام هێزە میان نەتەوەیی- هەژمونوازەکا چارەسەرکەردەی پەرسوو کوردی و وەڵێکەوتەی خەتەو پەکەکەیشا جە هەرێمەکەنە، پەی مەسڵەحەتەکا ۋێشا بە مەترسی نیارە. حەرپۊکەی ئا ۋەختەی رابەر ئاپۆ دژوو پیلانگێڵنیی ٩و تشرینی یووەمی جە چوارچێوەو گێڵای شۊنەو چارەسەریرە لووا ئەوروپا، جیای چارەسەری جە دژوو رابەرایەتیما پیلانگێڵنیی میان نەتەوەییشا سەپنا. جە حەقەتینەنە ئامانجوو ئا پیلانگێڵنییە، کە حکومەتوو تورکی فرە ئاگاڎارش نەبۍ، یەگجار مەترسیڎاربۍ. گەرەکشابۍ جەنگێوە پا جۆرە هۊرگیسنا کە ڕا ۋەروودەم و جەنگ و کورد-تورکینە بکەرۆوە، ئانەی کە ئینەش فرە عال و جە وەختوو ۋێشەنە دی رابەر ئاپۆ بۍ. رابەر ئاپۆ بە ستراتیجێوە فرە قووڵ ۋەرش بە ئامانجوو پیلانگێڵنییەکەی گرت و ئا پیلانگێڵنیەشە پوچ کەردۆ. ئا پیلانگێڵنیە بە ئامانجوو دلێنەبەردەی جمیەرەکەیما، پەرەش پنە دریابۍ. جە بنەڕەتەنە هەڵمەتەی هۆرچەرخنای گەورەی کە وەڵتەر وردبیەیۆ و شۊنیرە لوایش سەر ئەنجامدابۍ، جە زینڎانوو ئیمراڵینە درێژەش پنەدا و ئا پرۆسەشە تەمام نا.

ئایا ئا هۊرچەرخنایە دلۍ جمیەرەکەیتانە بی بە مایۍ دژواری؟

سەرەتا بە هامڕا نزیکەکایچشۆ، هیچ کەسێ چا هۊرچەرخنای و فاڕیایا نەیاوێنە. حەرپۊکەی جە روو ئەنەیاوای چا حۆڵوو تەقەڵایا رابەرایەتی، بڕۍ دژواری ئاما ئاراوە. بەڵام رابەر ئاپۆ چا هەلومەرجە دژوارەیچەنە نیشانەشدا کە ئاڎ پېسە ئینسانێوە زیرەکی و هوشیاری، بە پاگیری گەورۆ خەتەو ۋێش وەشکەردە و حۊڵش دا کە گرڎ کەسۍ بیاونۆنە. جە ڕاو پاڕادایمەکەیشۆ کە سەروو ئا بنەمایۍ وەڵێش وستەبۍ، پەکەکەش واڕاوە پەی ئاراسێوە تازەو ئایدۆلۆژیک-سیاسی- رێکوستەی. پا جۆرە پیلانگێڵنیی میان نەتەوەیی کە بە ئامانجوو ئەسڕیەیۆ وەڵۍ وزیابۍ، پوچەڵ کەردۆ و جارێوەتەر پەکەکەش بەرەو پرۆسێوە گەورەبیەی و وەڵێکەوتەی بەرد و ڕاش ۋەروو دمیشەنە کەردۆ.  رابەر ئاپۆ ئا قەیرانە سەپیێشە فاڕا پەی بەرزبیەیۆ و وەڵێکەوتەیۍ گەورەی. بە پێرسپێکتیڤێوە تازە کە وەڵێش وست، دلۍ سنوورەکاو تورکیاینە سەروو بنەماو کۆماری دیموکراتیکی ماقووڵتەرین پێودانگی چارەسەری پەرسوو کوردیش نیشانەدا. تا دمایی ڕاش پەی چارەسەری دیموکراتیکی کەردۆ. پەی ئانەی گرڎوو تەرسی و نیگەرانیەکا ڕەمنۆوە، گرڎ چێوۍ پەنەوازش بە هەوڵ و مانیایۍ فرۆ بە ئەنجام یاۋنا.

ئایا نزیکایەتی و هەڵوێسوو دەوڵەتوو تورکی ۋەرا ۋەر پانەی چنین بۍ؟

کاربەدەسا دەوڵەتوو تورکی جە سەرەتانە ئا خەتەو چارەسەریەو رابەرایەتیشا ڕەڎ نەکەردۆ. لوۍ ئیمراڵی و ئامێوە، گەرەکشا بۍ چنەش بیاوانە. چا قۆناغێنە هەڵوێسێوەشا بە پاو چارەسەری گرتەنە ۋەر. تەنانەت حکومەتوو هامپەیمانی دەسەپە-مەهەپە-ئاناپەی کە چا وەختەنە سەروو حوکمیۆ بۍ، پەی ئەوەڵجاری قەڎەغەو سەروو زۋانی کوردیشا هۊرگێرت، فرە سنوورداریچ بۆ سەبارەت بە پەروەردەو زۋانی کوردی بڕۍ قەرارێشا دۍ. واتە جە چوارچێوەو دەوڵەتینە، چا وەختەنە پەی ئەنەیاوای جە مژارەکەی و پرسوو چارەسەری چنی هۊربسەنگیۆ، هەڵوێسێوە ئارانە بۍ.

