مییانو ئەوەکۆڵیاو تورکیای (CEFTUS) جە پەرلەمانو بەریتانیاینە پانێڵێوەش بەنامنیشانو 'پرۆسەو ئاشتی جە تورکیا، فاڕییای هەنووکەییەکێ و چەمەڕاییەکا جە ئایندەنە' ئەنجامدێ.

پەرلەمانتارو دەم پارتی و هامسەرۆکو وەڵینو هەدەپەی، مەتحەد سانجار، سەرۆکو وەڵینو شارەوانی دێرسیمی، نورحەیات ئاڵتونە کە چی دماییا جە زینانە ئازادکریێنە، و پەرلەمانتارو پارتو دەڤای محەمەد ئەمین ئەکمەن پێسەو قسەکەری بەشداریی پانێڵەکەی بیێ.

پانێڵەکە جە لۆرد ماتیۆ ئێلیۆت لواڕاوە و بەشێوە فرە جە کاسایەتی نوویسەرێ، ئاکادیمیستی و سیاسەتمەدارێ دلێشەنە بەشدارێ بێنه.

سەزگین تانرکولو پەرلەمانتارو جەهەپەی و غالیپ ئەنساریۆ ئۆغڵو پەرلەمانتارو ئاکەپەی، کە وەڵتەر ئەرەیاونابێش کە بەشداری مکەرا، بەڵام بە مەڵامەتی جیاواز بەشداریشا نەکەرد.

پرۆفیسۆر دکتۆر مەتحەد سانجار باسش چا پڕۆسەیە کەرد کە جە ١و تشرینو یوەمی بە بانگەوازو دۆڵەتو باخچەلی دەسش پنەکەرد و جە ٢٧و شوباتی بە 'بانگەوازو ئاشتی و گلێرگەو دیموکراتیک'و ڕابەر ئاپۆی بەردەوام بێ.

مەتحەد سانجار باسش سەرو جیاوازی پرۆسەکەی کەرد بە نیسبەت ئا پرۆسێ جەنگی و ئاشتی کە تا ئیسە جە جەهانەنە ڕووەشادێنە و واتش: "ئەستەما ئیسە نامێ جە پرۆسەکەی بنییەیمێ، وردە وردە گفتوگۆەکێ ڕۆشنێ باوە. پرۆسەکە جیاوازا چا پرۆسا کە وەڵتەر جە جاهانەنە ڕووەشادێنە چونکوو لێکەوتێ گرنگێش هەنێ. یوەمشا ئانەن کە ئەرکو جابەجێ کەردەو چارەسەری و ئاشتی بە ئەکتەرە کۆمەڵایەتییەکا و مێدانە سیاسییەکا سەپییان."

'مشۆم پەکەکە تاوۆنە چنی ڕابەرەکەیش جە پەیوەندینە بۆنە'

سانجار یاڏش وستیمێ کە بانگەوازەکەو ڕابەر ئاپۆی بەنامنیشانو 'ئاشتی و گلێرگەی دیموکراتیک' ی واتش: "وەڵێ گرڏ چێوێ پەکەکە چەک منیۆرە و وێش هورشێونۆوە، خاسا کێ ئی ئاشتی و گلێرگە دیموکراتیکەیە جەلایەنو کێوە بنیات نریۆنە؟ ئاکاتە ئەکتەر و موخاتەبی سەرەکی چنی هێزە سیاسییەکا و گرڏو گلێرگەینێ. پی جۆرە فرەو ناوەندەکا کە تا ئیسە وێشا پێسەو ئەکتەرو سەرەکی نەوینان و بە وەرپرسیارێتی سەرەکی مامەڵەشا نەکەردەن، بە جارێ بە ناچاری ڕووبەڕوو وەرپرسیارێتی ئی پرسە بیێنێ."

هەرپاسە سانجار ئاماژەش پانەیشدا کە ئەر ئی پرۆسە سەرگنۆنە، پێسەو نموونێوە ملۆنە تاریخو پڕۆسەکا ئاشتی و چارەسەری جەهانیۆ و واتش: "پەی ئانەی پەکەکە قەرارو چەک نییارەی و هورشێونایۆ وێش دۆنە، مشۆم کۆنگرەو وێش بەسۆنە، پەی ئانەی کۆنگرەو وێش بەئەنجام یاونۆ، گەرەکشانە چنی ڕابەرەکەیشا جە پەیوەندینە بانە و ئینەیچ فرە ئاساییا."

