هاوسەرۆکایەتیى دەستەى بەڕێوەبەریى کەجەکە داواى لە کوردانى دانیشتوى ئەڵمانیا کرد خۆیان لە هەڵوێستى توند بپارێزن و لە چوارچێوەى یاساکاندا چالاکییەکانیان ئەنجام بدەن. کەجەکە داواشى لە حکومەتى ئەڵمانیا کردووە سەردانەکەى ئەردۆغان بۆ ئەڵمانیا هەڵبوەشێنێتەوە.
کەجەکە بۆ کوردانى ئەوروپا بە تایبەتى کوردانى دانیشتوى ئەڵمانیا راگەیاندراوێکى بڵاوکردەوە.
دەقى راگەیاندراوەکەى کەجەکە:
کورد لەسەر ماڵ و حاڵی خۆی بوو
"گەلی کورد لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا هەموو کات گەلێکى رەنجدەر و پەنابەر بووە. ئەگەر پەنابەرییەکەشی زۆر جار هۆکارى ئابووریى هەبوو بێت، بەڵام زۆرینەى هۆکارەکەى بۆ بوونى گوشار و زوڵم دەگەڕێتەوە. ئەو پەنابەرییە لە سەدەى ٢٠دا لەلایەن داگیرکەری پاکتاوکاری سەردەستەوە لە کوردستاندا گۆڕدرا بۆ کۆچپێکردنى ناچاری و زۆرەملێ. بە تایبەتى دەوڵەتى تورک بە سیاسەتەکانى گوشارکردن و زوڵمکردن ژیانى ئابووریى کوردستانى کوشت، کوردی ناچارکرد بۆ کار روو لە گەورە شارەکانی تورکیا و سەرتاسەری جیهان بکەن. بەوەش هەوڵی دەدا کوردستان لە مرۆڤ چۆڵ بکات. بۆ ئەوەى سیاسەتى سڕینەوەى رۆشنبیری و جەستەیى لە کوردستان بە خێرایى جێبەجێ بکات، ئەو کارەى کرد. ئێستا ئەو کوردانەى لە گەورە شارەکانى تورکیا و وڵاتانى تردان ژمارەیان لە کوردانى باکووری کوردستان زیاترە.
یەکێک لەو شوێنانە کە کورد بە ناچاری رووی تێکرد، ئەوروپایە. زیاتر لە ملیۆنێک و ٥٠٠ هەزار کورد لە ئەڵمانیا دەژین. بەشێک لەوانە دوای ساڵانى ١٩٦٠ بۆ کار چوونەتە ئەڵمانیا. زۆربەیان لەو کوردانەن کە بەهۆى شەڕی پاکتاوکردن و سڕینەوەى دەوڵەتى تورکەوە ناچار بوون دەست لە ماڵ و حاڵی خۆیان هەڵبگرن. بە ئەنجامدانى کۆمەڵکوژیى ١٩٧٨ کوردانى رۆژئاواى فوراتیان ناچارکرد کۆچ بکەن بۆ ئەوروپا. قاچاخچییەکانى مرۆڤ کە لەلایەن میتەوە رێکخرابوون و پارێزگارییان لێدەکرا، ئەو کوردانەیان دەگواستەوە بۆ ئەوروپا. لە ئێستادا رێژەى ٩٠%ی کوردانى رۆژئاواى فورات لە گەورە شارەکانى تورکیا و ئەوروپادان. لە رۆژئاواى فورات رێژەى تورک زیادکرا و بەو شێوەیە سیاسەتى سڕینەوە و پاکتاوکردنیان جێبەجێکرد.
