جەمیل بایک هامسەرۆکوو دەسەی ڕاوەبەری کۆما جڤاکێن کوردسان (کەجەکە)ی جە وتارێوەنە، کە جە ڕۆنامەو سەرخۆبونیەنە ۋەڵاکریانۊ، ئاماژەش بە مەڵامەتوو  سەرچەمەو قۊرتەکا ۋەرکەوتوو میامینی بەتایبەتی جەنگوو ئیسەو بەینوو ئیسرائیلی و فەلەستینیەکا کەرڎەن جە غەززە و سەرەڕاو ئا هۊرسەنگنایا چارەسەری ڕیشەیی پۍ ئا قۊرتۍ و قۊرتەو کوردی وستەن ڕووە.

دەقوو وتارەکۍ:

وەڵێئامایە تازەکێ وەرکەوتوو دلێڕاسەی و ڕاو چارەسەریشا

چنی زیاڎبیەی جەهانگیری سەرمایەی، گرڎوو ئا شۊنا مرۊڤایەتی چنەشەنە ئەرەنیشتە بیەن و دەسش پنەش یاوان، جە لایەن و هێزەکا مۆدێرنیتەی سەرمایەداریۊ گرنگۍ با. ئینەیچ یۊن جە مەڵامەتە ئەساسیەکا کە چی ساڵا دماییەینە ناکۆکی و کێبڕکێ جە مەنتیقەکا ئاسیا و زەریاو هێمنینە زیاڎش کەرڎەن. چونکی ئارۊ سیستەموو سەرمایەی جە ڕاو بەکاربەرڎەیۊ (ساغ کەرڎەیۊ) گەشە کەرۊ. ڕەنگە ئینەیچ مەڵامەتۍ بۊ پۍ ئانەی جەهانی هامچەرخوو ئێمە بە گلېرگېوە بەکاربەر نامزەن کریۊ. ئینە پێناسېوە وردا. سیستەموو مۆدێرنیتەی سەرمایەداری ۋیەرڎ قۆناغوو گلېرگەی بەکاربەری بۍ. ئارۊ جە ئاکاموو وەڵېکۊتەکا زانستی و تەکنەلۆژیای، قۊرتەو بەرهەمئارڎەی چارەسەر بیەن. ئیتر قۊرتەو بەرهەمئاورڎەی نییا. بەڵام ئینە بە ماناو ئانەی نمۍ کە قۊرتەکۍ چارەسەر کریېنۍ. بە پێچەوانۊ ئێمە قۆناغێوە ۋینمۍ کە قۊرتەکۍ فرەتەر کەڵەکۍ بیېنۍ. چونکی سیستەموو مۆدێرنیتەی سەرمایەداری هەڵای باڵادەسا. بیەو مۆدێرنیتەی سەرمایەداری پۍ ۋېش ڕاگیرە جە چارەسەروو قۊرتەکانە . جە لېوە تەرۊ ئانەی کە ئیسە بەکاربەرڎەی بیەن بە ئامرازی سەرەکی سەرمایەی و شۊنەو بەرهەمئاورڎەیش گېرتەنۊ ، بیەن مەڵامەتوو ئانەی قۊرتەکۍ مرۆڤایەتی و گلېرگەی قووڵتەرۍ باوە. ئینەیچ پېسە دلېنەبەرڎەی سروشتی و  ئیکۆلۆژی و قەیرانەو ئەرەنیشتەبیەی سەروو هەسارەکەیماوە ۋېش نیشانە دان. وەختۍ ئامانجی ئەساسی بەکاربەرڎەی بۊ، خودوو سروشتیچ زیاتەر بۊ بە مژاروو گفتوگۆی. ڕابەر ئاپۆ ئاماژەش دان، سیستەموو شارستانیەتی کە جە ڕاو جیاکەرڎەیۊ سوژە و ئۆبژەی و قووڵبیەیۊ و جیاوازی بەینوو ئا دواوە گەشە کەرۊ، جە سیستەموو مۆدێرنیتەی سەرمایەدارینە یاوان بە قولەپۊپە و وردە وردە میاوۊ بە قۆناغێوە کە تەنانەڎ سوبژەیچ بۊنە بە ئۆبژێک. ئیسە ئینایمۍ قۆناغێوە پا جۊرەنە. بێگومان ئینەیچ ۋەرفراوان بیەی دژایەتی و ملاملانۍ و جەنگەنە ڕەنگ مڎۊوە. ئینەیچ جە شێوەو جەنگی جەهانی یەرەمیەنە ڕووەمڎۊ. چونکی دژایەتییەکۍ لۆکاڵی و مەنتیقەیۍ نیەنۍ، هەمەجۊرېنۍ. جە ڕاسینە ئی ئاژە دژبەیۊیە جە خودوو سیستەمیۊ سەرهۊرمڎۊ. حەرپاسە سیستەم جە گرڎ یاگېنە بیەیش هەن و حەر پۊکەی ئاژەو دژایەتی و جەنگی پۍ گرڎ شۊنېوە پەرەش ئەسان. بێ گومان ئی دژایەتیۍ جەڕاو بڕۍ ناوەنڎاوە ئەنجام مڎریا. یۊ چا ناوەندا ۋەرکەوتوو دلېڕاسەیا. ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی جە تاریخۍ قەڎیمۊ ناوەندێوە گرنگ بیەن. حەر ۋەروو ئی مەڵامەتیە بیەن بە یۊ جە ناوەندەکا دژایەتی و ملەملانێ. ئیسە هەڵوێستېوە پا جۊرە ئینا ئارانە. زیاڎبیەی دژایەتی و کێبڕکێ جە شۊنەکا تەری پېسە ئاسیاینە جە قۆناغەو گلېرگەی بەکاربەرینە پا مانۍ نیا کە گرنگی ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی کەم کەرۊوە. بەپێچەوانۊ گرنگی ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی ئانڎەی تەر زیاڎش کەرڎەن. دمایین وەڵېئامایەکۍ ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی گرنگېنۍ چونکە غەڵەتوو باسێوە پا جۊریە ئاشکرا کەرا.

ڕابەر ئاپۆ وەڵۍ وەختەی ئاماژەش پانەی کەردەن کە گرڎوو دژایەتی و ملەملانییەکا ئارۊی جە چوارچێوەو جەنگی جەهانی یەرەمینە ملۊڕاوە. ئا وەڵۍ ئامایۍ کە ئارۊ جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە ڕووە مڎا، ئی چېوەما بە عالتەرین شێوە پۍ پەشڕاس کەراوە. ئەگەر ئینە نەبیۍ وەڵېکۊتەتەرین سیستەموو جەنگی جەهانی نارېنۍ ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی. جە ئیسەنە وەڵېکۊتەتەرین پاپۊڕوو جەنگی جەهانی ئینا ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە. وەختۍ وەڵۍ ئاماکۍ فەلەستینی سەرشا هۊردا، ئەمریکا گەورەتەرین پاپۊڕی جەنگی ۋېش ئاردەن ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی.  ئەرەیاۋنانشا، کە پاپۊڕی دووەمیچ مارا. بە هەمان شێوە وچیۊ ئینگلتەرایچ پاپۊڕی بەحری ۋېش مارۊ ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی. گەورەتەرین پاپۊڕی بەحری ئەمریکای بە ماناو گەورەتەرین پاپۊڕی بەحری جە جەهانەنە مۍ. ئینەیچ بە ماناو رووەدای جەنگێوە جددی مۍ. ێەڵەت بۊ ئەگەر واچمۍ ئینە تەنیا پۍ جەنگوو ئیسرائیلی دژوو غەززەی و حەماسی ئامېنۍ. بێ گومان بیەی و ئەمنیەتوو ئیسرائیلی پۍ ئەمریکای و ناتۆی فرە گرنگا. ئینۍ کۊمەڵە چېوېنۍ کە متاویۊ ئەنجام بڎریا، ئەگەر تەنیا ۋەروو ئی مەڵامەتیچە بۊ. بەڵام بیەو دەوڵەتوو ئیسرائیلی و پەرسی ئەمنی پەرسېوە مەنتیقەین. پەیوەنڎیش تەنیا پا جوگرافیایۊ نییا کە سەرش بنیاڎ نریان، بەڵکم پەیوەندیش بە گرڎوو ۋەرکەوتوو دلېڕاسەیۊ هەن. ئەرەمەرزناو دەوڵەتوو ئیسرائیلی کە سەر جە نۊ بوبی بە مەڵامەتوو  پەرەسانای کێشەی تاریخی عەرەبی و جوولەکەی و سەرهۊردای کېشەو فەلەستین، پەیوەندیېوە راسەوخۆش بە سیاسەتەکا ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی و هێزەکا مۆدێرنیتەی سەرمایەدارییوە هەن. تەنانەڎ ڕەنگە واتەی "بەستراو"ی وەسۍ نەبۊ. چونکی یۊ جە کۊڵەکە بنەڕەتییەکا نەزم و سیستمی ئەرەمەرزیای [ئا ئارایشەی کە] جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە هەن، ئەمنیەتوو دەوڵەتوو ئیسرائیلین. یوۋەم دەرئەنجام و ئینەیچ کێشەو فەلەستینیا. وەروو ئی یوۋەیە پەرس و فەلەستینی یۊ چا کێشانە کە جە سەرەتاو ۋېشۊ تا ئیسە گرڎوو ۋەرکەوتوو دلېڕاسەیش تەنانۊ. چالاکییەکۍ حەماسی و دماتەر هجومەکۍ ئیسرائیلی پۍ سەروو غەززەی و مەنتیقەکەی، جارێوەتەر ئی ڕاسییەشە پەشڕاسکەردۊ. هەڵای مەزانیۊ ئی وەڵۍ ئامایۍ چ دەرئەنجامېوە چنی ۋېشا مارا. ئیسە گرڎ کەسۍ باس چی مژارا کەرا و حۊڵ مڎا وەڵۍ وینای ئانەی کەرا کە ڕووەداکۍ چنی و پۍ چی بەرگناو یان پەرەمسانا. بێ گومان جە ئیسەنە وەڵۍ وینای پۍ ئینەی محاڵا. مەزانیۊ بۊ بە جەنگېوە پاسە کە پەرە بسانۊ و ۋەربڵاوتەر بۊوە یان تەنیا پرۆسېوە بۊ بە شېوېوە سنووردار بەردەوام کەرۊ. بەڵام قووڵبیەیۊ دژایەتییەکا بەینوو هێزەکا مۆدێرنیتەی سەرمایەداری و قووڵبیەیۊ قەیرانەو سیستمەکەی ئانەی نیشانە مڎۊ کە وەڵېئاماکۍ جە چوارچێوەو جەنگی جەهانی یەەمینە ڕوەمڎا. حەرپاسە ئا هەڵوێسۍ کە تا ئیسە [لایەنەکان] نیشانەشا دېنۍ ئەم راسیەما پۍ پەشراس کەراوە. جە لایۍ تەرۊ ئی ئاژە تەنیا جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە سنووردار مەبۊ و جە مەنتیقەکا تەروو جەهانیچ بە هەمان شێوە پەرەمسانۊ. جەنگوو ئۆکرانیای نموونەو ئی یەکەینە.

