کۆمیتەو هامپەشتی چنی بنەیانەو گەشمەرڏا پەکەکەی گەشمەرڏەبییەو جەعفەر ئەنگیزەکیشا ئەرەیاونا، کە پێسە جەنگاوەرێوە دەس ورچنی عەیامێوەن جە ئەرەکۆشایی ئازادیی کوردەسانیینە بەشدار بێ. کۆمیتەکە ئانەش وست ڕووە کە ئامانج و ئەنگیزەکی پەی ژیوای ئازادی مارمێنە دی.
کۆمیتەو هامپەشتی چنی بنەیانەو گەشمەرڏا پەکەکەی جە ئەرەیاونێوەنە گەشمەرڏەبییەو جەعفەر ئەنگیزەکیشا ئەرەیاونا. جە ئەرەیاوناکەینە ئامان، کە ئەرەکۆشاو ئازادیی کوردەسانی نیم سەدەش پەڕکەردەنۆ و ئەرەیاوناش کە پەکەکە جە وەراوەرو سیاسەتو نکۆڵی و سەڕیەیۆ دۆڵەتو تورکی قڕکەرینە، بە بەخشای قوربانی گۆرەی یاوان بە ئارۆی. جە ئەرەیاوناکەینە دەور و پێگەو جەعفەر ئەنگیزەکیش جە ئەرەکۆشاینە بەرزنرخنان و سەرەوەشی جە بنەیانەکەیش و گەلی وڵاتپارێزنو کوردەسانی کریان.
زانیاری سەرو شناسنامەو جەعفەر ئەنگیزەکی پی جۆرەنە:
ناسنامۍ: جەعفەر ئەنگیزەک
نامێ و دما نامێ: حسێن ئەنگیزەک
شۆنەماو کاتو جە ئەڏا بییەی: ١٩٥٥/ مەرەش
نامێ ئەڏۍ: سەجیە
نامێ تاتەی: محەمەد
کات و شۆنەماو بەشداربییەیش: ١٩٧٦/ مەرەش
کات و شۆنەماو گەشمەرڏەبییەیش: ١٤-٣-٢٠٢٤/ ۋەرنیشت
چی قۆناغێنە جە ئەرەکۊشای ئازادیی کوردەسانینە بە سەرمەشقایەتی پەکەکەی گۆرە بۆنە، نیم سەدەش پەڕ کەردەنۆ، سەرو بنەماو پارێزنای بیەو گەلوو کوردی و دەسەبەرکەردەی ئازادی دەسکەوتی گۆرە بە دەسئامێنۍ. پەی یاوای پی ڕووا، بە تایبەتی پەی پوچکەردەیۆ سیاسەتو نکۆڵی و ئەسڕیەیۆ دۆڵەتو تورکی قڕکەری، جە جەهانەنە پەی بەرجەسەکەردەیۆ ئشناسنامەو کوردی، قوربانیۍ گۆرۍ دریێنۍ. جە ساتەوەختی یووەمۆ تا ئارۆ هەزاران قارەمانێما کە بە شێوەی گیانبازانە جە ریزەکاو شۆڕشینە بەشدارۍ بیێنۍ، گەشمەرڎۍ بیۍ. ڕاپیمای گۊرەو ئازادی کە بە شش کەسێوە دەسشپنەکەردەبۍ، ئارۆ ۋێش یاۋنان بە ملیۆنان کەسۍ و بە ۋېیەرنای سنوورەکاو کوردەسانی، بەجیهانیبیەن. بێگومان ئانۍ گرڎ بەرهەمۍ گەشمەرڎە قارەمانەکامانۍ، کە هەریۆشا ئەڵقێوە ئەرەکۊشای ئازادینۍ و ئا قارەمانۍ ئارۆ جە مەڕەکانە، جە بەرەکانە ۋەرەنگارۍ گرڎ جۆرە دڕندایەتیێوە باوە، پی جۆرە نامێشا بە پیتەی ئاڵتونیە جە تاریخو ئازادیی گەلانە منویساوە. چا قارەمانا کە جە یاوای پی ئاستەو ئەرەکۊشای ئازادیی کوردەسانینە دەور و رەنجی گۊرەشا بۍ، هێڵی جەنگاوەریی ئاپۆییشا جە گرڎ هەلومەرجێوەنە درێژەپنەدا، تاواشا بانە بە رۆڵێوە دەسهۆرچنۍ گەلوو کوردی ۋێڕاگری، یۆ چانیشا هەڤاڵما جەعفەر ئەنگیزا. کە بە ئەرەیاۋناو