بەڵام جە ئەیلولوو ساڵەو ٢٠٠١ینە، جە تەرەفوو ئەلقاعیدەیۆ جە ئەمریکانە دژوو دووە تاوەرەکا هجوومێوە ئەنجامدریا و جە ڕاو ئا هجوومەیۆ گرڎ چێوۍ فاڕیا. ۋەروو ئانەی ئەمریکا سەروو ئاستی میان نەتەوەیی دژوو "تیرۆر"ی جەنگش ئەرەیاۋنا. چا چوارچێوەنە دەسوەردایش لە ئەفغانستانەنە کەرد. جە گرڎوو جەهانینە ئەرەیاۋناش کە دژوو تیرۆریزمی پرۆسێوەش دەسپنەکەردەن و سەروو ئا بنەمایۍ هەنگامەی پراتیکیەش هۊرگێرتە. پەکەکەیچ دلۍ لیستوو تیرۆرو ئەمریکاینە بۍ. ڕەنگە پاسە خیاڵ کریابۆوە کە ئەمریکا هجووم مکەرۆ سەروو پەکەکەی. یاخود پرۆسەو پاکتاوکەردەی پەکەکەی سەروو ئا بنەمایۍ ئاسانتەر بۆ، جە هەمان وەختەنە دەوڵەت دەسش جە گرڎوو حۊڵەکاس پەی چارەسەری هۊرگێرت. واتە دەسبەرداروو مامەڵە و نزیکایەتیەکاو ۋێش بی.

رێک چا وەختەنە ئامای سەروو حوکموو ئاکەپەی یاگۍ ئاماژەینە. ئەرکشا بە ئاکەپەی سپارا کە پرسوو کوردی چارەسەر نەکەرۆ و ئا پەرسەیە بە تەمامەتی دلێنەبەرۆ. بەتایبەتی ئا خاڵۍ کە ئاکەپە دەنگوو گەلو کوردی هۆربگێرۆ، هۊرشا سەنگنا و پرۆسێوە پاکتاوکەردەیشا جە ۋەرا ۋەروو جمیەری ئازاڎیی کوردسانینە سەپنا.

جە هەمان وەختەنە جە تەرەفوو تاقمێوە کە جە پلەکا ڕاوەبەرایەتی جمیەرەکەیمانە بێنۍ و جە سەرەتاوە کێشەشا چنی خەتەو رابەرایەتی بۍ، بە ۋنەپارسایۍ جیارە ۋییەردۍ بێنۍ و ورەشا وڕا بۍ، جە سیستموو پیلانگێڵنی میان نەتەوەیی ساڵەو ٢٠٠٢دێنەکردەوێوە چەتەئاسا و پاکتاوکارانەشا جە دلێینەنە ڕاوەبەرکەرد. حەرپۊکەی چارەکەردەکەی جە لێوە، پرۆسەو پاکتاوکەردەی جمیەرەکەیچ جە دلێینە و جبەرۆ بی بە رۆژەڤ.

ئایا شمە چنی قەراروو ١و حوزەیرانیتا دا؟ کە جوابۍ بۍ دژوو ئا هەوڵا.

جە حەقەتینەنە ئا حۊڵە پاکتاوکارییەی من باسم کەرد، جە ساڵەو ٢٠٠٣ ێنە بە گرڎ لایەنەکاشۆ درکش پنەکریا و چا پرۆسەنە ئاشکرابی کە ئیتر مشۆم پەی چارەسەری سەردەمێوە تازە جە کۊشیای دەسپنەکەرۆ و پەنەوازیش بە هەڵمەتێوە تازۍ هەنە. چەمەڕای و پەیامەکۍ رابەرایەتیچما چا چوارچێوەنە بێنۍ. بەڵام پېسە ڕاوەبەرایەتی چا وەختەنە ئانەی جە ئێمە چەمەڕا کریۍ جا بەجێما نەکەرد. بێگومان مەڵامەتۍ جیاجیۍ پەی ئانەی بیەیشا هەن و پێویس مەکەرۆ ئینسان چێگەنە گرڎیی وزۆنە ڕووە. بەڵام پەی نمونەی ڕاوەبەرایەتی ئێمە نەتاواش ۋەر بە حۆڵەکا ئا تاقمە پاکتاوکەرەیە بگێرۆ. حەرپۊکەی ئەرەبڕیایۍ جە خەتەو رابەرایەتینە سازە بیە. بەمەڵامەتوو نەخشەڕاو ٣ مانگیوە، قۆناغەکۍ دماکەوتە. چا بەینەنە کردەوەکۍ پاکتاوگەری زیاتەر بەردەوامۍ بیۍ. هجوومی ئاشکرا ئەنجامدریۍ پەی ئانەی جمیەرەکە جە خەتەو رابەرایەتی بڕارە. جە ۋەرا ۋەروو ئا ئاژەینە رابەرایەتی ئەمرەش کەردە کە کۆمیتەو پەکەکەی سەرجەنۆ ئەرەمەرزنایۆش پەی کریۆ پی جۆرە دەسوەردای چا ئەرەبڕیایە کریا. سەروو ئا بنەمایۍ جە لووجنەو گرڎینوو دووەمین و کۆنگرەو گەلینە کە بە سەرمەشقایەتی کۆمیتەو سەرجەنۆ ئەرەمەرزنایۆ پەکەکەی سازکریا، قەراروو هەڵمەتەو ١و حوزەیرانی دریا.