چەنی هجووموو ڕووسیای پەی سەروو ئۊکرانیای، جەنگی یەرەموو جیهانی پەی ئەوەڵ جاری، سنوورەکاو وەرکەوتوو دلیڕاسەیرە ویەرڎ. وەلۍ وەڵێئامایەکاو ئیساتۍ ئاماژە پانەیە  کەرا، کە دلێراسەو جەنگەکەی جارێوە تەر وەرکەوتوو دلێراسەین. ڕاسیینە وەرکەوتوو دلێراسەی  بەرڎەوام پێسە چەقوو جەنگی مەنەنۊ. ئی پڕۊسە دماییش نامان. سەد ساڵێن جەنگێوە نەمرڎا کورڎستاننە و فەلەستیننە هەن. بۊنەو ئی دووە قۊرتاوە تەماموو مەنتێقەکەی بییەن بە مەیدانوو جەنگێوە بەرڎەوامی. تاکە چێوی تازە ئانەن، کە مۊدێرنیتەی سەرمایەداری یاوان قۊناغوو گلێرگەی هەرمانبەری و دەرئەنجامەکەیچش ئینەن کە هەن. چێگەوە تەسەوری سەرەکی ئانەنە، کە جەنگی یەرەموو جیهانی مەنتێقەکای تەرنە و هەرپاسە جە وەرکەوتوو دلێراسەینە تندتەر بۊوە و پڕۊسەکەیچ سەروو ئا بنەمیوە پەرەش سانان. 

یۊ جە پایە سەرەکییەکاو نەزمی ئەرەمەرزیای وەرکەوتوو دلێراسەینە، بێگومان سیاسەتوو  جینۊسایدکەرڎەی گەلوو کورڎین. پێویسا وەختوو باسکەرڎەی پەرسەو فەڵەستینی و نەزموو وەرکەوتوو دلێڕاسەینە و وەڵێئامایە تازەکانە، ئی ڕاسییە وەرەچەم بگێریۊ. ئنڎا نمەتاوییۊسەرچەمەو کێشەکا و سروشتوو وەڵێئامایەکا و دەرەنجامەکاش بەدروسی  بیاومێنە. ڕەوتوو وەڵێئامایەکا  تەنیا بە یاواینەی چی چێوانە. ئا نەزمە کە  کورڎستان و فەلەستیننە ئەرەمەرزیا، ڕاسیینە نوێنەرایەتیی ئا نەزمە ئەرەمەرزیاینە، کە وەرکەوتوو دلیڕاسەینە وەش کریان.  نەزموو وەرکەوتوو دلیراسەی، سەروو بنەماو جینۊسایدکەرڎەی ئی دووە گەلا ئەرەمەرزیان. پەوکای وەڵێئامایە ئەرێیی و نەرێییەکاو کورڎستانی و فەلەستینی کاریگەرییشا سەروو تەماموو مەنتێقەکەی هەن. وەختێوەنە خەباتوو هەرڎووە گەلا و نزیکبیەیوەشا جە ئازاڎی، نەزموو کۊلۊنیالیزموو جینۊسایدی، وەرکەوتوو دلێڕاسەی ژڵێونۊ، بارودۊخی پێچەوانە دۊخەکەی بەرەو قووڵبییەیوە بەرۊ. لێوە تەریچۊ کێشەو گەلوو جوولەکەی پێسە واقیعێوە وەرکەوتوو دلێڕاسەی هەن. ئینە واقیعێوە گرنگوو وەرکەوتوو دلێڕاسەین. کێشەو گەلوو جوولەکەین کە نمەتاویۊ پەشتگۊش بوزیۊ، یان نکۊڵییش چەنە کریۊ. چارەسەری دروس و هەمیشەیی پەی کێشەو گەلوو جوولەکەی ئنڎەو چارەسەروو کێشەو کورڎی و فەلەستینی گرنگا. فاڕای ئا نەزمەیە کە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە  پەرەش سانان، سەروو بنەماو بەرژەوەندیی مۊدێرنیتەی سەرمایەداری مەبۊ، بەپێچەوانەوە پەرەپەنەدای پڕۊسەو دماتەری سەروو بنەماو دیموکراسی، هەرپاسە زاڵکەرڎەیشا سەروو پەیوەندییەکاو هەژموونی و قۊسەیوە و کەرڎەیۊ ی ڕێوەنە پەی پێوەژیوای ئازاڎانەی و یەکسانوو گەلا پێک مۍ. گرنگا چی ڕوانگەوە تەماشەو کێشەکاو کورڎی و عەرەبی و جوولەکەی کەرمۍ.  گرڎووڕێبازەکای تەری بەڕۊشنی کەموکوڕییشا فرەن و ناتەمامێنۍ. ناسیۊنالیزمی عەرەبی (جە چوارچوەو دژە جوولەکەگەریینە) کێشەکەی جە گێڵایوەی جوولەکەکانە پەی وەرکەوتوو دلێڕاسەی موینۊ.  وەختێوەنە ناسیۊنالیزموو جوولەکەی (زایۊنیزم) کێشەکەی جە بییەی عەرەبینە موینۊ.  پێسە تا یۊشا بۊ ئەوی تەرشا نەمەنۊ. ئینە ڕێبازێوەن تا بواچی غەڵەتا. ئی ڕێبازۍ کە دەرئەنجاموو ناسیۊنالیزمیو عەقڵیەتوو نەتەوە-دەوڵەتینۍ، تا ئیساتۍ جگە جە قووڵکەرڎەیوە قۊرتەکا حیچ ئەنجامێوە تەرشا بەرهەم نارڎەن. ئی ڕێبازۍ هۊکاروو ئی گرڎوو زەرەرە ئێشاوییانۍ. لێوە تەرۊ ئی ڕێبازە کە  ئەنجاموو عەقڵیەتوو دەسەڵاتداری، دیای دەوڵەت- نەتەوەیۍ پێسە تاکە ورچنی وزیۊ ڕووە. وەلۍ واقیعنە ئینە تاکە ورچن نییا پەی گەلا. وانایۊیۍ تارێخیی پێسنە  بەتەمامی غەڵەتا و بێبنەمان. خاستەرا کێشەکە تەنیا پێسە گێڵایۊ جوولەکەکا پەی وەرکەوتوو دلێراسەی و نەبییەی فەلەستینیەکا نەوینییۊ. ڕابەر ئاپۊ جە بواروو تارێخیوە ڕەگ و ڕێخە و واقیعی بنەڕەتیی گرڎوو کێشەکا بە کێشەو عەرەبی و جوولەکەیچوە جە گەشەسانای تارێخوو وێشانە ئاشکرا کەرڎەن. ئی وانایوە تازەو تارێخی، کە ڕابەر ئاپۊی کەرڎەن، سەروو بناغەو زانستی مرڎان. توانایی بەروستەی واقێعی کۊمەڵایەتییش هەن. وانیوەی تازەو ڕابەر ئاپۊی پەی تارێخی، کە  پارادایموو دەسەڵاتدارییش ویەرنان، جە پارادایمێوە سۊسیالیستییوە باس جە وەڵێئامایە تاریخییەکا کەرۊ جە ڕووەو چارەسەرکەرڎەی کێشەکاو وەرکەوتوو دلێڕاسەیوە گرنگا. 

ڕوانگەو نەتەوە-دەوڵەتی کێشەکېش قورستەرۍ کەرڎېنۍ

جە کێشەو عەرەب و جولەکەینە عالتەر بەرگنۊ کە کێشەکۍ بە دەوڵەت- نەتەوە چارەسەر مەکریا و خراپتەرېچ با. وەشبیەو کێشەو کوردی و مەنەیۊیش بە بێ چارەسەری، دەرئەنجاموو ڕێبازوو دەوڵەت- نەتەوەیا. حەرپاسە ڕێبازوو نەتەوە-دەوڵەتیچ ئینا ڕېخەو کێشەکا تەروو ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە. پا مەڵامەتەی جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە بە ئەنەیاوای نەتەوە-دەوڵەتی، حیچ قۊرتېوە چارەسەر نەکریان و حیچ وەڵېکۊتەیېچ بەدی نامان. پېسە جە پەرسوو ئیسرائیلی و فەلەستینینە وینیۊ، کێشەی جددی هەن کە متاوۆ گرڎوو مەنتیقەکەی جە هەر وەختېنە کېشۊ دلۍ جەنگی. پۍ مەسەلۍ کوردیچ هەمان چېو ڕاسا. عەقڵیەتی دژە کورد و ئا جۆرە سیاسەتۍ دەوڵەتوو تورکی کۆلۆنیالیستی کە جە دەرەنجاموو ئەنەیاوای نەتەوە-دەوڵەتیۊ سەرچەمە گېرۊ، ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی کېشۊنە دلۍ ژیۋگېوە ملەملانێ و جەنگی و ژینۆسایدیوە. بیەو پاسە ئاژېوە سەلەمنۊش کە حیچ گەشەسانایۍ ڕاسەقینە نییا و ئانەی پېسە گەشەکەرڎەی ڕەنگ مڎۊوە تەنیا مژارېوە رووکەشانەن. جە لایېوە تەرۊ، چۊوەگلیای بەردەوام و هێزەکا مۆدێرنیتەی سەرمایەداری جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی و دیزاین و بەردەی ڕاوەو ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی بەپاو مەسڵەحەتەکاشا بیەن  کە ۋېش دەرئەنجاموو ئی عەقڵیەتەینە. هێزەکۍ مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بېنۍ کە  ۋەرکەوتوو دلېڕاسەیشا سەروو بنەماو دەوڵەت- نەتەوەی متەنەرە. ئی میکانیزمە هەنووکەیچ هەرمانەکەرۊ. ئەگەر فاڕیایۍ ڕووەشدابۊ، ئانە جە شێوەو دەسوەردای ئەمریکای و ناتۆینە بیەن کە جە بڕۍ ڕژێمېنە سەروو بنەماو پەنەوازیەکا سیستەموو سەرمایەی جەهانینە ڕووەشدان. ئینەیچ نوێنەرایەتی فاڕیایۍ ئیجابی مەکەرۊ. نەتەوە-ئامارەو نەتەوەیی بەردەواما جە بیەی بە ۋیرکەرڎەیۊ و سیاسەتوو باڵادەسی جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە.