گەشمەرڎەبیەو هەڤاڵیما جەعفەری کە جە کوردەسانەنە ئڼەو ئەرەکۊشای جە دژو هرووژمە قڕکارییەکا، سەرمەشقایەتیش پەی وەڵێوستەی کۊشش و وێژەییچ کەردەن، سەرەوەشی جە بنەیانەی بەقیمەتیش و گرڎو گەلی وڵاتپارێزنو کوردەسانی مکەرمۍ؛ جە کەسایەتی هەڤاڵ جەعفەر ئەنگیزەکینە گەشمەرڎا شۆڕشی کە بە ژیۋای گۊرەیشا هێڵۊو ئەرەکۊشای و مڎرامانیشا دیاریکەرد، دەسنیشانشا کەرد کە جە کوردەسانەنە ژیۋای ئازاد بە چ قوربانیدایۍ متاویۆ وەش بکریۆ، بە رێز و پنەزانایۆ یاڎشا مکەرمێوە؛ قەول و قەسەمما تازە مکەرمێوە کە سەرو بنەماو ئازادیی جەسەیی رابەر ئاپۆی، سەرفرازی و سەربەزی بەدیمارمۍ، جە کەسایەتی دۆڵەتو تورکی فاشیستینە ئاوەزیەتی قرکەری دلێنەبەرمۍ و مەرام و ئاواتەکا گەشمەرڎە قارەمانەکاما بە زیڼەیی ڕاگێرمۍ.
هەڤاڵما جەعفەر ئەنگیزەک جە ساڵۊو ١٩٥٥ جە دەگاو بازلاری بازارجخی ناوچەو مەرەشی جە ئەڎۍ بییەن. جە ژیۋگێوەنە کە دینی عەلەوی چنەشەنە زاڵا، کولتورو کۆمەڵایەتی کوردەواری چنەشەنە قەوەتا، گۊرە بی. مەرەش و دەوروبەرش هەر جە سەردەمو حکومڕانی عوسمانیەکانە رووبەڕوو سیاسەتو تاونایۆ و ئاوارەکەردەی و سەرو ئا بنەمایۍ فاڕیای دیموگرافیای بییەبێوە. دماو ئانەی کۆمارو تورکیای ئەرەمەرزیا، بی بە ناوەندێوە کە بە چڕی سیاسەتو تورکبیەی و تاونایۆیش چنە پەیڕەو کریۍ. ناوچەکە حەدێوە فرە جە ئشناسنامەی جەوهەری ۋێش بڕیارە، بەڵام سەرەڕاو ئانەیچ دەمارێوە فرە قەوەتو مڎرامانی کولتوری درێژەش بە بیەو ۋێش دا. سەرو ئا دەماریۆ چڼین سەرمەشقۍ گۆرۍ سەرشا هۆردا. راو هەڤاڵیما جەعفەر ئەنگیزەکی جە ژیۋگێوە پا جۆرەنە گۊرە بی کۊت پەیجوری سەرەتایی جە بارەو ژیۋایۆ، پەیوەندییە کۆمەڵایەتیەکۍ، ئەرەکۊشای چینایەتی و کۆلۆنیالیزمی. زیڼەبیەی تاریخو کۆمەڵایەتی چاڎینە جە ۋەرا ۋەرو کردەوەکا دۆڵەتو تورکینە هەڵوێسێوەش وەڵێوست. تایبەتمەندییەکۍ هامپەشتی، بەخشای و ۋێڕاگری ئا گلێرگەی ئەندامێوەش بۍ، جە کەسایەتی، هەست و هزرو راو هەڤاڵ جەعفەرینە رەنگش داوە. کۆو ژیۋایش بە رەنج ماناڎار مکەرۆ، تایبەتمەندییەکاو گلێرگەی سروشتی درێژە پنە مڎۆ و مکەرۆش بە شێوەو کەسایەتی ۋێش. ۋەنای سەرەتاییش جە دەگاکێ ۋێشانە تەمام کەرڎ، ۋەنای ناوەندیش جە بازارجخی تەمامنا.دماو ئانەی جە دیلۆکەنە پەیمانگاو هونەرە جوانەکاش تەمامنا، جە مەڕەشەنە دەسش بە ۋەنای جە پەیمانگەو پەروەردەیینە کەرد.دما بەدماو تەمامنای پەیمانگاو پەروەردەیی پېسە مامۆساو ۋەننگەی دەسش بە هەرمانۍ کەرڎ.
