گێڵیاری جە هەورامانەنە، قازانج یام وەرێژ
ئایا گێڵیاری(توریسم) بە قازانجوو هەورامانیا یام وەرێژا پەیش؟
چێویوی ئەوەنەشاریان قازانج بیەن بە تەوەن بنەڕەتوو فرەو هەرمانەکاو دنیاو ئارۆی چوونکەتی ئی پەڕ تا ئەو پەڕش بوورژوازی تەنان و ئی هەردٚ و ئەو هەردٚش گێڵان تا وڵەکەڵەکێوەنە قازانجێو کەرۆوە چەم و پەی ئاخەنای باخەلێش جە زەڕی نەقشێش پەی مجۆ!!.
لنین یاگێوەنە ماچۆ سەرمایەدار پەتەو داروو وێچش ڤرەشۆ!،یاوگەو ئادٚی چی قسێ کلکەنیشان کەردٚەی ئانەیەنە کە سەرمایەدار پەی گلێرەوە کەردٚەی زەڕی هاگاش جە هیچی نیا و بەزەیش نمەیوە وێچشەرە!.
سرووشتێو کە کۆمەڵگا ئێنسانیەکێ سەرشەوە مژیڤمێ هینوو ئێمەمانا نیا و ئێمەیچ پێسە گردٚوو گیاندارەکا پشکێوە فرە فرە گولالێما گنۆ ڤەرەڤە بەڵام بەداخەوە تاقانە گیاندارێو کە پاش فرەتەر جە گڵێمێش کێشتەنشەرە و ئی سرووشتشە کاول و وێران کەردٚەن ئێنسانا،ئەو گیاندارەکێ بە پاو ئەرکیوی کە هەنشا مەیا دنیا و دماو ماوێوی بێ تێک دای نەزمی مرا.
ئێنسان مشیۆم دەس بەرۆنە ئاسمان و زەمینی و چنەشا زەڕ وەش کەرۆ.
چ هەرمانێوە بەلاشە و گۆترەیەنە،وێش زەڕش وەش کەردٚەن و بیەنەوە نەوکەرش!،هەرچی ئادٚ واچۆ پاسە کەرۆ و هەرچی لایێو ئادٚ بۆ مرووشیۆوە ئاگەی!.
سەرمایەداری پەی یاوای بە ئی ئاکامیشە هەردٚ و مەرزش گەرەک نەبێ و بە وەرپەنگ و وەربەسش زانێ هەر بۆنەتی ئانەیوە پەی یاوای بە ویرەکەیش و پەی ئانەیە بەر و بەرهەمێش گردٚوو دنیایەنە ڤرەشیا و فەرهەنگی زاڵش بۆ بە بنجەو ژیوای خەڵکوو دنیای! مەرزەکێش پا تەشک ودیامانوو وەڵێ ناسێ.ئیسە ئێتر بەرهەمێو کە کۆمپانیایوی وەرنیشتی وەشش کەرۆ مانگێوە مەبەرۆ بازاروو کۆرەدێهاتێەو لاو ئێمەیچەوە باڵا مرمانۆ! یامکەتی گەرەکش بۆ ویرێو کە قازانجێ ئینا پەشتیشەنە کەرۆش بە باو جە زووتەرین وەختەنە بە دەستینەو میدیایش و یاونەرە کۆمەڵایەتیەکاش چڕووش گۆشوو دنیایەرە،جۆرێویچ پڕۆپاگانداش پەی کەرۆ کە گردٚکەس ئەجۆش ئینە وەحیەکێو خودٚاڵەینە!.
یۆ چا چێوا کە بوورژوازی هەڵای زەڕش پنە بەر مارۆ سەنعەتوو گێڵیاری یام ئا چێوەنە کە وێش پنەش ماچۆ تووریسم.
دەسەواچەو تووریسم ی جە چەمەو توور ی بە ماناو گێڵای گیریان و بنەڕەتوو واچەکێ لاتین ەوە ئامان بە ماناو دەور دای کە یوونانیەوە ئامانەنە ئێسپانیۆلی چاگە فەڕانسەوی و چاگەیچەوە ئامانەنە ئێنگلیسی و یەکەم کەڕەت سالەو 1937ی کۆمەڵگای جەهانیەنە واچیاینە.
با ئینەیچە واچمێ پێسەو گردٚوو چێوەکا تووریسیمیچ وەرنیشتەنە یۆزیاوە! و شاخ و باڵش پنە دریا و بی بە ئاڵتوونێو پەی زەڕ بەر ئاردٚەی.