پشکەو ڕێبازوو نەتەوە-دەوڵەتی سەبارەڎ بە قووڵتەر کەرڎەی کێشەو فەلەستینی یەکلاکەرەوەن. ناسیۆنالیزمی عەرەبی دژوو ناسیۆنالیزموو جوولەکەی نەتاواش قۊرتەکۍ چارەسەر کەرۊ بەڵکم خراپتەرش کەرڎ. جە وەختېنە بە یاگۍ ڕێبازی کۆنەپەرسانەو چارەسەری ، تاوۍ هەڵوێسی پێچەوانە گېرۊنە ۋەر و پی جۆرە تواناو فاڕیای ئاژەکاش بۍ. ئانەی کە دەوڵەت نەتەوەکۍ عەرەبی بەردەوام وەرگریشا جە دۆزوو گەلی فەلەستینی نەکەرڎەن ۋېش مەڵامەتۍ گەورەن کە دۆزوو فەلەستینیش پا ئاقارەیرە بەرڎەن، بە تایبەتی جە سەرەتاو وەش بیەی کێشەکەی پا رەنگەیە بۍ. چنی ئەرەمەرزنای ڕسمی دەوڵەتوو ئیسرائیلی، دەوڵەتە عەرەبییەکۍ هەڵوێسېوە ڕادیکاڵشا ۋەران ۋەر بە ئیسرائیلی گېرتەنە ۋەر. بەڵام بە ۋیەرنای وەختی دژایەتی چنی ئیسرائیلی و نزیکبیەیۊ جە دۆزوو فەلەستینی فۆرمێوە سیاسیش پېڎا کەرڎ. چنی ئامای سەروو دەوروو  ناسریزمی و دماتەر بەعسیزمی جە سوریا و عێراقەنە، پەرسوو ئیسرائیلی و دۆزوو فەلەستینی فاڕیا پۍ ملاملانېوە سیاسی. حەر]اسە ئی ڕێبازەو دەوڵەتا عەرەبی ڕاش جە پەرەسانای جمیەری فەلەستینی گېرت کە سەروو خەتېوە سەربەخۆینە پەرە بسانۊ. بێ گومان ڕێبازێوە کە گرڎ چېوۍ سەبارەڎ بە پەرسوو ئیسرائیلی و فەلەستینی، هامشان کەرۊ غەڵەتا. گرنگا ڕووەداو و ڕاسییەکۍ جە چوارچێوەو گەشەسانای تاریخی ۋېشانە پېوەرە لکەدریېبا پۍ ئانەی جە ڕاسییەکا بیاومېنە. بەڵام ئینە مەبۊ چی روانگۊ بۊ کە گرڎ چېوۍ کەرۊ بە یۊ. ئانە عەقڵیەت و سیاسەتەکۍ دەوڵەتوو ئیسرائیلین کە کێشەو فەلەستینیش وست ڕووە. حەرپېسە دەوڵەتوو تورکیای، دەوڵەتوو ئیسرائیلیچ دەسوو عەقڵیەتوو ژینۆسایدیوە مناڵنۊ. پېسە چنی دەوڵەتوو تورکیای رووبەروو گەلوو کوردی بۊوە، دەوڵەتوو ئیسرائیلیچ بە هەمان شێوە رووبەروو گەلوو فەلەستینی بۊوە. دەوڵەتوو تورکییای بیەو ۋېش سەروو بنەماو ژینۆسایدوو کوردی منیۊرە. بەهەمان شێوە دەوڵەتوو ئیسرائیلیچ بیەو ۋېش سەروو ژینۆساید و ناستەی گەلوو فەلەستینی بنیاڎ نیان. ئا ڕێبازەی کە سەروو بنەماو ناسیۆنالیزمی عەرەبی مەرزیانەرە، ئی عەقڵیەتەشە زیاتەر بەقوەتتەر کەرڎەن. ئی دووە ناسیۆنالیزمە وارڎەشا بە یۊترینی دان. ناسیۆنالیزموو جوولەکەی داوا کەرۊ فەلەستین بە تەمامی سەر بە ئیسرائیلی بۊ و پۍ ئی مەبەسیە عەرەب دلېنە بریۊ؛ ناسیۆنالیزمی عەرەبیچ تەوەقوعو ئەرەمەرزنای سەروەری عەرەبی جە فەلەستینەنە و دلېنەشیەی ئیسرائیلی پۍ یاوای پی هەرمانۍ کەرۊ. خاڵێوە کە ئی دووە ڕێبازەو نەتەوە-دەوڵەتی، کە بە ناسیۆنالیزمی نەریتی و ئایینگەرایی پۆشتەکریان، یاوا ئا ئاستەی، کە کێشەکە بە بێ چارەسەری مەنۊ و گەلوو فەلەستینی جە ۋەران ۋەروو قووڵبیەیۊ ملەملانەکېنە تووشوو ژینۆسایدی کریا.

شکستوو دەوڵەت- نەتەوەی عەرەبی جە ئامێزگېرتەی ڕاسەقینەو دۆزوو فەلەستینی و نیایرەی چارەسەرێوە پۍ کێشەکەی کاریگەری ئەرێنیش سەروو گەشەسانای جمیەری فەلەستینی بۍ. دماو شکسوو دەوڵەت نەتەوەی عەرەبی دژوو ئیسرائیلی جە ساڵەو ١٩٦٧ینە، جمیەری فەلەستینی دەسش کەرڎ بە بەقوەت بیەی و دەسش کەرڎ بە هەرمانەی ڕاسەقینۍ سەبارەڎ بە دۆزوو فەلەستینی و خەبات پۍ ڕزگاری گەلوو فەلەستینی. دماو ئی بەرواریۊ خەباتوو گەلی فەلەستینی بەقوەتتەربیەن و جە گرڎوو جەهانینە دڎانش نریان پۊرە. جمیەری فەلەستینی و خەباتوو گەلی فەلەستینی دەسش بە پەشتیوانی جە خەڵکوو ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی و گرڎوو جەهانی کەرڎەن. خەڵکێوە فرە جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە و جەهانینە جە ڕیزەکا جمیەری فەلەستینینە بەشداری جەنگوو دۆزوو گەلی فەلەستینیشا کەرڎەن. بێ گومان بنەماو پەشتیوانی جە دۆزوو فەلەستینی مەنتیقەکە و جەهانەنە ئینا چانەینە کە جمیەری فەلەستینی ڕوانگېوە سۆسیالیستیش هەن. جە فرېوە جە وڵاتا و جمیەرە سۆسیالیستیەکانە و بە تایبەت سۆڤیەتەکانە پەشتیوانییش هۊرگېرت. پېسە مزانیۊ پەکەکە لووان ئا مەنتیقا کە جمیەری فەلەستینیشا چنە بیەن و بە هاومسۆزی چنی جمیەری فەلەستینی چالاکییەکېش ئەنجامدېنۍ. چی پڕۆسەنە، حەرچنە پەکەکە تازە قۆناغەو ئەرەمەرزنای ۋېش تەمام کەرڎەبۍ، بەڵام جە وەختوو هجوم و ئیسرائیلی پۍ سەروو بەیروتی جە بەرەکا وەڵېوە جەنگش کەرڎ و پېسە جمیەرۍ گەریلایی یوۋەم گەشمەرڎەو ۋېش چا بەخشا. ئی پەیوەندییە کە جمیەری ئازاڎیوازوو کوردی مەرزنانشەرە، پاسەش کەرڎەن کە خەڵکوو فەلەستینی و کوردسانی تا ئارۊیچ جە یەکڕیزینە مەناوە.

بە ئایینگەرایی و لیبراڵیزم پاکتاوکەرڎەی جمیەری فەلەستینی بە ئامانج گیریا

ئیسە گفتوگۆ سەروو پەرس و ئیسرائیلی و فەلەستینی کریۊ کە دماو کردەوەکا حەماسی بی بە رۆژەڤ. جە وەختېنە بڕۍ کەسۍ شێوازوو چالاکیەکەو حەماسی بە غەڵەت مزانا و ئیڎانەشا کەرا، بڕۍ تەر ماچا ئانە بە مەڵامەتوو ئا سیاسەتەینە کە ئیسرائیل پەیڕەویش ۋنەکەرۊ. بە زانیاری ناڕاس، گرڎ چېوۍ جە ساتەوەخت و ڕووەداکەینە پاڵەنریۊ و جە راسیەکا دوورش وزاوە. ئەمریکا ئایدۆلۆژیای ئایینیش پەرەپنەدا و پەشتگیریش چا جمیەرا کەرڎ کە پی ئایدۆلۆژیایا گەشەشا کەرڎ، مەبەسوو سنووردارکەرڎەی کاریگەریی سۆڤیەتی سەروو ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی و لاوازکەرڎەی جمیەرە جەماوەرییە دیموکراتییەکا. ئی سیاسەتە بی بە ڕەشنووسێوە یاسایی ئەمریکای و ساڵەو ١٩٧٧ ی چېروو نامۍ "پڕۆژەو پشتێنەی سەوز"ینە جابەجۍ کریا. پی سیاسەتەیە کە بە دەسوەردای سۆڤیەتی جە ئەفغانستانەنە بە ڕسمی کریا، جمیەرەکۍ سەروو بنەماو ئایدیۆلۆژیای ئایینی پەرەشا پنەدریا و دژوو لاوازبیەی جمیەرە سۆسیالیستی و دیموکراتییەکا پەشتیوانیشا ۋنەکریا. ئینەیچ بە مەبەسوو لاوازکەرڎەی کاریگەریی سۆڤیەتی بۍ جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە. چونکە چنی پەرەسانای جمیەرە جەماوەرییە سۆسیالیستی و دیموکراتییەکا، کاریگەریی ئەمریکای و ناتۆی جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە بەرەو کەمبیەیۊ لووۍ. حەرپاسە سۆڤیەت بە پەیوەندیکەرڎەی چنی ئا جمیەرا و پەشتیوانیکەرڎەیشا خەریکوو زیاڎکەرڎەی نفوزوو ۋېشانۍ جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە. ئەمریکا و ناتۆ و زلهێزەکۍ تەروو مۆدێرنیتەی سەرمایەداری پەناشا بەردېنە ۋەروو پەشتیوانی ئایدۆلۆژیای ئایینی جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە. پەرەئەسای ئایدۆلۆژیا و جمیەرە ئایینییەکا جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە سەروو ئی بنەمایۍ ڕووەشدا. جمیەرەکۍ قاعیدەی و تاڵیبانی کە دماتەر پېسە گرووپی ئایینی تنڕەوی جە ئەفغانستانەنە ئاشکرۍ بیۍ، ڕێکوزیېوەبېنۍ کە جەلایەن و ئەمریکا و ناتۆیۊ پەشتیوانی و پەرەشا پنەدریۍ. پېسە مزانیۊ ئوسامە بن لادن ئەنداموو بنەیانەو شاهانەو سعودیەی. پۍ ئانەی کاریگەریش سەروو خەڵکی بۊ، سەروو داواو ئەمریکای پېسە ئەندامێوە بنەیانەو شاهانەو سعودیەی ڕێکوزیېوەش ئەرەمەرزنا و ڕەوانەو ئەفغانستانی کریا پۍ ئانەی پېوەرە چنی تاڵیبانی دژوو سۆڤیەتی جەنگ کەرا. حەرپاسە تاڵیبان جە لایەن و سی ئای ئەیى(CIA)ۆ جە پاکستانەنە مەرزیارە و مەشقش پنەکریا و پاسەش پنەکەرڎۍ ئەفغانستانەنە دژوو سۆڤیەتی گژیا. جە ئاکامەنە سۆڤیەت ناچار بی ئەفغانستانی جیابازۊ. ئی ڕێکوزیۍ دەسشا سەروو ئیدارەو   دەوڵەتوو ئەفغانستانیرە گرت. قاعیدە و تاڵیبان نامیەتەرین جمیەرەنۍ، بەڵام گرڎوو جمیەرە ئایینییەکا جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە جە تەرەفوو ئەمریکای و ناتۆینە جە چوارچێوەو ئی سیاسەتەینە مەرزیېنېرە و پەشتیوانیشا ۋنەکریا و پەرەشا پنەدریا. جگە جە پاکستانی و ئەفغانستانی، جە ئێران، عێراق، سوریا، کوردسان، تورکیا، لوبنان، فەلەستین، میسر و وڵاتا تەروو سەرنیشتوو ئەفریقای، جمیەرۍ سەروو بنەماو ئایدیۆلۆژیای ئایینی پەرەشا پنەدریان و پەشتیوانیشا ۋنەکریان. جە ئاکاموو هۊرشېونایۊ سۆڤیەتی و لاوازبیەی جمیەرە سۆسیالیستییەکا جە جەهانەنە، ئا جمیەرۍ کە سەروو بنەماو ئایدیۆلۆژیای ئایینیچ ئەرەمەرزیۍ بېنۍ ئەرکوو ۋېشا تەمام کەرڎەن. دماو ئی پرۆسەیە پڕۆژەو "ئیسلامی میانڕەو"یشا پەرە پنەدا پۍ ئانەی چنی پایتەختی جەهانی ئەمریکای گونجیۊ. بڕۍ جمیەرۍ کە دەسشا سەروو دەسەڵاتوو دەوڵەتیرە گرت، پېسە تاڵیبانی، وەختۍ نەلۍ دلۍ پرۆسېوە فاڕیای پا جۊرەیۊ و مەنەیۊیشا پېسە هێزێوە سەربەخۆی هۊرچنی، بیۍ بە ئامانجوو ئەمریکای.

