ناڵی و مستورە خانمە و هەجووکەردەی یەکتری
دەقو شیعرەکێ مەستورە (ماهـ شەرەف خانمێ ئەردەڵانی)، جە وەڵامو شێعرە هەجووکێ ناڵی شاعیرینە.
جە ویەدەو ئەدەبی کوردینە شیعرەکێ ناڵی شاعیری کە سەرو (مەستورە خانمێ ئەردەڵان)یرە (١٨٠٤-١٨٤٨ز) هورشدەینە، قسێ و باسیێ فرێش جەسەر وچیەنێ، پانەی ئاخۆم ئا شیعرێ ناڵیە کە جە تەرزەو هەوجوی و شرتەینەیرە هەر بەڕاس شیعرەو خودو ناڵینە یام نا؟! یان ئانەی کە ناڵی چی یاوان ئا ئاستەیە کە دەقەیوە جا چەشنەیەو پا زوانە ناباوەیە بنویسۆنە و ئایا ئا جوریە زوانە جە کەسایەتی شاعیرەیوە چوون خودو ناڵی شنیۆوە؟ یام داخۆم چە هۆکارەیوە ڕاستەقینە ئیانان جە پەشتی نویستەی ئا دەقەیوە؟ هەر پەوکای جە ئا بارەوە ویروڕایێ فرەیە وزیەنی ڕووە، چوون؛
١- بڕەیوە پەنەشان پاسەن کە دەقی نامێ بریا جە لایانو شاعیرەیوە نەریارو ناڵی-وە نوسیان پەی نامێ زڕنای ناڵی شاعێری
٢- یام مەواچیۆن کە ئا دەقە پەنەمشۆن هنو سەردەمو جەوانی ناڵی بۆنەو کەف و کوڵەیوەو هورشیەیەوە ساتەوەختی گەنجانە بۆن.
٣- یام جا بارەو مەوچیۆن کە مەستوورە ناڵیش بە شاعیر نەزانانو جە ئا بارەوە قسێش کەردەینێ.
٤- یام مەوچیۆن ئا دەقەو ناڵی-ـە جە بنەمانە دایوەنەو خودو میرنشینو ئەردەڵان-ین جە ڕاو کەسایەتیوە پیسە مەستورەی-وە بەبۆنەو ئا گردوو ناکۆکیان کە جە میانو میرشینو ئەردەڵانی و میرنشینو بابان-ینە بیەنو کەناڵی بە شاعیرەیوە لایانگیروو بابانەکان ئەشناسیان، ئیتر ئەچی جۆرە پەیشیەیان جە ئا بارەوە فرێو فروانەنێ. وەلێم ئی جوابدایوە شێعرەیو مەستورەیە پەی دەقەکەی ئانەی پەشتراس مەکەرۆوە کە هەجوەکێ جەلایانو ناڵی-وە نویسیەینە، چوون دلێ وەڵامداوەکەو مەستورەی-ەنە نامێ خودو ناڵی شاعێری ئامان.
ئی دەقە شێعریەو مەستورەیە دلێ پانتاییو ئەدەبیاتی کوردینە ئێنڎە ئەشناسیە نییەنە و فرە نەکەوتەیەن وەرو چەوانو فرەیوە جە ئا کەسان کە جە بارەو ناڵی-شاوە نویستەن چەنەش بێ هاگانێ. ماە شەرەف خانمە کە نازنامش مەستوورە-ن و بە (حەسنای کورد )بەنامیێ بیێنە و چل و چوار ساڵێ ژیوەینە و دما جار جە سەروبەندو وڕیای میرنشینو ئەردەڵانیەنە بەناچاری کۆچبەرە بۆنەو ڕووە مەکەرۆن شارو سلێمانیێ و هەەر چاگەیج کۆچی دمایینش کەردەن و جە مەزارگاو گردو سەیوانو شارو سلێمانیێنە ئەسپەردەو خاکی کریێنە.
مامۆسا مەولەوی جە پەسنەو ئاڎێنە (مەستورەی) مەواتەنش:
خورشیدەکەی ناز، ئەوجی بورجی سەور
سەرتوغرای دەفتەر مەحبووبان جە دەور
ها لە خانەکەی بورجی شەرەف دا
نوورئەفشانیشەن وە هەر تەرە ف دا
٭٭شیعرەکێ ناڵی پەی مەستورە خانمێ ئەدرەڵانێ کە بە جافی (سۆرانی) نویستێنەش:
مه‌ستووره كه حه‌سناو و ئه‌دیبه به حیسابێ
هاته خه‌وم ئه‌مشه‌و به چ نازێک و عیتابێ!