واتشا بەیدێ سەر دەیدێ وەڵاتەکا و گێڵدێ با بیاڤدێنە فەرهەنگوو ئا وەڵاتا و زوانشا فێرێ بیدێ و جە هۆرزەوئەرەنیشت چنیشا حەز کەردێ بەڵام پەشتەو ئا قسە وەشاوە یاوگێ تایبێ بێنێ.
یەکەم گێڵیارێ جاسووسێ وێشا بێنێ کە بەنامێ گێڵیاراوە کیاسێشا پەی وەرهۆرزی و یاگە دەوڵەمەندٚکا دماتەر کە نەلیڤیاشا هەوکە بەرا پەی وەڵاتەکاتەری ئی گێڵیاریشا کەردٚ بە سەنعەتێو پەی زەڕ بەر ئاردٚەی،هۆتێل ێشا وەشێ کەردٚێ،جادٚێشا کێشتێ و ..... و واتشا بەیدێ بزاندێ بەهەشت ئینەنە چێگە!.
هەروەرەنە وێشا زاناشا ئی هەرمانێ وەرێژێش فرێنێ هۆتێلەوە کەردٚەی و جادٚە کێشای پیسی و شەخەڵ و هەزار نێگبەتێش ئینای شۆنیەوە هەر وەروو ئانەیە تەگبیرشا کەردٚ و چێوێوتەرشا ئاردٚەنە و نامێشا نیا ئێکۆتووریسم هەڵبەت پەی وێشا و واتشا گێڵدێ و جە سرووشتی وێ ڕسوو یاگەکێ لەزەت بەردێ و مەواچدێ ئەی کۆن هۆتێلە و....
بەداخەوە تووریسمەکە پەی جەهانوو یەرۆمی مەنەوە و دەسش نەدٚریانە.
هەر ئا بەنامێ گێڵیاریە بەرەکەو گولالەتەرین دێهاتوو هەورامانوو ئێمەش گێرتێنه و ئەپی پا بلۆ سەر وەرێژیوی قۆرس و قەرەبوو نەکریاش پێشکەش کەرۆ.
تا ماوێو چیەو وەڵێ تایبەتمەندی نیشینگەو ژیرلا و ماواو سیاوچەمانەی سرووشتی دەس نەواردٚەش بێ،چاگە کە بنیادٚم تا حەوت ئاسمانەو خودٚالەی وێش بەرز ڤینێ،نیشتگاو خودٚالەکا و ویەرینی و شارستانیەتی کە جوابوو فرەو پەرسەکا دلێ تان و پۆ و بەروبوومشەنە شاریای بێنێوە!.
هەورامانێو کە ڕەمز بێ و پەی ئەوەیۆسای ئی ڕازێ مشیەیا ویەرینێوت زانایا بە بارەسای پیرەکاو وەڵاتوو میدیای!بەڵام بەداخەوە ئیسە بیەن بە ئیسراحەتگاو گێڵیارانیوی کە هیچ مەزانا ئێگە کۆگەن بەڵکووم یاگێوەشا گەرەکەنە پەی سات و لەحازێوێ حەزش پنە کەرا پێسەو قەدٚیمی وێما واتەنی بوەرۆ و بووسۆ و پشانۆ!!.
پەرسێوە کە چێگەنە مەی ڤەرەڤە ئانێنە کە:
ئایا گێڵیاری بە قازانجوو هەورامانیا یام وەرێژا پەیش؟.
جە جوابوو پەرسەکێنە مشیۆم واچمێ هیچ چێو جە دنیانە یەکسەر نیا و نێسبیا چەنی؟
نە متاڤمێ واچمێ گێڵیاری یەکسەر قازانجا و نە کریۆ واچمێ تەمام وەرێژا.
بەڵکووم مشیۆم پەی ئەوەیۆسای جوابیوی پەڕپۆس و ژیرانە و گردٚەلای ئێژانە و کێشانە،تۆ تۆ هۆروشکنای و کاردٚەوەژێ چێوەکاش پەی کەرمێ
با یەکەم جار باسوو قازانجێ گێڵیاری جە هەورامانی کەرمێ
قازانجی بنەڕەتیش وەش بیەی گوزەرانوو خەڵکی و ئاردٚەی زەڕیا جە لاو گێڵیاراوە پەی مەحاڵەکەیما.