چی چوارچێوەنە حەماس پەی لاوازکەرڎەی جمیەری فەلەستینی جە لایەن و ئەمریکای و ئیسرائیلیوە مەرزیارە و پەشتیوانیش ۋنەکریا. سەروو بنەماو ئی پەشتیوانییە حەماس وەش بی. پېسە مزانیۊ حەماس پېسە بەشێوە جە جمیەری ئیخوانی پەرەش ئەسا. ئا پێکئامایەی بە نامۍ ئیخوان موسلیمینی هەن، ڕێکوزیېوەن کە جە تەرەفوو ئەمریکای و ناتۆیۊ پەشتیوانی و ئاراسە کریۊ. ئیخوان موسلیمین هامشێوەو جمیەرە ئاینیەکا تەری، بەمەڵامەتوو پەیوەندییەکاش چنی جمیەری سۆسیالیستی، چالاکییش دژ بە ناسیۆنالیزمی عەرەبی و جمیەرەکا سەربەخۆیی عەرەبی ئەنجامدا و ئامانجی سەرەکیچش ڕا گېرتەی بۍ جە پەرەسانای سۆسیالیزمی. ئاڎۍ حیچ هەڵوێسېوەشا دژوو ئەمریکای و ئیسرائیلی و ناتۆی نییا و سەروو بنەماو پەشتیوانیێ کە چایشاش کەرا بیەیشا هەن. پۍ لاوازکەرڎەی جمیەری فەلەستینی، حەماس جە لایەنوو سی ئای ئەی و مۆسادیوە پېسە لقێوە جمیەری ئیخوانی فەڵەستینەنە مەرزیارە. ئینە ئا ئەرکە بیەن کە بە حەماسی سپاریان. مەڵامەتوو ملەملانێ ئارۊو حەماسی چنی دەوڵەتوو ئیسرائیلی پۍ ئانەینە کە ئەرکوو ۋېش تەمام کەرڎەن. ئینەیچ حیچ جیاوازیېوەش نییا جە هۊرشاخیای ئەلقاعیدەی یان تاڵیبانی چنی ئەمریکا. حیچ دەرئەنجامېوە نییا پۍ ئانەی ئی هێزا چی ملەملانێنە شکس یان سەرکەوتەی بەدەس بارا. حەرپېسە چنی ئارۊ جە ئەفغانستانەنە. چونکی ئایدۆلۆژیای ئایینی جە لایەن و ئەمریکای و ئیسرائیلی و ناتۆیۊ سەروو بنەماو ئەرکێوە پەرەش پنەدریان. دماو هۊرشانایۊ سۆڤیەتی و لاوازبیەی ڕێژەیی جمیەرەکۍ گەلی و دیموکراسی، ئا جمیەرۍ کە پی ئایدۆلۆژیایە گەشەشا کەرڎ، ئەرکوو ۋېشا تەمام کەرڎ. چېگە بەدماوە حیچ دەورېشا نییا. جە خاستەرین حاڵەتەنە تەنیا متاوا بەپاو سیاسەتوو ئا زلهێزا پېسە ئەمریکای و ئیسرائیلی و ناتۆی مامەڵە کەرا. چونکی ئی جمیەرۍ جە لایەنوو ڕێکوزیا سیخوڕیەکاوە مەرزیېنێرە و پەرەشا پنەدریان. پەنەوازەن سەبارەڎ بە حەماسی پی جۊرە بیاومېنە. پۊکەی حەماس حیچ دەورېش نییا پۍ ڕزگاری و ئازاڎیی گەلوو فەلەستینی.

چوارچێوەو پڕۆژەو پشتێنەی سەوزینە، ڕێکوزیاکۍ سەروو بنەماو ئایدۆلۆژیای ئایینی جە کوردسانەنە مەرزیېرە. وەختۍ جمیەرۍ سەروو بنەماو ئازاڎیی جە سەرنیشتوو کوردسانینە پەرەش سانا، جمیەرۍ ئایینی بە نامۍ حیزبوڵڵای دژوو پەکەکەی و ئاخېزوو کوردسانی مەرزیارە. ئی جمیەرە جەلایەن و خودوو دەوڵەتیوە بریاڕاوە. مزانیۊ ئی پېکئاما کە چېروو نامۍ حیزبوڵڵاینە مەرزیارە چ دەورېوەش بیەن و چنی هەزاران نیشتمانپەروەرۍ کوردیش کۆکوش کەرڎېنۍ. ئارۊیچ ئی پێکئاما جە تەرەفوو دەوڵەتیوە بەردەواما. پا مەڵامەتۊ کە تورکیا وڵاتێوەن ئەنداموو ناتۆیا، جمیەرە ئاینییەکۍ جەلایەن و خودوو دەوڵەتیوە مەرزیېرە و بریېنۍ ڕاوە. چنی و پۍ چ مەبەستێوە ڕێکوزیاکۍ سەروو بنەماو ئایدۆلۆژیای ئایینی جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە مەرزیېنێرە، بە عالتەرین شێوە جە ئاژەو تورکیاینە ۋینیۊ و چنەش میاومېنە. تورکیانە ڕێکوزیاکۍ سەروو بنەماو ئایدۆلۆژیای ئایینی بە ڕسمی چېروو نامۍ کۆمەڵەی دژە کۆمۆنیزمینە ڕێکوزیۍ. خەرجییەکېش جە لایەن و خودوو سی ئای ئەیۊ مەسرەف کریۍ. ئا گرووپەی کە ئارۊ حوکمڕانی تورکیای کەرا، بە تەیب ئەردۆغانیچۊ، کەسانێوەنۍ کە چا کۆمەڵانە هەرمانە کەرا یان مەشق و ڕائاوردەیشا کەرڎەن. حەرپاسە فەتحوڵڵا گولەن یۊ جە ئەرەمەرزنەراو کۆمەڵەی دژە کۆمۆنیزمی بیەن. بە کودەتا سەروازییەکەو ساڵەو ١٩٨٠ی ئی ئایدۆلۆژیا یاگۍ ئایدۆلۆژیای کەمالیستیش  گېرتۊ. دماو ئی بەرواریۊ وازش چا ئاژەیە ئارڎەن کە دەوڵەت پاڵپەشتیش کەرۊ و بەرۊش ڕاوە، ئیسە  بیەن بە جمیەرېوە کە ۋېش دەوڵەتی بەرۊ ڕاوە. چی ڕوۆ گرنگا بزانمۍ پەرەسانای جمیەرەکەی سەروو بنەماو ئایدۆلۆژیای ئایینی تورکیانە مەرزیانەرە.