'مشۆم هەلومەرجی گونجیا بڕەخسنریۆ'

سانجاڕ سەرەنجش وست سەرو بانگەوازە تاریخییەکەو ڕابەر ئاپۆی و واتش: " پەی چەک نییارەی و هورشێونایۆ ڕێکوزیاکەی بڕێ هەرمانێ هەنێ کە مشۆم کریانە. دماو لوای دلێ قۆناغێوە چانەی گرنگۆ، جە ئیسە بەدماوە ویەرناو ئا مەرجا چی قۆناغەنە زەحمەت نییا. مشۆم مەرجەکێ با جۆرە ئامادێ کریانە. و ئینەیچ گنۆنە ئەستۆو حکومەتی و دۆڵەتیۆ."

'پرۆژەو ئاشتی کوردی گرنگا'

سانجاڕ واتش: "ئەوەکۆشای سیاسی دیموکراتیک مشۆم بۆنە دینامیکو بنەڕەتی ئاشتی، واتە ئاشتی بەردەوام بۆنە. ئاشتی کوردی گرنگا. پێوەش ئینا سووریانە، پێوەتەرش ئینا هامسەنگی سیاسیی دلینەو تورکیاینە. جەمێ هێزێ و کەسێ دلینێ و چبەریچ هەنێ کە گەرەکشانە ئینەیە تێکدانە. پەی ئانەی ئینێ بێکاریگەرێ کریانە و بەربەسەکێ لابریانە، پەنەوازا پرۆسەکە بە شێوێ کۆمەڵایەتی و ڕەوایەتی دیموکراتیکبییەی زیاڏ کریۆنە."

پارتی دەڤا: ئێمە پەشتگیری جە پرۆسەکەی مکەرمێنە

هەرپاسە پەرلەمانتارا پارتو دەڤای، محەمەد ئەمین ئەکمەن، بەنامنیشانو 'چوارچێوەو سیاسی و یاسایی پەی چارەسەرو جەنگی' وتارێوەش پێشکەش کەرد و ئەرەیاوناش کە پارتی دەڤا بە دروسی مزانۆنە کە کەڵک جە دەرفەتەکا چارەسەری پەی دمای ئاردەو بە ئەوەکۆشای چەکداری هورگێرۆنە و پەشتیوانی چی پرۆسەیە مکەرۆ. هەرپاسە ئاماژەش پانەیشدا کە ئی پرۆسە تازە جیاوازا چا ١٣پرۆسەیەو وەڵینی کە دۆڵەت هەوڵش پەی دان و ئاماژەش پانەیشدا کە مەڵامەتو دۆڵەتو باخچەلی و ڕووەدایە دلینەکا، پرۆسەو ئیسەی تاوۆنە ئەنجامێوە گۆرەش جە هەوڵداکا وەڵینی چنەگنۆوە.

ئەرکو پەرلەمانی

ئەکمەن ئاماژەش پانەیەدا یۆ جە تایبەتمەندییە گرنگەکا پڕۆسەکەی ئانەن جگە جە پارتێوە سیاسی پەرلەمانی پارتەکا تەرێچ جە ئاستی جیاوازەنە پەشتگیری پڕۆسەکەی مکەرا.

ئەکمەن ئاماژەش پانەیەدا متمانە و ڕەوابییەو پڕۆسەکەی چنی ئەردۆگانی و باخچەلیی وەڵی نەکەوتەنو و دەم پارتیچ جە ١و تشرینو یوەمیۆ پێسەو پارتێوە نێوەندگیری ئەرکو وێش بە سەرکۆتەیە جابەجێ کەردەن.