هاتووم، وتی، عوقده‌م هه‌یه، قه‌ت مومكینه وا بێ؟
هیی تۆم ئه‌گه‌ره‌م مه‌سئه‌له حه‌ل كه‌ی به جه‌وابێ
هه‌ر مه‌سئه‌له بیكرێ كه به تۆ شه‌رحی كرابێ
مومكین نییه كه‌س ده‌خڵی بكا چین و خه‌تا بێ
ئایینه به مایینه ده‌بێ ڕه‌نگ نوما بێ
«مه‌ستووره» به‌مه‌ستووره ده‌بێ موهره‌گوشا بێ
نوكتێكی زه‌ریفه به نه‌سیبی زوره‌فا بێ
ته‌عریفی ده‌كه‌م، به‌ڵكو له بۆ ده‌رد شیفا بێ
ئه‌م سیڕڕه چییه میسلی سوها بێ، نه‌سوابێ؟!
دوڕڕێ كه وه‌كوو دوڕڕی سه‌ما بێ، نه‌سمابێ؟!
دوككانی توحه‌ف، كانی حه‌یا، كانیی به‌قا بێ
قوببه‌ی له قیبابی نوقه‌با بێ، نه‌قوپابێ
وه‌ک خه‌یمه به په‌ردێكی دوو ئه‌ستوونه به پا بێ
سه‌ر تیله‌كی نه‌ختێ به نه‌زاكه‌ت قڵه‌شابێ
وه‌ک هیممه‌تی سۆفی كه له نێو خه‌ڵوه خزابێ
مه‌ستوور و عه‌زیزی شه‌ره‌ف و ڕیفعه‌ت و جا بێ
یا كۆمه‌ڵه زیوی بوخه‌لا دوور له سه‌خا بێ
موغله‌ق به به‌خیلی، به مه‌سه‌ل مشتی مه‌لا بێ
كاسێكی بلوورینی نخوونیی له سه‌را بێ
نه‌ختێكی له‌به‌ر مه‌وجی له‌تافه‌ت قڵه‌شابێ
یاخۆ په‌ڵه به‌فرێكی كه ئه‌سڵه‌ن نه‌شكابێ
قه‌ندیلی مونیر و گوزه‌ری ئاب و هه‌وا بێ
كام ئاب و هه‌وا؟ موعته‌دیلی نه‌شئونوما بێ
یه‌عنی له وه‌سه‌ت كانییه گه‌رمێكی تێزابێ
له‌و كانییه دا چووزه‌ره ڕێواسێ ڕووابێ
به‌و چووزه‌ره ڕێواسه كه‌مێكی قڵه‌شابێ
یا قه‌سری موعه‌للا كه له ئاوێنه كرابێ
یا غونچه‌یی نه‌شگوفته كه ئاوی نه‌درابێ؟!
یا گومبه‌دی نه‌زهه‌تگه‌هی نێو باغچه‌سه‌را بێ
ئه‌لوانی گوڵامێز و شه‌كه‌ربێزی تیا بێ؟!
یا قورسی نمه‌ک هه‌روه‌كوو مه‌ڕمه‌ڕ به زیا بێ
جێی قه‌تره‌یه ئاوێكی له نێو دا قڵه‌شابێ؟!
یا گرده‌كی گردێكی كه شیرین هه‌ڵیدابێ
گردی نمه‌كین، یه‌عنی گیای لێ نه‌ڕووابێ
دامێنی به ئه‌نواعی گوڵ و موڵ خه‌مڵابێ
گه‌نجێكی تێدا بێ كه تیله‌سمی نه‌شكابێ
حوققێكی زه‌ڕی سافی له‌سه‌ر بانی نرابێ
نه‌ختێكی به سه‌د سه‌نعه‌تی «مانی» قڵه‌شابێ؟!
یا ڕه‌ئسی یه‌تیمێكی كه بێ به‌رگ و نه‌وا بێ
غه‌ڵتان و سه‌راسیمه: نه داكێک و نه بابێ
فێسێكی سپی و توندی له كه‌لله‌ی كه‌لی نابێ
هێشتاكو له حه‌ق جێگه‌یی خاسی نه‌دڕابێ
چه‌سپیده‌و و خڕ هه‌روه‌كوو به‌ر قالبی دابێ
نه‌ختێكی له‌به‌ر توندی‌یو سفتی قڵه‌شابێ؟!