شێوازێوە تەروو لاوازکەرڎەی جمیەری فەلەستینی پەرەپنەداو ئایدۆلۆژیاو لیبرالیزمی بۍ. لیبرالیزم دلۍ جمیەری فەلەستینینە سەروو بنەماو میتۆدوو مردنای خەباتی و بەدەسئارڎەی ئەنجامی جە ڕاو دیپلۆماسییوە پەرەش سانا و جە ئاکامەنە جمیەری فەلەستینی کاریگەری ۋېش جە دەسدا. جە وەختېنە گرنگی بە دیپلۆماسی دریۍ، فرېوە جە کادیرە سەرمەشقەکا جمیەرەکەی جە لایەن و ئیسرائیلیوە کریۍ ئامانج. چنی دوورکەوتەیۊ جمیەرەکەی جە مدرامانی و لاوازبیەی جمیەرەکەی و جە دەسدای کادرەکاش، بەڵام پرۆسەو دیپلۆماسی و پێواژۆو ئۆسلۆی تەڵېوە بۍ پۍ تەسفیەکەرڎەی جمیەری فەلەستینی. بەداخۊ ئاڎۍ کۊتۍ دلۍ ئا تەڵەیۊ و زەرەرۍ فرە ۋەروو دۆزی فەلەستینی کەوت. پېسە مزانیۊ یاسر عەرەفات دمایین جار جە بارەگاو ڕامەڵڵای زیندانی کریان و جە لایەن و کەسانێوە دەورە دریا کە چارەسەری جە سیاسەتەکا ئەمریکاینە ۋینېنۍ. دماتەر جە لایەن و ئیسرائیلیوە ژەعراوی کریا و کوشیا. بێ گومان هۊرچەرخنای لیبڕاڵی جمیەری فەلەستینی ڕەهەندی ئایدیۆلۆژی و سیاسیش هەن. دماو هۊرشېونایۊ سۆسیالیزمی بنیاڎنریای، ئا جمیەرۍ کە سەروو بنەماو ئایدۆلۆژیای چەپی و سۆسیالیستی و مارکسیزمی  مەرزیۍ بېنېرە، تووشوو هۊرچەرخنایۍ ئایدیۆلۆژیی بیۍ. جە ڕاسینە سۆڤیەت ۋېش بە مەڵامەتی ئایدیۆلۆژیۊ هۊرشېویاوە، بەبێ حیچ دەسوەردایۍ ڕاستەوخۆو بەری. جە وەختېنە سۆڤیەت ئاژېوە پا جۊرەشە سەرەرە ئامابۍ، چەمەڕاکریۍ ئا جمیەرۍ کە سەروو بنەماو سۆڤیەتی مەرزیېبېنېرە، تووشوو هۊرچەرخنایۍ هامشێوەی با. جە ڕاسینە جمیەرە سۆسیالیستی و دیموکراتییەکا جە گرڎوو جەهانینە بەمەڵامەتوو هۊرشېونایۊ سۆڤیەتی کاریگەری نەرێنیشا سەر بۍ. ڕابەر ئاپۆ بە ئەنجامدای فاڕیای ئایدیۆلۆژی و فاڕای پارادایمی ڕاش چانەی گېرت کە پەکەکە رووبەروو چارەنوویسۍ چانەی بۊوە. نەک حەر ڕاش چانەی گېرت، بەڵکم جە پارادایمی دەوڵەتگەرایی ۋېش جیا کەرڎۊ و سەرمەشقی خەباتی یەکسانی و ئازاڎیی و دیموکراسیش جە سەردەمی تازەنە گېرت دەس و بە ئەنەیاوای ۋېش جە سۆسیالیزمی نادەوڵەتی کە سەروو بنەماو ئیکۆلۆژی و ئازاڎیی ژەنۍ مەرزیانەرە تاواش هەنگامەی تازۍ بنیۊ . ڕابەر ئاپۆ سەروو بنەماو ئاخېزوو عەقڵیەتی  قووڵبیوە و ئی یەکەشە فاڕا پۍ چوارچێوېوە ئایدیۆلۆژی و سیاسی. ئەگەر فاڕیایۍ پا جۊرە جە جمیەری فەلەستینینە ڕووەشدابیۍ، ئانە ئاژېوە پاسە ۋېشۊ نەوینۍ و جمیەری فەلەستینیچ جە ئاژەو ئیسەو ۋېشەنە نەبۍ. ئانەی ئیسە پەنەوازەن وەڵېوستەی فاڕیایۍ پا جۊرەینە، کە سەروو عەقڵیەت و دەولەت- نەتەوەیرە سەرشەرە زاڵ بۆ عەقڵیەتوو نەتەوەی دیموکراسیا.

ئا دەسەڵاتەی کە فرەتەرین ئیسفاڎە چی پشېویا کەرۊ، دەوڵەتوو تورکیاین

ئا دەسەڵاتەی که فرەتەرین قازانجش چا پێشئامایا که جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە کەرڎەن ، دەوڵەتوو تورکین. چونکە دەوڵەتوو تورکیای خۊتان پێگېوەن، کە کاریگەری فرەو هامسەنگییەکا ۋەرکەوتوو دلېڕاسەیش سەرا. پا مەڵامەتەی وەڵېئاما تازەکۍ با بە مەڵامەتوو فاڕیای هامسەنگیەکا، ئاسایین کە کاروەداکۍ ۋەران ۋەر پی فاڕیایا بۊ. ئینەیچ ئا دڵەتەپېنە کە بەمەڵامەتوو جە دەسدای پێگەو ئینسانی لاو کەسێوە کە چی باڵانسانە ئیسفاڎە کەرۊ وەش کەرۊ. ئەگینا ئی نیگەرانییە بە مەڵامەتوو پابەنڎبیەی بە حیچ بنەمېوە نیا. ڕەنگە ئی ئازە، واتە ڕێبازوو ئیسفاڎە هۊرگېرتەی جە هامسەنگیەکا، بتاویۊ پۍ گرڎوو دەوڵەتەکا جابەجێ کریۊ؛ بەڵام پۆتانسێل یان ئەگەروو ئینەی جە گرڎ شۊنۍ و پۍ گرڎ دەوڵەتێوە پېسە یۊی نییا. تورکیانە هەلومەرجێوە هەن کە ئەولەویەت منیۊرە و چی هەرمانېنە قازانج کەرۊ، حەرپاسە دەرفەتی ژیۆپۆلەتیکی و ژیۆستراتیژی کە ئا هەلومەرجەیە وەش کەرۊ. تورکیا جە ڕوو ژیۆپۆلەتیکییوە شۊنېوە گرنگەش هەنە. ئی یاگۍ کە تورکیاش چنەهۊرکۊتەن گرنگا. دەوڵەتوو تورکیای حەر جە ئەرەمەرزنایشۊ سەروو بنەماو ئی هەڵوێستەیە سیاسەتش کەرڎەن و حۊڵش دان پەشتیوانی پۍ سیاسەتەکاش بېزۊوە. چی بوارەنە ئەنجامێوە گرنگش بەدەسئارڎ.

وەڵۍ گرڎ چېوېنە تاواش پا پەشتیوانییەی جە بەرۊ هۊرشگېرتەبۍ، سیاسەتوو ژینۆسایدوو گەلوو کوردی دلۍ دلېینەو ۋېشەنە بەرۊ ڕاوە. چونکی سیاسەتوو بنەڕەتی دەوڵەتوو تورکیای ژینۆسایدوو کوردیا. بیەو ۋېش سەروو ئی بنەمایۍ متەنەرە. ئەگەر تا ئیسە تاوانش ئی سیاسەتەیە پارېزنۊ، ئانە جە ڕاو ئا پەشتیوانیانە کە جە زلهێزە بیانییەکا و بە تایبەت ئەمریکا و ناتۆیۊ هۊرس گېرتەن. ئیسە دەوڵەتوو تورکیای پا پاڵپەشتییەی کە جە ئەمریکای و ناتۆی هورش گېرۊ، متاوۊ سیاسەتوو ژینۆسایدوو کوردەکا ۋېش جابەجێ کەرۊ. ئەگەر ئی پەشتیوانییۍ نەبیېنۍ، دەوڵەتوو تورکیای نە جە ۋیەرڎە و نە جە ئارۊنە نەتاوۍ سیاسەتوو ژینۆسایدوو کوردی جابەجێ کەرۊ. بێ گومان زلهێزەکۍ بەری بە مەڵامەتوو گرنگی ژیۆپۆلەتیکی تورکیایۊ پەشتیوانیش کەرا.

ئیسرائیل یۊن چا هێزە سەرمەشقا کە پەشتیوانی دەوڵەتوو تورکیای کەرۊ. تورکیا بەمەڵامەتوو ئا سیاسەتەی کە ۋەران ۋەروو ئێسراییلینە پەیرەوش کەرڎەن جە لایەنوو ئەمریکای و ناتۆیۊ پاڵپشتی کریان. ئەگەر ئی پەشتیوانییە تا ئارۊیچ بەردەواما، پەیوەندیش بە بەردەوامیی ئی پەیوەندییەیۊهەن. پۊکەی پاڵپەشتی ئیسرائیلی پۍ دەوڵەتوو تورکیای فرە گرنگا. دەوروو ئیسرائیلی جە پیلانگێڵی میان نەتەوەیینە بە ڕۊشنی ئی گرنگییە ئاشکرا کەرۊ. چونکی پیلانگێڵی میان نەتەوەیی پەشتیوانیېوە بۍ کە جە بەرزتەرین ئاستەنە جە چوارچێوەو سیاسەتەکا ژینۆسایدوو گەلوو کوردینە پۍ دەوڵەتوو تورکیای کریا. پیلانگێڵی میان نەتەوەیی پلانێوە ئەمریکای و ئیسرائیلی بۍ. ئی پیلانۍ بە هەماهەنگی چنی ناتۆی ئەنجامدریا. چی ڕوۆ پۍ دەوڵەتوو تورکیای پەیوەندی چنی ئیسرائیلی فرە گرنگا. پڕچنای ئی پەیوەندییە  ماناو پڕچنای ئا پەشتیوانیەینە کە دەوڵەتوو تورکیای جە زلهێزەکا بەری هورشگېرۊ و پی جۆرە بیەیش گنۊنە مەترسیۊ. ۋەروو ئینەینە کە دەوڵەتوو تورکیای بە بەیاننامېوە سنوورداری پېسە کاروەدای جە ۋەران ۋەروو هجومەکا ئیسرائیلی پۍ سەروو غەززەی ڕازییا و حیچ هەنگامېوە تەر مەنیۊ. ئەگەر سەرنج بڎەیدۍ دەوڵەتوو تورکیای جە ڕادەبەدەر نیگەرانا جە وەڵېئامایەکا. ئینەیچ بە ڕۊشنی نیگەرانی ئاڎیی بەروزۊ. بەڵام جوابەکەش فرە سنووردار و لاوازا. ئەگەر چی یەکەیە بە عالی بیاومېنە، گرڎ چېوۍ جە ڕوو سیاسەتی و سیماو دەوڵەتوو تورکیایۊ ڕۊشن بۊوە. چوونکیم بڕۍ کەسۍ سیاسەت و سیماو دەوڵەتوو تورکیای مەشناسا، چەمەڕاو ئانەی بېنۍ کە تەیب ئەردۆغان کاروەدایۍ تنش بۊ ۋەران ۋەر پی ئاژەیە و هەنگامەی کارا بنیۊ، بە جۆرێ جە جۆرەکا ئاژەکەی فاڕۊ. بێگومان ئاژېوە پاسە نیا ئارانە. بە مەڵامەتوو ئا جەنگە تایبەتەیۊ کە تورکیانە ملۊ ڕاوە ، ئەنەیاوای جە ڕاسییەکا قورس کەرۊ. یۊ جە خەسڵەتەکا دەوڵەتوو تورکیای ئانەنە کە جە رادەبەدەر جەنگی تایبەت بەکارمارۊ و چنی ئینەی کاریگەری سەروو تێڕواماکاش بۊ. ئینەیچ چی ساڵانەو دماییەینە فرە زیاڎش کەرڎەن، بەتایبەتی چنی حکومەتی فاشیستی ئاکەپە-مەهەپەی. بەڵام پا مەڵامەتەی کەشوهەواو ستەمکاریی بە سوتوو ناسیۆنالیزمی و شۆڤێنیزمی و فاشیزمی وەش بیەن، ئی پەرسۍ بە ئاشکرا و ڕێکوپێک قسېشا سەر مەکریۊ و باسشا سەرمەکریۊ. ڕای گرڎی تورکیای و ڕۆشنۋیرا تورکیای چی ڕوۊ کەموو کووڕیېوە فرەشا هەن . بەکارئارڎەی چڕ و پڕوو جەنگی تایبەت و ستراتیژییەکا وەشکەرڎەی ئەنەیاوای جە یۊی ، دەرئەنجام و نیشاندەروو ئا بەها نزمەینە کە بە گلېرگەی مڎریۊ. بەڵام گلېرگەو تورکیای مەتاویۊ سەروو ئی پەرسەیە ڕۆشنکریۊوە و مەتاویۊ چی تەڵەیە ڕزگارکریۊ. ئیسە فرەینېوە ۋەرچەموو گلېرگەی متاوۊ پاسە ۋیرکەرۊوە کە خەمی ئەساسی تەیب ئەردۆغانی ئاینڎەو گەلی فەلەستینین و هەرمانە پۍ ئینەی کەرۊ، پېسە ئانەی تەیب ئەردۆغان غەززەنە بۊ. ئانە چالاکییەکۍ ناوەنڎوو جەنگی تایبەتینۍ کە پاسە جە گلېرگەی مکەرۊ پی جۊرە ۋیرکەرۊوە. ئینەیچ جە لایەن و ئا کەساوە کە دەسەڵاتشا ئینا دەسۊ، پېسە سەرکەوتەیۍ تەماشە کریۊ و پێشکەش کریۊ، بەڵام جە واقیع و گلېرگەینە ئینە بە ماناو سەرکەوتەی نمۍ، بەڵکم وڕایرەن.