ئەکمەن سەرنجش وست سەرو گرنگی چوارچێوەو سیاسی پڕۆسەکەی و دەورو پەرلەمانیش یاڏوستیمێ و ئاماژەس پانەیشدا جە پڕۆسێوە پی جۆرە ئەرکی جیاواز گنۆنە ئەستۆو پەرلەمانی و واتش: "یوەم مشۆم پەیوەس بە ڕاوەبەردەی پڕۆسەکەی پەی یاسا و پێکئامایەکا بڕێ گەرەنتیێ یاساییێ دابین کریانە. دووەمشا جابەجێ کەردەو چوارچێوێوە یاسایی پەیوەس بە تەسفیەکەردەو کادیرا ڕێکوزیاکەی بەپاو یاسای گێڵایۆ پەی یانەی. یەرەم ئانەن مشۆم پەیوەس بە یاسا و دەستوور سەرڕاسکەردەیۆ مێڏانەکا سیاسی و دیموکراتیکی و ماف و ئازادییەکێ زیاڏ کریانە، جابەجێ کریانە."  

نورجەیاتە.سیستەمی تازەما بنیادنیا،،

 

هامسەرۆکەو وەڵینو شارەوانی دێرسیمی نورحەیات ئاڵتونە ئاماژەش پانەیە دا جەنگە چەکدارییەکێ جگە چانەی زەرەری ماددی و مەعنەویش ونە گنۆوە، جە هەمانکاتەنە زەرەرێ فرە گۆرە جە بەها گلێرگەییەکا مڏۆنە و هەرپاسە باسش جە نزیکایەتی تەڤگەرو سیاسی کوردی جە وەراوەرو ئیدارە دلینەکا کەرد و واتش: "ئێمە جە سیاسەتو ڕاوەبەردەی دلینەینە جە پرۆسەکا ململانەینە تاوەکو نکۆڵیکەردەی و جە ئەوەکۆشاکا کە پەی دیموکراتیک بییەو گلێرگەی ئەنجام دریۆنە دەوری سەرمەشقایەتیما جە ئەستۆ گێرتەن."

نورحەیات ئاڵتونە ئاماژەش پانەیە کەرد کە پارادایمەکا ڕاوەبەردەی دلینەکا گوزارشت جە هێڵو دیموکراتیکی، ئیکۆلۆژیکی و ئازادی ژەنا  مکەرۆ کە جە چوارچێوەس ئی پارادایمەینە جە ڕاوەبەرییە دلینەکانە چنین سیستەمی تازەشا پێسەو هامسەرۆکایەتی، ئەرەمەزنێکا ژەنا، فرە زوانی، مافس نوێنەرایەتیکەردەی جیاوازییەکا و مافو مرۆڤی بنیادنیان."

'پێسەو دووژمنی نزیکێ بیێوە'

نورحەیات ئاڵتونە ئاماژەس بە سیاسەتو فشار و دەس سەرەرە گێرتەو شارەوانییەکا کەرد، جە کاتێنە هەوڵ دێنێ ئی پارادایمەیە جابەجێ بکەرا. ئاڵتونە ئاماژەس پانەیشدا ئیدارەو ناوەندی چونکە بە ئەوەکۆشاکایشا سەغڵەتێ بینی جە ڕاو قەیومەیۆ دەسشا سەرو ئیرادەو گەلیرە گێرێنی و ئیدارەو ناوەندیچ حەر پانەیۆ نەمردا و بە پاساوی بێ بنەما دەسشا سەرەرە گیرت  و زینانیشا کەرد.

نورحەیاتە ئاماژەش بە دەورو ڕاوەبەرایەتییەکا دلینەی کەرد پەی بنیادنیاو پڕۆسەو ئاشتییانەی و واتش: "ئانەی چاکە تاڵان کریۆ بەرهەمس پارتێوە بە تەنیا نییا، بەها بنەڕەتییەکێ گەلینێ. حەر پۆکەی زینانی کەردەیما بە واتاا 'تۆ جە ئێمە نییەنی'، مێ.

پێسەو 'دوژمن' ی نزیکێ بیێوە و ئی یاسا سەپیا. چونکە ٧ ساڵێ زینانی کریانی. چێگەنە دەربارەو شارەوانی هیچ بانگەشێوە نەبێ. شێوازو دادگاییکەردەیما جە دژو یاسای بێ."