رێک چا وەختەنە کتێبوو رابەر ئاپۆی بە نامۍ 'پارێزنای گەلێوە' کە ڕاو گفتوگۆیش کەردۆ، خەتەو ئایدۆلۆژیکی پرۆسەکەیش دیاریکەرد و چوارچێوەکەش نەخشنا. سەروو ئا بنەمایۍ پرۆسەو پاکتاوکەردەی پاکتاوگەرا جە دلێینەنە ئاما ئاراوە و سەروو ئا بنچینەیە قەراردریا کە سەروو خەتەو پارێزنای رەوای قۆناغێوە پارێزنای کارای دەسپنە بکەرۆ. سەروو ئا بناغەیە هەڵمەتەو ١و حوزەیرانی هەم جە روو پێکئاوردەی خەتەو ئایدۆلۆژیکی، هەم پێکئاوردەی خەتەو رێکوستەی و هەمیچ جە روو  دەسپنەکەردەی کۆشیای سەردەمی تازەی، بی بە خاوەن رۆڵێوە گرنگ و تاریخی.

شمە متاودێ بارەو قۆناغوو بەیاگەیاونای هەڵمەتەکێوە چێش بوزدێ ڕووە؟

ئامانجوو هەڵمەتەکێ ڕێکوستەیوە جمیەری و پێوەس بە پاڕادایموو ڕابەرایەتی ڕەخسنای وەڵێوەلوای و پەلکێشکەردەی دەوڵەتی بێ بەرەو خەتەو چارەسەری. پەی ئانەیچە ستراتیژوو کۆشیای پەشتقایم بە دوێ کۆڵەکا و پایە سەرەکییا وزیا وەڵێ. یۆشا چالاکییەکاو گەریلاینێ. ئەوی تەریچ چالاکیی گلێرگەیەنێ، کە بە شێوەو سەرەوردای گەلی وەشێ مبانێ. ئی کۆشیایە کە پەشتی بە هەردووە پایە سەرەکییەکەی مبەسۆنێ جە ڕاو هەڵمەتەو ١و حوزەیرانیوە بە ویە٤دەی وەختی لوێ وەڵێوە. قۆناغوو هەڵمەتەکێ، کە ئەوەڵنە بە چالاکیی گولانێ وزیا وەڵێ، چەنی ویەردەی وەخت قووڵبییەیوەیێ کە زیاتەر بێ، بەدەس ئارد. جە چند ساڵی ئەوەڵنە  واوەی جە سەرنیشتوو کوردستانینە و هەرێمەکاو پێسەو ئامانۆسی و بەحری سیاوینە وەڵێ بیێوە و بنێشا وستە و سەرتاسەروو وەڵاتینە چالاکی کریا. بواروو تاکتیکی و تەکنیکینە پەرەسانای گرنگ ئاما ئاراوە. ساڵەو ٢٠٠٧ینە دلێ گەریلاینە ئاستوو چالاکی تا ئی زیاتەر بێ؛ چەنی چالاکیی ئۆرەماری کە ڕەشید سەرداری و حسێن ماهیری کەرد، حەرپاسە چەنی چالاکی گاباری کە فەرماندە عادل بیلکی و هامڕایاش کەرد، وێش یاونا قەلاپۆپە. جە سەرەوردایچەنە حەفتەو قارەمانێتیینە ساڵەو ٢٠٠٦بە درێژایی حەفتەکەی بەتایبەتی ئامەد و ئێلیحنە و فرەو یاگەکاو کوردستانینە جووڵیایۆێوی گەورەو گەلی ساز بی. چا وەختانە کە جووڵیایوە گەلی پێوەس بە قسە نامیەکێ ئەردۆغانی کە واتەبێش؛ 'ژەنی بۆ، زاڕۆ بۆ، پۆلیس ئانە کە زەروور بۆ دەسش وەنە مەپارێزنۆ' بە دەسوو پۆلیسی ١٤ هاموەڵاتێما کە ششا زارۆلێ بێنێ، حکومەتوو ئاکەپەیوە گەشمەردێ کریێ. بەڵام کۆشیای ئاستێوی بەرزش بەدەس ئارد. حەرپاسە ساڵەو ٢٠٠٧ینە هەڵمەتەو 'ئیتر وەسێن!' دەسش پەنە کریا و ئانەیچ بی بە مایێ ئانەیە جمیەری جەماوەری فرە خاس بلۆ وەڵێوە.