دەوڵەتوو تورکیای جە قۆناغێوەنە مەرزیارە کە جەهان سەروو دووۍ جەمسەرارە بەش کریابۍ و جە بەین و ئا دووە جەمسەرەینە کۆپلېوە بۍ. تورکیا ئیسفاڎېوە فرەش چی دەرفەتە سیاسییە هۊرگېرتەن. جە وەختوو مەرزنایرەو دەوڵەتینە بە هەڵسوکەوتی سیاسی جە هەردووە بلۆکەکەنە ئیسفاڎەش کەرڎ.

وەختۍ جەمسەرەکۍ جە ساڵەکا ١٩٣٠ینە تیژتەرۍ بیۍ و جەنگی جەهانی دووەم ئاما دلۍ، دەوڵەتوو تورکیای یاگۍ ۋېش جە چوارچێوەو بلۆکی مۆدێرنیتەی سەرمایەدارییەنە کەرڎۊ کە ئەمریکا سەرۆکایەتیش کەرۍ، وەختۍ ناتۆ مەرزیارە، تورکیا بی بە ئەنداموو ناتۆی. پېسە مزانیۊ ناتۆ ئا هێزە بۍ کە سیاسەتوو جەهانیش دیاری کەڕڎ و پا بۊنۊ ستراتیجیەکېش جە قۆناغی دماتەرەنە متەرە. حەرپاسە مەرزنایرەو ئیسرائیلی قەرار و ستراتیژو ناتۆیا. تەنیا ئەرەمەرزناو ئیسرائیلی نییا، بەڵکم ئا ناوەندەنە کە گرڎوو سیاسەتەکا ۋەران ۋەر بە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەیس چنە مجیانەرە. پۊکەی ئا سیاسەتەو ئیسرائیلی ۋەران ۋەروو فەلەستینی پەیڕەویش ۋنەکەرۊ، ستراتیژوو ناتۆیا و بە پاڵپەشتی ناتۆی ملۊڕاوە. ئەگەر پەشتیوانی ئەمریکا و ناتۆی نەبیۍ ئیسرائیل نەتاوۍ ئی سیاسەتەیە جابەجێ کەرۊ. حەر پېسە سیاسەتەکا ژینۆسایدوو کوردی، سیاسەتوو ژینۆسایدی فەلەستینی بەبێ پەشتیوانی ناتۆی مومکین نەبۍ. پېسە وینیۊ دەوڵەتوو تورکیای و ئیسرائیلی جە فرەو ڕواوە بە شێوېوە سەرسوڕهێنەر جە یۊی مشا.

تورکیا بەمەڵامەتوو ھەم پێگەی ژیۆپۆلەتیکی و حەر پاسە ئەندام بیەی جە ناتۆنە، ئیسفاڎە جە دژایەتی بەینوو دەوڵەتەکا هۊرگېرۊ. ۋەروو ئی مەڵامەتا، تورکیا گەرەکش نیا دژایەتییەکۍ بەینوو دەوڵەتەکا دمایش پنەبۍ. چونکی وەختۍ دژایەتییەکۍ کەمتەرۍ باوە، پەنەوازیش پۍ ی کەمتەر بۊوە. تورکیا تایبەتمەندی و ڕێبازێوە پا جۊرەیشە هەن. یۊ چا دژایەتیا کە تورکیا ئیسفاڎەش ۋنە کەرڎ، دژایەتی بەینوو ئەمریکای و سۆڤیەتی بۍ. سەردەموو جەنگی سەردینە ئیسفاڎۍ فرەش ۋنەکەرڎ. بە پەشتیوانی تەماموو ناتۆی درێژەش بە سیاسەتەکاش دا. ئی پەشتیوانییە دماو وڕاو سۆڤیەتی بەردەوام بۍ. ۋەرو ئانەی جەهان لووان قۆناغێوە تازۊ، واتە جەنگی جەهانی یەرەم و حەرچنە سۆڤیەت وڕا، بەڵام ناتۆ بەردەوام بۍ جە پارېزنای ۋېش. پیلانگێڵی میان دەوڵەتی دژوو ڕابەر ئاپۆی، دەرئەنجام و ئا پاڵپشتییەینە کە پۍ تورکیای کریان. ئینەیچ جوابوو دەوڵەتوو تورکیای بۍ پۍ ئانەی جە چوارچێوەو سیاسەتەکا ئەمریکای و ناتۆینە مامەڵە کەرۊ. چونکی گرڎوو دەسوەرداکا جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە شێوەو سیاسەتوو ئەمریکای و ناتۆی هۊرگېرا. دماو وڕاو سۆڤیەتی، ئی سیاسەتۍ جە چوارچێوەو جەنگی جەهانی یەرەمینە ڕووەشادا. بۊنەو ئانەی تورکیە بەپاو سیاسەتەکا ئەمریکای و ناتۆی مامەڵە کەرۊ، بەردەواما جە هۊرگېرتەی ئی پەشتیوانییە. جە لایۍ تەرۊ تورکیا ئیسفاڎېوە فرەش جە جەنگوو ڕووسیای و ئۆکرانیای هۊرگېرت. چونکی ئی جەنگە دژایەتییەکۍ بەینوو دەوڵەتەکاش زیاتەر کەرڎ. بەمەڵامەتوو ئی ئاژەیۊ پەیوەندییەکۍ بەینوو ئەمریکای و ڕووسیای، ڕووسیا و ئەوروپای شلۊقۍ بیېنۍ. تورکیا بە ئەندامبیەی جە ناتۆنە ئیسفاڎەش چی ژیۋگە شلۊقەیە هۊرگېرت و تاواش بە پارېزنای پەیوەندییەکاش چنی ڕووسیای پەشتیوانی ئابووری و سیاسی جە ڕووسیای هۊرگېرۊ. حەرچنە ئینە ئاژېوە دژبەیۊن، بەڵام ڕووسیا سەرەڕاو ئانەی ئەنداموو ناتۆی بۍ بەمەڵامەتوو ئاژەو ناتۆی پاڵپەشتیی ئیدارەو تورکیایش کەرڎ.

یۊ چا دژایەتیا کە تورکیا فرەتەرین ئیسفاڎەش چنە هۊرگېرت، دژایەتی بەینوو ئیسرائیلی و دەوڵەتا عەرەبی بۍ. پېسە مزانیۊ دماو ئەرەمەرزناو دەوڵەتوو ئیسرائیلی، یۊ جە ڕەهەندە سەرەکییەکا سیاسەتوو ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی ئەمریکا و ناتۆی، ئەمنیەتوو دەوڵەتوو ئیسرائیلی بۍ. یۊ جە کۊڵەکە گرنگەکا ئی سیاسەتەیە بیە و پەشتیوانی دەوڵەتوو تورکیای بۍ. تورکیە جە ئیسەنە یۊ چا دەوڵەتانە کە دڎان منیۊ ئیسرائیلیرە. سیاسەتوو ڕسمی دەوڵەتوو ئیسرائیلی بریتییا جە ئەرەمەرزنای دەوڵەتێوە کە بە تەمامی سەروو بنەمای ئایینی جوولەکەی بۊ پۍ ئی یەکەیە ئاماڎەن دژوو گەلی فەلەستینی ژینۆساید ئەنجام بڎۊ. ئینەیچ سیاسەتوو ئەمریکای و ناتۆیا. ئا دەورەی کە بە دەوڵەتوو تورکیای دریان، پەشتیوانیکەرڎەین چی سیاسەتەو ئیسرائیلی ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە. جە لایۍ تەرۊ سیاسەتێوە چا شێوەیە بە ماناو دەسپنەکەرڎەو جەنگېوە بێکۆتاین بەینوو جوولەکەی و عەرەبەکانە . جە ڕاسینە پرۆسەکە پی جۊرە پەرەش سانا. ئی ئاژە پەڕ جە کێشمەکێشەیە  دماو ئامای جولەکەی پۍ دلۍ خاکوو فەلەستینی تا ئارۊیچ بەردەوام بیەن. ئا ڕووەدایۍ ئیسە ڕووەمڎا، بێگومان بەشېوەنۍ جە درێژکراوەکا ئی پرۆسەیە. دەوڵەتوو تورکیای جە ئاژەو پشېوی بەینوو دەوڵەتوو ئیسرائیلی و دەوڵەتا عەرەبی ئیسفاڎېوە عالش هۊرگېرتەن. بە مردای پاڵ و ئیسرائیلینە، پەشتگیریش جە ئیسرائیلی و ئەمریکای و ناتۆی هۊرگېرت. تەنانەڎ بەین بەین پەشتیوانیش جە دەوڵەتا عەرەبی هۊرگېرتەن کە چنی ئیسرائیلی ئینۍ ملەملانێنە. بێ گومان دەوڵەتوو تورکیای پا گرڎوو پەشتیوانیۊ کە سیاسەتوو ژینۆسایدو گەلوو کوردی بەرۊ ڕاوە. وەڵتەر پۍ بەدەسئارڎەی پەشتیوانی سەبارەڎ بە سیاسەتوو ژینۆسایدو کوردی لووان دلۍ ئا پەیوەندیاوە. مەڵامەتوو ئانەی کە دەوڵەتوو تورکیای لووان دلۍ ناتۆی ، کۆکوشی کوردەکان. وەختۍ بڕۍ ڕووەدایۍ ڕووەمڎا کە پەیوەندییە سیاسییەکا جە جەهانەنە یا جە مەنتیقەکەنە گرژ کەرا، بڕۍ ماچا تورکیا متاوۊ یا پەنەوازەن ناتۆنە بەربشۊ. ئانۍ ئینەی ماچا زیاتەر ئا کەسېنۍ کە ئینۍ دەوروبەروو حکومەتینە. ئینۍ قسۍ بێ بنەمېنۍ. دەوڵەتوو تورکیای حەجگیز ناتۆنە بەرمەشۊ. فرە عال مزانۊ بەبێ ناتۆی مەتاوۊ سیاسەتوو ژینۆسایدوو گەلوو کوردی جابەجێ کەرۊ. گرڎ کەسێوە ئینەی عال مزانۊ، ئانۍ کە مەزانا ئا کەسېنۍ کە ماچا با تورکیا ناتۆنە بەربشۊ.