ساڵۊو ١٩٧٦ی بەشدارو دلۍ پەکەکەی بی
هەمڕاما جەعفەر ئەنگیزەک کە جە تەمەنۍ جوانیوە شۆنیرەلوای ئەرەکۊشای شۆڕشگێڵنیش کەردەبۍ کاتێ ١٦ ساڵ بۍ شەهادەتو سینان جەمگیلەری کاریگەری فرەش سەر نیارە. وەشەسیای جە ۋەرا ۋەرو تەڤگەرو شۆڕشگێڵنی تورکیای هەتا ساڵۊو ١٩٧٦ بەردەوام بۆنە.
ساڵۊو ١٩٧٦ ئاشناو شۆڕشگێڵنا کوردەسانی بۆنە. جە هەمان ساڵەنە بەشدارو دلۍ تەڤگەری ئاپۆیی بی. شۆڕشگێڵنە گۊرەکا پېسە حەقی کارەری و کەمال پیری مشناسۆ، چنیشا کۆشش مکەرۆ. ئا کۊششەی کەمال پیر جە هێڵۊو مەرەش-دیلۆکینە ڕاوەبەرس کەرڎ، جە وەڵێکۊتەی ئەرەکۊشای ئازادی کوردەسانی و بەشداربیەی ژمارێوە فرەو جوانا جە ڕیزو شۆڕشینە دەورێوە ۋەرچەمش دی. ژمارێوە فرە کادرۍ سەرمەشقۍ سەرو بنەماو ئی خەباتیە بەشداری ڕیزەکاو پەکەکەی بیۍ. هەڤاڵما جەعفەر ئەنگیزەک بە شێوێوە چالاک بە شدارو گرڎو ئا وەڵێکۊتەیا بۍ. دماو ئانەی جە مېڎانوو پانیشتوو کوردەسانینە کۊششی ۋرفراوانش ڕاوەبەر کەرڎ، جە ساڵۊو ١٩٧٩ینە پەی هۊرگێرتەی پەروەردەی سەروازی چنی گروپە سەرەتایەکا دەربازو مېڎانو لوبنانی بی. چا بەشداریۍ قەوەتش بۍ. هەڤاڵ جەعفەر ئایدیاکۍ ڕابەر ئاپۆیش کەردێبێنۍ بە بناغەو هەرمانەکاو ۋێش، بە گرجوگۆڵییوە جە بواری سەروازینە ۋێش پەی وەڵێوستەی ئەرەکۊشای گەریلایەتی جە کوردەسانەنە ئاماڎە کەرد. دماو هۆرگێرتەی پەروەردەی واوەی گێڵاوە پەی ماواو جە ئەڎابیەو ۋێش. چا هەنگامە سەرەتاییەکۍ گەریلایەتیش دەسپنەکەردۍ. بەشێوێوە سەرمەشق بەشداری ئەرەکۊشایش جە دژو کودەتایی فاشیستی ١٢و ئەیلولو ١٩٨٠ کەرد. چا پېسە گروپێوە گولانجڵەو گەریلایی تا ساڵۊو ١٩٨١ درێژەش بە مەنەیۆی ۋێشدا جە مېڎانوو پانیشتوو ۋەرنیشتینە. ساڵۊو ١٩٨١ی واوەی گێڵۆوە پەی مێڎانوو لوبنانی کە ڕابەر ئاپۆش چنەبۍ. جە بەردەوامی ئانەینە جە مېڎانەکا پېسە حەلەب، عەفرینینە ئەرەکۊشای گەلیش ڕاوەبەر کەرڎ. تا پایزو ساڵۊو ١٩٨٢ چا مېڎانەنە کە ئارۆ پېسە شۆڕشو ۋەرنیشتی نامۍ ۋێش بە گرڎو دنیێرە ئەرەیاۋنان، تاواش بۆ بە کەسێوە ئەرەکۊشای ئازادو کوردەسانی بناغەو شۆڕشی نەتەوەی دیموکراتیکی مجارە. بە خاکە ڕایی ۋێشۆ دلۍ دڵو خەڵکو هەرێمەکەینە ڕاو ۋێش