شمە وەڵتەرێ واتتا، کە یۆ جە ئامانجەکاو هەڵمەتەو ١و حوزەیرانی پەلکێشکەردەی دەوڵەتی بێ بەرەو چارەسەری. چا سەردەمەنە مامەڵەو ئاکەپەی پێوەس بە چارەسەری بە چە شێوێوە بێ؟

پەی ئاستەنگکەردەی ئا پڕۆسا دەسەڵاتداریی ئاکەپەی کەوتێ دلێ بڕێ دیداراوە. سەبارەت بە بڕێو دیدارە ناڕاستەوخۆوا بەینوو ٢٠٠٥ و ٢٠٠٦ینە ئاویربەسی وەختی یاونیا یاگی. حەرپاسە پێوەس بە دیدارەکا، کە ڕێکوزیاێوی میانجیکەری میاننەتەوەیی کەردێ، ساڵەو ٢٠٠٨ینە شاندێوی پەکەکەی و شاندێوی دەوڵەتوو تورکی بەڕسمی و ڕاستەوخۆ دەسشا بە دیداری کەرد. بە کوڵی چا وەختەنە کە لاێوە جووڵیایوە گەلی لوێ وەرۆ، لاێوی تەریچۆ تا دەوڵەت وەر پانەیە بگێرۆ و مدرنۆش بەردەوام هەوڵێ چانێش بێنێ. بێگومان ڕابەرایەتی و جمیەروو لایەنگێری چارەسەرێ بیێ. وەروو ئانەیچە گردوو حەوڵەکاو دەوڵەتی و حکومەتی پێوەس بە چارەسەری ورێسەنگنیێ و بەردەوام مامەڵیوی ئەرێیی نیشانە دریا. بەڵام دلێ پرۆسەکەینە خاستەر هەست پانەیە کریا، کە ئا پرۆژە چارەسەریێ، کە لاو ئاکەپەیوە وەڵێ وزیێبێنێ، نەک پەی چارەسەری، بەڵکوم بەپێچەوانەوە پەی قووڵکەردەیوەو ناچارەسەرینێ، کە ئاکەپە پێسەو تاکتیکوو جەنگی تایبەتی بەکارشا ئارێ.

 ١و حوزەیرانوو ٢٠١٠ینە پیسەو ئەوەڵوو سەردەمێوی تازەی جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنی ئەرەیاونیا. ئایا ئا قۆناغە چەنی وزیا وەڵێ؟

ڕابەر ئاپۆ باسش کەرد، کە ئێمە پیسەو گەلی و جمیەری وەراوەروو ئاشکرابییەی دۆخێوەنە، کە من باسم کەرد کە ئاکەپە ئا پڕۆسێ دیدارییە پێسەو تاکتیکێوی جەنگی تایبەتی بە کار ئارێ، بێ ورچنیەی و نییەنێ. مامەڵێوی کە ورچنی سەرەکیی ئێمەن چارەسەری دیموکراتیک و یاساییا، کە ورچنی سەرەکی  چارەسەری دیموکراتیک بۆ و حەرپاسە گەر دەوڵەت ئانەیە قەبووڵ نەکەرۆ و پاکتاونە پا بگێرۆرە مامەڵەو ئێمە پەی چارەسەری بە شێوەو جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنی مبۆنێ، ئانە وزیا وەڵێ. ئانە سەرباروو ئانەیە پەی جمیەری پێرسپێکتیڤی و دوورنماێوی تازەیچ بێ، حەرپاسە هۆشداریێوەیچ بێ پەی دەوڵەتی.

بەڵام دەسەڵاتداریی ئاکەپەی گرنگییش پا چێوا نەدا. پەوکای جە ١و حوزەیرانوو ٢٠١٠ینە ئەرەیاونای پرۆسێوی تازەی پێوەس پینەیوە کەوت باسوو ڕۆیوە. جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنی، کە ئێمە پنەش ماچمێ چوارەمین پڕۆسەی ستراتیژی و پڕۆسەی پەیوەندیدار بە چارەسەرییوە پەشتی بە هێزوو وێش مبەسۆنێ، پی شێوە دەسش پەنە کەرد. پێسە لوایمێ دلێ پرۆسەو یەکوو حوزەیرانی و پرۆسەی ستراتیژی چوارەمیوە، کە قۆناغی دووەموو پرۆسەی یوەموو حوزەیرانوو ساڵەو ٢٠٠٤ین.

وەراوەروو ئینەیەنە ئاکەپە کۆمەڵێو هەوڵێ تازێش دێ، ئا هەوڵێ کە بە ئامانجوو بەدەسئاردەی وەختی  تەمووزوو ٢٠١١یوە بەدماوە دریێ، دیسان پرۆسەو جەنگی دەسش پەنە کەردۆ. چا وەختەنە وەرپەرساو ئاکەپەی باسشا جە ستراتیژوو سریلانکای کەرد کە دژوو تامیلەکا متەبێشارە.  ئۆسلۆنە بەینوو جمیەروو ئازادیی تامیلی و حکوومەتوو سریلانکاینە کۆبییەیۆێوی کریا و کتوپڕ سریلانکانە بە ڕێبازێوی فراوانۆ گورزێوی قورسش وەنەو جمیەروو گەریلایاو تامیلی دا. حەرپاسە چا وەختەنە واتشا، کە ئێمەیچ هەمان چێو مکەرمێ و هجوومێوی هەمەلایەنەشا دەس پەنە کەرد. چا وەختەنە بەرکەوت کە بڕێ هامپەیمانیێ چەنی ئێرانی کریێنێ. حەرپاسە ئێران دژوو قەندیلی بڕێ هەوڵێش دێنێ.