هجومەکۍ ئیسرائیلی پۍ سەروو غەززەی و فەلەستینی جە ٧و تشرینوو یوۋەم و ٢٠٢٣ېنە، واقیع و دووڕووی دەوڵەتوو تورکیای و حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەیش جە فرەو ڕوواوە ئاشکرا کەرڎەن. ئانەی کە یاۋنەریەکۍ تورکیای ئا پەرسەیە بەجۆرێوە رۆژەڤەنە مازاوە، جە پەردەپۆشکەرڎەی ئی دووڕووییۊ سەرچەمەش گرتەن. حەرپېسە ۋیرتابۊ دەوڵەتوو تورکیای هجومېوە گەورەش دژوو ۋەرنیشتی دەسپنەکەرڎ و  چالاکییەکەو  ئەنقەرەیش کەرڎ بە بەهانۍ. وەڵۍ هجومەکەی، بە ئاشکرا جە ڕاو وەزیرا بەری و وەرگرییوە ئەرەیاۋیا کە تەماموو چێرخانی و سەرخانوو ۋەرنیشتی ئامانجوو ئاڎیشانۍ و سەرنجشا بەرەو ئا ئامانجا ئاراسە کەرا. دماتەر هجومش پۍ سەروو ۋەرنیشتی دەس پنەکەرڎ. پېسە جە هجومە ئاسمانییەکانە ئاماژەش پنەکریان، گرڎوو چېرخانی و سەرخانیش بۆردومان کەرڎۍ. چانیشا بەنداو، ئەرەمەرزیاو وزەی، خەسەخانە، ۋەننگە، ئەرەنیشتۍ، کۆگاو وارڎەی، پاڵفتەو نەوتۍ، کارگە و هتد.  چی هجومانە دەیان کەسۍ گیانشا جە دەسدان. ئی هجومۍ هەڵای بەردەوامېنۍ. جە ڕاسینە دەوڵەتوو تورکیای ساڵانێوەن ئی هجوما ئەنجام مڎا. جیاوازی هجومەکا ئیجاریە ئانە بۍ کە تنتەرۍ و تنوتیژتەرۍ بېنۍ. دماو پەنج ڕووا کە دەوڵەتوو تورکیای ئی هجومېشە دەسپنەکەرڎۍ ، هجوموو ئیسرائیلی پۍ سەروو غەززەی دەسش پنەکەرڎ. جە وەختېنە دەوڵەتوو تورکیای هەڵوێستێوە پا جۊرەیشە ۋەران ۋەروو ۋەرنیشتینە بۍ، تەیب ئەردۆغان بەبێ ئانەی هەست بە حیچ شەرمێوە کەرۊ، ئەرەیاۋناش کە پەنەوازەن هجوم پۍ سەروو غەززەی مردۊ و شۊنەکۍ جە ئاسمانۊ نەدریۊشا ۋنە. بەڵام ئانەی تەیب ئەردۆغانی کەردەنش جیاوازیش نییا چنی ئانەو نەتانیاهۆی کەرڎەنش. جە ڕاسینە جە فرەو ڕوواوە جە هین و ئاڎیی خراپتەرا. کەواتە پۍ چی دەوڵەتوو تورکیای نیگەران بۍ چی ئاژەیە و چنی تاوۍ بە ئاشکرا ئینەی واچۊ جە وەختېنە سەرقاڵوو ئۆپەراسیۆنێوە بۍ کە گەلوو کوردی کۆکوش کەرۍ؟ پەنەوازەن گرڎ کەسێوە ئی دووە پرسیارەیە کەرۊ و جوابی دروسشا پۍ بېزۊوە. دماتەر ڕاسی دەوڵەتوو تورکیای و حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەی و تەیب ئەردۆغانی ئاشکرا بۊ. حەرپاسە ئا ئاژەی کە جەماوەروو تورکیای  چنەشەنە مژیوا.

تەنیا مەڵامەتېوە کە دەوڵەتوو تورکیایش  نیگەران کەرڎەن، ئانەنە کە کردەوەکۍ حەماسی پەرەشا سانان و مەزانیۊ دەرئەنجامەکېش مەنتیقەکەنە چېش شۊنەو ۋېشەرە مارۊ، ئا فکرەی کە ئەگەروو هامسەنگی تازەی  سەرهۊرمڎۊ، مەترسی سەروو سیاسەتوو ژینۆسایدوو کوردی وەشکەرۊ. دەوڵەتوو تورکیای نیا ئازېوەنە کە بتاوۊ مامەڵە چنی ئەگەرێوە پا جۊرەینە کەرۊ یا بەدیش بارۊ. بەتایبەتی پۍ حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەی، کە گرڎوو بیەو ۋېش جە ڕاو ژینۆسایدوو کوردیوە پەرە پنەدان، ئاژېوە پا رەنگە جەڕادەبەدەر کێشەدار بۊ. چی ڕوۆ ئی ئەگەرە دەوڵەتوو تورکیای و حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەی فرە نیگەران کەرۊ. ئەگینا بە پێچەوانە و تەلەفزیۆن و یاۋنەریەکاشۊ، تورکیا نیگەران نییو چا ئېشەی کە گەلوو فەلەستینی جە غەززەنە تووشش بیەن پۍ ئاڎیی حیچ گرنگ نیا. ئینە تەنیا شارتەیۊ رووەی راستەقینۍ دەوڵەتی و پەیڕەو کەرڎەی سیاسەتوو دەوڵەتین. ئی سیاسەتە رەزیلانە بە ئامای سەروو کارو حکوومەتوو ئاکەپە-مەهەپەینە فرە پەرەش سانان. تورکیانە گرڎ چېۋۍ شێویان و تەموومژاوی کریان بە جۆرێوە کە هەرمانۍ کریېنە گلېرگە مەزانۊ ڕاسیەکۍ چېشېنۍ. پی جۊرە فاشیزم حوکمڕانی گلېرگەی کەرۊ. جە واقیعەنە خەموو دەوڵەتوو تورکیای تەنیا پەیرەو کەرڎەی سیاسەتوو ژینۆسایدین دژوو گەلوو کوردی. ئەگەر دەوڵەتوو تورکیای بزانۊ کە ئی ئاژە و ئاسەوارەکېش سیاسەتوو ژینۆساید کەرڎەی گەلوو کوردی مەوزۊنە مەترسیۊ و متاوۊ ئیسفاڎە چا ژیۋگە تازەیە هۊرگېرۊ کە سەرهۊرمڎۊ، یان ئەگەر وەعدېوە پا جۊرەشە پنەدریۊ، ئانە ئی ئاژەو دڵەتەپېشە بە تەمامی مەمەنۊ. جە ئاژېوە پاسەنە هەرمانە پۍ پەرەپنەدای زیاتەروو ئاژەو ملەملانێ و جەنگی کەرۊ. هەمیشە ئینە هەڵوێسوو دەوڵەتوو تورکیای بیەن. بە دڵنیاییوە دەوڵەتوو تورکیای گەرەکش نیا دمایی بە ملەملانێ بەینوو عەرەبی و جوولەکەکا و چارەسەری کێشەو ئیسرائیلی و فەلەستینی بۍ. جە ڕاسینە وەختۍ جە ساڵا ۋیەرڎەینە گرژیی بەینوو ئیسرائیلی و دەوڵەتە عەرەبییەکا کەم بیۊ و ڕێککۊتەی بەینشانە کریا، دەوڵەتوو تورکیای پانەی فرە تېکشی. دەوڵەتە عەرەبیەکېش بە خیانەتکار جە دۆزوو فەلەستینینە تۆمەتبارۍ کەرڎۍ. بەڵام خەموو دەوڵەتوو تورکیای دۆزوو فەلەستینی نییا، بەڵکو کەمبیەیۊ پەنەوازی پۍ ئا وڵاتیە جە ئاکاموو کەمبیەیۊ دژایەتییەکان جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە و دمایی ئارڎەی پا پەشتیوانیە بۍ سەبارەڎ بە سیاسەتەکا ژینۆسایدوو گەلوو کوردی. دەوڵەوو تورکیای پا گرژییەی کە ئیسە دەسش پنەکەرڎەنۊ، تێک مەشۊ. دەوڵەتوو تورکیای ئەگەر بزانۊ ئی ئاژە زەرەر بە سیاسەتەکا ژینۆسایدوو گەلوو کوردی مەیاونۊ، گەرەکشا ئی ئاژە قووڵتەر بۊوە و هەرمانە پۍ ئینەی کەرۊ. پۊکەی مەبۊ گومانما چانەی بۊ کە دەوڵەتوو تورکیای و حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەی پەی ئی هەرمانە کەرا.

چنی سەرەتاو ئی ڕووەدایا، ڕەخنېوە پەرەش سانا کە حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەی دڵسۆز نییا و سەبارەڎ بە پەرسوو فەلەستینی گلېرگەی فریو مڎۊ. ئی ڕەخنە جەلایەنوو بەشێوە جە ڕۆشنۋیرا و ڕۆنامەنویسا تورکیوە کریۊ. بێ گومان ئی ڕەخنۍ ڕاسېنۍ؛ بەڵام بەبێ دەس بەرڎەی پۍ واقیع و کوردی مەتاوۊ کاریگەریی پێویس وەش کەرۊ. به داخۊ به مەڵامەتوو زاڵ بیەی کاریگەری هەستی و حەر پاسە فشاری ناسیۆنالیستیوه مەتاویۊ ڕاسیەکۍ به تەمامی دەسنیشان کریا. ۋەروو ئی مەڵامەتیچە ​​مەتاویۊ وەڵېئامای ئەرێنی تورکیانە وەش کریۊ. ڕۊشنا کە ڕۆشنۋیرا تورکیای، چەپ، جمیەرە سۆسیالیستی و دیموکراسیەکا چی ڕوۊ کەموو کوڕیسا فرەن. ئینەیچ بواروو سیاسەتوو دیموکراسی گېرۊوە، چونکی پەرەپنەداو ئی روانگەیە ۋەرپرسیاری ئاڎیشان.