دورجێكی موجه‌وهه‌ر كه هه‌موو حوسن و به‌ها بێ
دوڕڕێكی مونه‌ووه‌ر كه هه‌موو ئاوی سه‌فا بێ
به‌یزێكی شوتورمورغی كه‌وا تازه كرابێ
وه‌ک به‌یزه‌یی به‌یزا به زیاو و به سه‌نا بێ
خرچێكی موده‌ووه‌ر، به عه‌سه‌ل ئاوی درابێ
نه‌ختێكی له‌به‌ر حوسن و حه‌لاوه‌ت قڵه‌شابێ؟!
یاخود وه‌كوو خۆی شاهیده، با وه‌سفی وه‌ها بێ:
سیمین مه‌مكێكی هه‌كه تازه هه‌ڵیدابێ
یا تازه هه‌نارێكی كه‌ناری گوڵی مابێ
بێ درز و قڵیش میسلی شه‌مامێكی ته‌ڵا بێ
بۆ ته‌جره‌به تا له‌ززه‌تی شیرینی ئه‌دا بێ
نه‌ختێكی وه‌كوو دیده‌یی ده‌رزی قڵه‌شابێ؟!
یاخۆ، مه‌سه‌لا، میسلی نه وا بێت و نه وا بێ
مه‌شهوور و خه‌فی هه‌روه‌كو عه‌نقاو و وه‌فا بێ
ساحێب زه‌ڕ و زیوێ كه فریبی عوقه‌لا بێ
ئیكسیری ته‌ڵای ئه‌حمه‌ری چه‌ند قه‌تره له لا بێ
ده‌عوای ئومه‌را چه‌نده له‌سه‌ر ته‌ختی كرابێ
چه‌ند خوێن كه ڕژابێت و چ خوێنی نه‌ڕژابێ
ئینەو لاو واریچ وەڵامە شیعریەکەو مەستورەیەن پەی ناڵی جە وانوەرو شێعرە هەجووەکێشەنە، کە بەزوانی هەورامی (گۆران)ی نویستێنەش کە ئانەیچ نیشاەش مڎۆنە کە ناڵی هورامی زانێ خاس بییەن و زوانی هەورامی جە ڕۆزگارەنە باڵادەست بییەن:
نالی جافەنی، نالی جافەنی
چێش واچوون وە تۆ، تۆ کە جافەنی
چوون ژەنی بەدکار وە گەزافەنی
پەوکا ھەر خجڵ، پووچی و لافەنی
چوون مۆرێ نەبەرد قولەی قافەنی
دوور جە [رستەک]ی عێل و نافەنی
دیارەن ئەنیری بێ ناف و دوودەی
پەوکا ھەر خەریک واتەی بێھوودەی
ھەی ھەی تۆ جە کۆ ڕاگەی من جە کۆ؟
سا واچوون قولێ چۆن مەبۆن بە کۆ!
ئەگەر تۆ مەردی پا بنیەر نە پێش
قسەی بێھوودە و پووچێ یانێ چێش
مەردی ئەو مەردەن بەیۆن وە مەیدان
پەلش بشانۆن بە وێنەی ڕەندان
ئینە نیشانەی بوزورگی نییەن
ئینە ئازاتی و سوتورگی نییەن
مەرد ھەر ئەو مەردەن کە قسەش جوان بۆن
دوڕ و گەوھەرش نە سفرە و خوان بۆن
نەک بە وێنەی تۆ، بێ توخمە و زۆڵ بۆن
پەسەک بێ شەرمیش ھەمێ نە کۆڵ بۆن
سا وەسەن ئیتر وەس گفتوگۆ کەر
کۆتا کەر باست، چێش ماچی وە ھەر
پشتیوانی تۆ عەلی و بەتوولەن
دژمەنت دژمەن ئالی رەسوولەن
با شەرمەسار بۆن، نە دنیای بێ پۆ
ھەر ئینە وەسەن، "مەستوورە" پەی تۆ
ڕەحیم حەمەعلی/ هەورامان نیوز
٭٭ شعێرەکێ ناڵێ پەی مەستورەی، بەشو هەورامی فوڕات نیوزی پەی ڕۆشنیای زیاتەر وستەی سەرو بابەتەکەی نیێنەرە.