 ئەنجامنە ساڵەو ٢٠١٢ پێسەو قۆناغێوی کۆشیای فرە گرنگە بێ و ئاخروو ساڵەو ٢٠١٢ ستراتیژوو شێوازوو سریلانکای، کە ئاکەپەی پیلانیش پەی نیارە شکسش ئارد. شکسی هەقەتینەو سوپاو تورکی وەراوەر بە گەریلای پێسە ڕۆشنتەر بەرەکەوتە.  چونکوم دەوڵەت ڕووبەڕوو  سەختیێوی فرەی بیوە. ساڵەو ٢٠١٣ینە دیسان دایوسانایەکاو میانوو ئیمرالی و پرۆسەو ئاویربەسینە سەرەش ورداوە.  

ماوەی وەڵیننە ڕۆنامەکانە باس چانەیە دەکریا، کە وەختوو دایوسانایەکاو ئۆسلۆیەنە پرۆتۆکۆلێو دەسش پەنە کەردەن، ئا ڕێککەوتەیێ ساڵەو ٢٠١٥ینە  کریینێ بە قسێ ڕاستەوخۆو دۆڵما باغچەی ڕای گردینەنە ڕەنگشا داوە. بەڵام دۆخێو هەن، کە هەردووە پرۆسەکێ بۆنەو جەنگیوە تێکێ مشانێ. سەروو ڕێبازوو ئاکەپەی چی بوارەنە متاودێ چێش بواچدێ؟

بەڵێ، ماوەو پڕۆسەو ئۆسلۆینە، کە نزیکەو یەرێ ساڵاش خواینا، شاندوو حکوومەتوو تورکیای و شاندوو پەکەکەی یاوێ ڕێککەوتەێوی هامبەش. شاندەکێ بە فاڕای ئی پرۆتۆکۆلەیە پەی پرۆتۆکۆلێو جە یەرێ بەشانە، پێشکەشوو ڕاوەبەریی پەکەکەی و حکوومەتوو ئاکەپەیشا کەرد. ڕاوەبەرایەتیی جمیەرەکەیما پابەندێ بیێ پانەیوە، ڕێبازەکە چوارچوەو ئی پرۆتۆکۆڵەینە بەدەس ئامابێ، بەڵام حکوومەتوو ئاکەپەی جوابوو پرۆتۆکۆڵەیش کە مانگەو نیسانوو ٢٠١١ینە پێشکەش کەرد نەداوە. مانگەو تەمووزو ٢٠١١ بە وتارێوی تەیب ئەردۆغانی دژوو جمیەرەکەیما جەنگ دەسش پەنە کەرد.

دماو پرۆسەکەی، کە دایوسانای دیپلۆماسی واوەی پەرەش پنە دریا، پێسەو شمە ئاماژەتا پەنە دا، ڕێککەوتەێوی هامبەش کریا، کە پەی ڕای گردینی خاس ئشناسیان. چێگەیچەنە پرۆسێوی دایوسانای پەی ماوەو دووێ ساڵا و نیمی لوا ڕاوە. هەوڵێ دریێ، ٢٨و شوباتو ٢٠١٥ ئی پرۆتۆکۆڵە کۆشکەو دۆڵمە باغچەلیوە پەسەند کریا و پوختەکەش  شاندوو لایەنەکا ئاشکرا کەرد. بەڵام گرد لاێو مزانانێ کە چەنی دمایی ئی ڕێبازە تەیب ئەردۆغانی ورشاناوە و چەنی گردو ئا هەوڵا چا دریێ و پرۆسەو کۆدەنگیی هامبەشی، کە بەدەس ئامابێ، چەنی بە دەسوو ئەردۆغانی دلێنە شی. ئینە دووەم جار بێ، کە ئینە ڕووە بدۆ. وەڵێ پرۆتۆکۆڵوو ئۆسلۆینە و دماو ڕێککەوتەی دۆلمە باغچەلییوە. ئاخرۆ هەردویشا  حکوومەتوو ئەردۆغانی ڕەتێ کەردێوە، یانێ بە جەنگ جوابش دێوە.

چێوە بەرکەوت کە حکوومەتوو ئاکەپەی پێسەو تاکتیکێوی تایبەتیی جەنگی ئی پرۆسێ دایوسانایاشە کەردێ. بە مانێوی تەرە هیچ نیازێوەشا نییەن کێشەو کوردی چارەسەر بکەرا. ئی جۆرە هجوومێ لاو ئاکەپەیوە مانۆڕێوەنێ، کە ئامانجشا مدرنای و درێژکەردەیۆ دۆخەکەی و وێستەیوە دەرفەتێوا پەی دلێنەبەردەی.  ئینەیچ  بە ڕۆشنی دیار بێ. بەرمگنۆنێ کە هیچ ڕاسیێوی کرداری پەی چارەسەری نییا و بنەڕەتنە ئامانجش دلێنەبەردەی دەرفەتەکان.