کۆچپێکردنى زۆرەملێیانە لە ساڵانى پێش و هەروەها دوای ١٩٨٠ لە رۆژئاواى فورات روویدا. دواى ساڵانى ١٩٩٠دەکان بە زۆری سیاسەتى کۆچپێکردنى زۆرەملێیانە لە رۆژهەڵاتى فورات بەڕێوەچوو. گوندى هاووڵاتیانى کورد سوتێنران و لە مرۆڤ و دانیشتوان چۆڵکران، هەزاران کەس لە چوارچێوەى 'بکوژی نادیاردا' کوژران، سەدان هەزار کەس ئەشکەنجە کران و دەیان هەزار کەس کوژران. بەو شێوەیە ژیانیان لە کوردستان تێکدا. ئامانجی ئەو هێرش و پەلامارانە بۆ ئەوە بوو کوردستان لە مرۆڤ چۆڵ بکەن، بەرخۆدانى کورد تێکبشکێنن و پاکتاوکردن و سڕینەوەکەیان بە تەواوى جێبەجێ بکەن. بەهۆی ئەو شەڕە چەپەڵەوە ملیۆنەها کورد ناچاری کۆچکردن بوون بۆ گەورە شارەکانى تورکیا و سەدان هەزاری تریش روویان لە ئەوروپا کرد. زۆرینەى ئەو کوردانە لەسەر ماڵ و حاڵی خۆیان بوون، ئەو کوردانە گوندەکانیان لە کوردستان سوتێنرا، لە کوردستان گوشاریان خرایەسەر، ئەشکەنجەکران و زوڵمیان لێکرا و ئەوانەشى رۆڵەکانیان شەهید بوو بوون زیندانیکران.
کوردانى ئەوروپا مافە دیموکراتیک و یاساییەکانیان بەکارهێنا
کوردان ساڵانى ١٩٨٠دا بەهۆی زوڵمى فاشیزمى ١٢ى ئەیلول و ساڵانى ١٩٩٠دا بەهۆی شەڕی چەپەڵی دەوڵەتى تورکەوە، بە بەردەوامى لە دژى سیاسەتى داگیرکەری و پاکتاوکردن و سڕینەوەى دەوڵەتى تورک ناڕەزایەتیى دیموکراتیکى خۆى خستووەتەڕوو و مافى خۆی بۆ ئەنجامدانى تێکۆشان بەکارهێناوە. جاروبار لە دژی هێرشەکان قورسەکانى دەوڵەتى تورک ناڕەزایەتیى توند نیشاندراوە، بەڵام بزووتنەوەکەمان هۆشداریی دا و هەوڵی دا پێش لەو رووداوە شاز و ئاوارتانە بگرێت. خۆی لە خۆیدا کورد و دۆستەکانى لە ئەوروپا بە تایبەتى لە ئەڵمانیا، ماوەیەکى دوور و درێژە لە چوارچێوەى یاسا و مافەکاندا کارەکانى خۆیان بەڕێوەدەبەن.
پلانى لەناوبردن و سڕینەوە
دەسەڵاتى ئاکەپە بینیى کورد لە ساڵی ٢٠١٤دا لە شەنگال، باشووری کوردستان و رۆژئاواى کوردستان و بە تایبەت لە کۆبانێ بە تێکۆشانی خۆی لە دژى داعش و بەرەی نوسرە بووە بە هێزێکى سیاسی و سەربازی و کۆمەڵایەتى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و کوردستان و تورکیادا. بۆیە لە هاوینى ٢٠١٤دا پلانى بۆ کوشتنى هەزاران کورد و زیندانیکردنى دەیان هەزار و