 

حەقیقەت تورکیانە تەنیا سەروو بنەماو حەقیقەتوو کوردی بەرگنۊ و متاومۍ چنەش بیاومېنە. ڕاسییەکۍ بەبێ دەست ۋنەدای جە واقیع و کوردی بەرمەگنا. ئەگەر ڕاسیچ وچیۊ، حیچ کاریگەری و دەرئەنجامێوەش مەبۊ. با جە سەعبۊ تا شەوۍ وچیۊ حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەی و تەیب ئەردۆغان و جمیەرە ئاینییەکۍ تورکیای خەموو دۆزی فەلەستینیشا نییا، ئینە کاریگەریېوە ۋەرچەمش سەروو گلېرگەی مەبۊ. چونکی ئی ئاژە شاراوەن. گرڎ کەسۍ بە بەستەی گرڎ جۆرە دەمامکێوە پاسە ۋېشا نیشانە بڎا کە پەشتیوانی جە قەزیەو فەڵەستینی کەرا. جە ڕاو فاڕای ئی روانگەیۊ و پەشتیوانیکەرڎەی جە قەزیەو گەلوو کوردی، و ڕەخنە و پرسیارکەرڎەی جە دەوڵەت و حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەی کریۊ کە ئاژەکە عالتەر ڕۊشن کریۊ وە و راسیەکۍ نیشانە بڎریا. ئەگەر چا وەختەنە کە تەیب ئەردۆغان سەرۆکوو فاشیستەکا ماچۊ: مشۊم بۆردومان و غەززەی مرڎۊ! ئەگەر جە تورکیانە بە دەنگی بەرز وچیابیۍ: "ئەی چی بۆردومانوو ۋەرنیشتی کەری؟"، ئاوەختە دەمامکوو حکومەتی گنۍ. گلېرگەو تورکیای جە ڕاسییەکا یاۋېنە و پا جۊرە ئاژەکەی بەرز نرخنۍ. ئی هەڵوێسە کە تورکیانە بەرمەگنۊ و ئینەن کە پەنەوازەن کریۊ.

چارەسەر گەشەپنەدای نەتەوەی دیموکراتیکیا

ئیسە، گفتوگۆی چڕ سەرانسەروو جەهانینە هەن سەبارەڎ پا ئاژەی کە سەرش هۊردان کە چ دەرئەنجامێوەش بۊ. بەڵام ئی باسۍ فرە دوورېنۍ جە ئاشکراکەرڎەی بنەماو کێشەکەی و چارەسەرەکاش. پەنەواز بە گفتوگۆی کەرۊ  سەروو بنەماو ئەنجامەکا و ئا ئەگەرۍ کە ڕەنگە دماتەر ڕووەبڎا. ئەگەر چی ڕوانگۊ تەماشەش کەری، گرڎ کەسێ حۊڵ پۍ ئا چېوەیە مڎۊ کە گەرەکشا بەدەسش بارۊ؛ ئانۍ کە فرەتەرین دەسەڵاتی کۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسی و سەروازیشا هەن زیاتەر میاوا بە ئامانجەکا ۋېشا. بە ئاسانی متاویۊ ئی یەکە وچیۊ و باسکەرڎەیش غەڵەت مەبۊ. بەڵام ئەگەر پەرسمۍ ئایا ئینۍ گرڎ متاوا کێشەکا ئیسەی چارەسەر کەرا، جوابەکە نەخێرا. ئیسە پېسە چی ڕووەداینە ۋینیۊ، هامسەنگیەکۍ ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە فرە هەستیارېنۍ. جە قۆناغێوە پاسەنە کە جەنگی جەهانی یەرەم ڕووەشدان، دەسکاریکەرڎەی هامسەنگییەکا ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی بە مەبەسوو جەنگی متاوۊ بۊ بە مەڵامەتوو ملەملانێوە کە وەڵېوینای ئەنجامەکەیش مەکریۊ. بێگومان ئا سیناریوۍ وزیېنۍ ڕووە، پی مانۍ یاگۍ نیگەرانینۍ. ئامانجوو دەوڵەتوو ئیسرائیلی ڕۊشنا. جە گرڎ هەنگاومێوەنە گەرەکشا زیاتەر پەرە بە ژینۆسایدی فەلەستینی بڎۊ. ئاشکران کە  حۊڵمڎۊ ئی ژیۋگەیە بەکاربارۊ پۍ ئانەی بە ئامانجەکاش بیاوۊ. جە ئیسەنە بۆردومانی چڕپۍ  سەروو غەززەی ئەنجام مڎۊ، بەڵام تا ئیسە مەزانیۊ کە سنووردار بۊ یان نا. ئەمریکا و ئینگلتەرا پاپۊڕە جەنگییەکۍ ۋېشا ئارڎېنۍ ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی. ئینۍ گەورەتەرین پاپۊڕۍ جەنگیێنۍ جە جەهانەنە. جە لایۍ تەرۊ سەبارەڎ پی ئاژەیە ئیدارەو ئەمریکای سەرچەمېوە دارایی فرەش تەرخان کەرڎەن. بە واچەو ۋېشا، داواکاریېوە پۍ زیاڎکەرڎەی سەرچەمە[مادیەکا] بە قەبارېوە بێ وێنە کریا و ئینەیچ جەلایەن و کۆنگرێسوو ئەمریکایۊ پەسەن کریا. حەرپاسە باس چانەی کریۊ کە بەشێوە عال چی سەرچەمەیە پەی خەرجکەرڎەی جەنگوو ئۆکرانیایا. بیەو ئێرانی و ئا پێکئامایۍ کە ئێران جە مەنتیقەکا نزیک بە لوبنانی و سوریای ئەرەمەرزنېنێش پېسە ئامانجی نیشانە مڎا. دژایەتییەکۍ چنی ئێرانی دیارېنۍ. جە لایۍ تەرۊ، جە ساڵانی ۋیەرڎەنە، چین بەشڎاریش جە سیاسەت و هامسەنگیەکا ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە کەرڎەن. چین دەورۍ گرنگش بۍ جە نزیککەرڎەیۊ سعودیەی و ئێرانی کە بە هەنگامېوە فرە گرنگ منریۊرە. ڕۊشنا کە ئەمریکا ئی ئاژەشە بەدڵ نییا. ڕووسیاشا جە ڕاو ئۆکرانیایۊ کېشت دلۍ جەنگەکەی. جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە حیچ وەختۍ جەنگ دمایش نامان. ئیسە ئاژېوە ئامان ئاراوە کە ئی جەنگە فرەتەر پەرە بسانۊ. دەوڵەتوو تورکیای جە ئیسۊ حۊڵوو قووڵکەرڎەیۊ کێشەکا و وەشکەرڎەی کەشێوە پشېویڎاری مڎۊ پەی ئەنجامدای ژینۆسایدوو کوردی. ئیسە پۍ گرڎ لېوە ڕۊشن بیەنۊ کە گەرەکشا ۋەرنیشتی ئەرەگیر کەرۊ، واتە سیستەموو ۋېڕاوەبەری دیموکراتیکی نازۊ. ئامانجوو دەوڵەتوو تورکیای تەنیا بە ئەرەگیرکەرڎەی ۋەرنیشتی و تەسفیەکەرڎەی ئاخېزوو ۋەرنیشتی سنووردار نییا. ئامانجش دووروستەیۊ کوردین ۋەرنیشتەنە. حەرپاسە گەرەکشا ئا کوردا جە پارچەکا تەروو کوردستانینە ۋېڕاگرېنۍ و پاگیری سەروو خەتەو ئازاڎیی کەرا، دووروزۊوە. پی جۊرە گەرەکشا بیاوۊ بە ئامانجوو دمایی ۋېش کە ژینۆسایدوو گەلوو کوردین. ئیسە گەرەکشا ئی ئاژەیە پۍ ئی مەبەسەیە بەکاربارۊ.

ئینە ئا ئاژەنە کە مۆدێرنیتەی سەرمایەداریش ئینا چنە. مۆدێرنیتەی سەرمایەداری جگە جە قووڵبیەیۊ جەنگی، حەجگیز پەناش پۍ حیچ ڕێوەتەری نەبەرڎەن. جە هەمان وەختەنە ئینسانەکۍ پەنەوازشا بە ڕێکوستەی و پەرەپنەدای خەباتوو ۋېشا سەروو بنەماو ئی واقیعەیە هەن.  بێگومان ئانە دەوڵەتەکۍ نیەنۍ کە کێشەکا چارەسەر کەرا، بەڵکم خەباتوو گلېرگەی دیموکراتیکیا. مەحاڵا بە عەقڵیەتوو دەوڵەت نەتەوە-دەوڵەتی کێشەکۍ ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی چارەسەر کریا. ئارۊ بناغەو گرڎوو کێشەکا ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی، بەتایبەتی کێشەو فەلەستینی و کوردی، عەقڵیەتی دەسەلاڎداری و نەتەوە-دەوڵەتیا. چارەسەر تەنیا نەتەوەی دیموکراتیکا. نەتەوەی دیموکرات شێوازێوە ژیۋای و چارەسەیا کە سەروو بنەماو سیستەمی دیموکراسی گلېرگەی، حەر پاسە زاڵ بیەین سەروو ئەنەیاوای هزروو  دەوڵەت-نەتەوەیرە. ئانەی جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە پەنەوازەن، پەرەش پنە بڎریۊ ئەنەیاوایۍ پی جۊرەنە جە ژیۋای و سیستەموو چارەسەرکەرڎەی. جە وەختېنە ڕابەر ئاپۆ ئەنەیاوای ۋېش پۍ نەتەوېوە دیموکراتیکی وست ڕووە،ئی هەرمانېشە بە ئامانجوو چارەسەرکەرڎەی کێشەکا ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی ئەنجامدا. دماتەر، پەنەوازەن ۋیر جە چارەسەری نەتەوەی دیموکراسی پۍ کێشەو فەلەستینی کەرمېوە کە یۊن جە کێشە بنەڕەتییەکا ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی و خەبات کەرمۍ پۍ بەدیئامای ئینەیە.

گەلوو کوردی دەیان ساڵېن خەبات پۍ ئازاڎیی کەرۊ. ئارۊ به خەباتوو ۋېش جە ۋەران ۋەروو پیلانگێڵی میاننەتەوەینە و عەقڵیەت و پارادایمه تازەینە که ڕابەڕ ئاپۆ پەرەش پنەدان، ئینەش بەرڎەن ئاستۍ میان نەتەوەیی. بە دەسەبەرکەرڎەی یەکڕیزی و هامپەشتی حېقمتەر چنی کۊشیاکا ئازاڎیی و دیموکراسی جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی و جەهانی و بەتایبەت خەباتوو گەلوو فەلەستینی، کریۊ بە ئەنجامێوە بیاوۊ کە چارەسەری ڕاسەقینەو کێشەکا ئاشکرا کەرۊ. حەرپاسە خەباتی دیموکراسیانەو گەلوو جوولەکەی دژوو عەقڵیەتوو دەوڵەتی ڕسمی فرە گرنگا. جە گردیچ گرنگتەر ئانەنە کە ئی ۋیرکەرڎەیۊ و خەباتە دلۍ گەلوو جوولەکەینە سەرەڕاو گرڎ تەپڵۍ جەنگی و جینۆسایدی پەرە بسانۊ. جگە چانەیچ خەباتوو گەلا تەروو ۋەرکەوتوو دلېڕاسەی هەن. کریۊ بە هامدەنگی و خەباتی هامبەش کە ئینۍ گرڎ جە ڕوانگەو گەلا دیموکراتیکی و پێوەرە ژیۋای گەلا پەرەش پنەمڎا و کێشەکا ۋیەرنمۍ.