ڕاسیینە سەرۆک ئاپۆ و ڕاوەبەرایەتیی ئێمە هەمیشە ئینەشا بەراورد کەردەبێ، پەی نموونهی حەرجە سەرەتاو پرۆسەکەینە، که ساڵەو٢٠١٣ دهسش پەنە کەرد، هامڕا سارا، یوە جە ئەرەمەرزنەراو  جمیەرەکەیما و سەرمەشقەو جمیەرەو ژەنا و هامڕێما ڕۆژبینە و ڕۆناهییە جە قەسابخانەو پاریسینە گەشمەردێ بیێ. چا وەختەنەدا تەسەور کریابێ، بەڵام دمایی ئاشکرا بی، کە ئا شاندە کە کۆبییەیوەکەیشا ئیمرالیینە کەرد، ڕێکوزوو کۆکوشیی پاریسیچ بییەبێ. ڕاسییەکە ئانەنە کە ئێمە ڕووبەڕوو ئا جۆرە دووەڕووەییە مبیمێوە. بەکوڵی پەی ئانیشا  وەڵتەر نەدیەبێشا ئانە ڕۆشن بیوە، کە ئامانجوو حکوومەتوو ئەردۆغانی چارەسەر نییا، بەڵکوم تێکدای دەرفەتەکان.

بە کوڵی سەروو ئاستوو بەیاگەیاونای و پەرەپەنەدای ستراتیژوو جەنگی گەلی شۆڕشگێڵنی، کە ساڵەو ٢٠١٠ دەسش پەنە کەردۆ، متاودێ چێش بواچدێ؟

پا پڕۆسەیە، کە ١و حوزەیرانوو ٢٠١٠ینە دەسش پەنە کەرد، لوایمێ دلێ سەردەمێوی تازەیوە، کە دلێشەنە کۆشیای سەروو ستراتیژوو جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنی ئەرەمەرزیان. حەرچندە چا سەردەمەنە قۆناغوو ئاویربەسی دلێنە بێ. بەڵام جە کۆشیایی ئێمەنە هەوڵێ دریێنێ سەروو بنەماو ئا چوارچوەیە بۆ، کە ساڵەو ٢٠١٠یوە کریان. بەڵام ئێمە پێسەو جمیەرێوی نەتاواناما. بەتەمامی بلمێ دلێ ستراتیژوو جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنیوە. دۆخێوە بێ، کە فرەتەر پێچەوانەو خەتەکێ بێ. ڕەنگای فرە بە قسێ وچیابۆ، بەڵام کردەوەنە فرە نەکریابۆ. ئینە ڕەخنێوی جیددییا سەروو وێما.

جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنی پێسەو ناوییەکیێوە بەرمگنۆنێ، جەنگێوا کە خەڵک دلێشەنە بەشدارێنێ. ئینە جەنگێو نییا، تەنیا گەریلا یا شۆڕشگێڵنێ بکەرانێش. ئینە جۆرێوا جە کۆشیای و جەنگی، کە سەروو بنەماو گلێرگەی و لاو گلێرگەیوە مکریۆنێ. پەی ئینەیچە بێ گلێرگەی سەروو بنەماو ئی ستراتیژیوە ئامادە و بەڕێک بوزیۆ. بەڵام ئینە نەکریا. پەوکای چا خەتێنە نەمردا.. حەرچەندە ئشیا مدرامانیوی کۆمەڵایەتی وەش بکریێ جە وەراوەروو هجوومی دڕندانەو دەوڵەتی ئەرەگیرکەروو تورکینە دژوو دەسوەڵێوزی وێڕاوەبەریی دیموکراتیکی، بەڵام وەروو ئانەیە نەلا دلێ خەتەکێوە، ڕاسیینە ساڵەو ٢٠١٥ینە فرە مەزڵوومانە گەڕەکەکانە ئەرەیاونیا و ئادیچ بە (مدرامانێ کۆمەڵایەتی ) نەکریا،. یاگێو پێسەو شاروو ئامەدینە، کە متاومێ نامێش بنیەیمێ ناوەندوو وەڵاتپارێزنی، مەنتێقەی تارێخیی سووری، ٦٠ فیدایێ بەتەنیا پەی ماوەو ١٠٥ ڕوا مدرامانشا کەرد. ئەگەر گەل بە پاو ئا ستراتیژەیە ڕێک وزیابیێ، کە سەرۆک ئاپۆی پێسەو هەرمانێ دیاری کەردەبێ، یانێ ئەگەر ئا پرۆسە بنەماسازییە ٩ بەشییە، بە هەقەتین پەرەش پەنە بدریێ، بێگومان ئانە ڕووە نەدێ و ئا ٦٠ فیداییێ چاگە بەتەنیا نەمەنێنێوە. ئەگەرچی شارەکای تەریچنە هەمان چێو ڕووەش دا. مدرامانیوی گەورە و تارێخی وەش بی. بەڵام جزیرەنە وینیا، دژ بە داوا کۆکوشییەکاو دەوڵەتی، کە بەنزینش سەروو گەلەکەیمارە مت و فرە وەحشییانە و بێبەزەییانە سۆچیێ، نەبێ بە جمیەرێوە جەماوەری. پرۆسێوە بێ کە شێوەو مدرامانێوی گەورەو فیداکاریی قارەمانەکانە پەرەش سانا. ڕاسیینە پێویسا هەمان خاڵنە وەرنیشتنە ئاماژەش پەنە بکریۆ. ئەگەر  بەردەوامیی خەتەو جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنینە کۆشیای کریێ، ڕەنگای جەنگوو عەفرینی ٢٠١٨ و سەرێکانی و گرێسپی ٢٠١٩ پێسە  ڕووەش نەدابیێ.