کۆچپێکردنى سەدان هەزار کەس ئامادە کرد. لە چوارچێوەى ئەو پلانەدا دەستەى ئاسایشی نەتەوەیى تورک (مەگەکە) لە ٣٠ى تشرینى یەکەمی ٢٠١٤ / ٨ی خەزەڵوەر، لە دژى بزووتنەوەى ئازادیى کورد بڕیارى شەڕی هەمەلایەنەى دەرکرد. رێبەر ئاپۆ و بزووتنەوەکەمان بۆ پێشگرتن لەو هێرشانە چەندین پێشنیاری گونجاو و لۆژیکییان خستەڕوو، بەڵام لێکتێگەیشتنى دۆڵمەباخچە کە پرۆتۆکۆڵی چارەسەرییەکى گونجاو بوو پەسەند نەکرا و گۆشەگیریى سەر رێبەر ئاپۆ توندتر کرا و ئەنجامى هەڵبژاردنى ٧ی حوزەیرانى ٢٠١٥ / ١٧ی جۆزەردان، کە رێى بۆ بە دیموکراسیى تورکیا خۆشدەکرد، رەتکرایەوە. دەسەڵاتى ئاکەپە لە چوارچێوى ئەو سیاسەتەیدا لە ٢٤ى تەمووزى ٢٠١٥ / ٢ى گەلاوێژ و ساڵڕۆژی رێککەوتننامەى لۆزان لە دژى گەلی کورد دەستیکرد بە هێرشی پاکتاوکاری و سڕینەوەى هەمەلایەنە. بەهۆی ئەو هێرشانەوە پەرلەمانتاران، هاوسەرۆک شارەوانییەکان، ژمارەیەکى زۆر لە بەڕێوەبەران و هەزاران سیاسەتمەدار دەستگیرکران، قەیوم لە شوێنى هاوسەرۆک شارەوانییەکان دانران، شارەکانى کوردستان سوتێنران و خاپوورکران و سەدان هاووڵاتیى مەدەنى کوژران. هەروەها بەو عەقڵییەت و سیاسەتەوە هێرشیان کردە سەر عەفرین و داگیریان کرد و سەدان هاووڵاتیی مەدەنییان کوشت. لە خاپوورکردن و سوتاندنى شارەکاندا، لە داگیرکردنى عەفریندا تانکە ئەڵمانییەکان بەکارهێنران. دەسەڵاتى ئاکەپى فاشیست هاوکات لەگەڵ هێرشەکانى دژ بە گەلی کورد، گوشارەکانیشى لەسەر هێزە دیموکراسییەکانى تورکیا زیاتر و چڕترکردەوە.
دەبێت گەنجان لە ئەوروپا خۆیان لە هەڵوێوستى توند بە دوور بگرن و بەپێى یاساکان بجوڵێنەوە
لە هەموو ئەو شوێنانەدا کە کوردی لێیە، لە ئەوروپا و بە تایبەتى لە ئەڵمانیا کوردان بە بەکارهێنانى مافە دیموکراتیکەکانیان ئەو هێرشانەى دەسەڵاتى فاشیستیى ئاکەپەیان ئیدانە کرد. هەندێکجار گەنجان لە کاتى ئەو ئیدانەکردنانەدا ناڕەزایەتیى توندیان نشاندا، کە گۆشار بوو بۆ سەر یاساکانى ئەڵمانیا. حکومەتى ئەڵمانیاش هەم بەهۆی گوشارەکانى دەسەڵاتى ئاکەپە و هەم بە پاساوی ئەو ناڕەزایەتییانەوە بە شێوەیەکى ئانتى دیموکراتیک و دژە دیموکراسییانە هێرشى کردە سەر رێکخراوە دیموکراتیکەکانی کوردان و ژمارەیەک سیاسەتمەدارى دەستگیرکرد.