کەردۆ. دماو ئانەی بەمەڵامەتو نەوەشیۆ ساڵێوە جە پانیشتوو کوردەسانینە چارەسەری هۆرگێرۆ، جە ساڵۊو ١٩٨٣ێنە ملۆ بادینان. چاوە ملۆ خواکوڕک. سەرەڕاو بیەو نەوەشیێوە قورسی بەڵام هیچ چێوۍ پېسە ئاستەنگی نە وینۍ. جە ساڵۊو ١٩٨٤ تا ١٩٩٠ چا مێڎانانە کۊششی گەریلایەتیش ڕاوەبەر کەرڎ، چنی فەرماندەی گۆرەی عەگید (مەعسوم کۆرکماز)ی سەرمەشقی ئەرەکۊشای ئازادی کوردەسانی موستەفا یەیندەم، کازم کولو، گەشمەرڎە عەزیز، گەشمەرڎە عەزیمەینە جەنگو ڕزگاری کوردەسانیش ڕاوەبەر کەرڎ. جە فەرماندەیی ئەیالەتەکانە ئەرک و ۋەرپرسیاریش هۆرگێرت. ئا کاتەیچە کە ئەرکی ڕسمیش نەبۍ، پېسە جەنگەوانێوە هەرە چالاک، دڵسۆز، درووسی، فیداکاری، تەنیا چەمێش جە سەرکۊتەی شۆڕشی بێنۍ. ئەزموونە کۆکراوەکێ ۋێش جە گرڎ ئاژێوەنە وست خزمەتو هەڤاڵەکاشۆ، پی جۆرە کۆششی پەروەردەیش ڕاوەبەر کەرڎ، کە پەکەکە پېسە ڕەگەزی بنەڕەتی سەرکۆتەی دیاریش کەردەن.
جە پەروەردەکەردەی هەزارن کادرانە رەنج و مانیایش دیارا
جە ساڵۊو ١٩٩٠ینە واوەی دەربازو مېڎانو ڕابەر ئاپۆی بی. هەتا پایزو ١٩٩١ جە ئەکادیمیاو مەعسوم کورکمازی پەروەردەش هۆرگێرت، جە پرۆسەو پەروەردەینە بە هۆرگێرتەی ۋەرپرسیاری کەسایەتی سەرمەشقو ۋێش قەوەت کەرد. هەڤاڵ جەعفەر جە سەرەتانە پەی لوای بۆتانی ئاماڎەکاری کەرۍ، پەی مێڎانو ئەیالەتو تۆڵهەڵدانی ئەرکدار مکریۆ. جە مێڎانەکا مەرەش، سەمسووری ئەرەکۊشای گەریلایش ڕاوەبەر کەرڎ. ساڵۊو ١٩٩٤ واوەی گێڵاوە پەی مێڎانو ڕابەر ئاپۆی. دماو پرۆسێوە پەروەردەیی هێقمی و سەرکۊتەی دەربازو بۆتانی بیۆ. تا ساڵۊو ١٩٩٩ جە مێڎانوو بۆتان-بادینانینە جە ئاستو ڕاوەبەرینە بەشدارو ئەرەکۊشای بی، هەڤاڵ جەعفەر ئەنگیزەک بە پەیوەسبیەیۍ قەوەت چنی ئا مڎرامانەو ڕابەر ئاپۆی دیاریش کەرڎە بۍ ژیۋۍ جە دژو تێگە و هەڵوێسی دماکۊتانەی، پاکتاوگەرانە کە جە دژوو شۆڕشی جمێنێوە ڕابەری گرڎ هەڵوێستێوەش کەرد. بەبێ ئانەی واچۆ هەرمانەکۍ گولانێنە یا گۆرێنە، بەشداریێوە جە ۋۍ ۋېیەردانە گێرێنە ۋەر. پەی ئانەی ئا چێوەی جە ڕابەر ئاپۆیۆ فێرش بیەن جە گرڎ دەرفەتێوەنە وزۆنە خزمەتو ئەرەکۊشای، بەشێوە جە پنەیاۋنای هەزاران کادرانە.