ئاشکران، کە جمیەر بەگردیوە چی ماوەنە تووشوو کێشێوی سیاسیی جیددیی بیوە. بارودۆخێوە هەن، کە نمەتاویۆ بە تەمامی چا خەتێنە بمەنۆوە، چی؟ بەگردین باسێوی فرە سەروو جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنیوە مکریۆ، بەڵام ئی جەنگە شۆڕشگێڵنییەو گەلی تەنیا پێسەو هەرمانەو هێزە نیزامییەکا موینیۆ. ڕاسا هێزی نیزامی دەورێوی گرنگ مگێڵنۆ، بەڵام قسەکەردەی سەروو جمیەری وکۆشیای کۆمەڵایەتی سەروو بنەماو ڕێکوستەی و بەشداریی قەوەتوو گردوو چینەکاو گلێرگەی سەروو ئی خەتێوە ئەرەمەرزیان. جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنی هەقەتینی چانەینە. پەوکای پێویسا ئی ستراتیژە سەروو بنەماو ئی ڕاسییوە ڕێک بوزیۆ.

بەڵام جمیەرەکەما بە گرنگیدای بە جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنی،٤-٥ ساڵی ویەردەنە  بە دەرسورگێرتەی جە ڕاکارەکاو وەڵێ، بە پتەوبییەیی وەرەچەم و هەرمانەکاشنە یاوا حاسێوی خاس. بە مانێوی تەرە سەروو ئی بنەمێوە مکریۆ بوچیۆ، کە چی ساڵاو دماینە ستراتیژوو جەنگو گەلی شۆڕشگێڵنینە خاستەر جە خەتەو کۆشیای یاوێنمێنە و ئیساتێنە مکریۆ بوچیۆ هەرمانەما ئینا سەروو شانەیوە، گرد لاێوە بە پاو سیاسەتەکا ملانێ وەرۆ.

وەختێ ساڵوەگێڵوو ویسەمین ئۆپەراسیۆنوو یەکوو حوزەیرانی وەرەچەم مگێردێ، متاودێ دەربارەو تازەبییەیوە ئەزموونی لاو هەپەگەی و پراکتیزەو جەنگی و یاگێوە، کە ئارۆ بەدەستا ئاردەن چێش بواچدێ؟

بێگومان هێزوو پارێزنای گەل (هەپەگە)ی، ئاستوو ئیساتێ وێشنە قەرزاروو یوەم کۆنفرانسوو وێشا، کە ساڵەو 2001 بەسیا. چی کۆنفرانسەنە قەرار دریا، کە پێکئامای گەریلای واوەی بنیات بنریۆوە. واوەی چی   کۆنفرانسەنە پەی هەوەڵ جاری  فاڕیای یەکینەکاو جەنگینە ئیختیار کریا و ئۆپەراسیۆنی حەرچندە گولانە کریا. پەی نموونەی قۆناغو یوەموو ڕێکوستەی تیمی چێگە پەی یوەم جاری قەرارش سەرۆ دریا. حەر چا ساڵینە هەوڵێ دریێ بەشوو زانستی-تەکنیکی پێسەو یەکێوی نهێنی دلێ هێزە تایبەتەکانە بکریۆوە. تەنانەت ئا وەختەیچ کە چالاکییەکاو ئامادەکاریی پەی جەنگی ئەلیکترۆنیی دەسش پەنە کەرد. گردوو ئینیشا بابەتگەلێوە بێنێ، کە پەیوەندییشا بە وانایوەی دروسوو سەردەمیانەیوە هەن. ورسەنگنای دروسوو ڕابەر ئاپۆی سەروو سەردەمی چا بابەتەنە دەورێوی سەرەکییش بێ، بنەڕەتەنە سەرچەمەو ئی کۆنفرانسەیە و وەڵێئامایەکاش دماو ئا پەرەسانایا، کە سەروو بنەماو ڕێبازو وانایوەی سەردەمی تازەو ڕابەر ئاپۆی ئەرەمەرزیان. بەتایبەتی ڕانماییەکاش پەی بۆ کەردەیەوەی وەرگێرییەکاش پەی دادگاو مافوو ئینسانوو ئەوروپای دماو کۆنفرانسەکەی بەدەسما یاوا، دەورێوی فرە گرنگش بێ قەرارەکامانە.

چا وەختەوە پرۆسەکاو بنیاتنیایوەی هەپەگەی پەرەشا سانان و دماین هەوڵەکاو بنیاتنیایوەی و پەرەدای بە تاکتیکەکا، ساڵەو ٢٠١٨ینە چوارچوەو ئاستوو ئارۆیش دیاریی کەردەن.  بە تایبەت بە گرنگیدای بە پەرەپەنەدای تاکتیکی بە ئاراستەو جەنگوو گەلی شۆڕشگێڵنی، ڕێبازوو گرنگیدای زیاتەری بە ئامادەکارییەکاو جەنگی چێرزەمینیی وەش بی. ئی جۆرە ئامادەکاریێ وەڵتەر کریێبێنێ، بەڵام چی قۆناغەنە گرنگییوە زیاتەر بە هەردووە پێکئامای ئایدیۆلۆژی-ڕێکوستەی- سەروازی گەریلاینە دریا. سەروو بنەماو پەرەپەنەدای تاکتیکی متاومێ بواچمێ چوارچوەو تاکتیکوو جەنگوو تونێلاو چێرزەمینی و جەنگی مەیدانیی تیمە مەرزیارەکانە سەروو بنەماو شارەزایی کەوتەن وەڵێ.