لە کاتى بەکارهێنانى مافە دیموکراتیکەکاندا هەرگیز نەبووینە لایەنگری هەڵوێستێک و ناڕەزایەتییەک کەهەڕەشە بێت بۆ سەر یاسای وڵاتانى ئەوروپا، چونکە ئەوە بە تایبەتى لە ئەڵمانیا وەک پاسا بەکاردەهێنرێت و لە چوارچێوەى داواکانى دەوڵەتى تورک دا گوشارەکانیان لەسەر رێکخراوە دیموکراتیکەکانى گەلی کورد زیاتر دەکەن. لەبەر ئەوەش ئێمە داوا لە هەموو ئەو گەنجان دەکەین، کە بزووتنەوەى ئازادیى کوردیان خۆش دەوێت و دڵسۆزی رێبەرەکەیانن، خۆیان لەو جۆرە ناڕەزایەتییە توندانە بەدوور بگرن و ئیدانەکردنەکانیان لە چوارچێوەى یاساکانى ئەڵمانیادا بەڕێوە ببەن. با بە ئەنجامدانی چالاکیى توند نەبنە هۆی ئەوە، کە هێرش بکرێتە سەر رێکخراوە دیموکراتیکەکانی کورد. کاتێک بۆ ئیدانەکردنى گۆشەگیریى قورس لەسەر رێبەرایەتى و هێرشى فاشیزمى ئاکەپە لە دژى گەلی کورد خۆپیشاندان و ناڕەزایەتى و چالاکى ئەنجام دەدەن، نابێت هەڵوێستێک لە دەرەوەى یاساکانى ئەڵمانیا بخرێتەڕوو.
دەبێت حکومەتى ئەڵمانیا بە رێزەوە لە مافی ئەنجامدانى چالاکى نزیک بێتەوە
بێگومان حکومەتى ئەڵمانیا هەر چۆن رێز لە مافە دیموکراتیکەکانی چالاکیى گەلی ئەڵمانیا دەگرێت، دەبێت بەهەمان شێوە بە رێزەوە لە چالاکیى گەلی کوردیش نزیک بێتەوە. قەدەغەکردنى سیمبولەکانى یەپەگە و یەپەژە لەسەر داواى دەوڵەتى تورکیا بووە و ئەوەش پێشێلکردنى یاساى ئەڵمانیایە و ئەو پێشێلکارییەش لەلایەن راى گشتیى دیموکراتیکى ئەڵمانیاوە قبوڵ ناکرێت. ئێمەش داوا لە گەنجان دەکەین چالاکییەکانیان لە ئەڵمانیا بەپێى یاساکان ئەنجام بدەن، بەڵام لەلایەکى ترەوە هێرشى پۆلیسى ئەڵمانیا بە پاساوی نالۆژیکى لە دژى چالاکی و خۆپیشاندانى دیموکراتیکى گەنجان، ماناى قبوڵکردنى کردار و کارەکانى فاشیزمى ئاکەپە دەدات. ئەو هەڵوێستەیان گەلی کورد نیگەران و دڵشکاو دەکات، ئەستەمە لەلایەن مرۆڤێکەوە، کە خاوەنى هۆشمەندیى دیموکراتیک بێت ئەو جۆرە هەڵوێست و رەفتارە قبوڵ بکرێت.
پشتیوانیى ئەڵمانیا بۆ پلانى پاکتاوکردن و سڕینەوەیە
بەڵام ئەوەش راستییەکە، کە حکومەتى ئەڵمانیا زیاتر لە ١٥٠ ساڵە پەیوەندیى لەگەڵ دەوڵەتى تورک دا هەیە، هێزێکى سەرەکییە کە بەپێى بەرژەوەندیى ئابووری و سیاسیى خۆی پشتیوانى لە سیاسەتى پاکتاوکردن و سڕینەوەى دەوڵەتى تورک دەکات لە دژى کورد. سیاسەتەکانى ئەمدواییە و پەیوەندیى لەگەڵ دەوڵەتى تورک و پشتیوانیى سیاسیى حکومەتى ئەڵمانیا بۆ دەوڵەتى تورکیا سەلمێنەرى ئەو پەیوەندی و سیاسەتەیە. ئەو هەڵوێستەى لە دواى هەڵبژاردنى ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٥ و لە کاتى هەڵبژاردنی ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠١٨دا