هەڤاڵ جەعفەر ئەنگێزەک، دماو ئانەی ڕابەر ئاپۆ جە ئەنجامو پیلانگێڵنیی مېیاننەتەوەیینە باڵبەسکریا، جە هەرێمەکاو پارێزنای مەدیاینە پېسە گەریلێوە، جەنگاوەرێوە کە دژو کۆمکوژی جەنگ کەرۍ، فەرماندێوە بۍ سەرمەشقایەتی جەنگی کەرۍ و بە ئەنەیاوا قووڵەکەیش جە بواری ئایدۆلۆجینە درێژە بە ئەرەکۊشای دۍ و سەرکۆتە بۍ، جە هەمان کاتەنە نوویسەر، ئەوەکۊڵیەر و ئەدیبێوە فکرەکاش بۍ، ۋەنایەکێش سەرو تاریخی و واقیعو کۆمەڵایەتی کوردی کە ۋێش ئەندامش بۍ، بە نویستەی کەردش بە بەرهەمێوە مەنەیۆی. جە مابەینو ساڵەکا ١٩٩٩- ٢٠١٠ چنی بەرهەمە گرڎینیەکا کتێبێوە ئەوەکۊڵیای و ۋنەپەرسایۆیش سەرو زەردەشتی نویستەن. هەڤاڵ جەعفەر سەرەڕاو سیاسەتە تنەکا دۆڵەتو تورکی، تاوابێش زۋان و کولتوورەکەیش پارێزنۆ و پېسە کوردێوە جە هەمان کاتەنە ڕۆمانەش بە زۋانی کوردی بە نامەکا 'بێناو' و 'بەرخی من'یش نویستەن. هەڤاڵما جەعفەر ئەنگێزەک شۆڕشگێڵنێوە هەمەلایەنە بۍ، جە بەسەرهاتە شۆڕشگێڕییەکا نیم سەدەینە، حەجگیز بە یەک کۊششۆ سنووردار نەبیەن. هەر ساتێوەش بە چالاکیی جیاواز بەهادار کەردەن. هامشانو پەروەردە، ڕێکوستەی، ئەوەکۊڵیای و ۋنەپەرسایۆ، بەشداریش جە چالاکییەکاو ئەرەیاۋناینە کەردەن. ۋەرپرسیاری ڕادیۆنو دەنگو گەریلایش جە ئەستۆنە بۍ کە ئا رادیۆنە جە فاڕایۆ ژیۋای و ئەرەکۊشای گەریلای پەی گلێرگەی دەورێوە گرنگش بۍ.
پەی ماوەو یەرۍ ساڵا جە مێڎانوو ۋەرکۊتینە نوێنەرایەتی کەجەکەیش کەردەن. جە ئەرکەکاو ئەکادیمیاو زانستە کۆمەڵایەتییەکانە کە چێرو چەترەو کۆمیتەو زانستی و ڕۆشنگەرینە ئەرەمەرزیان، ئەرەکۊشایش کەرڎەن. چا ماوەنە ڕۆمانێوەش نویستە کە باسو ۋەرکۊتوو کوردەسانی مکەرۆ. هەڤاڵ جەعفەر ئەنگیزەک پەرەش بە ئەدەبی کوردی و ئاردەی دی واقیعو کۆمەڵایەتی و دۆڵەمەڼی کولتوورو کوردی چڕکەردۆ و چڼین بەرهەمۍ تازێش نویستۍ. بە بەرهەمەکاو گەڤرۆ و گەڤرێ، هەر تشتێ مە، سەرکەت، سیسێ، چڼین مڵوێش وستۍ سەرو خەرمانو وێژەو کوردی. بە پەشت بینای بە ڕێبازو پەکەکەی پەی بەرهەمە ئەدەبییەکا بە ڕوانگێوە تازۆ، هەنگامەی سەرکۊتێش پەی پەرەپنەدای وێژەی شۆڕشگێڵنانەی، وێژەو گەریلایش نیان. سەرو بنەماو ئەنجامو یووەمین کۆنفرانسو وێژەی کوردی کە جە هەرێمەکاو پارێزنای مەدیاینە لوواڕاوە، بە جۆش و خرۆشێوە فرۆ و بە هەستیاریێوە بەرزۆ ئەرکەکێش ڕاوەبەر کەردۍ. هەڤاڵما جەعفەر ئەنگێزک جە دژو قڕکەردەی کولتووری ئەرەکۊشا و بی بە خوڵقنەرو بەرهەمە بەقیمەتەکا کە پەی هەمیشەی جە تاریخو کوردەسانینە مەنۆوە.