ئەنجاموو ئی هەسبییەیوە و مدرامانینە، کە فەرماندەی سەرمەشق شۆڕش بەیت ئەلشەبابیوە بە ئازایەتیێوی فرەوە دژوو هجووموو دەوڵەتوو تورکین پەی سەروو هەرێموو گارێ ساڵەو ٢٠٢١ وەڵێ کەوت، فاڕیاێوی گونجیا چوارچوەو پرۆسەو  دەسوەڵیوزیی تاکتیکیینە ئەزموون کریا، حەرپاسە هەسی و سەرێعیی ئایدیۆلۆژی-ڕێکوستەی گەریلاینە بی بایسوو کەردەی هێزی تایبەتی. سەروو بنەماو ئینەیچە ماوەو ٣ ساڵان سوپاو تورکیای ئەرەگیرکەری هەرێمەکاو پارێزنای میدیاینە گیر ئامان و مدرامانێوی تارێخیی گەورە  مکریۆ. بە پاو فەلسەفەو ڕابەر ئاپۆی، قووڵایی تاکتیکیی گەریلای و پێکئامای سەروازی، ئاردەینەی و جەنگی گەریلایی نیشانەش دێنە، داوە کە ئینسان متاوۆ وەراوەروو تەکنۆلۆژیاو سەردەمیوە بمدرۆوە. وەڵێکەوتەی و تاکتیکوو ئارۆی، کە لاو گەریلاکاو ئازادیی کوردستانیوە کوردستاننە هەن، یەکەم جارا تارێخوو گەلەکەیمانە مدرامانێوی پاسنە درێژخواین و نەدۆڕیانە سەرەش وردان، حەرپاسە یەکەم جارا  تارێخوو جەنگی جیهانیینە  وەڵێکەوتەێوی پاسنە مکریۆ. ئینە ڕاکارێوی تازەو جەنگین، کە پێویسا جە لایەنی جیاوازۆ چنەش بکۆڵیۆوە. چێگەوە گەریلاکاو ئازادیی کوردستانی خەریکێ ویەرنای ٤٠ ساڵەو هەنگامەو ١٥و تەباخینێ، کە هاموەختا چنی ٢٠ ساڵەو هەڵمەتەو ١و حوزەیرانی. گومانەش نییەنە چەنە ساڵەو ٢١و هەڵمەتەو ١و حوزەیرانینە، حەریۆ جە گەریلاکاو هەپەگەی و یەژاستاری گەشتوو سەرکەوتەینە سەرکەوتەی گەورە و وەرەچەم بەدەس مارانێ.  

ناوەندوو ئەرەیاونای و چاپەمەنیی هەپەگەی جە ئەرەیاوناێونە واتش، گەریلایوە بە نامی ڕێگەش (ئەدهەم ئۆزدەمیر) حکومەتی ئێرانی سزاو قەنارەدایش سەرەرە سەپنان و قەرارەکە پەشتڕاسکریانوە. ڕات چێشەنە سەروو ئی بابەتەیە؟

ئێمە پێسەو هەپەگەی هیچ چالاکێوەما وەرکەوتوو کوردستانینە نییا، ساڵەو ٢٠١٩ یۆ جە یەکینەکاو ئێمە وەختوو پڕایوە مەنتێقەکەنە کەوتە بۆسەو کۆماری ئیسلامیی ئێرانیوە، دلێشەنە هامڕاما مەزلوم وان (موجاهید چام) گەشمەردە بی. چاوەختەنە هامڕا ڕێگەش (ئەدهەم ئۆزدەمیر)یچ بریندار بییەن و گیریان. چاگە ئی یەکە هیچ ئۆپەراسیۆن و هەرمانێوەش دژ بە حکوومەتوو ئێرانی نەکەردێنە. وەختوو بەزنای سنوورینە ماڵایۆیرەی نەوازیا ڕووە مدۆ و بۆ بە جەنگ. جگە چانەیچە هامڕا ڕێگەش کە یۆ جە ئەندامە گەنجاو یەکینەکەی بییەن، بە برینداری گیریان، هیچ دەور و هەرمانێوەش جە سەرمەشقایەتیی یەکینەکەینە نەبییەن، بەڵام چەمەڕای ئانەیە نەکەرێنمی، کە دادگاکاو کۆماری ئیسلامیی ئێرانی سزای پاسە قورسە بسەپنا. چونکوم جە ڕووەداێونە گیریان، کە بەبێ هیچ مەبەستێو ڕووەش دێنە. پی مانێ ئا هامڕا گەنجە تاوانبار نییا. ئێمە ئجۆما، کە کاربەدەساو حکوومەتوو ئێرانی جا دۆخەنە، کە کۆماری ئیسلامیی ئێرانیچ ڕووبەڕوو هجوومی و گرفتی نۆعاونۆعی بییەنۆ، واوەی پا قەرارە نادادپەروەرانانە بلاوە. حەرپاسە گەرەکمەن بواچوو هەرمانێوی وڵاتپارێزنانێنە پەی گلێرگەی دیموکراتیک کە پەشتیوانیی وێشا  ڕێگەش، کۆشەرێوی گەنج و لایەقوو گەلەکەیما بکەرا.