حەشاش چنە مەکریۆ گێڵیارێو مەی پەی هەورامانی مشیۆم چێگەنە یاگێوەش بۆ پەی وەرمی و ئیسراحەتیش،بەپاو ئی قسێ خاستەرا یانێو گێرۆ کرایە،کە گێرتش کرایە ڤەزۆنە یاگەکێ و دەس کەرۆ گێڵای و چێو ئەسای.
پی کاریشە زەڕ مارۆ مدٚۆ دەسوو خەڵکوو ئێمەوە و گوزەرانشا ڕوو بە خاسی ملۆ.
یۆتەر جە قازانجاش ئەژناسیای هەورامانیا پێسە کۆگاو گێڵیاری تا گێڵیارێ فرەتەرێ بەیا و سەر دا ئێگەی و هەر پاسە وەڵتەر واتما زەڕ بارانە بازاریش.
یۆتەر جە قازانجەکاش بۆنەتی وەش بیەی تووڵەڕایێوە پەی زەڕ بەر ئاردٚەی وەرگیری جە کۆچ و بار کەردٚەی هەورامیەکان جە هەورامانەنە.
نەواچیا دیارا هەورامان وەروو سرووشتی شاخاویش و ڕا نەبیەیش بە ئاڤێ یاگێوە ئێقتێسادیە نەبیێنە و نیەنە تا نەتەنیا خەڵکەکەش مەنۆشەوە چنە بەڵکووم خەڵکیچش ڤەزۆنە،دایمە خەڵکش حەیبەتیێ نانێ ئاوارەو یاگەکاتەری بیەن ئینە بیەن نوونگەو چووڵ بیەی فرەو دێهاتەکاش کە ئیسە تەنیا نامێوەشا پەی ویەرینی مەنێنەوە و هیچ.متاڤی واچی چی چننە ساڵەنە کە گێڵیاری فرەش گنۆ ئانێ کە باخ و باخاتشا هەن فرێشا گێڵاینێوە و یانێ و ویلایشا پەی ئیجارەی وەشێ کەردٚێنێ.
هەرچی گێڵمێ ڕەنگا قازانجێوتەر جگەم ئینیشا نەیۆزمێوە!.
با ئیسە باسوو وەرێژەکاش کەرمێ
گەورەتەرین وەرێژش پیس و پۆخڵ کەردٚەی و کاول بیەی سرووشتی جوانخاس و بێ وێنەو هەورامانیا.فرەو ئا گێڵیارا مەیا هەورامان شخەڵشا کەش و کۆکەنە مازا جیا
پەی ئایێرەوە کەردٚەی گنانە گیانوو درەختەکاما
ئادرەختێ کە بە درێژایی ویەردٚەو هەورامانی ئەژناسنامێو بیێنێ پەی وەڵاتی،داخۆم چننێ ساڵێ ویەردٚە بۆ تا کەکەوێوە،نەرێو،وەنێوە،تایلێوە و...باڵاش کەردٚە بۆ و بیێبۆ بە قەڵغانێو پەی وەرگیری هەورامیەکا دلێ سرووشتی سەخڵەتوو یاگەکێشانە ئێتر با جوانخاسی و ئەوەڕازنای بەروبوومی مەنۆ کە چەموو هەر ڕاویاریویش گێرتەن ئیسە وەروو نەزانی،بێ فامی و وێ گێل کەردٚەی گێڵیاریوی سەپۆلی تیشە دریۆ ڕیشەش!!
بەڕاسی بە چ تاوانێو؟!
یۆتەر جە وەرێژەکاش وەش کەردٚەی هۆتێلا،ڕێستوورانا و ویلایان دلێ باخ و باخاتوو هەورامانی و دەسکاری کەردٚەی سرووشتیشا.
مزانمێ وەش کەردٚەی هۆتێلێوێ کێشای جادٚێوی و ئەرەمەرزنای سیستێمیڤوو فازڵابی و لوولە کێشای ئاڤێ و بڕیای درەختاش گەرەکا ئێتر تۆ وێت بوانەوە حەدیسەو ئی کاول کاریەیە!!.
ئەگەر بەی و گێڵی ئا دەرە وەشەو نۆدشەیە تارە هەجیجیای چۆڵ بیەی کە وەختارێو بێ سەرساعبش وەڵێ وەرکەوتەی یام سەی کەوتش دماو وەر پڕای بەهەشتیوی بێ وێنە بێ بێجگەم پیسی و شەخەڵی و کاول بیەی چێوێوتەر چەمت مەگێرۆ!