هەڤاڵ جەعفەر ئەنگێزەک جە قۆناغو ٣ەمو پەکەکەینە، چنی فاڕای پارادایمی، ئایدۆلۆجیاو ڕابەر ئاپۆی بە قووڵی و ۋەرفراوانی ئەوەکۊڵیایش سەر کریا. پەی ئەنەیاوای و جابەجێکەردەی پارادایمو گلێرگەی دیموکراتیکی و ئیکۆلۆژی و ئازادی ژەنۍ، بە ئەنەیاوای و هەستێوە بەرزۆ دەورو ۋێش بە یاگۍ یاۋنا. بە ئەنەیاوای چانەی کە هەڤاڵێوە حەقەتینو ژەنان پېمەرێوە بنەڕەتیی جەنگاوەریی پەکەکەی، پەی ئەنەیاوای جە واقیعو پاژکی، ۋەنەیۆکۍ ۋێش قووڵتەرۍ کەردێوە. سەرو بنەماو ئەرەمەرزنای پارادایمو گلێرگەی دیموکراتیکی، ئەنەیاوای ۋێش سەرو فکر و ئەخلای سیاسی زیاتەر هێقمتەر کەرد.
ۋەرنیشتەنە کۆششی وێژەیی کەرۍ
جە دمادماینە لوا دلۍ شۆڕشو ۋەرنیشتی و چا درێژەش بە بەرهەمە ئەدەبییەکاش دا. جە ماوەو مەنەیۆیش جە ۋەرنیشتەنە، جە هەمان کاتەنە، سەرو بنەماو ۋەرەنگاربیەیۆ ئا نەوەشیەی کە سەرەمڕە جە ژیۋای شۆڕشگێڵنینە چنیش بۍ، حەجگیز ۋەربەس نەبۍ جە ۋېیەرنای ئەرکە شۆڕشگێڵنیەکاشەنە. هەڤاڵ جەعفەر ئەنگێزەک کە گرڎو تەمەنو ۋێش پەی ئازادی کوردەسانی تەرخان کەردەبۍ، کە درکش بە سەرهۊردای شۆڕشو ۋەرنیشتی کەرڎ، جە کاتێنە کە بە نەوەشیەکەیشۆ کۊشش کەرۍ، درێژە بە ئەوەکۊڵیای و بەرهەمە ئەدەبییەکاش دۍ. جە ١٤/٣/٢٠٢٤ جە خەسەخانەنە کە چارەسەریش پەی کریۍ، لووا کارەوانو نەمرا کوردەسانی و دماو ۋێش بەرهەمێوە فرەو کۊششی، ئەنەیاوای جە ئازادی و هەستو سەربەخۆیی وڵاتیش پەی جیائاستیمۍ.
جارێوەتەر سەرەوەشی ۋێما ئاراسەو بنەیانەی قارەمانو هەڤاڵ جەعفەر ئەنگێزەکی و گەلی وڵاتپارێزنو کوردەسانی مکەرمۍ و پا بۆنۆ قەولو ۋێما واوەی مکەرمێوە بە دڵنیاییوە ئامانج و خیاڵەکا هەڤاڵیما جە کوردەسانێوە ئازادی و ژیۋایۍ ئازادینە بەدی مارمۍ.
