تان و پۊ وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتیی و ھەنگامۍ کرڎەیۍ پەی ئاۋەڎانکەرڎەو ناوچەو ھۆرامانی و ئەۋەگېڵنای زۋانی ھۆرامی پەی بوارو وانای و ڕاۋەبەریی، کتێبێوەن جە نۋیستەی و ئاماڎەکەرڎەی "ئاکۊ مارانی"ن و بە زنجیرە جە بەشو هەورامی ئاژانسەکەیمان (فوڕات نیوز)ەنە وەڵاو مەکریۆنەوە.

[بەشۍ ۋیس و دوەمە]

جیاوازی سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی و سیستەمی پارلەمانیی چېشا؟

سیستەمی پارلەمانیی سیستەمېۋی ڕامیاریی هەن و نمایەڼەیی پېڕېۋۍ، ئاراستېۋی، ئایینېۋی، یان بەرژەۋەڼی چېنېۋی دەسنیشانېکریای کەرۊ؛ سیستەمېۋی قۇچکەیی و مېیانیگەرا هەن و ڕېکۋزیای کۊمەڵۍ سەرو بنەماو زانا و نەزانی، دەسەڵاتداری و بېدەسەڵاتی، دارای و نەڎاری، بەرتەریی ڕەگەزیی، ئێتنیی، ئایینی، ڕامیاریی ...تد مەزیانەرە و ھەر پەی سەپنای و پارېزنای و بەرڎەۋام کەرڎەو ئا چوار بنەمایە سەرشھۊردان و سەرھۊردایش وەڵامۆدای بېیەن بە پەنەوازییەکا کۊمەڵۍ چینایەتیۍ و سالاریی چینایەتی و پارېزنای سیستەمو کۊیلەتی فرینەو خەڵکی.

سیستەمی پارلەمانییەنە، (ڕاسپاریایی) بېیەیش نېیا و (نمایەڼەیی) ھەن؛ چە سیستەمی پارلەمانییەنە کەسېۋ کە ھۊرۋچنیۊ و دەنگش پنە مڎریۊ ئەنجامدەرو بڕیارەکا خەڵکی دەنگدەری و ھۊرۋچنی نېیا، بەڵکو وېش بڕیاردەرا و دەنگدەرۍ و ھۊرۋچنۍ ھیچ ھەژمۇنېۋشا سەرو بڕیارەکا پارلەمانتاری ھۊرۋچیای نېیا و ماۋەو چڼ ساڵا پارلەمانتارییەنە، پارلەمانتار بەس نەخشو دەڵاڵو (لۆبی) کۆمپانییەکا و پارتییەکەو وېش ۋینۊ و چی سەرو دنیای پەی ئۆ سەرو دنیای ۋینمۍ، کە ھەردەم و گرڎ خولېۋۍ پارلەمانییەنە، پارلەمانتارۍ ئامانجی یەکەمشا مسۆگەر کەرڎەی ژیۋای پاشایانەو وېشا و خانەنشینیی و ھەر پاسە بەدەسئاۋرڎەو سەرمایەی هەن چە ڕاو دەڵاڵیی پەی کۆمپانییەکا، بە واتێۋەتەرە ئاڎۍ نمایەڼۍ پارتییەکا و کۆمپانییەکا هەنۍ.
سیستەمی پارلەمانیی چە سەردەمو پاشایی و دمایش پاشایی مەرجداریۆ تاکو ئیسە، سیستەمو پارېزنای سالاریی کەمینەی هەن سەرو گرڎو خەڵکیەرە، سیستەمو گەمەکەرڎەی ڕامیاریی هەن بە ھەستو خەڵکی، بە وەرم و ئارەزۇەکا خەڵکی، بە وەشباۋەڕیی خەڵکی، سەرچەمېۋی ئابۇریی و دەسەڵاتیی هەن پەی کەسانېۋی کە نمەتاۋا ھەرمانۍ کۊمەڵایەتییەنە بەشداریکەرا و ئاڎۍ کەسانېۋ هەنۍ کە نمەتاۋا وېبەخشانە پەی کۊمەڵەکېشا خزمەتېۋ ئەنجامبڎا؛ کەسانۍ دەسەڵاتوازۍ و مشەوەرۍ و کاسپیکەرۍ هەنۍ و کاسپییەکەو ئاڎېشا ڕامیاری هەن و سەرمایەکەشا ھونەرو ساختەکەرڎەی و چنی بەدەسئاۋرڎەی وەشباۋەڕیی خەڵکی هەن.

سیستەمی پارلەمانیی، ئامرازو ڕەۋایەتیدای هەن بە سالاریی چینایەتی و ڕەۋاکەرڎەی جیاۋازی و ستەمگەریی ئابۇریی بە نامۊ خەڵکی و بە دەنگدای خەڵکی، کە دەنگدەر ھیچ کات پەی ئامانجە ڕاسینەکا پارلەمانتارا دەنگ نمەڎۊ، بەڵکو دەنگ بە ئا پاگەڼە دېۋجامەییا مڎۊ، کە پارلەمانتار یان لیستو کاندیدەکا پەی خەڵەتنای خەڵکی دەنگدەری بەرزش کەرۊۋە و دماو ھۊرۋچیای کاندیدی و لیستەکەیش، تەمام پېچەۋانەو پاگەڼەکا سەردەمو بانگەۋازو دەنگدای ژڵېۋیاۋە.