یام هەجیجی دەس ڕەنگینی گێڵە تا نوێن،ناوە،کەلجێ،سلێن،بڵبەر،هەورامان تەخت و تازەگی گۆڵی و دەرەویان بزانە پەی دوێ قڕانا چێش کریان بە هەورامانی کڕۆڵی!!.دێهات پانسەدٚ نەفەرێ حەشیمەتشا هۆتێلەش چنە وەشە کریاینە ماچی ئینە ئێتر چێشا.!
یۆتەر جە وەرێژەکا سڕوسۆڵ بیەی خەڵکوو هەورامانیا جە هەرمان کەردٚەیشەنە.ئا زەڕە کە گێڵیار مدٚۆش ئێننە نیا ژیوایش پنە گێڵنۆ بەڵام دڵوەشیچا و ئەجۆش فرە قازانجشا ئێتر مەلۆ شۆنۆ هەرمانەکاشەرە.باخێو کە قەدٚیمیاش بە کۆڵێ خاکشا پەی کێشە کەردٚەن تا تڵانێشا وەشێ کەردٚێنێ ئێدٚ بە ئاواتوو وەش بیەی جۆکڵێوە زەڕی جادٚە مدٚۆ دلێش و کەرۆشەوە یانێ و باخ کاولا ئێتر!.
وەرێژێوتەر ئانەنە جە دماڕۆیوی نزیکەنە ڕەنگا سەرمایەدارەکێ شارە گەورەکا کە مزانا بازاروو گێڵیاری هەورامانی گەرما بە زەڕێو کە لاو ئادٚیشاوە کەما و لاو هەورامیەکاوە فرەن دەس کەرا ئەسای زەمین و باخەکا و فرەتەر چی کاولکاریەنە بەشدارێ با،باردێنە ویرتا هۆتێلە کەراوە و زەڕ داوە هەورامیەکا و کەراشاوە هۆتێل دارێشا!.
قۆرستەرین وەریژ بە ویرم تێک دای و تێک شیای فەرهەنگی دەوڵەمەندٚوو هەورامانیا.بیەی ئینەیە یانێو ئەوپەڕوو کاولی و فەوتیای و هەڕبەسەری ئەر بەی ڤەرەڤە.هەرپاسە کە مزانمێ هەورامان چا کۆمەڵگایانە کە بە تەشک و دیامانیوی شێنەی و پێسەو کیسەڵێ خەریکا ملای ملۆ پێوای مۆدێرنیتەیوە،هەروەرەنە ژیرانە چی ساڵانە گەرەکشا دیمەن و ویریوی مۆدێڕن بە وەرەچەم گێرتەی فەرهەنگی بەرزیش بارۆنە وەڵات،ئی شپرزی بازاروو گێڵیاریە وەرێژیوی قەرەبوو نەکریان پەیش چوونکەتی هەزار تخمە مەی دلێش بە فەرهەنگانیوی سەمەرە،گەرەکما بۆ یام نا پێوەرە بیەی دوێ فەرهەنگا فرەتەر شۆنەما منیۆ سەروو فەرەنگیوی کە ئێقتێسادیوی کەم هازش هەن!!.ئینە بۆ نوونگەو ئانەیە ئێمەی هەورامی فرەتەر چانەیە فەرهەنگما دەیمێ بەنامێ فەرهەنگ مسمێ!.ئیسە کە قەبارە و حەشیمەتوو گێڵیارەکا فرەن خەڵک فێر بیەن وەروو زەڕی و تەماعێ یانەو وێشەنە مزیۆرە و هەر یۆ جە یانەوەیا ملا یانەو ئیدٚی و ئەڤی تا شەڤێڤە گێڵیارێ یانەکەشەنە سەرە بنیاوە!!.
چێش کەرمێ یام چێش متاڤمێ کەرمێ تا وەروو ئی وەرێژیە گێرمێ؟
جوابشەنە مشیۆم واچمێ یاگێو وێشەنە هیچ! تەنیا گێڵۆوە ئانەیە خەڵکەکەی فێروو ئێکۆتووریسمی کەرمێ
هەر پێسە وەرنیشتیەکا نازمێ چینەیە فرەتەر فەرهەنگما وەرێژ ڤینۆ.
ئومێد حەبیبی/ نۆدشە- لهۆن