خستییەڕوو، پشتیوانییەکى کراوە بوو بۆ فاشیزمى ئاکەپە. هەر چۆن هیتلەر لە دواى سوتاندنى رایستاگ (پەرلەمانى ئەو کاتی ئەڵمانیا) هێرشى کردە سەر هێزە دیموکراتیک، سۆسیالیست و جووەکان، دەسەڵاتى ئاکەپەش بە پاساوی هەوڵدان بۆ کودەتاکەى ١٥ى تەمووزی ٢٠١٦ باری نائاسایى لە ٢٠ى تەمووزەوە راگەیاند و هێرشى کردە سەر هێزە دیموکراتیکەکان و گەلی کورد. زۆر زیاتر لە کاتى کودەتاکەى ١٢ى ئەیلولی ١٩٨٠ و هەزاران کەسی دیموکرات، رۆشنبیر داواى پەنابەرییان لە ئەڵمانیا کرد. بە ئەنجامدانى ریفراندۆمی دەستوورییە ناڕەواکە و ئەنجامدانى هەڵبژاردنى ٢٤ى حوزەیران دیکتاتۆریى تاکە کەسی لە تورکیا دامەزرا. لە دۆخێکى لەو شێوەیەدا نزیکایەتیى حکومەتى ئەڵمانیا، کە دەڵێت 'من لەگەڵ دەسەڵاتى ئاکەپەدا پەیوەندیى باش بەرقەرار دەکەم و بۆ ئەوەى لە قەیرانى ئابووری رزگارى بێت هاوکاریى دەکەم' هاندان و پشتیوانیکردنى دەسەڵاتى ئاکەپەیە بۆ ئەنجامدانى هێرشەکانى لە دژى هێزە دیموکراسییەکان و گەلی کورد. حکومەتى ئەڵمانیا بەو هەڵوێستەى دەبێتە هاوبەش و شەریکى تاوانەکانى دەسەڵاتى ئاکەپە.
بانگهێشتکردنى ئەردۆغان بۆ ئەڵمانیا، گەلی ئەڵمانیاى ئازارداوە
تەیب ئەردۆغان بە قسە و بە سیاسەتەکانى وایکرد، کە لە تورکیا و رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا کەسان و رێکخستنى وەک داعش و بەرەى نوسرە دروست ببن. بانگهێشتکردنى کەسێکى لەو شێوەیە بۆ ئەڵمانیا، هەم بە ماناى پشتیوانیکردنێتى بۆ هێرش لە دژى گەلی کورد و هێزە دیموکراسییەکان و هەم نزیکایەتییەکە کە گەلی ئەڵمانیاى نیگەران و دڵشکاو کردووە. ئەڵمانیا بەو نزیکایەتى و رەفتارەى خۆی پشتیوانیى کردووە لە سیاسەتەکانى رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ پاکتاوکردن و سڕینەوەى کورد. گەلی کورد ئەوە قبوڵ ناکات. ئەو سەردانە گەلی ئەڵمانیاشی ئازاراداوە، بۆیە مافى خۆیانە کە ناڕەزایەتى و ئیدانەى دیموکراتیک لە دژى ئەو بانگهێشت و سەفەرە ئەنجام بدەن.
دەبێت سەردانەکەى ئەردۆغان بۆ ئەڵمانیا هەڵبوەشێنرێتەوە
ئێمە داوا لە حکومەتى رەواى گەلی ئەڵمانیا دەکەین کە خاوەنى نەریتێکى دێرین و بەهێزی دیموکراتیکە و جیناتى رۆحی ئازادیى گەلی ئەڵمانیاى تیادایە، ئەو سەردانەى بەرپرسی فاشیزمى ئاکەپە و بەرپرسی سڕینەوە و پاکتاوکردن و دوژمنى دیموکراسی هەڵبوەشێنێتەوە. ئێمە داوا دەکەین، کە داواکانى دەسەڵاتى ئاکەپە و داواکانى بۆ گوشارخستنە سەر رێکخراوە دیموکراتییەکانى کورد لە ئەڵمانیا رەتبکاتەوە و بیسەلمێنێت کە گەلانى ئەوروپا و ئەڵمانیا خاوەنى بەهای دیموکراتیکن و پێوەی پابەندن".
ر.م