کوڵ و پوخت، سیستەمی پارلەمانییەنە دەنگدەر بڕیاردەر نېیا، بەڵکو کەسېۋی تەر بڕیاردەر هەن، کە ڕاو ھۊرۋچنای لیستەکاۋە بۊ بە یاگەگیرو (نمایەڼەو دەنگدەرا و تەنانەت گرڎو ھەر چېۋېۋ وېش وازیارش بۊ یان قازانجو وېشەنە بۊ، بەنامۊ خەڵکیۆ سەرو کۊمەڵېشەرە سەپنۊ. پەی ئانەی کە خاستەر چە ئامانجو سیستەمی پارەلەمانیی بېیاۋمېنە، مشیۊ ئی پرسیارا چە وېما کەرمۍ؛ ئایا ھیچ کات دەنگدەر کاتو دەنگداینە ئامانجش ئانە هەن، کە کاندیدېۋ یان لیستېۋ بە پارلەمان بېیاۋنۊ، تاکو ئا کاندیدە یان لیستە سەرو بڕیەی مۇچەو خەڵکی، پەی وڕنای یانەو خەڵکی، پەی بەرپاکەرڎەو جەنگی، پەی زیاڎکەرڎەو باجی، پەی دلېنەبەرڎەی ئازاڎییەکا خەڵکی، پەی مسۆگەرکەرڎەو یانەنشینی پاشایانەو ڕامیارا دەنگ بڎۊ و ھەرگیز ھیچ کەسېۋی ئاۋەزدار و ژیر بڕیارۍ چامنۍ پەسینۊ؟

ھەڵبەتە ئانەیچە ۋاچۇ، ئەر بڕیاربۊ مېیانو سیستەمی پارلەمانیی و سیستەمی تاکپارتیی و دیکتاتۆریی و پاشاییەنە بەراۋرد کەرمۍ، بەدڵنیاییۆ سیستەمی پارلەمانیی کەمېۋ ڕازیاتەر بەرگنۊ و زۊرداریی و سالاریی و دیکتاتۆرییە چینایەتییەکەش، ئەۋەشاریاتەر هەن. بەڵام خۊ بڕیار نېیا، ئېمە خەریکو ھۊرۋچنای مېیانو خرابی و خرابتەرینە گیربوەرمۍ؛ بە پېچەۋانۆ بڕیار ئانەن ئېمە وېما و کۊمەڵەکېما چە ئەۋەخولیای بازنەی چینایەتیی و زۊرانبازیی مېیانو دەسەڵاتوازانە ڕزگارە کەرمۍ و بازنەو کۊیلەیی و کۊیلەداریی ماڕمۍ و زنجېرەکا دەسېما پچڕنمۍ.

بەپېچەۋانۆ ئانەی، سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی سەرو بنەمابېیەی ئازاڎ بېیەی و ھامماف بېیەی کەسەکا و یەکسان بېیەی گرڎو کەسەکا کۊمەڵۍ چە بڕیاردای و ئەنجامدای و ڕاۋەبەریینە سەرھۊرمڎۊ و مدرۊ. بە واتێۋەتەرە ھیچ کەس سالارو کەسېۋی تەری نەبۊ و بەس بە ئازاڎ-بېیەی و یەکسان-بېیەی گرڎو کەسەکا، ئازاڎیی کۊمەڵۍ بەدیمێۋ و سەرو بنەماو یەکسان بېیەو گرڎو کەسەکا کۊمەڵېچ، داڎپەروەریی کۊمەڵایەتی بەدیمێۋ و بۊ بە یاساو ڕېکۋستەی کۊمەڵۍ. ئەر ئا سەرەتایە پېسەو شناسېۋی پەی جېیا کەرڎەی سیستەمو وېڕاۋەربەریی چە سیستەمە ڕامیارییەکا، یان سیستەمە چینایەتییەکا بەکاربەرمۍ، متاۋمۍ ۋاچـمۍ : [ئازاڎی بەبۍ یەکسانی بەھرەکېشی هەن، یەکسانیچ بەبۍ ئازاڎی کۊیلەتی هەن، ھەر پاسە ئازاڎی و یەکسانی بەبۍ داڎپەروەریی کۊمەڵایەتی، دۋۍ درۋۍ ڕامیاریۍ هەنۍ]. چۇنکە بەس بە ئازاڎ-بېیەی کەسەکا و یەکسان-بېیەی دەسەڵاتیشا و ئابۇریشا و بېیەی داڎپەروەریی کۊمەڵایەتی ئەگەرو بەدیئامای وېڕاۋەبەریی کۊمەڵۍ ئازاڎۍ ھەن و بەبۍ ئا یەرە پایەیە، ھەر پاگەڼېۋ چە بارەو کۊمەڵۍ ئازاڎۍ، گنۊنە خانەو وۍ-خەڵەتنای و خەڵک-خەڵەتنای.
----------------------------------------------------
دەنگە تاییبەتەکۍ زۋانی هۆرامی، پیتە و نمۇنەی دەنگیی و نۋیستەیی:

- ڎ : ئەڎا  : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6322
- ۋ : ۋاران  : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6328
- ڼ : مەڼ : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6324
- ۊ : لۊ : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6326
- ېـ ۍ  : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6330
- ﯗ = وو : (مــﯘ)
لینکو گرڎو پیتەکا ئەلفابێتو زۋانی ھۆرامی 
https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/7588